Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 46, 16 November 1922 — EIA MAI KEKAHI MAU LAAU KUPELE A NA KUPUNA. [ARTICLE]

EIA MAI KEKAHI MAU LAAU KUPELE A NA KUPUNA.

Tr.au iaau haule ole keia i na k~r-"na o kakou i hala aku i ka po, - V. u iho la kakou i ke ao me ka ala--r.a ole a minamina iho i na ike a na kupuna o ka hooponopono ana i ke o'a ohana ana. Ma keia mahele, a o ia eo hoi ka mahele o ke kahuna lapaan, e pili koke ae ana me ke ka"r. eke Akua, a kahunapule hoi i /.eia wa, ke poo o na kahuna apau. hele iike keia mau kahuna o keo kekahi; pela keia olo- : puka ae ai: "Pau aku la no ka >ahuna poo hana, komo mai ka laau a ke kahuna lapaau." r- a lawelawe nui ia keia ano lapar.~ ma ka wa kahiko no ka hoomomona ana I ke kino nawaliwali, mai >.e kanaka kiekie a i ke kanaka haaloa iioko o ka aina, eia iho ua naa apana lako ai nei e momona ai j >e kino: | - Aweoweo, ka lau *hua ame ka j i'A o ke kumu. I. K& hinahina. 7. Kookoolau. 4. Moa holokula. Kakalaioa. ]\srTJnaoa pehu. Alaalawainui. 6. Popolo ame ke ihi-nwa (ihiI.iko ohia. : Pau o Hiiaka. "1. Noni. papaa ame kona hua. "fc!sna ana: E lawe i na laau 7i .. ; ai e hana, hookomo ;v ; :"nkr. oka poi uwala a hanai aku r':'r.f rr.? ka hiki ke loaa ma na hoair. nei: ?.ha kumu hinahina, hookahi e larr rae ka lau uliuli; ka alaala-■x-.:nui. ka lau me ke kumn; ihiawa, :.-:a r:cni oo a pala paha; aweoweo, ... ka iii o ka mole, a hookahi r;ia poholima lau poj)olo. E ku'i keia mau laau a aeae loa, a-u iloko e ka "wiii kupono, kalana a maikai, i.eiln. e popo ka uwala i ka wa a ho-o i ka umeke, hana a puka >:a r opo uwala iwaena, ninini iho ka -l".c"xo o 4 ia puka, pani ka popo -jwala a paa iloko o ka umeke a . Tr.aa:JĪi, Loowali a ai ia umeke a pau - - - r.o ka ai; kookomo hou no ka ai < -,a. Ke pau keia mau umeke elua, r ka '-e.ona-aa wale no ka "oopena me k a apu kowali no kela mau umeke--i: o ka ai ia ana e waiho la maloko r, ka opu. liia he nae ka ma'i, ea a paaoao piha. paa ka lepo, alaila, ina loaa Vs. noa nahele, papaa ohia a liko nhia paha me ke kookoolau, hanai ' ike r.e na kuhikuhi o ka papalaau rramna me*ka haule ole o ka alaj.":xTrainr.i puaki, ke ihi ula, popolo, * teo ka hua noni. O ke koena aku o na laau, na kela keia e lawe a hana iho me ke >-T>ono elike me ia i hoikeia maluna ' :.e mp ks. hoomaopopo mau o ka uwa- * :a k* l.onua niaikai e kukulu ai O V-:a Lana kupele. Kupele o na Keiki Ka lau me ka mu'o kakalaioa, hu- *. KTr.oa >;o!okula, pa'u o Hiinka, ku'i a «"wa'.i. ke-mo iloko o ka umeke uwala, r&uai aku. Ina e na-ha, pau ka haT.ai ana: ina paa, hanai no elike me rr.sinua. Ta piha ike me ka makaukau lar *au na kupnna o kakou i hala i ka ĪT'O: ko lakou imi ana a loaa, ka V:oomaopopo ana i na loina o ka hass. ame na kulana liko ole o ka ma'i hoike ae ana i ka pa ana 'ku i ka * *s.a.uL Aole o ia wale, me na mea o ke ano e kuanui ai o ka haaa. iak&u i lawelnwe aku ai i na c Tra ? i; e laa ka hoopuloulou ana e o'.elo & e hana mau ia nei e na oljajī3 o keia au. I na kupuna hoi, he pn'noloholo ka olelo ana. A pela no Tr.e ka hahano ana. He nui ka ike o lalama ana o ka noonoo a loaa l>.e:a pauma HawaiL Ke nana aku kakou ma keia mau la, a nana aku ihepe ano koliuliu, e ikeia aku ana ka palai-e o na hana ma o ke ku mai ">io o ka halau o na laau me kona jr.aa puka a hamama i ke ao ame ka >ō. oia no na knahiwi, na kualono; puu ame na awawa, a pela me -ka moana. Ma keia mau wahi i '.oaa ai ka lakou laau me ke kumuole. i kulike ole hoi me ko keia 1.-.u e nee nei. iloko o na halekuai •>.an e loaa ai ka laau mai na kauka : :aau i laikiniia. '* Ua oi aku ka palai-e o ka imi ana !i ke da ma ka lapaau ana ia mau malaio o keia ktusu: aole he uku-'

ia o na kauka lapaau elike me ko keia wa. 01 a, a ola ole, e ukuia ana no ke kauka. A o kekahi, maopopo a maapopo ole ke kaaka i ke ano o kou ma'i, e lawelawe ana no oia ia oe ma ka hoao ana me na laau. A ua mauaoia malaila kR hapanui o ka pilikia oka lahui. Oi loa aku hoi ka maopopo ole i ka namuia mai, haawi hewaia ka laau i ka ma'i i kulike ole me ke kuhikuhi a ke kauka.

Ma keia wahi la i manaoia ai he mea pono ka hoouna hou ana i mau koiki Hawaii opio, no na ike kauka lapaau o keia au hou. Ke nana ae ma kekahi aoao, he mea pono i na kupuna mea moopuna e a'o iho i ka moopuna i kahi hunahuna ike laau ame ka lapaau ana no ka pono o ka ohana ame na hoaloha. E pau kela | ano huina i na mea maikai no ka j ohana, i ka ohana. M&i hana elike mo ka leklilehu o na kupuna imi waiwai o na la ulu moku o Ha,waii nei malalo mai o hookahi haneri makahiki i hala ae nei, i ka imi a ku ke ahua o ke dala a huna iho iloko 0 ka lepo na ka mu e ai. O ke hoano hou ae i ke ola ana ma ia mau mahele o ke ola ana ka pono. E nana ae i keia mau hunahuna i malamaia e ka makua i makeo i ke ola o kana ohana ma ka lapaau ana 1 na ma'i me na laau helu ekahi (i helu ekahi hoi mamuli o keia kun*u, mai ka honua mai no o ke kumu ke aa ame ka lau a i ka mea ma'i) ana i lawelawe maoli ai mai na kupuna mai. Eia ka puholoholo a hoopuloulou ana ma kekahi olelo ana a keia hanauna: O na laau kupono no keia lapaau ana: 1. Ke kowali, ke kino, ka lau, pua ame ka mole. 2. Ke pohuehue, ko kino ame ka lau. .3. Ka honohono. 4. Ka lau kukui. 5. Popolo me ka pualele. Ka hana aua: E kii mua ka laau a ka mea nana ka ma'i a nui, no ka puholoholo ana, ho'a ke ahi me ka pohaku a enaena, halii ke kowali maluna o ka pohaku i enaena a manoanoa kupono, alaila noho iho ka ma'i maluna pono me ka hoopulo'u iho ike kapa. Aia no hoi a ikiiki loa ka ma'i, wehe ae ka pulou, kawele kā hou a maloo. hana mau pela a pau ke kauna ame akahi keu (kualima). O keia kekahi o na laau helu ekahi no ka hu'i o ke kino, na au ame ka maloeloe o na ami o ke kino. 0 ka h'oa hele like keia o ka lapaau lomilomi e kaulana nui mai nei i keia mau la. | O keia hana o ka lomilomi ma Ilawaii nei ma ka wa kahiko, he mea haule ole ia i na alii ame na m&kaainana. Like ole no hoi ka lawelawe ana. He okoa no ka lomi alii, a okoa no ka lomi makaainana. 0 ka lomi alii, he malie wale no ia e hanaia mai ai iloko o ka nanea a pauhia aku i ka moe; a i ke ala ana mai ua pau ka maluhiluhi. 0 ka lomi makaainana hoi, he okoa -no kona kiina. O ke kiina kana e alala ai ka waha i kau mea o ka eha. Ua pono io no ia, a no ka mea aole ou manawa o ka hoonanea iho, i ka wa hana a ke alii. He lehulehu na ike o Hawaii nei i nalowale aku, no na mea e waiho nei, ua loaa he wa no kela ame keia e malama laau mai nei e hoike ae i ke akea no ka pono o na kuauli ma keia hoopula'pula ana. Eku ae ana paha ka ninau: I mea aha auanei iaf Eia na laau ma na hale kauka. He oiaio no kela. E huli. aku a nana ia kakou ma nehinei, i ko kakou mau onawaliwali lillii ana. Me ke dala wale no ka laau e loaa ai mai na halekuai laau mai no na ma'i, e hiki ai no ia oe ke lawelawe iho, o ka noho i ke kaona, kaawale mai na lau nahelehele i ka< maaina ia oe. Ma keia hoi, e hoi aku ana oe, aole o oe wale, aka o ka lehulehu ma na aina hoopulpula ma ka la apopo e hiki mai ana. E ulu wale mai ana na nahelehele kupono no ka lapaau ana i kakahi mau hemahema o ke kino, a e loaa ana ia me ke dala ole.

Heaha ana kau hana no ia mau nahelehele ina i ike ole oe i ka waiwai nui e waiho ana iloko o ia mea ke hiki mai he hemahema ma ke kinof E waele ana pahp, oe i ka nahele waiwai nui, a o ka naheie waiwai ole malama. Aole anei pelaf Nolaila, he mea pono ia kakou na Hawaii e hoomaopopo hou i na laau a na kupuna o kakou i *Joha nni ia e waiho m#i nei me kekahi p kekou. E hoike ae ia mau mea kekahi i kekahi aa ka peao o ka lahui. He mea hauoli i kekahi ohana o no-

ho ana i ka nawaliwali, ke kipa ae kekahi makamaka me kana pono laau a hoike ae. Ika lohe ana no ka lana mai la no ia o ka manao, pa no ka laau o ke ola ag la no ia. Pela ke ola ana o na kupuna o kakoa A pehea kakou? E noho mai a noho aku; nana aku a nana mai, me he mea la he Roma a he Helena kekahi. Aole pono pela! E ala kakou a nee like imua no Hawaii hou —na aina hoopulapula o ke Teritore o Hawaii paeaina.

He wahi hoomanao i keia wahi lalani mele i hakuia e na makua o ka pooo karistiano ma Hawaii nei, a e himeni mau ia nei no hoi ma na lu&kini o kakou, penei: "E ala'e a nana i ua ouli nei, Ka poe kuai a waiwai." He leo koia i na kanaka e kuai ana i na waiwai o ko keia ola honua ana, e nana ae i na ouli o ka wa e kau ana. O ua ouli la, oia ka pono ame ke ol& iloko o ke aupuni o Krieto ka Haku o ke ao apau.

Ua melo mau ia keia mole e ka hanauna i hala aku la, a ua lohe no kakou, a o kekahi poe o kakou ua hui pu ae a mele like. O ka apiki nae, aole paha i hoomaopopoia lea o keia lalani mele, i haule ai kakou mai ka waiwai mAi a i ka ilihune. No ia mea, ikeia aku ma keia kiekiena a kakou e ku nei, keia hanauna hou, aia ua loli ke au no ka ekolu o ka wa.

E ko ana ke au iluna o na Hawaii i ka wa i hakuia ai keia lalani mele, | e pii ana ka akua me ka hema i kau ! mea o ka lako o keia noho ana, me ka hoomaopopo ole i ka i'o o keia lalani mele, e uwalo ana e ala'e a nana i na ouli o ke aupuni o Kristo. No ia mea, hala ae la ka wa, ko ke au ilalo mo ka lawe pu ana aku ia kakou pk pau ilaila, i ka hune, me ka hoomau ana i ke mele i keia lalani mele. O ka pono maoli o ka kakou mele ana i keia la, penei: "E ala ae a nana i na ouli nei, ka poe i kuai a ilihune," alaila paha hoomaopopo ae a nana i'o i na ouli. Eia na ouli a elua i ko kakou wa 0 ka lako, ua maliu ole ae kakou i kp a'o a Kristo iaia e kamailio mai ana ma o na makua nana i haku i keia mele. A hoea mai la ka hune mahope o ka lako ana me ke ku mai no o ke aupuni o Krifto, e hoomau ana no i ke mele ana i ua wahi mele kahiko net Peliea, ke hoomaopopo nei anei kakou aia ua hoea mai he ouli hou mailoko mai o kela ouli mua a Kristo? Ina aole, he mea pono e ala i'o ae kakou a nana aku 1 keia ouli hou i ku a oiaio maoli e hala 010 ai i na maka, na na lima, ka ihu ame ka waha ke ike, oia ka ouli pili i ka hoopulapula lahui ana maluna p na ain hoopulapula. I hoomaopopo ole kakou i keia, alaila ua hewa ole ko kakou hakoko ana kekahi i kekahi ma na ninau kalaiaina. A i hoo maopopo kakou i keia ouli maikai, ua pono ole ko kakou ku-e ana kekahi i kekahi malūna o na ninau ano nui o ka wa. He mea pono e ku a kakoo i ka mea nana ka luhi ana, e hoomau aku i kona luhi a pau pono na hjyaa, alaila e loaa ana he kuai hou ana a waiwai iloko o ke aupuni nona na ouli o ka pomaikai. He mau ouli keia i wanana mua ia ma keia wahi mele, ke hoomaopopo pono iho i kona ano. Ina i'o no i maiamaia i na la kinohou, aole loa e hoea mai koia hune ana. Aka, o ke ko ana iho la ao paha ia o ke au o ka manawa. He mea pono no kakou i keia wa 0 ke kupilikii, kakou na makua mea keiki e noonoo ai me ke akahele, a e kaupaona i na olelo me he mea la he mau mea ai, ma ke ko'iko'i oi ba ka lawe no ka waiwai i loaa aku; 1 a no ka mea ma ka paona ke kuai | o na mea kuai i keia mau la, aole hoi ma ka hoonee wale aku.

E hoomaopopo ma ke koileo'i o ka pono malaila kakou, aoie hoi maluna oka ole. Elike no me kekahi kanaka e manao ana mei ke koko ka nana o kana mea kuai, aolo ma ka i'o, pela kekahi o kakou i keia mau la. E hoomaopopo i keia, a e imi pono aku, ala like apēi ke ko'iko'i o ke koko i piha me ka huiu manu pio ke koko o ia ano like i piha me ke kalof Ina e loaa ia oe ka ik« e kuu mea heiuhelu, aohe liko ma ke ko'iko'i, pela rio k*la mau koko e lewalewn mai nei imua o kakou, ka poe i kuai a ilihune, He koko hulu kekahi a he koko kalo kekahi. Heaha ka haina o keiaf