Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 43, 26 October 1922 — Page 3

Page PDF (1.53 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HE HOALOHALOHA MO MRS. S. KALAULEHUA K.K. NAIHE.

Mawaena o koonei mau mea luu-luu.

Na mea hoehaeha a ka naau pu, @ini no au, no kuu home ma-o, Kuu home maluna a mau me Iesu, her gulana apo e hui paa ai, Na hoa o‘u ma-o, ma ia home maikai.

Iesu nae ka hiwa a iini au, E lauma me Iesu, ma kuu home mau.

Mau mau, mau me Iesu,

Ma kona home nani,

a man me Iesu.

E Mr. Lunahooponpono o ka Nupepa Kuokoa, Solomon Hanoha-no:- E ae oluolu mai hoi oe ia‘u e hookipa aku, imua o kou hanoha-no. No ka manawa mua loa, a e nonoi pa aku ana hoi i kou oluolu piha, in a he wahi rumi kaawale ke-kahi o ka kaua hiwahiwa, i koe ma ke kihi, a o ko‘u wahi rumi ka hoi ia. a nau ka hoi ia, e kaomi iho i ke pihi, ke ki o ka uwila ma ke hikina, a malamalama aku ma ke komohana. i ka waihuna a ka paoo, i ka piko olu o Lehua, i ka‘u pu-olo waimaka nunui e hana maoole nei i kuu lihilihi, no ka‘u wahine i aloha nei ai; a‘u hoi e imi nei.

Imi au ia oe ke aloha la,

Ma na paia aala o Puna,

Mahea la oe i nalo iho nei la,

Hoi mai no kaua e pili.

I ike mai ai hoi ka maua mau keiki a me na moopuna lehulehu, na makamaka ame ko maua hoa-loha e u a e kaana pu iho hoi i ka luuluu, ame ke kumakena ana aku nona ma keia aoao, o ka muli-wai eleele o ka make.

Ko iho la, ka ke Kauka Ioba i olelo ai; O ke kanaka i hanauia e ka wahine he hapa kona mau la, a ua piha i ka popilikia; puka mai no ia me he pua la, a ua okiia aku, a holo aku no ia me he aka la, aole ia e mau, a no ka mea, ua paa kana olelo, Nana no i hawaii mai, a Nana no i lawe aku, e hoonaniia ka inoa o Iehova ma ma lani kiekie loa, he malu hoi ma ka honu nei, he aloha i na kanaka.

he mea oiaio; ua hoi aku la ka palaho i ka palaho, a o ka uhane ua hoi aku la oia, me ka Mea Nana oia i hana mai, a kuu iho la kona luhi. a paa pu iho la kana hana maanei!

Ma kamakahiki aku nei i hala, ua hoomaopapoia aku la, ka hooma-@uahua loa ana mai o ka nawali-wale maluna o kona kino, a ua imi pu ia aku no hoi, me na lapaau @@auao ana ia manawa hookahi, eia @@@@uanei, ua nui loa aku ka pilikia, @@@@oa @@ ka mea hiki ka hana ia @@@@@ ma na la hikimua iho nei @@@ aahine o Augate 19, 1922, a‘u @@@ i moeuhane muaole ai, eia ka auanei, ua kipa koke mai la na aue-ia. me ko lakou mau lima meneme-ne ole, a kailiku ae la o ke aho hope loa. a upo‘i iho la hoi kona mau lihilihi maka. no ka wa mau loa, ma ko maua home aloha, ma Wai-apuka. Niulii N. Kohala, a waiho iho la i kona kino, e moe oni ole ana ma kona moe make, a e hoopipo pu ana hoi me Niolopua i ke ka pua ohai, i na kau a kau, a ma kona moe make, e hoopuni pu ia ana hoi, e ka maua mau kaiki aljoa, ame na moopuna lehulehu a maua, na makamake, ame ko maua mau @@@@@, no ke kaana pu ana iho i oi. i na waimaka o ka luuluu, ke kaumaha, a kumakena, ame ke aloha paumako, no ka‘u mea aloha a i mana-ka ia‘u, e koe hele i ke ala me ka waimaka.

Walohia wale hoi au e, a‘u hoi i huli aku a nana i na wahi a ma-ua i pilili aloha ai, a ua like ia me he waimapuna la, ka pipii hana maoole i kuu manawa e, he hiamoe hoi ko‘u. hoala ana oe, e ke aloha oi

A‘u hoi e hoomanao poina ole nei i ko wehi; ia onaona Nuuanu i paia e ka ahiahi, o kuu lihi ike oia aku ia Lani huli, ke huli nei ka manao la ia Kalua ilan, o ia wai-lele mai i ka lau i ka pali, pali mai na maka ka, e na hoa i aloha kipa hewa ianei.

 I walea ai no hoi kaua i la la‘i o Haliilua, i ka huli a ka nalu i Kalehuawehe, e wehe wale no oe i ka pili a ke aloha aole e hemo he kawelewele ka hiko ia, ua paa ia nei.

Ua nohea aloha no ka ohu me ka noe. i noho no hoi au a manao aku ia oe, nau no hoi ka hala, he hoo-ulu i ka la ino, e pae hope ka pono, he awa no ha‘i, he wahi aloha no kuu mea aloha ua hala.

Ma kana huakai heleloa, ua haa-wiia na leo kanaenae aloha malu-na o kona kino lepo, a mailaila i malama hope ia ai, na hana hoomaikai maluna o kona kino lepo, e hoi no ka lepo i ka lepo, a no ka mea mai ka lepo i ka lepo, a no ka uha-ne i ka Mea Nana oia i hana mai, no ke kakali ana aku i ka leoo ka pu a ka poe apau ma na iina, a‘u hoi e mauaoio loa nei, aia ia me ko kakou Haku aloha, ma kela Pa-redaiso nani mau loa ma-o.

Ua hanauia kuu mea aloha mai ka puhaka mai o kona mama Kapa-likaukii (w) ame kona papa, Kika-ka ma ka lae kaulana ma Upolu, Kohala Akau, ma ka mahina o Ia-nuali 1, 1854, a ma kona manawa i haalele mai ai i keia ola honua ana, ua hoohala ia eia na makahiki 67 ame 7 mahina me 19ln, iloko o na haawina o ka hauoli, ame na inea o keia ola mauleule ana.

He mea oiaio, i na la hiki mua o ke kupulau, o kona mau la opio, ua hoao aku oia e kui, a r lei i ka pua Melekule he kane, a i kona i ke ana, ua iini koke oia iloko on a e hooulu ae hooaloha aku, a mailo-ko mai o ko laua puhaka, i oili mai ai he mau hua maemae, elua. Ka mua o Lonokahiauokalani (w) ame kona pokii kaikunane Kuhaiki, a mailoko pakahi mai o laua, i puka mai ai na moopuna kuakahi a kua-lua, a hoolaupa‘i hoi i ka aina, no lakou ka huina o 17 kuakahi me 2 kualua, a ma ka manawa i pau-aho mai ai o kana aloha mua, a ua iini hou oia, e kui i kana manai i ka pua lani ahiahi, oia hoi ka mea e kakou nei i keia manewaewa aloha no kuu lei poina ola, a mai-loko aku o ko maua mau puhaka, ponoi aku i oili hou aku ai, na hua maemae e hoolaupa‘i hou ana i ka aina, o ia hoi he 5 keiki, i hoohua mai ai i na moopuna he 13, a‘u hoi e haa-hea nei, iloko o ko‘u mau la kani-koo, a kaua no hoi e ike pu iho nei, e kuu Mr. Lunahooponopono he iki no hoi kahi kanaka, ua ha-naia ka hana, mokaki a‘u no hoi e minamina nui nei, o na makuahine maikai apau, e like aku ma keia ke ano.

Wahi a Solomona ka naeau i ole-lo ai, o na wahine noho pono apau, he papale alii ia no ka lakou mau kane, a‘u pu no hoi i ike pono iho ai, i ke kaumaha ame ke koikoi ka loa ka laula, ka lahilahi ka ma-noanoa, ke kiekie ame ka hoho-nu, o ke aloha, i pipili paa ia ai, iloko o na makahiki he nui o 45 a oi.

He makuahine noho pono, a aloha ohana, a i kana mau keiki, a pela pu no hoi me kana mau moopuna aloha, he makuahine hooikaika i loko o na hana pono, o ko kakou Haku aloha, i paulele nui ai, a ma-luna ae o na mea apau, a ua lilo pu no hoi au, kana kane i lei a-i nana, ahiki iho la i ka wa i uina poha ai ke kaula gula maemae o ka ma-teremonio, a okaoka liilii ou iho la hoi ka pakeke wai ma kae o ka luawai.

He mea oiaio, ua naha iho la ka hale a ke aloha, e kipa mai ai, aloha, aloha wale kuu hoapili, kuu hoa kaunu a haihai lau lima a ke aloha, o na pali ku‘i alolua kaulana eiwa o Honokane,am ka wai hoi e hoohuelo nei i na pali, i pali ku kanono iho la, i ke alo o Kaukini, i ka lawai‘a manu.

Manu iho la hoi kuu hoa, noho mai la i kanahele, ao ka hele no hoi a ka wahine u‘i, aohe puu aohe kee.

Me he kahua kee la, ko aloha e ke‘a nei i kuu umauma, e hapahapai nei, i kuu manawa.

Aloha, aloha wale au i kahi wai e Waieli, elieli ke aloha kuonoono i ka waihona, e kaomi a e ana i ka waimaka, e oe pa‘a, a oe paa, he holo na ka lio i houa i ke kui, na ka ua no e kuehu i ka nahele, i hoao ae hoi au, i pau ke kuahiwi o Maui, mai hoomahui aku oe, i ka pua o ka hala, ua hala ka pono a ke kikina mua, eia hoi au ka a-kimalala pani muliwai, ho ae ka ihu o ka lio i paniolo i honi hooma-u i ka pua o ka loke, we wehi no kuu mea aloha ua hala, aloha, aloha, wale!

Ma keia wahi la, ke hookuu nei au i kuu waimaka, e hele au i kuu waimaka, e hele elike me kona makemake; a maluna ae o na mea apau, ke haawi aku nei au a me na kaiki ame a moopuna aloha a maua, i ka makou mau hoo-maikai palena ole, mai ka mole aku o ka mahou mau puuwai, i na ma-kamaka, ame ko maua mau hoalo-ha, no ke ku kiai ana, ame ne wehi pua hoi i haawi ia mai ai, ame na makana e ae, no ka hoohiwahiwa ana iho, mailuna o ka makou mea aloha, a e oluolu pu hoi oukou, e lawe aku i neia mau mea me ke aloha kuio. Ana ke Akua no aua-nei, e ninini iho i kona aloha, ame ka holoi pu ana ae, i ko kakou mau waimaka o ke kaumaha, ameka luuluu.

O keia ka‘u leo pule, ma ka inoa o ko kakou Haku o Iesu Kristo, Amene.

Me oe pu hoi e Mr. Lunahoo-ponopono ko‘u aloha nui, no kou-ahonui ana mai i ka‘u puolo kuma-kena, ame na keiki limahei o kou papapa‘i, ko‘u welina hope,

Owau iho no me ka luuluu,

J.K.NAIHE,

Na Keiki na Moopuna, ame ka ohana.

Waiapuka, Niulii, N. Kohala Oct. 6, 1922.

CHICAGO, Oct. 22.- Elima haneri mau mkai hou e paku‘iia aku ana me ka puali makai o Kikako nei i keia pule, no ka hoao ana e kinai i na hewa karaima lehulehu. Me keia heluna hou e hiki aku ana ma kahi o 6100 ka huina nui o na maka‘i maloko o keia kulanakauhale.

E NAAUAO MAI!

Mr.Lunahooponopono o ke Kuo-koa; Aloha kaua:- E oluolu houmai ia‘u, e papaleo pu me na hoa Ha-waii o kaua, ma kou mau kolamu, maluna o ke poomanao e kau ae la maluna. i lawe mai la au i keia haki manao ana, mamuli no ia o na mea i ike mau ia ma na wa koho baloka apau; a ma kou kulana e paa nei i keia manawa, he luna-nana koho baloka; ame a‘u hoi, i noho ai no eha kau, o eha makahi-ki o ke kau hookahi, he mea kau-maha no, ka ike ana, aia no kekahi poe ke koho nei no me ka maopopo ole i ke kaha ana i ka baloka me pololei.

Ma ko kaua ano, he meakakau a hoolaha manao, e lawe ae kaua i keia keehina, a hoomaikeike aku i ko kaua lahui, a o ka poe e apo mai ana e naauao ana lakou, a pela hoi e holoiia ae ai keia kina‘una‘u ano nui. E hoao ana no hoi au e pane akea i kekahi mau ninau i ninauia mai ia]u, a i paneia no hoi e a‘u; a he manaolana ko‘u e hoo-pauia ae ana ke pohihihi o kekahi mau hoa o kaua.

ka like ole o na baloka

1-koho baloka waemoho. o ke ia ka baloka i kohoia iho nei na moho no na aoao kalaiaina. Ma ke-ia baloka, ua hookaawelia na moho Repubalika ma ka hema o ka baloka, o na Demokarata hoi ma ka akua.

Ua ninauia mai au e kekahi mea: Pehea la e hoi mau ai na moho re-pubalika ma ka aoao hema a o na Demokarata hoi a ka akua. Eia no ka haina. No ka lilo mau i ka moho Elele Lahui a ka aoao Repu-balika k lanakila. E ikeia no keia ma ka Pauku 41 o na Kanawai Ko-ho Baloka, a malalo hoio ke poo: " Na Baloka Mana", poohou elua, a penei ka hoakaka ana: "E lilo no ka hooponopono ana o na balok m ka pakeneka o ka huina piha o na baloka i hookomoia, ma ke kau koho mamua iho, no ka elele i ka ahaolelo lahui."

Ua ike kakou apau i ke ano o keia baloka, a e hoea lio: mai ana no ia ano i na kau e waeia ae ai na moho, no na kalana ame ke ku-lanlakauhale a kalana o Honolulu nei; a in a no ka lilo ae i keia kau, i elele Demokarata, e i keai ana ka  loki o na hooponopono ana i na ba-loka, elike me ka hoakaka a keia pauku.

2. Koho Baloka Nui. he ekolu ano baloka ma keia koho e hoea mai ana, o ia no hoi ke Kau Koho Baloka Nui. He okoa ka baloka no ne Elele, a o na inoa wale no o na Elele, ao na inoa wale no o na Elele ke kau ana, me ka hoike pu ia o ko lakou mau aoao kalaiaina. e akala ka waihoouu o keia ba-loka, a i hookahi wale no e kohoia; mai koho a oi aka mamua o keia, o kiolaia kou baloka.

He bolu ka waihooluu o ka baloka no na senatoa, a o na inoa o na mo-ho senatoa i waeia iho nei, e kau ana ma ia baloka. E hoonohonoho papa ia ana ko lakou mau inoa, a  ma ka hema a‘e o ko lakou mau inoa, e kau ana ko lakou mau aoao kalaiaina ma ka hema a‘e o ko lakou inoa e kau ama ko lakou mau aoao kalaiaina. Mamua o kou ma-ka ana i kou boloka, e nana i na kuikuhi e kau ana mawaho o kahi koho a maloko o na keena koho, a i ole, i na kuhikuhi e kau ana maluna o ka baloka au e koho ai. Ke lilo keia mau kuikuhi i mea ole, alaila he ihepa maopopo ua mea koho la; a i ole, he mea ike ole i ka heluhelu, a he mea pono no e laweia aku kona pono koho baloka.

E pono e hoomopopoia, o ke ana naauao wale no ke kumu hoopono i kokahi mea e lilo ai i mea koho, a in a nele i ka ike heluhelu a ka-kau, he mea makehewa ka hale ana e kakauinoa.

He keokeo ka waihooluu o ka ba-loka o na lunamakaainana i waeia iho nei, o lakou ke hoonohonoho papaia ana, elike no me ne moho senetoa.

Ua hoakaka ka Pauku 18 o na Kanawai Koho Baloka penei: "Ma-helehele ana. E kuleana no ka poe koho iloko o na apama i oleloia, e koho i na lunamakaainana, elike me keia:

Maloko o ka apana ekahi, eha; Maloko o ka apana elua; Ma-loko o ka apana ekolu, eono; Maloko o ka apana elima eono; Malo-ko o ka apana eono, eha."

Elike me ka hoakaka a ekia pau-pu, pela no na kuhikuhi e kau ana maluna o na baloka o na lunamaka-ainana.

I mea e hoomohala iki ia ai, a ma-opopo ke kino o ka baloka no na senatoa o Oahu nei ame ke ano o ka ma-ka ana, e nana i keia malalo iho nei:

O ke kuhikuhi e kau ana maluna o keia baloka, i ekolu wale no au e koho ai. Okou koho ana i elua Repubalika. a i hookahi Demokara-ta, aole ia he mea e kiolaia ai; aka, o kou koho ana a oi mamua o ka mea i kauohaia, e kiolaia no. Ina no he hookahi au mea i koho ai, a i ole elua paha, ke maikai la no kou baloa. Elike me ka oiaio o keia i ikeia ae la no ka paa baloka o na senetoa, pela no me ko ka elele ame ne lunamakaainana. Emalama loa i na kuhikuhi e kau ana maluna o ka baloka, a mai haalele i ka heluhelu mua ana ia mau kuhi-kuhi

kokua ma kahi koho

He kuleana ko kekahi mea koho, e ninau i na lunanana koho baloka i ke ano o ke koho ana, aole nae e hiki i ua poe luna nei ke hoike aku i ka mea koho i kana poe moho e koho ai. (Pauku 109 on a Kana-wai Koho Baloka.) Ina pohihi i kekahi mea koho, kahi e ma-ka ai, a i ole, ka nui paha o na moho e kohoia ai, mai kanalua i ka ninau ana i na lunana koho; no ka mea he poe kauwa lakou nau.

Ma ka Pauku 114 o na Kanawai Koho Baloka o ka poe hapopo o ka ike, a mau pilikia e ae paha, e hiki ole ai ke ma-ka pono i na baloka, ua hiki no ke noi ae i kekahi hoa o ka papa lunana koho e kokua aku ma ka ma-ka ana i ko lakou mau baloka

na baloka kiolaia.

Ma ka olelo hooholo a ka ana kie-kie o Hawaii nei, ame ka hoakaka a ka Pauku 119 o na Kanawai Koho Baloka, eia no na kumu e kiolaia ai na baloka: in a e ma-ka pe‘a a oi aku na inoa mua o na kulana e hoopihaia ana;in a hoi ua oi aku ka nui o na pe‘a i kahaia maluna o na baloka, no na lunamakaainana, ma-mua o ka mea i hoamanaia ma ke kanawai; in a hoi e kau ana he ma-ka a hoailona paha e hiki ai ke ikeia ka mea nana i kaha i ua ba-loka la, a i ole, ma-ka a hoailona paha la, a @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

E makaala Joa ka poe koho, a e heluhel ua hoomaopopo i keia mau hoakaka ana. Ina ma kau kaha pe‘a ana, ua ike oe i ka hewa, mai kahakaha, a hoa‘o e holoi ae; aka, e hoihoi aku ia baloka, a e haawi hou ia mai no i n=baloka. Ua loaa ia oe ka mea kaho ia kuleana ma ka Pauku 115 o na Kanawai Koho Baloka, a mai hoohemahema i keia. Ina ua puka, a hapala paha ia ba-loka i loaa aku ia oe a i ole he mau ma-ka a hoailona paha kekahi au i ike ai ma ia baloka, mai no a kaha pe‘a ia baloka, aka e hoihoi oe i ka lunana koho baloka, a e  noi oe i baloka hou. E hoolohe i keia a‘o ana, i lilo mauwale ole kau baloka.

Ua ninauia mai au i keia mau minau. Owai ka poe i aeia e komo iloko o na wahi koho hea e waihoia aku ai ko lakou mau inoa i na lunana

ninau 1. o na moho ame ko lakou mau hope, aole e oi aku ma-mua o elua hope no ka moho hookahi, ame ka poe e kaha ana i kola-kou mau baloka, (Pauku 104 o na Kanawai Koho Baloka).

Ninau 2. i ka la mamua o ka la koho baloka hoololo ana i ke ano o ke kii e pa‘i ai keia moolelo, e kakau i ko la-kou mau manao a hoouna mai i ka Historical Commission, ma ka University o Hawaii, Honolulu.

 O na hana ame na kokua ana a Hawaii nei, i ka wa o keia kaua nui, he mau hana na kakou e haaheo ai, nolaila e pa‘i kakou i keia moolelo i lilo ai ia i mea na ko Hawaii nei ame kona mau kanaka e haaheo mau ai.