Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 44, 2 November 1922 — KA MARE GULA. [ARTICLE]

KA MARE GULA.

] kr» Lunahooponopono o ka NuKuokoa, ke Kilohana Pookela , kn Lahui Hawaii, Solomon HanoAl*ha oe: —E oluolu mai kou • r.nui e hookomo iho iloko 0 ka ; kr.n nupepa i kela mau huaolelo, r; pnomanao e kau ae la maluna, Tr,a kahi kaawale 0 ka kakou io. nana e uwila aku apuni Tcritore o Hawaii, o ia hoi ka -iha ana o na makahiki he kanalirr.z (ōO) o ka mareia ana o leo laua noho mare ana, ka Mea Hanohano William Hyde Rice, m« Mrs. Marv Waterhousc Rice, na makua 0 u Pono o "Hale Nani". E "noi "e ka olu i Hale Nani, H"ome nani a ka malihini, Hin ae oe a kiekie, l";i kati 0 ka Hae Hawaii. Ae. ua piha io iho la ke kanalima ,-r.n.kahiki o ka noho mare ana o ua mau makua nei o ka pono, ma ka ka la 17 0 Okatoba i hala la. ka la nui hookahi i huliamai ai, mai ke Onekani o No;]j. a ka Pahapaha o Polihale, a P.ili O ahi o Makana, e ku a i ka luau nui i konoia na mea na Hawaii, na Haole, na Pake, n lapana, na Pilipino na Korea r. me na Poto Eiko ame na Pukiki. O keia lanai paina i hoomakauna na alii aimoku wale no ka \ elike ai. no ka mea; o ka lanai : ■in.i i kukuluia ai, he lanai nui . pau ai he eono haneri (600), ma - a ai hookahi ana, o ka ioa o ka anai 120 kapuai, 50 kapuai ka aula. a he 32 kafuai ke kiekie, 0 -.1 nui 0 na pakaukau he 25, ke ;; ti i i a me ke pakaukau a na paamare •;i makua, na keiki, na moopuna, -3 knalua, ke- kaikuahine me kana msu keiki, oia ka ohana Kale Kuke, pehi ka ohana Waterhouse, auwe r.T:i a nui he-wahewa ka ohana 0 ua -nu makua nei o ka Pono. He kahua maikai ko ka lanai kukuluia ai, he akea a oluolu mai:sī oe ke noho a ai iho, he nui cvno o ka papaaina, ka puaa lau 'au, ka bipi laulau, ke kamano loniloli, hui pu ia me ke akaftkai, ka opihi mai o Kaakaaniu, ame ko Ahukini pu mai, ame ko Kipu pu i.-ii. ka hee mai o Haena Kapaa, rr;e ko Papalinahoa, ka oio, ka li•u mai o Moloaa, ame ka moa i -ripa pu ia me ke kai niu, ame na r.o i 'a he nui, i unuia mai a akoa•.ia. a pela pu me ka opae mahiki,ki nuka mai o Wailuanui Hoano. \ kulolo, ka uala ka meaono ame .! waimomona; ka nui o na laulau ■:.h knhi 0 ka 24Ō0 poe i liiki mai a nV,r. r ai, "na kane, na wahine, na r ; ki. nn kaikamahine ua unuia mai r : ;nako.i wale. 7 kou hele ana mai i kahi o ka paina, e komo nua ana oe e : r e i na "Makua o ka Pono", ma ka lululima pu ana, <rfai; laua e u -r.ho ana ma na noho, ma ka rumi ni ma ka lanai o Ilale Nani, e ike ; na i kela ame keia mea, e komo m.iī ana, apau alaila; koino loa nku iloko o ka rumi e waiho ana na •naknna gula i hoounaia mai e ke Kamaliiwahine Kalanianaole, ke Kci:erala Amerika, ke Kiaaina, ka v.ne hanohano a waiwai 0 ka aina, ■vai Hawaii mai, Maui mai, ame Ho!_olulu iho, he mau makana waihooluu gula, nona ka huina 0 na m-.kana i loaa mai, ma kahi paha • ka haneri me kanalima a oi aku, a • -ri mai paha; ka nui o nā makana. l'a mareia laua ma Honolulu, i ka 17 0 Okatoba 1872, e ke kahu Damond o ka Luakini o PoloA '-va ma Honolulu, ahiki i keia la "7 ■-> Okatoba, 0 keia makahiki 0 noho ana iloko o ka mare, me ka roa maikai a maemae a hanohano : o 'noi. e kokua pu ana i na hana t niio īloko o ka Ekalesia Hawaii I.ihue. a he mau hoahanau oiaio ka EkaleBia Hawaii 0 Lihue nei, r-iahope iho 0 ko laua wehe ana i ko :.ica mau inoa mai ka Ekalesia Ilaole 0 Honolulu, a laua i pili aku r.i. Ma na hana 0 ka pono, aia mau >.ua «lua kahi i hohola ai na lima -okua aloha ma na ano apau. Mai keia rumi aku o na ma^ana - komo aku ana oe i ka rumi o na ino pua like ole, a pu-ia w-ale 110 •; oko o keia rumi i ke ala, aole 0 ke ala 0 na kaikuahine 0 Ai■v?hikupua oia 0 Mailelaulii ma me Mailekaluhea, aole o ia keia va. aka; he ala keia a ka maka •- ike iho aua, a hauoli ka manao 10 ka mea; e ako ana oe i pua n\ao. a kau ma kou kūka, liele hboholo iho la, he ano liooio palia .1 au. Mai keia rumi aku oe, e puka loa u oe no ka lanai paina, a hookomo owaho. e kuhi ana i na keiki kune. i na oao au i makemake ai, hiki i ka holo ana 0 Hanale ia \ooni Bulu, a haalele oe i ka la--11. paina, aia he mau opio u'i a ma ka hookani pila, i kapaia , keiki hookani pila a Jones. Aia ke kani hone mai la «ka bana | *ia keiki Pukiki o Hanamaulu ame K;ipaa, me ko lakou mau aahu like ko keokeo mailuna alalo. a he 1 a maikai ka lakou mau leo 0 -'iookani ana hauoli ai i pepeiao i ka hoolohe aku. iiiki mai ka Elele Hanohano Hon. '"n H. Wise, me kona mau hoahele, ka holo pu ana mai, ka Hon. r. Lane, ka Makai Kiekie 0 "ī>ritore, ka loea kalaiaina kuliu * v -'""ia mau la. ame ka Hon 8. L. ' -ike kakaolelo kaulnna o keia •' "k>jria e helo nei, a walii u na ka •"SHvcr Tongue'' ka pu- ; 0 " irv tnau <? nw nei, - r>.e Andrew Brigth, kekahi o na

loea ma ka haiolelo kalaiaina, a haiolelo pili i ko kakou mau kupuna elike me ko kakou mau kupuna i hala oia na mamo alii. I ka Ahu ka Mahi, ka Palena ame ka Luahine. 0 keia mau kupuna o .eakou, eia no i keia la ka lakou mau pukana e pee mai nei o ikeia ae, ame Mrs. Julia Desha ame kekahi keonimana okoa iho. Ia lakou e paina ana, aia kekahi poe e pii ana i ke Tip Top, kahi e haiolelo akea ai ua keonimana elele nei a kakou, me kona mau hoahele, a ma ka hora 8 p. m., ua akoakoa mai la na mea apau e hoololie ana i ka haiolelo o ia po, mai ka elele a kona mau hoahele hanohano. Wehe aifa i ka haiolelo, mai ke Senatoa o Maui, ke kaeaea 0 ke kuahiwi o Ilaleakala, ka Hon. Harold Rice, wahi ana, kokua nui oia ia John 11. Wise e lilo i elele na kakou i Wakinekona, ua kaapuniia eia o Maui, Lanai ame Molokai, no kona makemake e lilo o j"Wise, i elele na kakou i Wakineko- | na, a mamuli o kona ike pono i na 1 hana "wiwoole a John 11. Wise, ia j lakou i Wakinekona, nolaila, e koho | like kakou iaia i ka la 7 ae o Novcmaba. Ua hoolauna mai ka lunahoomalu H. I). Wishard ia S. L. Desha, a ma ka olelo Hawaii kana haiolelo. anh. mai, he moakaka e lohe pono ai oe i kana mau 01-elo, e pili ana i ke kauoha liope "a ke Keikialii iaia no John H. Wise, o ia wale no ka mea kupono e lawe i keia kulana a'u e paa nei, no na makahiki he 20. Nolaila; au e hoike i kuu manaoio oia wale no ka mea kupono e pani ma kuu makalua, eia nae, e waiho mai 'ana ke Alii, a kauoha mai nei ia John H. Wise, e holo oe i Hilo, o olelo nou, ku koke no o Wise a holo no Hilo, i ka moana aku, loaa ka lono make o ke Alii, a hui pu me Steven a uwe apau ka uwe ana, kamailio laua no na olelo a ke Alii no ua o Mr. John H. "Wise, me kona koi mai i ka lehulehu e koho ia Mr. Wise, a i ole ia ia Mr. Jarrett. He nui aku no na mea maikai ana i kamailio mai, ua paa ole aku. Ku mai ia loea noeau, oia ka Hon. John C. Lane, kana kalele nui ma kana haiolelo, e hooia ana i ko John H. Wise, kupono maoli i ke kulana elele, mamua o kona hoa paonioni Mr. Jarrett, he nui aku no kana mau olelo i kamailio mai ai, me ke koi mai i ka lehulehu, mai* poina i ke koho ia Mr. John 11. Wise, i elele nau i Wakinekona. Ma ka olelo haole kana i hoopakika mai ai, ma ko kamailio ana, lie' lōhe pono hoi kau o ka haole, aluila, ku mai lea Moho Elele a kakou, me kana mau olelo hoolauna i ka lehulehu, m« ka haawi ana mai i ke aloha i ka lehulehu, na lede ame na keonimana. ' Ua hele mai nei'au iinua o oukou e noi aku i ko oukou mau baloka, I e haawi mai no'u ma ka la 7 o No- j vemaba e hilei mai ana, aole a'u ole-*j lo hoino no Mr. Jarrett, ua makemakē au e nana mai oukou, -e o'u niau haku makaainana e nana pono mai ia maua elua e liolo nei, owai la o maua a elua kau i kaupaona ai, i ke kupono, ame ka hiki pono ke hana, a lawelawe i keia liana nui, a ko kakou. Elele Alii i lawelawe ai no na makahiki he 20 a moe aku la. 0 ka hana a'u e hooia aku nei ua hiki ia'u ke liHna a lawelawe, ke koho mai oukou ( ia'u i elele, a i mea nana e nana ko kakou mau pono mao, a oiai; ua kamaaina au i na kanaka kaulana a hanohano malaila, a ua hiki ia 'u ke makaala i ko kakou mau pono malaila, aole o'u hilahila i ka hooia aku imua o oukou apau ma keia. po, ina oukou e koho ia'u ma ka la 7 o Nov<*tna- , ba a puka i elele, alaila; e hana no au me ka ikaika kupono e hiki ke hana no ko kakou mau pono, anie ko kakou holomua ma na olelo eluu i kamailio mai ai i kela anaina nui i hiki mai e hoolohe i ka hana haiolelo o ia po. Mahope mai o ka haiolelo a ka elele, alaila; ua ku mai ka haiolelo liope loa o ia ahiahi oia o Mr. Andrew Bright, me kana mau nanenane a oiaio no, a wahi ana, i kela au mamua, o ko kakou poe akamai i ke kiamanu mamua, o ia ka hele ana e ki i na manu koloa, o kakou ma na kahawai a ma na halokolokowai, e lanaia ana e ka wai, aia he manu nui kekahi me keia puulumanu o ia ko lakou alak&i, o ka inoa o ia manu he "Moha", aole hiki keia mau manu ke lele, ke ole e lele keia "Moha", nolaila; hoopololei ke ki ana a ka mea ki-manu i kana poka, a lu paha i keia manu alakai. Ina e ku mua ka manu Moha i ka pu, aiaila; e ike ana 00 i ka lole no 0 na mann 0 ae, a pohai iho maluna 0 keia manu Moha, a pela ka mea kimanu e hana ai apau, ka puulu manu i ka- make ia oe. Nolaila; eia ka kakou manu Moha, imua o kakou i keia po, ua nonoi aku nei i kau, ka'u, ka kaua ka kakou, ko oukou mau haloka, haawiia iho i ka kakou Moho Elele i hiki klno mai la imua 0 oukou i leoia po, a hookuuia na hana 0 ia po. Oiai; ua hoohnnohano mai ko ma,kou mau moho lunamakaainana ma ko lakou hoho pu nna mai, Hon. H. Coney, Ilon, llay«elilpu, Hon. W, M«heuln, time ko mnkou luimhoamalu H, D, Wishard, a haokiui . na hnna, olal oao, ko makou (3e>

natoa Hon Charles A. Rice, ua paa loa i na hana paina o na makua maJHale Nani, a pipi iho la kaao. JAS. H. KAIWI,