Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 44, 2 November 1922 — Page 8

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

AOAO NO NA MANAO PEPA

SOLOMON HANOHANO, LUNAHOOPONOPONO

 

E KOHO ME KA LOKAHI I NA MOHO REPUBALIKA

Ma ka manawa mua loa, ma ka moolelo o keia nupepa, i ku aku ai ia imua o na Repubalika apuni keia teritore, a a'o aku ia lakou, e koho me ka lokahi i na moho apau loa e holo nei ma ka aoao Repubalika., mai ka elele mai i ka ahaolelo kiloko, ke hoea mai ka la 7 ae nei o keia mahina.

 

Ma ke ano aoao kalaiaina, ua ku aku ke Kuokoa ma ka aoao Repubalika, a haawi aku i na a'o ana i na kau koho baloka ae nei i hala, e koho i na moho ma ko lakou mau ano kupono; ua nana aku kekahi mahele nui o na Repubalika kuokoa, ma ka kupono i'o o na moho; aka nae, ma keia kau koho baloka o kakou, ua hoea mai i ka laa ana o na ano kupono apau iloko o na moho o ka aoao Repubalika, e hiki ole ai i na Repubalika apuni keia Teritore, ke alo ae, mai ke koho pololei ana i ka paa baloka holookoa.

 

Ina e hookuku kakou, i na moho o na aoao kalaiaina a elua e alualu nei e loaa ka lanakila ma ka 7 o Novemaba e hoea mai ana, e ike no auanei kakou me ka hoohewahewa ole, aia iloko o na moho o ka aoao Repubalika, na kanaka e hiki ai ia kakou ke hilinai, e loaa ole ai na manao mihi ia kakou, no ka hilinai i hookauia aku maluna o lakou e na makaainana koho balooka o keia Teritore.

 

Mawaena o W. P. Jarrett, ka moho elele lahui Demokarata ame Sentaoa John H, Wise, ka moho elle Repubalika, o Senatoa Jogn H. Wise ke kanaka kupono a makaukau o laua, i elele na keia teritore, i ka ahaolelo lahui; ua hoikeike aku keia pepa i kona mau ano kupono apau, a he poe ikemaka na mana koho o keia teritore, i kana mau hana, aole wale maloko o ko kakou ahaolelo koliko, aka i ka ahaolelo kekahi ma Wakinekona.

 

He mea malihini loa o W.P. Jarrett i na hana oloko o ka ahaolelo, he hemahema oia i ke kamailio, a he pouliuli i na ninau ano nui, e ala mai ana, i pili ia Hawaii nei; no keia kumu, a no kona malihini i na hoa o ka ahaolelo lahui, aole he hana naauao ma ka aoao o na mana koho, ka hoouna ana aku iaia i Wakinekona, makekahi hana ano nui, i maopopo ole iaia.

 

Haule iho i na moho o ko kakou ahaolelo kuloko, aia iloko o na moho o ka aoao Repubalika, na kanaka makaukau a kuoono maoli: ka mea i nele i na moho Demokarata; a o kekahi kumu a kakou e haawi ai i ke koho lokahi ana ia lakou, o ia no ka noho mana ana o na Repubalika iloko o ko kakou ahaolelo kuloko, i holopono ai na hooponopono ahaolelo e mihi ole ai na makaainana o keia teritore ma keia mua aku.

 

O na Repubalika, i koho i ka lakou mau mono, make kau koho wae moho aku nei i hala; in a aole i loaa ka waeia i ka lakou mau moho, e hoike i ko oikou Repubalika oiaio, ma ke koho ana me ka manao lokahi, i na moho i waeia; o ka poe e koho anai na moho o kekahi aoao kalaiaina okoa, ua hoike mai lakou i ko lakou lolo ana i poe kipi, i kolakou aoao kalaiaina iho, a i poe kumakaia.

 

O ka manaolana o na moho Repubalika e kau aku nei, e loaa ka lanakila ma ka la 7 o Novemaba, o ia no ke koho aku o na mana koho Repubalika ia lakou; a i wahi e hookoia ai ia iini o lakou, o ka hoala mai i na kalaiaina o ke ano haahaa, a hailuku pilikino, no ka pulapu ana i na mana koho, o ka lakou ia hailolelo mau nei ma na wahi haulolelo, aole o ke ku mai maluna o ko lakouia e hauolelo mau mai nei ma na wahi haiolelo, aole o ke ku mai maluna o ko lakou kahuahana, a kupale ia lakou iho, mai na ku-e ana aku a ko lakou mau enemi kalaiaina.

 

Eia na moho Repubalika ke ku nei maluna o ko lakou kahuahana, me ka makaukau mau i na wa apau, e hoikeike aku imua o ke akea, he mau kahuahana ia i aponoia me ka manaoio, mailoko mai olaila, e oili mai ai na hooponopono ahaolelo kaulike, no ka pomaikai o ka lehulehu o na makaainana o keia teritore.

 

Ke olezzo nei na Demokarata, he aoao ke Demokarata no ka poe ilihine, no ia kumu, e koho na mana koho i na moho o kela aoao kalaiaaina' a he aoao ka Repubalika, no ka poe waiwai; no ia kumu, aole e koho ka poe ilihune i na moho o ka aoao o ka poe waiwai.

 

Ina e lawe mai anakakoui kela kumu koi a na Demokarata, ma ke ano he kumu kupono ia e haawiia aku ai na kakoo ana i na moho Demokarata, alaila ua oi kela aku, ke kuleana o ka aoao Repubalika, e kou aku ai i ka lehulehu, e koho i na moho Repubalika, no ka mea o na Repubalika, ka poe na lakou e hoolako nei i kekahi heluna nui o na makaainana, me na hana e pono ai ko lakou ohana.

 

Ina e kapae ae ana kakou i ka noonoo ana i na kumu pahele baloka apau a na moho o na aoao kuloko o kakou e alualu nei e loaa ka lanakila, ma keia koho baloka e hoea mai ana; a noonoo ae, i ka aoao kalaiana, nana e hanai nei i ka hapanui o na mana koho apuni keia teritore, alaila he mau kumu kupono loa ka ka aoao Repubalika, e koi aku nei i na mana koho, i hoopomaikaiia e ka aoao Repubalika, e koho i na moho Repubalika, aole i na moho Demokarata.

 

Aole ke Kuokoa nei i makemake e hoohuikau i na hana a kela ame keia mana koho e lawelawe mai nei, ma ke koho ana i na moho ma ka la 7 ae nei o Novemaba, aka na kela ame keia mana koho e ike nna iho, e lilo ole oia i mea kumakaia i ka lima nana e hanai nei iaia ; a pela hoi kona lilo, i mea kokua aku, ma kekoho ana e lanakila ka poe kupono ole, i poe hana kanawai.

 

 

MAI PUNI I NA MEA OIAIO OLE

 

Iloko o keia hakoko kalaiaina e nee nei, o ke Kanawai Hoopulapula kekahi ninau piepiele kii baloka, e kukuluia aku nei imua o oukou e na mana koho baloka, e na Demokarata, no ka hooili ana aku i na ahewa ana maluna o Senatoa John H. Wise, ka moho elele lahui a ka aoao Repubalika, e ku-e loa ana i ke kanawai, i wahi e loaa ole ai ka lanakila ia Senatoa Wise i elele na Hawaii nei i Wakinekona.

 

Ina kakou e hoi aku ana ihope, i ka moolelo o ka hookumuia ana mai o ka ninau hoopulapula i keia lahui kanaka, na kanaka Hawaii: o ke Keikialii Kalanianaole, ka mea nona ka iini ame ka makemake e hoopulapulaia kona lahui, o ia oukou e na Hawaii, he mea kokua wale aku no o Senatoa John H. Wise, i ke Keikialii Kalanianaole.

 

Ma ke kau koho baloka hope loa a ke Kekialii Kalanianaole i ku aku ai imua o na manakoho o keia Teritore, ua lawe mai oia i na ninau hoopulapula i kahua no kana hooikaika kalaiaina ana : ua haawi aku oukou e na Hawaii i ko oukou baloka nona, ma muli o ka manaoio, aia iloko o ka bila hoopulapula ko oukou pono, ame ka hoolaupa'i hou ia o keia lahui kanaka, e emi liilii aku nei i ka make.

 

Ua hoalaia mai na ku-e ana i kela bila hoopulapula a ke Keikialii Kalanianaole, e na hui hanai pipi o Parker ame Kauka Raymon, me ka hoounaia ana o ka Lunakanawai Robikana i Wakinekona, e paio ku-e aku i ka hooholoia o ka bila.

 

Ua haule kele bila hoopulapula mua, mamuli o ka hookuu e ana o ke kau mau o ka ahaolelo : aole nai i haawipio ke Keikialii Kalanianaole, ma ka hooikaika ana e hookoia kela iini nui iloko ona, no ka pono o kona lahui kanaka.

 

Ua hooponopono hou ia kela bila hoopulapula mua, ua hoihoiia mai iloko o ko kakou ahaolelo kuloko nei, no ke aponoia; i ka hopena i ikeia, ua lokahi ko kakou ahaolelo kuloko, i ke kino o ka bila hoopulapula, i lilo i kanawai i keia wa, a e laweia mai nei hoi e na Demokarata i maunu piepiele baloka.

 

Ua kohoia he komisina mai ko kakou ahaolelo kuloko aku, no ka holo ana i Wakinekona, e hooikaika ai e lilo ka bila hoopulapula i aponoia e ka ahaolelo kuloko i kanawai. O Senatoa John H. Wise kekahi lala o kela kominisa, ame kekahi mau hoa e ae o ke senate, me ke komo pu o Kiaaina Mc Carthy ame ka Loio Kuhina Irwin.

 

Ua hooholoia ka bila hoopulapula e ka ahaolelo lahui, a lilo i kanawai, no ka wehe ana i na aina aupuni Moloki, ma ke ano hoao no elima makahiki; o keia ka hookoia ana o ka iini o ke Keikialii Kalanianaole, no ka pono o na kanaka Hawaii, a ua moe aku la oia me ka maha o kona noonoo, ua waiho iho pia mahope nei i kekahi kiahoomanao, no kona lahui e hoomanao mau ai nona.

 

Ke noke ia nei nae o Senatoa Jogn H. Wise i ka hauluku no kona lilo ana i mea hooikaika i keia kanawai hoopulapula e na Demokarata iloko o keia mau la, o ka hooikaika baloka. Heaha ka mea on a Demokarata i hooili ole aku ai i na ahewa ana maluna o ke kiaaina Demokarata ame ka loio kuhina Demokarata? No ke Demokarata ana nae paha ea?

 

E noho kakauolelo ana o C.P. Iaukea no ke Teritore i kela manawa, kekahi o na moho Demokarata e holo nei no ke kulana senatoa; oia pu kekahi i hoike ae i kona kakoo, me ka apono loa i kela kanawai hoopulapula, a mai kona waha ponoi mai; i hoike mai ai oia i ka lunahooponopono o keia pepa; no kona makaukau loa e hele e haiolelo akea, no ke ku-e ana ia L.L. McCandless, ka moho elele Demokarata, e holo ku-e ana i ke Keikialii Kalanianaole i kela kau.

 

O keia ka moolelo oiaio o ka hookumuia ana mai o ka hana hoopulapula; o ka hooili ana nae i ke ahewa, maluna o kekahi kanaka hookahi, no kona lilo ana, he moho e alualu ana i ke kulana elele lahui i Wakinekona.

 

Kupanaha no paha kakou na kanakha hawaii; o ka pononui ka i hooikakikaia me ka pauaho ole, e ko kakou Keikialii e moe mai ke iloko o ka honua; a i kokuaia aku hoi ka holopono o kana hooikaika ana e Senatoa John. Wise; o ka pauku iwi iho la ia e lawe  hele ai iloko o keia mau la, no ka pulapu ana aku, ame ke a'o hewa ana i na mana koho baloka.

 

Aole he hooponopono ahaolelo i lko o ka moolelo o na lahui kanaka ma ka honua nei i hoopomaikai nui mai ia kakou ka lahui Hawaii elike me keia bila hoopulapula; o kakou no nae ia o na kanaka Hawaii e kipehi nei i ka mea i kokua aku no ka holopono o ke kanawai hoopulapula ia kakkou na hawaii.

 

Ua ike ka poe hana holoholona, ka poe na lakou e paa mai nei i kekahi mau kaukani eka nunui o na aina aupuni; malalo o ka hoolimalima, i ko lakou hopena, e lilo mau ana kela mau aina hanai holoholona, ia oukou e na Hawaii, malalo o keia kanawai hoopulapula; a iloko o keia mau la, ua kau ka weli ia lakou, nolaila na lakou e ku-e mai i keia hana hoopulapula, ame ke kanaka i hooikakika mahope o keia kanawai, aole na lakou e na Hawaii; no keia kumu, a no na kumu he lehulehu wale, e koho kakou ia Senatoa John H. Wise, i elele i Wakinekona, ma on a wale la no, e hooiia ae ai na pono ame na pomaikai, e loaa ia kakou, malalo o keia kanawai hoopulapula, aole ma ke koho ana ia W.P. Jarrett, no ka mea he meapaahana wale no oia, malalo o ka mana o ka poe e ku-e nei i ka hana hoopulapula i ka lahui Hawaii.

 

E HOOMANAO I KE KEIKIALII KALANIANAOLE

 

Me he mea la, aia iloko o kela ame keia makaainana koho baloka apuni keia teritore, na hoomanao aloha ana no ke Keikialii Kalanianaole, iloko o keia mau la hakoko kalaiaina e nee nei; ua hiki loa ua kakou ke nana aku, me he mea la, e kau okoa mai ana no kela mau hiona i kamaaina ia kakou, ma na wahi haiolelo apau, i kamaaina i kona mau wawae iloko o na makahiki he iwakalua, ana i paa mau ai i ke kulana elele lahui, meka hanohano, a i haaheo mau ai no hoi kakou ma on a la.

 

Ina oua pu kekahi me kakou iloko o keia mau la, in a ua uwalo aku oia imua o oukou e na mana koho, e koho oukou ia Senatoa John. Wise, me ka lokahi, i panihakahaka ma kona makalua.

 

Mai kona waha ponoi mai, oiai oia e waiho ana maluna o kona wahi moe, iloko o kona mau la hope ma ka honua nei, ua houe ae oia i kona manao hope loa, o Senatoa John H. Wise hookahi wale no ke kanaka kupono i elele i Wakinekona.

 

Aole nae oia me kakou i keia la, e hiki ai iaia ke hooko i kela manao on a, aka eia ke Kamaliiwahine Kalanianaole, ke hooko nei i ka iini ame ka makemake o kana kane aloha; ka wahine kane-make i kepehiia aku me na olelo hoino ku i ka hoohaahaa e kekahi o na moho senatoa Demokarata e noi aku nei i ko oukou mau baloka e na Hawaii; e ae ana no anei kakou e haawi aku i na kakoo ana i ke kanaka o kela ano? Ke manaoio nei ke Kuokoa, ma ka pahu baloka o ka la 7 o Novemaba ae nei, e haawi ai oukou i ka olelo hooholo kaulike loa, aole oukou me ke kanaka i hoolilo i ke Kamaliiwahine Kalanianaole i mea hoohaahaaia eia, mamuli wale mai no o ka hana kalaiaina.

 

Ina he aloha ko kakou i Keikialii Kalanianaole, alaila e koho me na mahao lokahi ia Senatoa John H. Wise ma keia Pualua ae e hoea mai ana!

 

Pehea la na poola, ka poe i hooikaika iho nei ma ke koho ana ia Norman K. Lyman i moho elele lahui Repubalika, ke ike mai i ka leka jamama a Mr. Thomas Punee e puka aku nei ma ke ano hoolaha ma keia pepa, no kapili ole o ka hewa a lakou i hooili aku ai maluna o Senatoa John. H. Wise? Ina he poe naauao lakou, alaila o k ahana pono ma ko lakou aoao, o ia no ke koho lokahi ana ia Senatoa John H. Wise i elele, no ka mea ma o na hooikaika ana la a Senatoa Wise, i aeia mai ai e kaupale i ka lawelawe ana o na lahui e, i na hana o na uwapo, he pomaikai nui keia no na poola!

 

Ina he oiaio na lohe i laweia mai i keia keena, eia ka lunanui o ke aina hanai holoholona o ka Parker Ranch ke haawi nei i na kokua ana, no ka lanakila o W. P. Jarrett, i elele i Wakinekona, alaila aole he kumu e ae o ka haawiia ana mai o kela kokua ana, no ka hele a kau ka lia maeele, no ka hoea mai i ka la a oukou e na Hawaii, kaili mai ai i na kaukani eka aina aupuni nunui, a kela hui hanai holoholona e paa mai nei i keia mau la. e koho me ka lokahi ia Senatoa John. H. Wise, ma on a la auanei e pukaka ai, na hui hanai holoholona, e hoomakaleho mau nei, i na aina i manaoia e lilo ia oukou, malalo o ke kanawai hoopulapula.

 

O kela kumu piepiele baloka, o ia ka hooneleia o na makaainana Amerika, na Pukiki ame na lahui e ae, i loaa ke kuleana makaainana Amerika, i ka loaa aku ia lakou o na aina hookuonoono, malalo o ke kanawai hookuonoono kahiko, mamuli la o keia kanawai hoopulapula, o kekahi kela o na kumu hoopunipuni a piaio ole" no ka mea ke mau nei no ka mana o kela kanawai hookuonoono kahiko" a aole hoi he mau hoakaka ma kekahi ano, maloko o ke kanawai hoopulapula, e hoike ana no ia mea. Mai puni e na Hawaii i kela epa!

 

Hu ka aka ia Mrs. Haaheo Atcherley! No ka hookekee i ka aoao Demokarata, no ke koho ole ana iaia a puka mamua, ma ke kau koho baloka kuikawa, a kakou i koho ai i ka Hon. H. A. Baldwin i elele lahui i Wakinekona; i lekei ae ai oia a komo iloko o ka aoao Repubalika. I keia mau la iho nei nae, i oku ae ai on a poo, a oo hewa ae la, o W.P. Jarrett kana moho elele lahui e koho ana. Aohe waiwai o na kumakaia o keia ano e noho iloko o ka aoao Repubalika, aka e "o-u i ka maka o ka wauke o ia opiopio!"

 

Eia ka Makai Nui Chas. Rose ma ke poo o na hana hooikaika kalaiaina, no na moho Demokarata i keia mau la, aole no he hewa i ke Kuokoa ke hoomaoe ae, pehea la, e hoohanaia mai ana no paha ka mikini o ka oihana makai, no ka la koho baloka, elike me ka mea i ike mau ia ma na koho naloka, o na luna oihana kalana o kakou?

 

Nuhou Kuloko

 

E noho ae ana ka halawai a ke kalapu Demokarata o ka mahele 20 apana 5 ma ka halekula o Kaiulani, maka hora 2 o ka auwina la o keia Sabati iho.

 

He 27,500 ka nui o ka poe makaikai i kipa aku i ka Paka Lahui ma ka lua o Pele mai SEpt. 30, 1921, a Sept. 30, 1922 elike me ka hoike a ka luna nui Thomas Bolea.

 

 

He malihini wahine hou ka i kipa ae i ka home o Mr. ame Mrs. Jogn Kaaihue ma Kakaako, ma ka Poakahi nei no ka moomahuahua ana i ke heluna o ia ohana nona ka inoa o Pearl Kahilani.

 

Mahope iho o ka hoohala ana i kekahi mau la pokole ma ke kulanakauhale nei, i huli hoi aku ai o Mr. Kalei Aona, ke kakauolelo o ka aha kaapuno o Hawaii, ma ka Mauna Kea o ka Poakolu nei.

 

O ka La Hoomaikai i ke Akua iloko o keia mahina oia ka Poaha hope, elike me ia i maa mai mua mai o kaa ana i ka la 30, ka la hope loa no o ka mahina, aole i ka la 23 elike me ia maka Alemanaka.

 

O ka Poakolu nei ka la akokoa nui o na lalao ka Ahaolelo a na Elele o ka oihana kalepa o naaupuni e hoopuni ana i na kapakai o ka Moana Pakipika e noho nei maanei me ka nui o na kumuhana i kamailioia.

 

Ma kahi o 1000 ka nui o na opio o na Ahahui Hooikaika Kristiano ame ka Ahahui Epworth o Honolulu i akoakoa ae ma Kawaiahao no ka malama ana i ka lakou mau hana ma ke ahiahi Sabati iho nei. Maikai na hailolelo a ku i ka nani na leo mele.

 

Maloko o ka Halehui Phoenix, ma ka auwina la o keia Sabati iho, Nov, 5, e malama ae ana ka Hale o na Alii o Hawaii i ka halawai kumau, e like me ka hoolaha e puka aku nei ma kekahi wahi o keia pepa.

 

O ka Poalua nei, Okatoba 31, ka la hanau o ka Emepera o Iapana a ua malama aoe ke Kanikela Kepani ame na makaainana Nippon i ke hanohano ma o ka hoomanao ame  ka inu ana no ke ola o ka Emepera.

 

Nui ka hauoli o ke Kiaaina Farrington no kana mau mea i ike aku nei ma Molokai no ka holopono o ka hana a ke Komisina o na Home Hawaii e hanaia mai la ma Kalamaula i keia la elike me kana o ka hoike ana ae.

 

I Elele Repubalika i ka Ahaolelo lahui ma Wakinekona ie noi a ke Kiaaina W.R. Farrington imua o na mana koho baloka ma kana haiolelo ma ka halawai a na Repubalika i malamaia ai ma ka haeauau ma Wikiki i piha ku'i i na mana koho ma ka po Poalua nei.

 

I kulike me ka mea i ikeika ma ka papahelu knaka o Amerika he 2613 mau makaainana Kepani Amerika i hanauia maluna o ka lepo o Hawaii no lakou na makahiki i loaa na makahiki kupono i ke koho baloka i kekahi o lakou i nei manawa.

 

Pihaku'i na halawai a na moho Repubalika ame ka poe hooikaika o ka malama ana ma kela ame keia apana ma keia mau po aku nei mai ka po Poakahi mai, me ka piha ulumahiehie no ka nani o na himeni me na meakani.

 

No ke kulaia ana i ka la 11 0 Novemaba o ia keia Poaono ae, ke hoolalaia mai nei i nei manawa na hana i manaoia no ia la, he 13 mau bana e kai ana me ka huakai me na Ahahui Hawaii apau a e komo pu ana me na kaa hoikeike o na nani like ole.

 

Elike me na manawa koho baloka i hala o ka Poalua, Novemaba 7 e hiki mai ana he la kulaia ia, he la koho baloka, aole hana o ia la. Ke upuia aku nei e pololei loa ana ka kahaia ana o na baloka ma keia Poalua ae mahope o ke kulaia ana aku o ka poe koho baloka.

 

Ua makemakeia na lala apau o ka Ahahui Kokua a Manawalea o na Poola e hiki ae ma ke Kuea Kamaki me ko lakou mau ahau piha, ma ka hora 9 o ka Poaono, Novemaba 11, no ke komo pu ana i ka huaai hookahakaha o ia la ano nui, ka la i pau ai ke kaua huliamahi o ke ao.

 

 Aneane ma kahi oke $50,000 ka auhau i hookaa ole ia ae e kekahi mau limahaha a mau luna aupuni teritore ame kulanakauhale ame kalana a i hoopii okiaia ae kekahi poe i wikiwiki ai ka hele ana ae e hookaa oiai no nae e ohi mau ana i ko lakou mau ukuhana i na mahina apau iloko o na makahiki i hala.

 

Nuhou Kuwaho

 

JERSEY CITY J.Y., Oct.12-

Ua oleloia mamuli o ka huli pono ia ana o ke kumu i ma'i ai o kekahi mau keiki liilii eono oloko o kekahi kula kumu mua, i ikeia ai aia iloko o na kanake a lakou i ai ai kekahi mau mea kupono ole, he mau apana laau me na kuipine ka i loaa maka huli ia ana.

 

CONSTANTINOPLE, Oct. 29-

O ke kaahi phi hope loa i na koa Helene ma keia la i kaawale aku ai mai Thrace (keleke) aku, o ka pau loa ana ia o ka noho ana o na koa Helene malaila elike me ia i aelikeia ai e ka ahakuka a na elele aupuni i noho ai ma Mudanin.

 

MEXICO CITY, Oct. 31-

Ua paa i ka hopuia ke Kenerala Fransisco Muguia, kekahi o na alakai koikoi o ka poe kipi i ke aupuni a Obregon, ma keia auwina la ma kahi kokoke i ke Kulanakauhale o Durango e na koa federala malalo o ke Kenerala Carmora.

 

ATHENS, Oct, 28-

Ua laweia mai ke keikialii Andrew ke kaikaina o ka Moi Mua Konesetine, mai Corfu mai ianei i keia la a hoopaaia aku maloko o kekahi keena o ka hale alii o ke keikialii George, a mahope iho ua laweia aku i kekahi hale nui okoa aku o kekahi kanaka o Atenai nei. Ua paa o Andrews i ka hopuia no ka hookuli i na kauoha a na kenerala iloko o ka manawa o ke kaua na Asia Uuku.

 

E LILO KA MEA KOHO BALOKA I MEA KAUPAONA I KE KANAKA.

(Kakauia e J.K. Mokumaia)

 

E kuu Solomon Hanohano: -E oluolu mai oe i na he wahi kaawale kekahi o ka oneki o kuu ipukukui malamalama, i kela wahi poomanao e kau ae la maluna, i ike mai ai ka lahui i ka mea oiaio, a ko'u manao i kaupaona ai.

 

I ka hoihoi pono ana ae i keia kukumanao ana, e ikeia no ia i ka makahiki 1885 ko'u hui mua loa ana me ka Mea Hanohano John H. Wise, oiai no au e komo ana i kahi lole wawae ekekei, a e hele ana i ke kula la i hookaawaleia ai, e ka pepa hoonaauao ma Waipilopilo, kahi e ku ana na kaa hapaumi, e hukiia ana e ka hoki ame ka lio; oiai ua hookaawale ia kekahi hale, no ke a'o ana i na keiki mai ka apana aku o Moanalua ame Kalihi, a pela no hoi me Kapalma ia manawa.

 

Ua paa ae ke kula o Kamehameha ia mau la, a o na keiki e hele ana ia kula, o ia no na keiki nunui, ua puka kokala, ame  ka lawa kua o ke kino ke nana aku, a ka ohu e kau ana iluna o ua mau pua nei a Kamehameha, mailoko mai o keia mau pua a Kamehameha, i puka mai ai he mea e a'o ana i ka naauao, ame ka haipule, a o ka hookumu mua ia ana o ka ike ame ka makaukau i ka meakakau nei.

 

Oiai ua waeia ae la na kenerala e a'e mai ai, o ka Mea hanohano John. H. Wise, ka Mea Hanohano Sam Kauhane, lunahoomalu o ka papa lunakiai o Hawii, ka lunahooia o Hawaii James Pakele i make, ka mea i mahalo ia Mr. Lawelawe i make ame Wile Spencer, i noho hanaiho nei me Samuel Alani pa papa, a he nui aku lakou, no ke a'e ana mai i na keiki opiopio o ia mau la.

 

Oiai he nui na opio e noho ana ma keia mau aha, i lawa ole i na halekula, nolaila i hoihoiia ai iloko o keia hale, me ka ae oluolu mai o ka luna hoohana nui no keia hana maikai, a nolaila mai i 'ala ae ai ka manao hakuko'i iloko o ka meakakau nei, a kaupaona i ka mea oiaio, a ko'u makai ike ai, ame ka lohe o ko'u pepeiao i na olelo mai ke kanaka a'u i kaupaona ai ame ke koho ana a ko'u kunaikehala, i ka oiaio o na mea e puka mau ana mai kona waha mai.

 

 O ka mea nui a'u e hoomanao mau nei, mai ua kumu nei a'u, o ia hoi o John H. Wise, pehea oe e kuukeiki kepolo i keia kakahiaka?

 

Ma ko'u aoao aku, o ia ka mino aka, o ka mea i piha me ka hoihoi, oiai in a ehele mai o John H Wise he kulana kilakila kona ke nana aku oe, ma kona maka ke nana aku, e kau e no ka weli, a i ka puka ana mai o kona leo, e naka ana na kuli o na keiki, aka no kou meakakau nei, aole loa ia mea he maka'i, aka aia au ke kuko la, e lilo au i mea like me ia, a i ole, oi ae no paha, a ke au o ka manawa e nee ai.

 

I kona a'o ana mai ia makou, o ia kona kahea ana mai i ka inoa o na keiki, aia pu no kona maka ke nana la i na keiki, aole i hele mai a i ku pau  ana o ke kaheainoa, alaila pule a pau, alaila hoomaka mai la oia e kamailio, i ka noho ana ame ke ola ana, a a'o mai la oia, o ka mea oi ae o keia, o ia kou aloha oiaio ia oe iho, ame kou alii ame ka have Hawaii, e kau ana i ka paia, ame kou aina hanau, a e ku makaukau mau e e pale i na olelo oiaio ole, a e makaala mau oe ia oe iho, mai ka howalewaleia mai, a e aloha oe i kou home ame kou mau makua, a i kou lilo ana i kanaka makua, ua paa mau ka manao kuokoa iloko ou i na manawa apau, a o kou alakai iho la no ia i  na manawa apau, aole oe e poina i ke Akua ma ka lani, e noho me ka hoomanao mau nona i na manawa apau.

 

Ina la apau ana e a'o mai ai, aole loa e poina iaia keia mau  olelo, e a'o mai ai mamua o konanee ana ae ma kahi o ka papaeleele, a kakau mai la i na haawina, hoomaka mai laoia e namu, a me ke akahele loa na keiki apau, e kau ana na maka i ka papaeleele, e kuhi pakahi ana i kela ame keia olelo me ka moakaka, ame ka maikai, a na keiki a pau e hahai ana mahope on a.

 

 Nolaila ua ili iho maluna o John H. Wise ke ko'iko'i o ke a'o ana mai, a e hana ana oia me ka oiaio loa, e loaa ka makaukau i kana mau haumana, ina o na hora kakahiaka e pau ana i ka hora 12 p.m., alaila komo mai ana he kumu, a pela iho la ka nee ana a hala ia makahiki.

 

 Nolaila oiai o Keoni Waika e hooikaika mau ana, aia pu no ke nee la o kepolo iloko o keia mau a'o ana; ua lilo ka meakakau nei, i mea nana e makaala mau ai, me kona kunukunu ole, he mea hoomanawanui oia, eia kekahi o kana hoopa'i i kau mai ai maluna o ka meakakau nei, o ka wawae hema, hapai iluna a o ka wawae akau, ku ilalo, ame ka pohaku e paa ana ka lima hema ilina, no elima minuke e ku pololei ai, aia au ke haawi pau la i ko'u noonoo apau e hana i ka hoopa'i, a ko'u mau hoa kamalii e akaaka haalo'ulo'u ana, e iniki aku ana no hoi kekahi ame ka awihi aku ana no hoi kekahi ame ka awihi o ka maka, aia mau au ke lawe laia mau pahenehene ana oa Keoni Waika e leha ana i na keiki e hana ana ia hana.

 

No Keoni Waika, aole loa oe e hiki e paani wale iaia. He kanaka manao paa, a lili ole oia, a ua kau ka weli i na keiki hana i ka hoopunipuni aka ma mili o kou lilo i mea hoike i na mea oiaio imua on a, ua nui kona a'i mau ia'u, i ka mea oiaio, ame ke aloha i ka aina hanau, ame ke alii i kona hemo ana, a hoounaia i ke kula kahunapule.

 

 

Ua a'o hope mai oia ia makou, i na mea ana i a'o mai ai, o ia hoi, e ku mau ma ke oiaio,, ame ke aloha a i kona hele ana, ua makemahea oia ia'u, a lawe oia ia'u iloko o kona rumi, a kamailio mai oia; ua kilo au i kou ano, o oe kekahi o na kanaka nui ma keia mua aku o kou ola ana aka ua minamina loa au i ka uuku loa o ko'u manawa i a'o ai ia oe, aka e lawe oe a malama i keia mau mea a'u i a'o mau ai ia oe, e hiki mai ana no he la e kau like mai ai oe me a'u nei, in a e mau ko kaua ola ana, a kaawale ae la maua, a o ko'u ike hope ana no hoi ia, a lohe mai ana au oia ka helu ekahi ma ka paani kinipopo peku.

 

Ua nui ko'u hauoli, a i kona puka ana mai ke kula kahunapule mai i hoi mai ai oia i kona aina hanau me kona palapala hoomaikai, e hui au me ia, ua ano hoohewahewa oia ia'u ia manawa, a olelo aku la au iaia.

 

Owau no hoi keia o kahi keiki au e kapu mau ana i ke kepolo, ua nui loa kona hauoli i ko maua hui ana, a e hana ana au ia manawa me ka hui kaahapaumi, a e kalawia ana hoi i ke kaa bss lawe ohua, e holo ana mai ke kaona no Moanalua, piai ia mau la, e onene ana ke aupuni Moi, oiai ka mea i mahalo ia R. W. Wilikoki i hoi mai ai a ala ai ke kaua kuloko, a o na keikialii pu kekahi, a o kuu kumu i aloha ia, oia kekahi Keoni Waika, oiai  ua hoole oia i ka lawe ana i ka oihana kahunapule, a kau mai la kela olelo ana i a'o mai ai ia'u, e aloha i kou have ame kou alii, ame kou aina aloha.

 

Aia hoi au âme kuu Mea Hanohano D. M. Kupihea na alakai o Kalihi i huiia me Kapalama ame Iwilei, e aloalo ana me kela kaa loihi buss me na lio eha, e halihali ana i na kanaka iwaho o Waikiki, e kokoke ana i kahi o ka Mea Hanohano Baalamana i make.

 

Aia mau no au ke hui la me kuu kumu a Keoni Waika, e haawi ana i na olelo hoolana, a i ke ahiahi ana iho, i hui ae aiay me ko'u mua D M. Kupihea, a e ka'i ana i ko makou wahi puali o ko makou kahua o ka hana, o ia no ke alanui Kalihi ame Moi, a hoolili iho la makou ma ia kihi, me ka makou kau piha.

 

Aia kela i ke hora eiwa, e kali ana i ka hoailona, alaila e hopuhopu i ka poe e hele ana ma ke alanui, a ke hoomaikai ae nei au i kela olelo maikai mai kau kumu mai Keoni Waika, e manaoio, a e aloha, i pakele ai na kumukula o Kamehameha, eono ko lakou nui, e ka'i mai ana ma ke alanui o Kalihi  me na pu, e hele pili ana, oiai owau ka mea i haawi i ke kauoha e hopu ia lakou, aka ma ke kuka maikai ana, i hemo ai lakou, a i ka hala ana he hapalua hora, i loaa ae ai ke kauoha ua puka ke kanawai koa, o ka makou puhee no ia, a lohe ae la no hoi i ka paa ana o na kealii me Keoni Waika, a he nui aku.

 

He mau la mai, ua kiiia mau la au, a laweia aku la me na olelo hooweliweli mai kuu kapena maikai mai Waipa, ame ko'u @@@@@ naia ana, ua mau au i ka hoomakaukau mau ana kela olelo@ @@@ Waika, e aloha i kou hae ame kou alii, ua paa mau au i ka hoo@@@@ i ko'u hookuu ia aoa mai @ @@@@ ia'u he manawa e hui ai me ko'u mau hoa, a hoike aku ia ma@@@@ i makaukau ai lakou, a i ka @@@ ana o na onene, o ia mau la @@@ i ka la'i malie ana, o ka mea i !!!mai, o ia na hana kalaiaina,

 

Ua ku-e aku au i kuu kumu aloha, aka i ka mau ana mai o naluna kalaiaina ua lilo na mea i a 'oia mau i mea oiaio, o ia keia i ko'u kau paona ana i ka mea oiaio, i puka mai iaia mai, o na mea a'u i ike ai, he kanaka aloha alii a kupaa mahope o ke aloha alii, a paa @@@ @@ ke aloha alii ame kona have ame kona aina aloha.

 

Nolaila i keia manawa, ua ikeia ka oiaio o kana i olelo mai ai, elike pu ana kaua, in a e mau ko kaua ola ana.

 

He aha hou aku? Ua kukulu aku oia i keia ninau nui, o ia ka hoopulapula hou ana i ka lahui, ua nui no na ake'ake'a, aka o kela ike kamailio, a i noho mau me ka makaukau ame ka maka'u 'ole, , ua lanakila no oia, a o ka mea oi ae he mea i manao i ka oiaio, a e alakai nei i kekahi hoomana ana, i ike ai ua pololei, elike meka mea i poniia ai oia i kahunapule, a o alakai hoi o kona lahui aloha.

 

Nolaila e kuulahui mana koho boloka, e lilo kakou, i poe kaupaona i ka mea kupono, o ka'u i kaupaona ai iloko o keia mau kanaka, Keoni Waika ka mea i oi ae o laua, no keaha ka mea i oi ai! Eia no hoi, o ia mea ana i a'o mai ai i ka meakakau nei, he mea i oi ae mamua o ke gula, o ka lua, ua paa i ka halepaahao no ke aloha i ke alii ame ka have ame ka aina.

 

 O ke kolu, o ia ka home hoopulapula o na Hawaii; o ka ha, he malama i ka maemae o ka home, a e kauhihiia nei i ka niure i ka wahine haole, heaha hoi ka pilikia o ia mea, alaila o lakou la ma, ke hele mai e hehihehi i na pua ala o Hawaii nei, a halele iho, alaila he maika'i no!

 

Ke helu ekahi nei no o Keoni Waika; nolaila ua noho aie au i kou ola ana, ma on a la no ka lawe ana mai i na a'o maikai ana, a nolaila e kakoo kakou iaia i Elele na kakou e hiki mai ana kau leo pule no kou pono e Hawaii aloha.

 

NA MARE

 

Kelii Kaulaloa ia Kekua Hipa. Oct.16.

Chas. J. Neumann Jr. ia Maria Oka. Oct. 21.

R. W. Schoen ia Leona R. K. Zablan. Oct.21.

Joseph Belilanoa ia Louisa Londres. Oct. 22.

Thomas J. Ford ia Rose M. Bell. Oct, 24.

M. Goiko ia Katie Kamakea. 23

 

NA HANAU

 

Na D. K. Trask ame Aima Davis, he keikikane, Oct.8.

Alfred Ah You Afat ame Mary K. Aholo, he kaikamahine, Oct. 8.

Na L. Williams âme M.F. B. Kekai, he kaikaimahine, Oct. 23rd.

Na Daniel Machado âme Rose R. Lono, he kaikamahine. Oct. 25

Na H.J. Jones ame Nancy@@@, he kaikamahine Oct.26

Na J. N. Kapaea a mea reSarah@@@, he keikikane, Oct. 26.

Na J.K. Bunker ame Annie @@@, he kaikamahine, Oct. 26.

Na B.K. Kong ame Mary La@@@ he kaikamahine, Oct. 26.

Na Chas.A. Like ame Julia KK@@@hana, he kaikaimahine, OCt 28.

Na Wm. Huihui âme Emily @@@ noew, he keikikane, Oct. 28.

Na H.H. Currie ame Adel Kaap@iki, he keikikane, Oct,. 28.

Na P. Solomon ame Rebecca M@@huka, he kaikamahine, Oct. 30.

Na J. Kaaihue âme W. Kaiu@@ kaikamahine, Oct. 30th.

Na H. lai Wong ame J. Kahila@@neu, he kaikamahine, Oct. 30.

 

 

NA MAKE

 

Mrs. Samuel Kaluihi, ma Waiakea, Hilo Hawaii, Oct 21.

Ella J. Handley, ma ke alanui Kaili, Oct, 24.

Mrs. E.W. Daniels, ma ke alanui 8, Kaimuki, Oct. 25th\.

Solomon Newalu, ma ke alanui Asylum, Oct. 25.

Sam Hakuole, ma ka Halema'i Moiwahine, Oct. 25.

Mary Mutch, ma Kahala Dr@@@ Oct. 25.

Alohanui Lono, ma Kauluw@@@ Oct. 28.

William Keawe, ma ka hale ma'i o Kalihi, Oct. 28.

Solomon, ma ke alanui Husta@@ & Curtis, Oct. 30.

Mrs. Kahuwali Kane, ma Kaimuki, Oct. 30.