Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 42, 19 October 1922 — HUAKA'I MAKA'IKA'I NO KA UPO, MAUI [ARTICLE]

HUAKA'I MAKA'IKA'I NO KA UPO, MAUI

(Hoomauia mai.) I ko makou kaalo pono ana ae mamua o ka puu mauna kiekie, ua oleloia mai i ka meakakau nei, o Kalapauwili ka inoa o ia mauna. Maluua aku no o keia mauna iluna o ia kakaimauna ' ookahi no, he wahi puu e oioi ae ana, o ka ohuku ia o Laie. Malalo mai o nei wahi, e waiho ana ka lua aawa. Ma ke kihi hikina o ka lua aawa, aia lie wahi ana hoomaha no ka poe hanu holoholona o keia mau la. I ke au kahiko, he wahi noho paha keia no kanaka. Mamuli o ka lilo mau o keia wahi ana i wahi hoomaha no ka poe hanu holoholona, ua kapaia no keia ana "ke ana o ka poe hanu holoholona." E kokoke loa ana ma keia mau wahi i hoike mua ia ae nei maluna, ilalo iki mai nae, e ku kilakila ana ka lua o Maui. O kā lua nui hookahi keia iwaena o na lua apau o Haleakala. Mai keia lua aku i kahe nui ai ka pele, a paa kekahi mau wahi o ka lua i ke a-pele. Aole wale o ka pele ka i kahe mai nei aku, aka, ua kilol pu ia mai keia lua. ae i kona kahe ana ia manawa ka lehu pele, pohaku ame ke one. Ua uhiia ke kino o keia lua me ka pohaku ulaula pele, lehu pele, one eleele pele ame ke a-pele. O keia mau waihooluu like 010 o keia lua, kekahi hiohiona u'i loa e ikeia ai, ma ka lua holookoa nei o Haleakala. Pela no lioi ka liiohiona o na lua, ame na puu apau ke nana aku oe i ka noe e paa mai ana iluna o ka lua, a e kolohele ae ana ma ka aoao o ka puu, ame kowa o kekahi lua mai kekahi lua mai. O keia no hoi ka lua o Maui i noho pee ai, no ke kali ana i ka la, a i kona puka ana mai, ua lele aku kana kipuka ili, a paa ana ka wawae o ka la. I ko laua kupaka ana ua haki ka wawae o ka la, a pela i hele ai ka la, ahiki i keia au o kakou nei. He mea pono 110 hoi ma keia wahi e hoikeia ka' moolelo pokole o Maui, ke kupua ame ka eu ahele la. He Moolelo No Maui O Maui, he keiki keia na Hinalauae laua o Hina. O ko lakou nei wahi i noho ai aia ma Makaliua, maluna aku o Kahakuloa. I ka wa o ua keiki nei e noho ana iloko o ka opu, a ua hoomaopopo kona mau makua he keiki i'o keia, a i kekahi manawa malie kalae ka lani, omaomao na kuahiwi, pau ke po'i kupina'i ana a ka nalu, hele aku na kanaka i ke kaka uhu iualuna o ka waa, a ma kahi kupono i ka lawai'a, ike nae lakou nei i keia keiki e lelekawa ana, me ka hiohiona maikai. Alualuia mai la keia, holo keia e pee ma Aa auwai paki, aia ma Makamakaole, he wailele mai maluna, a he maloo aku oloko; noho keia a puka iwaho me ka mana'o, e hoi a komo iloko o ka opu; ike e ia nae, a alualu hou ia, liolo no ua keiki nei a komo iloko o ka hale, e leuku ana o Hina. Komo ana ua mau kanaka nei a ninau ana: "Auhea la ke keiki i komo mai nei iloko nei?" "Aohe keiki, owau wale no." Ike mai la kana kane, holo mai la oia me ka manao e pepehi i a laua (no ka mea he kapu ke komo kekahi kanaka i ka'wa e noho wale ana ku wahine, aohe kana kane ponoi.) Ninau mai ua kanaka nei: "Heaha ka olua o onei?" "I alualu mai nei maua ho keiki; holo mai nei no ua keiki n a ko'mo īloko nei." "He keiki aku no aia iloko o ka opu oia la. Pehea auanei e pono ax?" wahi a ua kane nei. Ko laua nei hele no ia e imi i puaa, moa lawa, niu hiwa, i'a ula. ameka awa; n mohai imua o un

keiki nei, o ka puka aku la no ia; a kapaia iho la kona inoa o Maui. Aole nae i hiki i ka wa hanau. I ka wa o ua Maui nei e noho ana, a i kekahi manawa, nui loa kona aloha i kona makuahine no kana mea kaula'i; aole e li'uli'u iho ke kau ana # a ka la, puka ae \c. nō a napoo koke aku la po, kupu ka manao e kii i ka la e alehe, i hele nialie. Hele keia ahiki i ka lat o Hamakua, ike keia ia Moemoe, e moe ana i ka luapao o Papepeenui o Wailahi; ike keia i ka puka o ka la ma Hana, hele keia a ma Haleakala nana keia aohe kupono, hoi keia ahiki i kalii o na jnakua, nana hou keia i ka la 0 kana hana mau no. Hele keia ahiki ma Peeloko i Waihee, luku aku ana keia i ka niu apau ilalo, kii keia i ka pulu, hana a nui, liele keia e alehe i ka la. Pane kikoi mai o Moemoe: "Aohe e. loaa ka la, he lopakuakea.'' Pane aku o Maui: "Make kuu enemi, a ko kuu iini, make oe ia'u." Hele keia ahiki i ..Haleakala, a kau pono maluna oia nei, e alehe ae ana keia i ka puluniu, haki kahi kukuna, alehe.liou keia pau na kukuna ikaika o ka la. I aku keia: "Make oe ia 'u no ko holo wikiwiki loa." 1 mai la: "E ola au, e nana nai oe i kuu hele ana." Nana keia ua lohi ka hele ana, pau ko ianei manao kii hou. 0 ia ka mea i hele lohi ai o ka la. A o Haleakala e kapala nei, aole o ia ka pololei; o Alehe la; no ke alehe ana a Maui i ke kukuna o ka la. Ma ia Jiuli hoi ana mai ana ahiki i ko Moemoe wahi, aole kela, huli loa mai la no a loaa i Kawaiopilopilo. Aia ia wahi maAvaena o Kekaa ame ka 'uluko a Kimo ma; ike nae ua Moemoe nei, holo iuka i kai, pela kona hele kekee ana. Nui loa iho la ka huhu o Maui, e lele mai ana keia maluna, a loaa mauka iho o Kekaa pepehi keia a-make; ua lilo nae i pohaku. Aia no ia pohaku makai iho o ke alanui liou e moe loihi la; o kona loa ua aneane ehiku kapuai.. Aia i keia wa a Maui o liele nei, aia no kona makuahine ua hapai hou, a hanau he pueo, ke keiki. 1 ka hoi ana o Maui ahiki i kona wahi i hanau ai ma Makaliua, ike keia he pueo ke hanaiia ana e kona mau makua, aole no o Maui i hoowahawaha iaia. O kana ,hana ia manawa ana i lioi aku ai,'o ka lawai'a; o kana lawai'a makemake

loa o ke kamakoi po; a i kekalii po, hele aku la keia i kahakai i sa. laAvai'a, a iaia nei e nanea ana, hiki ana ka waa huli heana na ke alii (he kanaka e kau ai i ka lele), loaa keia laweia keia i lieana na ke alii ma aia ia walii mn Moalii, Maui komohana, a i kekahi la, e kauia ai i ka lele. Ia nianawa loaa ia Hina ma ka hihio, no na mea e pili ana no Maui, 0 ko Hina hele nmi la no ia me ka pueo ahiki i Pohakuowahine-mama, aia ia wahi mawaena e Keawaawa ame Kokonamoku, noho o Hina ilāila, lele aku la ka pueo ahiki i kahi 1 kiai ia ai. Aole no i pau «a kiai i ka n:oe. lke aku ]a keia, ua paa o Maui i ka hauho'aia i ka aha. Pela ke kiai ana o ua pueo nei a wanaao, aole no he moe iki o keia kiai. Olelo ae o Maui: "E Aina e, koia ka po i loihi." Loihi hou ka po, a pau ]oa na mea apau i ka moe. Ke komo aku la no ia o ua pueo nei a loaa keia, a pai aku la no i na mea i hoopaaia ai, liemohemo ae la; ko laua hele aku la 110 ia ahiki i kahi a Hina i noho ai, o ke ao koke no ia. E hookomo aku ana o Hina ia Maui, a mawaho aku no keia. Puka mai la ka la; wehe ae la keia i kahi kapa moe, a halii iho la ihma o na uha, haule aku; a o ua pueo nei, ua lele aku Ja a luna o Kekaa. Hiki ana ka huli, ninau ana: "Aole anei oe i ike i ka heana a ke 'liil" <4 Aole, o ko'u ala ana ae la no ia la, a o ka pum-ehana hoi o ka la, haule iho la i ka uku o'kahi kapa." Ia lakou la no a liala, ko lakou nei pii aku la no ia mauka; mamua o ka pueo, o Maui mawaena, o Hina no hoi mahope ahiki i ko lakou wahi. Pela i pakele ai o Maui ika make. O keia ka hopena o keia wahi moolelo pokole no Maui. Ilalo iki mai no o ka lua o Maui he wahi ana i kapaia ke ana "Olinolino." (Aole i pau.)