Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 41, 12 October 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole Lala;                                 Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;                                                   Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE

 

  Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i ka hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

  Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

  Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like ole i makemake ia e ninau mai.

 

 

O KE ALOHA I KA HOALOHA.

 

  Aia he mea ano nui iloko o keia manao e kau ae la maluna, a he mea pono e imi ia kona waiwai iʻo e waiho ana ma na olaelae ame na kuokuono o keia olelo. Aole e loaa pono ka manao huna ano nui iloko o keia manao, ke lawe ae no me ia poke holookoa a kilo iho. Hookahi wale no alahele, o ia no ka wehe ae i ke pili e uhi ana i maopopo iho na aaho ame ke ano o ka waiho ana.

  He ku kaawale mai no a aloha mai ia hoaloha mai, e kuu mea heluhelu, a mai hoohuikau ae i keia mau mea a elua, o hemo ole ka manao ano nui ia kaua. O aloha, he elua on a mahele ano nui; akahi, aloha nui; alua, aloha iki. O ke aloha nui, e kuu mea heluhelu, o ia no ke aloha ana i ka mea holookoa. O ke aloha iki, o ia kela aloha ana i kekahi pauku o ka mea holookoa. Na hoohalike ana, oia keia:

  Ina o kekahi keiki i olelo ae he aloha oia i kona makua, a malama wale no oia i ka makuakane, a i ole i ka makuahine paha, e oleloia ia aloha, he aloha iki a kapakahi; a in a he malama oia i kona makuakane ame kona makuahine me ke kaulike, alaila o ke aloha nui ia; a no ka mea ua pau holookoa.

  Hoi ae kaua maluna o ka hoaloha. He elua no mahele o keia; akahi, o ka hoaloha nui, o ia no ka hoaloha e ku ana, me kona ohana, a hoaloha pu i huiia me kona mau waiwai apau, pili nohona lahui ana, a koe koena ole aku. Alua: O ka hoaloha iki, o ia no ka hoaloha e ku kohana ana mai ke poo a na wawae, me ka hoopili pu ole ia mai o na ohana, waiwai a pela aku.

  Nolaila, ua nui ka poe o kakou i olelo ae he aloha i ka hoaloha, me ka hookoia o na hana hoaloha, ahiki ole nae ke ikeia aku, mamuli o ka nalo o kekahi o keia mau mahele. He oiaio, he hookahi wale no aoao ike a na kanaka o ia ka aoao o na mea iki; a o na mea nui, aole!

  Ma keia paio kalaiaina iho nei no e hiki ai ia kaua, e kuu mea heluhelu, ke hoomaopopo lea i ka oiaio o keia mau hoakaka. Ma na la mamua aku o ke kalaiaina, he poe hoaloha wale kakou apau kekahi no kekahi. Ahiki ae nei i ka wa o ke kalaiaina, ku ae nei i ka wa o ke kalaiaina, ku ae kekahi mau hoaloha no o kakou, a holo noho ma na hale like ole. I ke ku ana mai o keia mau moho imua o ka lehulehu, ua hoopilikia nui ia ka lehulehu, ma ka manao, ma ka hana, e hana aku ai no lakou, i mea e hewa ole mai ai ka noho hoaloha ana. A he mea makehewa nae, a no ka mea o ka pono ame ka hewa, he like wale no ia mau mea o ka poe pokole o ka naau.

  Ua ku ka lehulehu a nana aku i na moho me ka imi pono ana i na kumu kupono, e hewa ole ai ke koho ana imua o na hoaloha moho, e noi mai ana no na balota. Aole wale iwaena o na Hawaii keia pilikia, aka, i na lahui e no kekahi.

  O kekahi põe koho, ua koho lakou i ka hoaloha moho, malalo o ke poomano "haoloha iki," a kaua e kuu mea heluhelu. Oia hoi keia, ua kohoia ka hoaloha moho, e na hoaloha ma kona ano, kulana mai ke poo a na wawae, o ia wale iho no. Aole i nanaia aku ka pono o na lehulehu ma-o aku o ka moho. O ka iini wale no ka puka o ia hoaloha moho, a lanakila, pomaikai aku oia.

  O keia koho ana nae a kekahi hapa a ka lehulehu pela, ua hewa ia-- o ke aloha iki ame ka hoaloha iki keia, Aole pomaikai o ka lehulehu ma keia kho ana, a no ka mea, o ka puka wale ae no o ka moho, ka manao nui me ka nana ole i ka hopena e ili iho maluna o ka lehulehu. He pomaikai kukahi ke ano o keia.

  O ka hapanui o ka poe ua haawi ae lakou i ka lakou koho ana, ma ka mahele o ka hoaloha nui; o ia no ka pono e loaa ana i ka hoaloha moho, ame ka ohana o ka moho, ka aina ame ka lahui holookoa.

  Ma na ninau pono holo laula, e pono ai ka lehulehu mai o a o o ka aina, a o ka moho e hana mai ana ia hana, oia no ka hoaloha nui; aka, in a nona wale iho no kona pono e hana iho ai me ka nana ole i ko haʻi pono , aole ia he hoaloha nui, aka he hoaloha iki oia.

  No keia mea ua kiolaia aku ka lehulehu iloko o ka pioloke o ka manao, a kupikipiki-o no, no kekahi manawa; a hala ae ia kupikipiki-o ana, o ia na hoi ka hana a ke ahi o ka luapele, i na kai ewalu, i kekahi wa, o ka lu-la wale mai la no ia a alaneo na paia lani, lula iho la ka moku mawaho ae o na Pali o ka Holo.

  O ka mea ano-e a kupono ole wale no, o ia ka hoomauia o na manao kupono ole ma keia ano hakoko no na hoaloha iki.

  I keia mau la o ka hakoko, e kukulu mai kaua e kuu mea heluhelu, i keia ninau: Owai ka hoaloha nui o kaua i keia la? O Kanawai Hoopulapula, a na komisina e hana mao ole mai nei, i ke ao ame ka po, no ka imi a hoolala ana i na hana e holomua ai o keia hana hoolaupaʻi lahuikanaka, ma keia ko kakou paemoku. Aole anei pela? O ia no!

  O keia kekahi hana pookela loa i hanaia maluna o ko kakou lepo aloha o Hawaii nei; a ko'iko'i no hoi i ka wa o kakou na kanaka kuauli e ku ana maluna o ka ole ma Ladana; aka nae, hiki mai la; aole no na ke kanaka, aka na ke Akua no e ae mai; ke Akua o Amerika Huipuia ame kona lahuikanaka

 

E HO'IHO'I MAI!

 

  Owai la o keia hanauna hou ke ike nei i ke ano-e nui o na meaai maoli o kakou nei, ma ka ai ana ae? Oiai o ka ai o keia la ame ke ano o na i'a, o ia ano hookahi no, elike me ko na la o na kupuna i hala. Ke huhukiia mai nei no ka ai, mai na lo'i kahiko, a na kupuna i hookumu ai; a pela no na i'a, mai na loko kahiko no. O ka mea kupanaha nae, a ka poe i ai ia mau ai, ma kela mau la aku la, ame ko keia mau la, ke ikeia nei ke ano-e nui o ia mau ai, i hoomaopopo ole ia e na ohana o keia hanauna.

  Aole i'o no he ike o keia hanauna i keia mea, a o ke kumu no; aole lakou i ai i na ai la i kela au i hala aku la. Ma ka hoomaopopo iho, aia he lehulehu na kumu o ke ano-e ana o keia mau meaai. Aia ma ke ano o ka hana ana iho e loaa ai he ano-e ma ka ai ana, a pela me kahi o ia mau meaai, e loaa hou ae ai no.

  He okoa no ka ai ana o ka ai i waihoia ma na ipu lepo, a piula a pela aku, mai ko ka ai i waihoia maloko o na ipu a pa laau. Me he mea la, aia ma ke ano o keia mau upi la, kekahi kokua nui i keia ano. Ina no e hoomaopopo iho kaua, e kuu mea heluhelu, i keia mea, e ike ana no kaua i ke ko'eko'e pu o ka ai i huaaiia mai na ipu lepo a piula mai; a o ka ai i hua'iia mai na ipu laau mai, he mahanahana, a aala i ka ihu ke honi aku. Aole no paha ilaila wale no, aia no paha kekahi ano e i ka ihu.

  Ma ka hoomaopopo iho, o ka ai ana iho i na ai a kakou i neia mau la, ua aiia me ka onou iho, aole hoi me ka mea mau o ka ai ana iho o ka ono. Ina no e hooholo ae ko kaua noonoo maluna o na ahaaina palala, e kuu mea heluhelu, o ka kaua hele ana, aia ka ai ka i'a o na ano apau ua makaukau; o ka mea apiki nae, ke ai aku oe ia, ko'eko'e pu a ano-e maoli no, nou e ono ole iho ai o ka ai ana; aka nae, aia ka ai, ka i'a, ua makaukau piha. Aole o ia wale, aia ia mau ai apau ma ko lakou mau ipu, pa like ole o ke au kahiko ame ko ke au hou.

  Aia ma ka hana ana i ka ai ame ke ano o ko lakou mau ipu, e waiho ana, ame ka loaa o ka wa kupono o ka waiho ana a huai mai, na mea ano nui no ka ai. Pela ka ike ame ka hoomaopopo aku, i ka hana mai a na makua o kakou i moe. Aole hoi elike me ko keia mau la, he hiki no ke kukuluia na ahaaina palala i keia la no, a po a ao hou ae, o ka ai iho la no ia. Aole i loaa ole ai he wa kupono e miko , a hauhau ai no hoi na lawalu, a pela aku.

  He mau hemahema no keia e ikeia nei, o ka pilikia wale no, nawai kakou e a'o mai, in a aole kakou e hoala ae i kula a'o i ka hana ana o na meaai maoli o keia aina? Ina e kakali ana kakou a na ha'i e hoala mai, owai o lakou i ike a hoomaopopo i ke ano o ka kakou meaai?

  He oiaio, aole no paha e hiki ke ala keia hana kukulu hale hoonaauao ma ia hana ma Honolulu nei i keia wa, aia wale no a ku mai na ohana o na aina hoopulapula a alakai, alaila hiki.

  Ina aole lakou e hoeueu mai e hoala, oiai na makua kakaikahi i makaukau e ola mai nei, alaila, e haule ana ka manaolana o ke ola o keia hana no ka pono o na pulapula.

  O ka mea minamina nui, o ia ka hiki ole i ka mana o ka ai ke kauo mai i na keiki liilii a kakou, ma na papaaona o na home o kakou, mamuli o ke ko'eko'e pu, o ka ai ame na mea like.

  Aole elike me na la i hala loa ae nei, i ko kakou mau la kamalii, e na makua o keia la, he ala ka ai ame ka i'a i hana a waihoia iho e na makua; na i'a ala e kauo i na kamalii i ka home e ai.

  Ua hiki ekolu, eha a hala aku iluna na manawa ai o na kamalii o ia mau la, me ka hookonokono ole ia. Aole o ia wale, e ka'i ana na auna kamalii, a ai aku i kela hale a i keia hale, me ka hele kaapuni ana a no ke kumu, ua like a like a ala o ka ai on a home o kela ame keia; ano o keia kumu no kekahi hukiia o na umeke ai, iloko o na koko, i kaupoko hale.

  Hookahi no paha lahui paamau o ke ala o na meaai, o ia ka lahui ao laau (Pake) a lahui huelo i oleloia ma ka kakou mau moolelo. O kakou no na hoike no ia mea. E piha mau ana ko lakou mau hale aina i na la apau, a oi loa aku, o na la Sabati. Mai ka Ilikea, a ke Nekelo; ke Kilipaki, a ke Pukiki, a oi loa aku hoi ke kuauli-- pela ka hooia mai a ko kakou mau kaikamahine opio, i ka oi o ka ono o ka laiki, mamua o ka poi! He kupanaha no keia ano mano alai i ka manao hoolaupa'i, mai na opio wahine a makuahine o keia mua aku.

  Heha ana ka laau lapaau o keia mai iwaena o na opio wahine o kakou! O ka hana aloha aku me keia mau meaai maoli, ono o ka aina, elike me ka na kupuna i hana ai ma ko lakou mau la.

  Ua ikeia ka pono ole o ko kakou ola kino ma keia mau meaai malihini, i aiia mamuli o ka nele o ka ono o kakou mau meaai ponoi; a nolaila mai ke kakalakoa o ka ili, pau kela pala memele mai o na papalina o na wahine opio; no ia kumu. pau i ka holo ma na mea e hiki ai ke uhi iho i kela ano kakalakoa, a ma-i o ka ili, o ia ka pauka a na ilikea, o ka lawe ana mai i keia aina pauka ole, no na papalina. O ka hopena i ikeia, ua ino mai i oi aku i ko ka mua!

 

E IMI MUA I KA OIAIO.

 

  O ka hemahema nui o ke kanaka Hawaii kuauli o neia mau paemoku o ka pakipika, mai kinohi loa mai ahiki wale i keia mau la, oia no ka pupuahulu o ka olelo, me ka noonoo pono ole i ka hopena e ala ae ana, mahope iho o ka puka ana o na olelo. He uleu loa ma ka lohe me ke kaupaona ole i ke ko'iko'i o na olelo; a pela no ka uleu i ka hoopuka aku i ka manao ma ka olelo.

  He oiaio, ma kekahi ano, he pono i'o no ia uleu ana, i na nae he manao maoli ae, maloko i hapai, a hoalaia mamuli o na mea i ikemakaia. E puka ana ia manao me ka hoopilikia ole, a no ka mea o ka oiaio ia; aka, in a he mau manao koho, a hakuwale ae no, mailoko ae, a me na hoahele, a hoanoho mai, i maa i ka hakuepa, e hewa ana ka hikiwawe ma ka olelo ana.

  Ua oi aku ko kakou hikiwawe, ma ka lohe i na a'o lalau me ka hahai ana ia mea mamua o na olelo oiaio, me na hoike oiaio. Aole o ia wale, o ka hele pu aku o na olelo me ka hoino. He wahi mea ano ole keia, aka, he nui kona mana. Ua lilo ka nohona maikai i mea ole i ka wa pokole loa, a haunaele maoli o ke ano ino loa.

  O ka mea lawe olelo, a hooholoholo i ka olelo ma kela ame keia wahi, ka i emi iho o ka ahewa@a mamua o ka mea i lawe mai ia mau olelo a kipulu iho i mahuahua ae, no ka hoopalahalaha ana aku iloko o ke kalana, e nohoia ana e na kanaka. Ua like keia me ke kula i paapu i ka mauu pili, mae i kona wa e kukuniia aku ai me ka pulu ahi; e holowawe ana kona a ana apuni, i ka wa pokole; a pau no ka mauu, pio wale iho no ke ahi; aka, o ka uwahi, mau aku no ia no kekahi wa a pau loa ia. Pela no na kanaka i ku me ka makaukau mau, no na olelo e lawe hele aku ai i ka nui manu; ua kulike loa ia me ka pulupulu ahi imua o ka mauu maloo.

  Mailoko ae o keia ano e puka ai ka hoino, a he laipila ma kekahi ano. O ke kumu no ia o ke ino e haunaele ai.

  Ma na hana kalaiaina ka moakaka loa o keia ano ino, i ka hoino ana aku i ka hoa moho. Ua manao no kekahi poe o ke alahele maalahi loa ia e puka ai ma na pahu balota, mai ka lehulehu mai, aole nae. O kekahi ia o na alahele haahaa loa no ka uhai balota ana. Ua kapaia keia ma ka olelo namu, he "mud slinging," a he "ka lepo" ma ka olelo maoli.

  Ma ka inoa no, ke ino mua o keia ana hana, iwaena o na kanaka. Ina no e wehewehe pono ae i kona ano mai kona wahi ae, e ike iʻo iho ana no kaua e kuu mea heluhelu, i ke kupono ole, penei:

  Hana iho la o Iehova ke Akua i ke kanaka, he lepo o ka honua, a ha iho la ia i ka hanu ola iloko o na pukaihu on a; a lilo ae la ke kanaka i mea ola. Ma keia ano la i kupono ole ai keia hana, ka lepo o kekahi i kekahi, iloko o na hana kalaiaina. Ina he lepo iʻo oukou e na kanaka, no keaha ko oukou wawahi ae i ka oukou mau papaalepo, a ka aku ia haʻi.

  E malama kela ame keia i kana lepo iho. Ma keia hana ae la, e ikeia ai ke kahua o kahi o kau lepo i loaa ai. He lehulehu na ano lepo, a pela no na kahua e waiho ana. He lepo kiekie kekah, aia iluna hale, a e hala loa aku ana mawaho, iloko o ke kuaaina o ka aina, e hao palolo ai, a e oki mauu ai, no ka hoomoʻa hookahi ana i ka la. Mamuli o ia hoomoʻa hookahi ana i ka la e hala ana he mau la, a hoea hou mai i kahua o ka umu; oiai he hookahi hoomoʻa ana i ka la.

  Ua lilo keia mano i mea ole i na kanaka, a no ia mea, papaluaia ke koʻikoʻi o ka hana maluna o lakou e na luna e ku kiai ana ia lakou ma na wahi hana. Pukaana 1:13: "Hoohana iho la ko Aigupita i na mamo a Isaraela, me ka hookoikoi. 14. 14. Hooawahia iho la lakou i ko lakou nei ola ana, i na hana luhi iloko o ka palolo, a i na pohaku lepo, a me na hana apau ma ka mahinaai: a o ka hana apau a lakou i hoohana iho ai ia lakou nei, he mea koʻikoʻi ia."

  Aole wale o keia pilikia i ikeia, mahope iki mai o na la malamua o keia kahu imu lepo palolo, ua ala hou ae he mea i oi aku ke ino i ko ka mua, o ia ke kauohaia o na wahine palekeiki e uumi i ke ola o na keikikane hanau hou, iwaena o ka Isaraela ;a no na kaikamahine, e hookuu aku e ola. O ka mano o keia hana, o ia no ka luku maoli i keia lahui ma na alahele apau, i emi iho ko lakou heluna ilalo.

  Pukaana 1:15: Olela mai ka ke alii o Aigupita i na palekeiki Hebera, o Sipera ka inoa o kekahi, a o Pua hoi ka inoa o kekahi, i mai la, a i palekeiki olua i na wahine Hebera, a nana olua iloko o na paholoi; in a he keikikane ia, alaila e pepehi olua iaia; aka in a he kaikamahine, e ola no oia.

  Ma keia wahi, e kuu mea heluhelu, e ike no kaua i ka naauao o na palekeiki o keia lahui, i ka alo ana i keia kauoha a ke alii, ma ka laua pane u na ninau a ke alii, e ninau ana i ke kumu o ko laua hooko ole ana i ke kauoha i waihoia aku.

  Pukaana 1:18: Kii mai la ke alii o Aigupita i na palekeiki, i mai la ia laua, no keaha la olua i hana ai keia mea, a hoola i na keikikane? I aku la na palekeiki ia Parao, no ka mea, aole i like na wahine Hebera me ko Aigupita poe wahine, he hikiwawe ko lakou, aole e hiki au no palekeiki, a hanau e no lakou. A hoomaikai mai la ke Akua i na palekeiki; a mahuahua aku la na kanaka, a ua nui loa no hoi ko lakou ikaika.

  He wahi mea hoomanao ae la keia no keia ninau kaupalena hanau o kela mau la aku, e kuu mea heluhelu.

  A hala ae la kekahi mau la he nui, moe aku la ke alii o Aigupita, a kaniuhu iho la ka poe mamo a Isaraela, no ka luhi loa ana, a uwe aku la lakou; ahiki aku la ko lakou uwe ana i ke Akua, no ko lakou luhi. O keia ka piha ana o na makahiki he elua haneri ma Aigupita, mai ke komo ana o Iosepa, a moe o Parao ke alii, i kauoha e luku i na keikikane ma o na palakeiki la.

  Nolaila, iloko o keia kaumaha o ka lahui, mamlo o keia hookaumaha ana a na kanawai o Aigupita, mai hea mai ke ola ame ke alakai o keia lahui? Mai ke Akua mai, a Nana no i kauoha he Isaraela e alakai i ka lahui.

  Pukaana 1:24: A lohe ke Akua i ko lakou uwe ana, a manao iho la ia kana berita me Aberahama ame Isaaka ame Iakoba. A nana mau la ke Akua i ka poe mamo a Isaraela, a manao mai la ke Akua ia lakou.

  Ma keia wa hoolalelale ae la ke Akua ia Mose ma ka aina o Midiana, e kii i ka lahui kanaka ma Aigupita, he Hebera, a alakai aku la oia i ua lahui la, he kanaha makahiki ma la waonahele.

  He Iseraela no ka mea i paipai i na kanaka e noho ana ma Aigupita, e hoi i ka aina, aole o na Aigupita. Pela no kakou e na Hawaii e pono ai; e ala ae kakou i ka hoeueu a na alakai o keia mau la, e hoi i ka aina, ka aina e kahe ana o ka waiu ame ka meli. Ua haalele aku la kakou ia Aigupita mahope o kakou, a eia kakou ma ke ala no Kanaana. O ka hemahema wale no o ka Isaraela ma ke ala hoi no ka aina, o ia no ko lakou pakuʻikuʻi i ko lakou alakai a ulupuni, pela oia (Mose) i poina ae ai i ka hoomaikai i ke Akua, mamua o kona uhau ana i ka pohaku o Merina, i puka ole mai ai o ka wai ma ka hauna ana i kinohi. Mai ia hana ana, ua lilo oia i mea hewa imua o ke Akua a nele kona komo ana i Aigupita.

  A hala aku la oia, ku mai o Iosua, o ia mau ano hana no a na kanaka, eia nae ua hiki ole i na kanaka ke lanakila maluna ona. Ua hiki aku keia lahui a komo iloko o Kanaana, me ko lakou alakai. Ua ike pu kakou ma kona moolelo, i kona hoohiolo ana i ke kulanakauhale o Ieriko, ame ke kauoha ana aku i ka la ame ka mahina, e kau malie ma ka paia lani apau kana hana.

  E nana ae i ko Ieriko hoohioloia ana, a e nana pu ae i ka mana o ke kauoha a Iosua maluna o na kanaka, a me ko lakou hooko pono ana ia kauoha me ka lokahi.

  Iosua 6:10: Ua kauoha no o Iosua i kanaka, me ka i aku, mai hooho oukou ,aole hoi e uwalaau iki aku. Mai puka aku kekahi olelo mailoko aku o ko oukou waha, a hiki i ka la aʻu e olelo aku ai ia oukou, e hooho, alaila, e hooho oukou.

  O keia kauoha a Iosua ma na la mua o ka poaipuni ana ia Ieriko. Ua mana maoli keia kauoha ana i kekahi lehulehu, ma na miliona ka heluna. Aole hookahi i ku-e i keia mea. Ina no koi e loaa ia an i o kakou nei, i ka lehulehu, nona ka heluna o kanakolu-kumamalima tausani, nano maoli kela, aka, aole paha e loaa ana, a no ka mea, aia he lehulehu e makemake nei, e lilo i alakai me ka hoao ana e wawahi i na manao maikai, o ka lehulehu.

  Eia hou no, aole hookahi o kakou manao, e kau aku nei o na maka; o ka hoi i ka aina ka kekahi, a o ka noho iho no ma ke kulanakauhale nei ko kekahi poe manao; a nolaila, ua ulu ae he mau manao kulike ole iwaena o kakou, a he lehulehu wale ae na kumu e ume ai i ka manao o na kanaka, mai ka hoi ana i ka aina.

  No ke kauoha ana i ka la ame ka mahina e kau malie. Iosua 10:12: Alaila, olelo aku la o Iosua ia Iehova, i ka la i haawi mai ai o Iehova i ka Amora na na mamo o Isaraela, i aku la oia imua o ke aloha o ka Isaraela.

  E ka la, e kau malie oe maluna o Gibeona, a o oe hoi e ka mahina, maluna o ke awawa o Aialono.

  Kau malie iho la ka la, a ku malie no hoi ka mahina, a hoopai aku la na kanaka i ko lakou poe enemi. Aole anei keia ka mea i palapalaia ma ka ouke a Isaraela? Kau malie no ka la mawaena o ka lani, aole i hoomau i kona hele apau ka la hookahi.

  14. Aole la elike me ia manua, aole hoi mahope, i lohe ai o Iehova i ka leo o ke kanaka; no ka mea kaua maoli no o Iehova mamuli o ka Isaraela.

  Ma keia mau hiohiona a na alakai maiwaena ae o ka lahui i kukuluia ae e keia uhane hoola, ua ikeia he mau kanaka wale no me kela manao hoihoi i ka lehulehu o ka aina; a o na kanaka i manao e lilo i alakai, me ka nele i keia manao, aole loa e lanakila ma ka lakou manao ana pela; a no ka mea, o ka manao nui no na alakai i makemake ia, e kauo aku i na kanaka ma ka aina, e kahe ana o ka waiu ame ka meli.

  Pela no kakou o Hawaii nei, i keia mau makahiki hope; ke kauo nei keia pane e hoihoi i kahi e ola ai, a o na kanaka i manao pela, me ka oiaio lakou no ka ka uhane hoola e hapai ai. Pela ka ike ame ka hoomaopopo iho ma ka hookuu ana ae i keia mau hiohiona.

  Aole iʻo no he alahele e ola ai o kakou, hookahi wale no, o ko kakou ala like a kakoo aku i na manao maikai. Mai nana wale aku ma ka helehelena o ke kanaka, aka e nana aku ma kona mau manao; in a he manao ano nui a maikai, he mea pono e kakoo aku i ke kino a wahi hoi nona ia manao.

  Pela wale no ko kakou pono. Oiai o ka ninau hoopulapula ka ninau ano nui i keia la, aole wale ka ninau ano nui i keia la, aole wale he ano nui, aka he ninau nui maoli; he mea pono e nana aku kakou ma ka na aoao apau o keia ninau, a kakoo aku me ka ikaika i holomua na hana hoopulapula me ka hoohakalia ole ia.

  Oiai ke kau nei ka la ma Gibeona, a o ka mahina maluna o ke awwaa o Aialona, apau ke kaua ma ka aina o Gibeona. Pela no keia ma Hawaii nei. Ke kau nei keia la ame ka mahina maluna o Molokai, aole laua e napoo apau keia kaua a ka lehulehu malaila, i keia eluma makahiki; a pau ae ia, nee loa aku iwaena o Kanaana!

AIA MAHEA MAI KA KAKOU OLA E HAWAII?

  He ninau kupono keia e ninau ae ai ia kakou iho, a no ka mea ke kamailio mau nei kakou me keia manao i kela la a i keia la, ma na home, ma na pipa alanui a ma na wahi au kanaka no apau. Ma ka manao o na hoakaka a kekahi poe, me he mea la e ili wale mai ana ia mea, me ke hana ole ia, no keia lahui kanaka; a ma ka manao o kekahi poe, na haʻi e hana mai no kakou.

  Ma keia mau la o ke ola ana o na Hawaii, ua mamao kahi e loaa ai o na pono o ke ola ana; aole wale o ka mamao iloko o ka aina o na paemoku nei, aka ua hala loa aku ma ka aina makua, Amerika Huipuia. Mamuli o keia mamao, ua konoia mai kakou e hoonui i ka ikaika me ka lokahi ana o na manao, maluna o kekahi hana i makemakeia. He ano like no keia moolelo o ko kakeu ola lahui ana, me ko ka lahui Isaraerla, ia lakou ma ka aina o ka hooluhi, Aigupita.

  I ka wa o keia lahui Isaraela i komo aku ai ma Aigupita ma o Iosepa la, ua lokahi maoli ko lakou noho ana, a hala wale  he keneturia; a hala hou he keneturia, mahuahua loa na ohana ma ia aina, hoomaka ke ano ku-eku-e o kekahi i kekahi. Aole o ia wale no ,aka, o ke ku-e aku i na hookele naauao a na alakai, maiwaena ae o lakou, a hele aku malalo o ko lakou mau manao ponoi iho me ka mana iʻo no ame ka ikaika.

  Mamuli o keia ikeia o ke ala ana o na mano hukihuki, mawaena o lakou, me ke ku ana malalo o kela ame keia alakai no lakou iho, i ala ae ai ka manao o ke alii, e imi i mau alahele, e hiolo ai keia mana o ka Isaraela, a lilo i mea ole.

  Nolaila, i ke ku ana mai o kekahi alii hou ma Aigupita, aole hoi i ike ia Iosepa ohumuhumu ae la oia me kona poe kanaka, Pukaana 1:9.

  I mai la oia i kona poe kanaka, aia hoi, ua oi aku ka nui o na kanaka mamo o Isaraela, ame ko lakou ikaika i ko kakou. 10. E hana maalea kakou ia lakou; o nui auanei lakou ,ahiki mai ke kaua, huipu lakou me ko kakou poe enemi, a e kaua mai hoi ia kakou, a pela lakou e pii aku ai mai ka aina aku, 11. A hoonoho aku lakou i na luna hooluhi maluna o lakou, i mea e hookaumaha loa ai ia lakou i na hana nui. A hana iho la ia lakou i na hana nui. A hana iho la lakou i na kulanakauhale papaa no Parao, o Pitoma, a o Ramese.

  O keia mau hana hooluhi e hookauia aku maluna o ka Isaraela e na Aigupita, o ia ka hana uinihapa. O ka pono o keia hana, aia a lako i ka lepo palolo, ka mauu, ka wahie ame ka umu kupono, alaila hoomamaia ae na hana; a nolaila, i ka wa mua o keia hana i hookahuaia ai, ua ala ae na makua alakai o keia lahui Isaraela, ka poe naauao i ku-e ia mamua aku, a hoike ae i na kanaka i ka pilikia nui e hiki mai ana, mamuli o keia kanaka a ke alii. Heaha ae nei ia leo ia Isaraela? O ka pilikia a na alakai naauao mua o ka Isaraela e ike ana, o ia no ka hoea mai o ka la e neoneo ai o na aina palolo, a mauu kupono no ia hana, e hoopuni koke ana mawaho o ke kulanakauhale o ke kuahiwi, aia kekahi ilalo iho ma na puu; a eia kekahi ma na awawa, a ma-o ae kekahi ma na kualono. O ke kahua haahaa loa paha keia o ka lepo e waiho ana ,a he lepo kamaaina ia i na maka ma kela ame keia la; wahi a ka olelo namu, "common."

  He kakaikahi na kanaka i hanaia ae, mai ka lepo o kahi kiekiena. Ma na hana ka hoomaopopo ana i ke ano o ka lepo o ke kanaka, i hanaia mai ai. Ikaika mai no i ka lepo, no kahi kiekiena ia.

  E holo ana no keia mau papa lepo me ko lakou ma ko lakou mau wahi pakahi iho; elike no me ka wai e imi ana i kona iliwai; aole wahi paewa. Kiekie no ke kanaka, kiekie no na hana, a pela no kolalo poe. Ma ka hana e ikeia ai keia mau mea hooiaio.

  Me ka noho maikai iho no o kekahi poe, ke ala ae la no ia me ka hoohikilele a hoino aku i kekahi me na kumu kupono ole.

  O keia mau ano ino o kakou, he mea pono e hoomalolo no, kekahi wa; a no ka mea, eia kakou ke kupono aku nei imua o na hana hoopulapula, a na komisina Home Hawaii ,e hooponopono mai nei. O ke kumu o keia leo uwalo e hoomalolo, o ia no ko kakou wikiwiki loa i ka hoino i na hana hoopulapula, me ka loaa ole he kahua kupono no ia hoino ana.

  E ike ana no kakou i ka nani o ia hoomalolo ana mahope aku, a no ka mea, aia iloko o  ia hoomalolo ana, e nahaha ,a e okaoka liilii ai keia mea ino; he hoino kumu ole, holoholoolelo, a pela aku ,maiwaena aku o kakou.

  Ua hookumuia mai keia mea ino ma na home, a puka i ke akea, mamuli o ka hemahema o na makua i ke aʻo ana i na keiki, ma ka wa opiopio. Ua hookuu wale ia aku na keiki me keia anp ai ke oo ana, a hele no lakou iho, hana aku no lakou ia ano ma na wahi apau e hoomoana ai.

  E helupapa aku kakou i na ino o keia wahi mea iki ,aole e pau mai. Weluwelu liilii ka noho hoaloha pilipaa o kekahi mau mea a elua, i ka mana o keia mea o ka hoino a holoholoolelo. Aole o ia wale no ,o ka noho kane a wahine ana kekahi; ka nohona o ka haku me kana kauwa, a pela aku.

  Pehea la e pau ai keia mea? Eia no, i ka wa e lohe ai o kekahi i na olelo o ia ano, he mea pono i ka mea e hoolohe ana i ka olelo, e ninau aku no na hooia kupono. Ina e loaa i'o ,alaila, e manaoio aku, a in a aole e loaa na hooia kupono, e a'o koke aku i ka mea e walaau ana, me ka olelo aku, o kekahi hana haahaa loa ia o keia ola ana, o ka walaau i na mea oiaio ole e hoopilikia wale ana i kekahi.

  I na lahui e, he hikiwawe loa ko lakou olelo aku i ka mea e walaau oiaio ole ana, he pupule; a nolaila no, manao ole lakou o hana ia hana, o ala mai na manao hoopilikia i ka inoa ame ka waiwai. Holomua mau no lakou!

 

HE MAU ITAMU HOOPULAULA

 

  Ma kekahi la o ke au i kaahope ae nei, aia hoi e noho hoonanea ana kekahi kane me kana wahine, i ka olu o ka nohona o ko laua home, ua hoopuka ae ka wahine i kekahi mau olelo i kana kane, e i ana:

  "Ina no hoi he kaulike ka manao o na kanaka apau, o ka maluhia no ia o ke ai nei, aole e haunaele." Ua pane koke mai ke kane i ka wahine no keia olelo:

  "Ka! no'u iho ua mahalo loa ko'u uhane i ke kaulike ole ana o ka manao o na kanaka."

  "No keaha ke kumu o kou hoapono ana pela?"

  Ua hamau iho la ke kane no kekahi wa, a pane aku la oia i kane wahine:

  :Ua ike au, in a i kaulike ko makou manao o na kane, in a ua wahine ole oe na'u; ua lilo mua oe e kala lilo loa i kekahi kanaka okoa; no ia kaulike ole la o ko lakou manao me ko'u, i lilo ai oe i wahine na'u, no ka mea, owau wale no iwaena o na kane ka i ike, o oe kekahi o na wahine u'i loa, a o ia ae la la."

  Hu ae la ka aka a ka wahine i keia mau olelo a ke kane, me ka hamohamo ana iho o kona mau lina ma ke poo o kana kane, a olelo iho la: "O oe, e kuu kane, kekahi o na kanaka naauao loa."

  He wahi haawina maikai loa keia no kaua, e kuu mea heluhelu. He oiaio, ina i'o no ua kaulike ko kakou mau manao ,in a no ua lilo ole keia kanawai hoopulapula i mea ke'uia e kekahi hapa o ka heluna o na kanaka.

  Ke ice nei kekahi i ka maikai o keia kanawai ,a o kekahi hoi ke ike ole nei. O ka mea nae i maopopo, ke ku mai nei ke kanawai me ka nana ole i ka kanaka o keia hanauna walaau. Eia aku ka hanauna walaau ole a hoea mai ,o ia ka kakou mau keiki; aole lakou ma ka walaau ana, aku, ma ka hana maluna o ka hana a ko lakou mau makua walaau nui wale i hana a kukulu ai. O na keiki a ka poe walaau, ka oi aku o ka ike i keia pono nui i kukuluia.

  He mea maikai keia i hanaia e na makua mea keiki o keia au, no ka pono o na keiki ame na moopuna. E ike iho no kakou, in a aole keia, heaha ae ka kakou mea e kalele ai? He ole! No ka mea, malaila kakou i kahi o ole ma a hoea mai la i kahi o ka oiaio.

  He mea makehea i kekahi ke olelo ae, i ke kupono ole o keia mau hana hoolaupa'i, in a no aia iloko oia mea kekahi manao makee i ka pono o ka nohona ohana ana.

  O na makuahine ke kupono loa e kakoo i keia hana; no ka mea aia ia lakou ia mea he aloha home, mamuli o ko lakou nohopaa malaila. Ina kane hoi e hele mai ana ma o a maanei, e imi ana ma na hana i mea e pono ai o ka home a ka wa hine hoi e puunaue ae ai, ma ke ano he haku no ka home.

  He lehulehu aku na alakai manao ana e pono ai keia kaulike ole, o ka manao o na kanaka mailoko mai o keia kaulike ole, ka hooioi i ka pono e nani loa ai ke kanawai hoopulapula, ma ka hooko ana ma ka hana.

  Ua ike no kaua e kuu mea heluhelu, a o kakou no apau i ka pono nui ame ka pomaikai e kau mai anamaluna o ka kakou mau keiki; a nolaila, he mea pono no e hooi ae i ka pono i loaa ma ke ano hooioi, i loaa kahi kiekie loa o ka pono i makemakeia, no ka pono o keia lahui Hawaii kuauli, mai Hawaii moku o Keawe ma ka Hikina, a hoea aku i Niihau, ke ko eli lima o Halalii ma ke Komohana.

  HOOMAIKAI I KUU MAU HAKU MAKAAINANA O KA APANA ELIMA MOKUPUNI OAHU.

 

  E na lede ame na keonimana, ku@@ mau haku makaainana o ka Apana Elima o ka Mokupuni o Oahu nei: aloha oukou apau loa:-- Mai ke kikowaena ponoi mai o ko'u puuwai au e haawi nei i ko'u aloha, me na hoomaikai a nui loa ia oukou aloha i haawi mai au ia'u, i ka Poaono, la 7 o Okatoba, nona ka huina balota o 2152, ka mea a'u i manaolana ole ai, e haawi io mai ana oukou i ka hilinai ana maluna o'u, i kauwa hana au na oukou, a n@ ka lehulehu o kuu aina aloha.

  Nolaila, elike me ia aloha oukou i haawi mai ai ia'u, i ka la 7 o Okatoba i hala aku la, pela no oukou apau loa, e hoomau aku ai ia aloha pumehana iloko o ko oukou maupuuwai pakahi, i ka la 7 o Novemaba e hiki mai ana, i kau@@@ hana au na oukou , a na ka lehulehu o kuu aina aloha mai Hawaii a Niihau.  Ka oukou kauwa haahaa,

WILLIAM KAMAALEA HUSSEY.

Homolulu, Oahu, Okatoba 9, 1922.

 

HE HOOMAIKAI PALENA OLE.

 

  I na haku makaaina o ka Mokupuni o Oahu, Aloha oukou:-- E ae mai e lawe aku i ka'u mau hoomaikai ana he nui ia oukou, ka poe i koho ia'u ma ka Poaono aku la i hala, no ke kulana senatoa.

  Oiai nae, ua haule ae ma ia koho baloka wae moho, he mea no nae na'u e poina ole ai, ko oukou hooikaika ana, ame ke kakoo ana mai ia'u ma ke kahua hakoko kalaiaina, no ia mau kakoo ana mai a oukou ke nonoi aku nei au i ko oukou oluolu apau, e lawe aku i keia hoomaikai mailoko aku o kuu puuwai. E lilo kakou apau i poe kalaiaina oiaio, ma ka hoopoina ana i na hana o ka Poano aku la i hala, a e ku like kakou apau, a haawi aku i na kakoo ana, i na moho i lanakila.

Owau iho no me ka haahaa,

S. P. CORREA,

 

 

HE HOOMAIKAI

 

Me ka puuwai aloha oiaio au e panai aku nei i na hoomaikai nui ia oukou, e kuu lahui, na oiwi ewe oiaio o Hawaii nei, no ka lei lanakila pookela loa o 7506 pua onaona, nani lua ole a oukou, i papahi mai ai no'u. E hiipoi mau no au i ko oukou aloha, a e omau paa ia hoi ia aloha no'u, me kahi kahape'a X no ka lanakila oi loa aku i ka la koho e hoea mai ana i Novemaba 7 ae nei.

E Ola o Hawaii Lahui me Hawaii Aina.

Ka oukou hauwa haa,

ROBERT W. SHINGLE (PILIHALE)