Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 47, 23 November 1922 — Page 2

NUPEPA KUOKOA HONOLULU. T. H., POAHA, NOVEMABA 23. 1922.

ELUA

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

hala ana na makahiki he elua :: .. mua o ka loaa ana mai ia oe o 1. ii heluna dala, aka, aole anei ua ihu.-. ahi loa ka loaa ana mai o keia ;:. ; dala ia oe? A ia oe e kali ana o ke oo mai o kau mau hala, eia no oe ke hoohana nei i kekahi mau O.M iho he 10 no na mea e ae au i make-make ai e hooulu.

Hookahi wale no kulana nawali-
wali o keia hooulu halakahiki a;
o ia no hoi kou kaa aua aku IP.. ,,

o ka lima o na hale hana kini! ,.;.

O ia hoi, e kaa ana na lakou la e k;;ii
mai ka uku o kau mau hala, n M .
paha hoi oe e makemake ole ana e
hoolilo aku i kau mau hala, no ka
uuku loa o kaua mea e uku mai :.-,
ua poho iho la oe. O keia kahi ';
pilikii iki o keia oihana. Aka ke
manaolana nei makou, ua hiki no i
ke komisina e kukulu mai i hale
hana kini hala, a elike me ka pii ana
ae o ke kumukuai o ka hala, [ i
no hoi e pii ae ai ka loaa i ke ^i;-. -.
ka kanu hala; a elike no hoi me ka
emi ana mai pela no e emi mai ai '
kumukuni o kaua mau hala. Ma
keia hoolala ana, aole manawa o ke
kanaka kanu halakahiki e pilikia -: ,
no ka mea, ma ka nana aku i keia
oihana i keia manawa aole he mana-
wa e emi iho ai ke kumukuai o ke
tona hala malalo o ke $30. A ma
keia kumukuai e loaa ana ke ola i ke
kanaka kanu.

O kekahi no hoi, elike me ka nui ae o na tini hala e hoounaia aku ii

i Amerika, pela no ka ikaika o ka
poe e ai mai noi i keia meaai. Ua
ikeia kona maikai, a ke lilo nei i
mea makahehiia mai e na kanaka o
Amerika ame na kanaka o na aina
e aku no hoi. O kekahi mea e lilo
ai i mea maa mau ma Hawaii nei
ke kanuia ana o keia huaai, o ;;
no ka hiki ole ana e hooulu pono i
me ka loaa o na pomaikai pookela
ma na aina o aku mawaho aku o
Hawaii nei. '

Iloko o na makahiki he eha i hala aku ua hoao ka Hui Hana Hala o Libby ma e hoouhi i hala ma Mekiko ame Amerika Hema, a ua lilo aku ka heluna nui o $14,000,000 ma na hana hono ana, a o ka hopena o ia no ko lokou haawipio ana a hoi hou mai i Hawaii nei e kukulu ai i keia oihana ano nui. I keia la ke oni mai nei keia hui e loaa kekahi mau eka ma Molokai a ke koi mai nei i ka oliana Cooke e hoolimalima aku

i kekahi o ko lakou mau aina no ke
kanu hala ana. O na aina o Cooke
ma, aole i oi aku ka maikai mamua
o na aina hoopulapula e paa ia in^
nei no oukou e ka lahui Hawaii. A
ke holopono keia mau hoolala ana
e komo aku ana kekahi mau kanaka
Hawaii iloko o keia oihana no ka
imi ana i na pomaikai no ka oliana

o keia mua aku.

Ua maopopo he oihana hana nui ka oihana hooulu halakahiki ana. Mahope o ka pau ana o ka aina i ku hoomaemae ame ke kanu ana o .i'-i mau pulapula hala, e nana aku ana oe o ka ulu mai o na nahelehele. He hana nui ka makaala ana ame ka hoopau ana aku i keia mea o ka nahelehele, aka, he mea uuku no nae

i ke kanaka mikiala hana. Ua hoo-
maopopo na kanaka kanu hala, ua
lawa i ka ohana hookahi lai malama
ana i 10 eka hala. Ke oi aku ma-
mua o keia, e hiki pono olo ana i ka
ohana hookahi ke malama. Ma ke-
kahi mau wahi, ua emi mai ka he-
luna o na eka a i ka 5 wale no.
Aka, e lilo ana paha keia ike i mea
hilinai ole ia aku e ke kanaka aka-
hi no a komo iloko o keia oihana. O
ka makemake no o ke kanaka, o ko-
na ikemaka i kona ikaika ame ka
mea e hiki ana iaia ke lawelawe.
Aole keia he hana hewa. Malia pa-
ha hoi e hiki ana no na eka maluna
aku o keia papa ia mai nae hoi koi-
ala ikaika. Ke manao nei makou e
hiki ana no na eka maluna aku o
keia, me ka hana nui nae, ame ka
hooikaika no na hora hana i oi aku
mamua o ka 8 i kela ame keia la.

LADANA, Nov. 18.—He lono ke-
lekalapa ke hoakaka ana mai Bere-
lina mai ma ke alahele ae o Ams-
terdam, ua hoopau o Wilhelm Oino,
ka peresidena o ka laina mokuahi
Hamburg America i kana hooikaika
ana e kukulu ae i aha kuhina hou
mamuli o ke ku-e a na aoao kalai-
aina lehulehu like ole, o ia ka i
hookohuia no ia hana.


NA KU-E E HOOLALAIA MAI NEI NO KE KANAWAI HOO- PULAPULA. Ma na lono e hauwawa mai nei, eia o Pakeko, kekahi lunakiai o Honolulu nei, ke hoolala mai nei i kekahi ku-e i keia kanawai hoopulpula o na kanaka Hawaii. Ua hiki no ke ike ia aku aole oia wale no ke ku-e mai nei, mamuli o kona makemake olo e hoopulapula hou ia na kanaka Hawaii, aka, mamuli o kona makemake e hoihoi aku i na hoolilo o Carter, ka lunanui o ka Hui Pipi o Parker ma Waimea, Hawaii, no ka mea ke kuaki mai nei keia haole, no ka laweia ana o aneane hookahi ha-neri tausani eka mai na aina aupuni ae e paaia mai nei e ia ma kela hui pipi. O ka ninau nui iwaena o ka lahui Hawaii i keia mau la, oiai aole no i hiki aku i kahi e ike maopopoia ai ka holomua, ame ka holomua ole o keia mau manao e hoopulapula i ko kakou lahui, oia no ua makemake anei kakou e ka lahui e hookaawaleia kekahi mau aina no kakou wale no, a i olo aole paha. Ina ua makemake kakou e hoihoi hou ia mai kekahi mau aina aupuni no kakou e ka lahui, alaila, e ike inai kakou i keia mau hoolala a keia Pukiki i hoike mai i kona ku-e i keia hoopulapula hou ia o ko kakou lahui, a o haawiia na aina malalo o ke kanawai hookuonoono home e ku nei, i keia la maluna o na buke kanawai o ke Teritore. O keia mau ku-e, he mau ku-e lili i ka loaa wale no o keia mau pomaikai i na kanaka Hawaii wale no. He mau ku-e e makemake ana e haawiia aku keia mau aina, o Ha-waii nei no na lahui e aku. Na aina hoi i hooleia mai i ko kakou mau kupuna, i ka manawa o ka mahele aina ana i ka makahiki 1848. E hoomanaoia, i keia manawa o ka mahele aina, aole o Pakeko ma Hawaii nei, a i ole o kona lahui paha. E hoomanao hou ia .aai, i ka manawa i ae ai ka Moi Kamehameha III e maheleia na aina o Hawaii nei, ua kukala mai oia, he kuleana ko na makaainana i ka hapa-kolu o keia mau aina o Hawaii nei. I ka la nae o ka mahele ana, he 28,000 wale no eka i haawiia mai i na makaainana, a o ke koena aku o keia hookahi-hapakolu, ua holo aku ma ke ano he mau aina kalaunu, a o ia mau aina no keia i kiiia aku nei no na kanaka Hawaii, na aina i kukalaia mai ai e kela moi, nou e na makaainana Hawaii. E hoomanao hou ia mai aole o Pakeko ame kona lahui ma Hawaii nei i kela mau la. E hoomanao nou ia mai no hoi, aole i eha ka ili o na Pukiki no keia mau aina, aka, o ka ili o kou lahui Hawaii ka i eha i na eha, i loaa ai keia mau aina i kou mau kupuna e ko kauaka Hawaii. Aka, kaa aku la nae na keia Pu kiki, o Pakeko, e koi mai aole e haawiia keia mau aina no na kana ka Hawaii walo no, aka, e haawi pu ia no na Pukiki kekahi. Ua hiki no ia kakou e ka lahui Hawaii ke iko mai, ina ma na aina Pukiki keia kanawai i hanaia ni, a ilaila paha kekahi mau kauaka Hawaii kahi i noho ai, a hanaia kekahi kanawai no ka hoopulapula hou ana i na Pukiki a ina ilaila o Pakeko, e ike ia aku ana no kona holo ku-e mai aole e haawiia kekahi aina no na kanaka Hawaii aka, no na Pukiki wale no Ma keia mau hana e hiki ana uo o ikeia aku na manao o keia Pukiki hookano. O ka ninau nawai i hapai ae i keia Pukiki a kan ma keia ku-lana lunakiai ana e paa mai nei? Na na kanaka Hawaii no i koho aku iaia a loaa iaia keia kulana kiekie, a i keia la nae ko huli ma nei e nahu i ka lima ou e ke kanaka Hawaii. Ua hiki ia kakou e na kanaka Ha-waii i makee i ko kakou lahui ame ko kakou aina, e ike iho ho mau hana aloha ole keia, a he mau luina no hoi e koi mai ana ia kakou e huli ku-e aku iaia ma na kulana ana e makamake ana e alualu ma keia mua aku. A e ike aku ana no kakou, e alualu hou mai ana no oia, a o hoike mai ana i kona aloha ia oe e ke kanaka Hawaii. O ka hana aloha anei keia o ka hono ana o kii aku e huhuki i ka mea i kanuia no kou holomua ame kou pomaikai e ka lahui Hawaii. O ka hana aloha iho la anei ia, o ka huli ku-e mai ia oe e ke kanaka Ha-waii i kou manawa i makemake ai o hana i kekahi mau hana no ka hoolaupa'i hou ana i kou lahui, i ike maopopoia kona holomoku ana aku i ka make? O ka hana aloha iho la anoi ia a kekahi kanaka i hoohanohanoia e oe e ke kanaka Hawaii Aole anei hoi oe e ka lahui Hawai i hookipa mai i na Pukiki me na manao aloha i ko lakou kipa ana mai i hou aina nei. He mau mea ano nui keia a ka lahui e noonoo ai no keia mau la e nee mai nei. Aole alanui e hiki ai e hookoia keia mau manao o Pakeko, aia wale no ma o ka elele lahui i kohoia iho nei i ko koho ana aku la i hala. Ina e hapai ia mai ana keia ku-e, aia wale no ma o ka elele e hiki ai. Ina e hookoia ana	keia makemake o Pakeko ame kona auna, alaila, ua kau mai ke ahewa-ia ana maluna ou e ka lahui Hawaii, no ke kumu nau ponoi i hooko aka keia makemake o Pakeko. Hookahi wale no hana a ka lahui e hana ai, o ia no ke koi ana aku i ka ahaolelo e noho mai ana, e hana i kekahi mau hana e hoike aku ana i kona ku-e i keia mau hana hoonele i na kanaka Hawaii i ko lakou pono ame ko lakou pomaikai, i hookaawaleia mamuli o keia kanawai i haawiia mai e ka ahaolelo lahui o keia aina o kakou. Eia pu uo hoi keia haole o Carter, ke hoomaka mai nei e wawahi i keia kanawai. Ua maopopo mua no kona ku-e, mamuli o kona hoouna apa i mau loio e ku-e aku i ke kanawai i kona manawa e noonooia ana e na hale kau kanawai o Amerika Huipuia. Ua hoouna hou aku no oia i kekahi wahaolelo nona i ka manawa hope a ke komisina i holo aku ai e koi no ka hooholoia ana o keia kanawai i ka makahiki 1921, a mamuli o ka mikiala o ke komisina i hoounaia aku ai e ke aupuni, ua hooholoia ke kanawai mamua o ka hiki ana aku o keia wahaolelo a Carter. A heaha na kumu ku-e a keia haole i keia kanawai. No ke kumu, e lilo mai ana mai kona malu mai he mau oka i aneane aku e hiki i ka hookahi haneri tausani, A o keia mau eka no hoi, o ia na eka aina pookela loa o kela hui hanai pipi. A o keia hui hanai bipi, ke hoopomaikai nei i keia haole o Carter ame hookahi keiki Hawaii uuku, i lawa no kona waiwai mamuli o na aina ponoi o keia keiki. Ina paha o keia laweia ana mai o keia mau aina, he hana ia e hoonele loa ana i keia keiki i na pomaikai o keia oihana hanai pipi, ina la paha ua hiki e manaoia aku, ua lima nui keia mau hana o ka lawe ana mai i keia mau aina. Aka e hoomanao mai kakou, eia no he mau eka aina nunui i aneane aku e piha ka hapalua miliona eka ma ka inoa o keia keiki, he mau aina i hookuleana ia nona. He mau aina i piha me ka momona o ka mauu no na holoholona e hele la maluna olaila. A o kekahi no hoi, he mau aina aupuni keia i kiiia aku" nei no ka pomaikai o na kanaka Hawaii, aole he mau aina i hookuleana ia no keia keiki. Nolaila e ike mai no kakou e ka lahui, o keia mau ku-e ua waiwai ole, a ua nele me na kumu kupono. I keia mau la o kinohi wale o ka lawelaweia ana o keia kanawai, e lilo i'o ana no na koi ku-e i mea nanamakaia mai e kekahi hapa o ka lahui. Ke mahao nei paha kekahi hapa e ku-e nei, maluna wale no o na ninau kalaiaina, he mau hana aloha lahui keia o ka hele ana aku e hoonuinui i kekahi hapa o ka lahui he kanawai inoino keia, a ua hoohaikiia mai kou mau pono o ka lahui. O kekahi mau hana aloha ole keia a keia poe e ku-e nei i keia kanawai Aole anei kakou e ka lahui e ao ana e hoao ia keia kanawai a ikeia kona lapuwale, alaila ku-e aku kakou. Aka, mamua loa no o ka hoohanaia ana o ke kanawai, ke ku-e mai nei ka poe ku-e. O kekahi mau ku-e h^ ino loa, o ia ka he mau aina waiwaiole, a he luakupapau no ka lahui Hawaii. Hookahi no mea e maopopo ai ke ano o ka aina o ia no ka hele ana aku e nana a ikemaka i kona ano. Eia ua waeia iho nei he 20 mau ohana Hawaii no ka lawe ana i na apana aina mua o keia mau aina, a aole hookahi o lakou i hele aku e nana, a e wae i ko lakou mau apana, i hoi mai a ku-e mai i ke ano o ka aina. Aole hookahi. Eia kekahi poe e noho mai la maluna o ko lakou mau apana, a ke lawelawe mai la i ka haua me na manao ikaika, ame ka ike aua aku aia no he manaolana ano nui no keia mua aku. Ua lawa keia mau apana aina me ka wai, aole wale no ka home, aka no ka hoopulu ana i ka lakou mau meakanu. A o ka oi loa aku paha o ka hilahila ole o keia mau ku-e, ua ulu mai no ia mai na kanaka i hele ole aku maluna o keia mau aina e nana pono ai no lakou iho a e ikemaka ai la hoi i ke kupono ole o ka aina. Ua loaa keia manao ku-e ia Edmunds o Hilo Paliku, a ua hele nae oia e ikemaka nona iho i keia mau aina A i kona nana ana, me kona mau maka ponoi, ua hoi mai oia me kona mau manao oiaio, a hoike ae i ka nani o ka aina, ame ka manaolana hoohauoli no na kanaka Hawaii e hoi aku ana maluna o ia mau aina Ua hoike pu ae oia ina e hiki ana iaia oia kekahi i makemake e lawe i kekahi mau aina nona. O keia mau hoike ana, he mau hoike waiwai, no ke kumu, he poe i hele a ikemaka i ke ano o ka aina O na ku-e e hiki moi ana mai na ka naka mai i hele a ikemaka i ke ano o na aina, o ia na ku-e waiwai. A o ka ninau, he mau ku-e anei kekahi mai na kanaka i hele a nana a ikemaka i ke ano o ka aina! Aole, o keia mau ku-e, elike me ka Pakeko, ame ka Carter, he mau ku-e pilikino wale no, o ia hoi ho mau ku-e no ka hooneleia mai o ko lakou pomaikai pilikino iho. O ku Pakeko ku-e no ka nele o na Pukiki i keia mau po maikai, a o ka Carter hoi no ka lilo	aku o kekahi mau eka i paa iaia i ka hoolimalimaia i keia la, He mea ano nui keia e ka lahui, o ka hookaawaleia ana mai o kekahi mau apana aina nou wale no ame kou lahui, a e hoonele ana hoi i na lahui Amerika e aku. He mau mea ano nui keia, i keia mau la o ka makemake aina, ame ka loaa ana he wahi uo kou mau wawae e ku ai, a e hiki ai ia oe e ke kanaka Hawaii e hele aku a e haawiia mai i apana aina nou, me ka hiki ole i kekahi kanaka o ka lahui e aku ke hana elike me kau e hana ai. Ina aole oe e ke kanaka Hawaii e ike ana i na pomaikai o keia kana- wai i keia mau la, aia aku he la ma keia mua aku e ike ai oe, Eia aku na lahui e ke komo nui mai nei ma- una o ka papalina ou e Hawaii kua- uli, a o ke kahua mua o ka make- make o na lahui e, o ia no ka loaa o kahi apana aina, aole wale no no ke kukulu ana i home, aka, no ka loaa ana he apana aina e mahi ai, a e hooulu ai i ai na na kanaka i loaa ole na aina o ia ano. Eia aku na ahui o ko na aina e ke komo nui mai noi a e kailiia ae ana na wahi hana i loaa ia oe i keia la, a i ka lilo ana o ko wahi hana, mahea aku oe e huli ai i hana nau! Aole ka hana he mea loaa wale. Eia aku na lahui e ke komo nui. mai nei mai Asia mai a mai Amerika mai, e huli mai ana i ka aina e hiki ai ia lakou ke noho me ka maalahi, me ka loaa ole o kekahi mau mahina anuanu ino, a i ole wela ino paha. A i ko lakou komo ana mai, o ke aho mua no o ka loaa o ka aina. A ina aole e hoo- kaawaleia ana kekahi mau aina nou wale no e ke kanaka Hawaii, a e hoohuikau ia ana ka loaa ana mai o ka aina, a i ke kukala wale no, e ike aku ana kakou i ka pau O keia mau aina i ka laweia e lakou ma, a i kou nele ana i ka hana a hoopilipuia aku kou kua. i ka paia, alaila paha oe e ke kanaka Hawaii e ike iho ai i ka waiwai o keia kanawai. Aka, ia la ua hala aku kou manaolana, ina e hookoia ana keia mau ku-e o keia mau la, mamua o ko kaakaa ana ae o kou mau maka, ahiki pono la hoi ia oe ko ike nou iho i keia pilikia nui e nee mai nei. O keia mau ku-e a na Pukiki, he mau ku-e i iko mua ia e ka mea nana keia kanawai i noonoo. Ua hiki wale no ke ikeia aku ia mau la, o kekahi pomaikai o haawiia mai ana no kekahi lahui hookahi, e lilo ana ia i mea o ku-eia mai ai e kekahi mau lahui okoa aku, no ka mea ua ike lakou, o ka aina ke kumu o ka noho kuokoa ana o kekahi kanaka. A me ia ike aku uo nae o ka lahui Hawaii i keia mau ku-e, no ka hoo- neleia o ia poe, ke ku nana mai nei no kekahi hapa o ka lahui, me ka manaoio ana aku i keia poe e hele mai nei e pelo ia lakou. Ina he manao ku-e kekahi aole anei e pono kela kanaka Hawaii e kali malie a ikemaka aku oia i na poino, alaila huli ku-e mai? He oiaio no aole no i like ka make- make aina o ka poe apau o keia mau la. O kekahi poe, ua lawa no, a ua hiki e ike iho ua lawa no ko lakou noho ana maluna o na aina i loaa ia lakou ame na hana e lawelaweia mai nei e lakou. Aka, a ina hoi he hapa o kou lahui i makemake e loaa kahi aina, Ua makemake ia hapa, e kuo- koa ko lakou noho ana. Ua make- make ia poe e hele a o hoao i keia mau mea a lakou e manaolana noi he mau mea e hiki ai e loaa he hoo- laupa'i hou ana aku i kou lahui. Aole anei hoi he mau makahiki keia o ko kakou lohe ana, ua make- make kakou e laha hou ko kakou lahui. Aole anei hoi i hoao na moi o kakou i hala wale aku ma kela aoao o ka muliwai o ka make e hoo- ulu hou ia keia lahui, ma na alanui a lakou i manao ai o ke alanui ia e hookoia ai keia ninau ano nui! Ua ku mai anei kekahi a ku-e aku i na alanui a ia mau moi i hoao ai e hana i keia hana ano ko'iko'i? Ua lilo nei hoi ka lakou mau hana hoao i mea ku-eia mai e na Pukiki, ame na lahui o ko na aina e mai? A i ko kakou huli ana aku o nana ua loaa i'o anei na manaolana o ia mau moi. Aole, a i keia la o ka hoao ana a ka pulapula hope loa a ua mau moi nei O Hawaii nei, a o kana alanui hoi o ka hono aua e hoolaupa'i hou ia kona lahui, o ia no ke alanui o ka haawi ana, o ku ku-e aku anei kakou e ka lahui i keia mau hoao ana, me ka haawi ole aku i manawa e ike makaia ai ka hiki ame ka hiki ole? E lilo ana anei na ku-e a kekahi lahui e aku i makee mai i keia mau pomaikai no lakou iho, a i lilo i poe e huhu ana no ko lakou nele ana i mau kumu nou e ke kanaka Hawaii e kunana ai, a i ole e huli ku-e pu mai ai? E noonoo mua oe e ke ka- naka Hawaii me ke akahele i keia mau mea apau, me ua ku-e a ka la- hui e aku. A i ike i'o oe ua pololei keia mau ku-e alaila ku-e i'o mai ma kekahi olelo ana, e ikemaka oe i na popilikia mamua o kou huli ana e kokua i ka poe i hooneleia i kela mau pomaikai. O ka lunakanawai naauao a kau- like, e hoolohe mua ana oia i na aoao a elua, alaila haawi mai i kana olelo hooholo. E lilo kakou i mau lunakanawai o ia ano.	NA HOOLALA ANA NO KEIA MUA AKU NO NA AINA MA MOLOKAI Iloko o keia mau eka he 30,000 a oi aku ma Molokai, malalo o ka ma-lu ame ka hoohana ana a ke Komisina o na Home Hawaii, aia he mau eka i hiki aku i ka heluna kiekie o 10,000, ua kupono no ke kanu maloo ana me ke kaukai ole i wai e hoomau malama iloko o ka makahiki e pulu ai i na mea kanu. Aia no he oaa ana he haule ua ana, a ma kekahi mau eka o keia mau aina, ua kanu la mai nei e Lyman i ke kulina, a ua ikeia kekahi o ua hua o kela kulina ma kekahi o na pukaaniani o kekahi hale kuai o ke kulanakauhale nei o Honolulu nei. Aole wale no o ke kulina ka mea ulu ma keia mau aina, aka, ua hoaoia mai nei i ka pi nunu, a ua ike ia kona ulu maikai me ka hiki ole i ke kau papaaia ke hoemi iho i kona ulu ana. He oiaio no, aole i ikaika loa kona ulu ana i na mahina maloo o Molokai, aka, ua hiki no nae e loaa kekahi mau pomaikai ma na aina i hoouluia i keia pi. He ai maikai keia na na holoholona, ka pipi, ka puaa ame na holoholona ai i na lau nahelehele. A mamua o ka lilo ana mai nei o keia mau aina o Molokai malalo o keia komisina, ua noiia aku keia mau aina no ke kanu halakahiki aua. A ina aolo keia kanawai i hooholoia mai nei, ina la i keia la, ua lilo aku keia mau aina i na hui kanuhalakahiki a ke hoouluia nei la ia hua ai ma kela mau aina maloo o Molokai Aka mamuli o ka lilo ana mai nei i mau aina maloo i ke komisina p na aina hoopulapula pela i nele ni ka lilo ana o keia mau eka he 10,000 i na hui kanu halakahiki o kakou uei o keia mau la, Eia ke anaia mai nei kekahi mau eka o keia mau aina i ikeia ua kupono no ke kanu halakahiki ana, a ina e maopopo ana ka hiki, alaila e haawiia mai ana kekahi mau eka no na kanaka Hawaii e makemake ana e kanu hala. Aole wale no o ka hala ke kanuia ana, aka, o na mea e ae e hiki ana e ulu me ka wai ole. A ua maopopo loa, ua hiki pu i ke kulina e ulu ma keia mau aina i na malama ua o Molokai, no ka mea ua kanuia mai nei, a ua ikeia ka puka pono ana he 20 eka kulina. A malu. na no hoi o na aina o Cooke ma, ua kanuia no 11 makahiki ko kulina a ua puka pono i na kanu ana apau loa. Ina e haawiia mai ana kekahi o keia mau eka no na kauaka Hawaii e makemake ana i na aina o keia ano, o a'o mai ana ke komisina aole e kanu apau na oka i ka halakahiki wale no aka, e hookoeia kekahi mau eka, no ke kanu ana i kekahi mau mea e ae. Ina e loaa ana he 40 eka i ka ohana hookahi, ua lawa kela ohana i 5 a i ole 10 eka no ka halakahiki, a ua hiki kekahi mau eka e iho e kanuia i na mea kanu e ae e hiki ana e holo pono i ka manawa maloo. O na hua pi kekahi mea mai-kai e hoouluia no ka mea ua iko ia kona holopono, ame kona ulu no iloko o na malama la, a maloo hoi o kela wahi. Me keia hua pi ua hiki e hanai i na puaa ame na pipi i keia mau mahina papaaia, a i ka hoi ana mai o na malama ua, ua hiki no e kanu aku i ko kulina, a i ole i ke pu paha ame na mea e hiki ai e ola na puaa, na moa ame na holoholona e ae i makemakeia e ke kanaka e hanai. Ua kamaaina kakou aia i ka piha o elua makahiki alaila ohi ka halakahiki, a ia oe e kali ana o ke oo mai o kau mau hala, e biki no ia oe e kanu ma na eka aku i koe no kekahi mau mea e aku. Ke manao mai nei ke komisina, ina e hiki ana i na hui kanu halakahiki ke hooulu i keia hua ai, alaila, e hiki ana no i na kanaka Hawaii i makemake e lawelawe i keia oihana dala nui o keia mau la e nee nei. I keia makahiki ua hoea aku na loaa o ke Teritore nei ma keia oihana o ka halakahiki i ka heluna dala nui hewahewa o $22,000,000. A ia kakou e ike iho ai, o ka loaa o ke kopaa i keia makahiki no he $51,-000,000 wale no, e hiki ana ia kakou ke hoomaopopo mai eia keia oihana o ke kanu halakahiki ke pii ae la, a iloko o kekahi mau makahiki kakaikahi walo no, e oi aku ana mamua o na loaa o ke kopaa. Eia, ma Molokai malalo o ke komi- sina he mau eka i hiki aku i ka 10,000 a malalo hoi o ka ohana Cooke he mau eka i oi aku i keia, e ike mai aua kakou e lilo aku ana o Molokai i aina kanu halakahiki ma keia mua aku, ke komo aku na kanaka Hawaii iloko o ia oihana. I keia la ke uku mai nei ka poe kanu halakahiki i $30.00 o ke tona hookahi o na hua halakahiki. Eia ma kahi o 10 ahiki aku i ka 15 tona hua halakahiki e loaa mai nei i ka eka hookahi, o ia hoi mai ka $300 ahiki aku i ka $450 e loaa ana no ka eka hookahi. A ina he 10 au eka halakahiki, e loaa ana ia oe mai ka $3000 ahiki aku i ka $4500 mai kau mau eka hala mai. He oiaio e

NA KOMISINA
W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,
JOHN H. WISE.

Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana o ui i ke Komisina o -.-. mea like e" i makemakeia e ninau mai.


	NA HOOLOLI I MAKEMAKEIA NO KE KANAWAI HOO- PULAPULA I ka halawai hope ana iho nei a ke Komisina o na Home Hawaii, ua hooholoia e noi aku i ka ahaolelo lahui e hoololiia keia kanawai, ma-muli o ka aeia ana mai e hiki e haawiia i mau apana aina pa hale, ma na aina e kokoke ana i ke kulanakauhale, i hiki ai i na kanaka Ha-waii e makemake ana e noho hana no maloko o ia kulanakauhale, aka, e loaa ko lakou mau home ponoi e kokoke ana i kahi o ka lakou hana. He mau aina hou kekahi i makemakeia e noiia aku e aeia mai e komo pu iloko o keia mau aina mua, i haawi mua ia mai ma o ke kana- wai e ku nei i keia manawa, o ia : -: kela mau aina o Panaewa ame Keaukaha, a e komo pu mai keia mau aina mahope aku o Puowaina, e : "o la iluna o Puohia, Ua hiki i ke komisina ke ike i Min la i ka waiwai o keia hoololi, ame ka aeia ana mai e hookomo pu i keia aina o Papakolea paha e oleloia nei i keia la. Pela no hoi na aina o Panawa ame Ke-.-i..kaha. He mau aina keia i kupono ole e laweia ma ke ano i mau aina --h:, no ke kumu, he a wale no, aka, ina e aeia mai ana ka hoololi :- i^ hoi, e okiia keia mau aina pili '--. :" -mkmihnle i mau pa kukulu ho-- - ma kahi o hapalua eka pakahi, alaila e ae mai ana ke keena Ulu-:-..-. : o ke Teritore, e weheia mai ke- kahi hapa o keia mau aina no keia makemake o ke komisina. O ka manao nui o keia hoololi o : ^ ka hiki ana i na kanaka i ma-kemake o'e e hele maluna o na aina mahi, e Iawe i kekahi apana pa hale : '. kekahi mau aina e kokoke ana i ke kulanakauhale, kahi hoi e loaa .--.-.." ka lakou hana. O keia hoololi, -.-: -, haawiia aku nei i ka Elele Bald-win a e hookomo kokeia mai ana i keia noho ana mai o ka ahaolelo Ma Hilo, he nui o na kanaka Ha--.. i makemake e weheia kela mau aina o Panaewa ame Keaukaha, a e "''.i.n kahi e kukulu ai i ko lakou mau home. Ma keia hoololi no hoi, e :--'::-. ana e hoaie aku i na kanaka ^ '= : ano e lawe ana i mau pa hale ' ..-iko;;. ka heluna o $1000, no ke kukulu ana i ko lakou mau hale. Ua manaoia ma keia aole e nui loa na : '-a i makemakeia e keia poe. A ( ' . aole no hoi o na hale nunui loa " loaa ana ia lakou, aka, o kahi hale kupono mai --) hoi e hiki ai e paa no na dala he $800 paha, a i -- '.'" nni mai no hoi, a o ke koona aku keia. mau dala no ke kukulu ana : : ' no keia home. "a hanaia keia mamuli o ka ike ana aku o na komisina i ka make-make o kekahi poe e noho no ma kahi e kokoke ana i ka lakou hana e laweIawe nei i keia manawa, aka, ua -.' 'e nae i ak loaa ana o ka aina, ame ko Iakou mau hoaie ponoi. A o keia poe e loaa ana na haua aole no paha i ka nui loa o ka uku, aka, e Ioaa ana no kekahi mea i hiki ai e '".-i maikai, a ua nele nae i na ho-"H '-. a ke noho nei ma na hale rumi hoolimlima liilii. O keia poe e noho ana ma keia n .-.- hale rumi hoolimalima liilii na kanaka i makemakeia e hookaawale .-n.-.: kela noho ana, a no lakou keia poimaikai i manao ia ma keia hoololi o ke kanawai hoopulapula e ku nei i keia manawa. Eia mahope iho o Puowaina kekahi poe e noho mai nei maluna o na aina aupuni, me ka loaa ole o ko Iakou mau kila hookuleana, a ma ka nana aku ke noho nei lakou me ka paa mau no o ka lima me ka hana a i ka manawa e nele ai, ua ": ii : ia lakou e mahi maluna o keia mau aina e nohoia nei e lakou. O ka pilikia o keia noho ana, eia no kela mau aina malalo o ke aupuni Teritore, a mamuli o ia kumu, ke noho hoomaluia nei keia mau aina e ke Komisina o na Aina Aupuni, a - , hiki iaia ke hoolilo aku i keia : . : aina i ka poe e noi mai ana no ke kukuluia. A ua ike no hoi kakou, ina e kudalaia ana keia mau aina, e lilo ana i ka poe mo na dala nunui a e nele ana na kanaka Hawaii. O ka makemake ma keia kanawai hoopulapula, e ike ele ia mai nei kona pomaikai e ka hapanui o ka lahui o ia no ka hoopulapula ana i na kanaka Hawaii, aole i kekahi la- hui e aku ma Hawaii nei. Nolaila i ka lilo ana mai o keia mau aina aupuni e pili mai nei me ke kulana-	kauhale o Honolulu nei, malalo o ke Komisina o na Home Hawaii, e loaa ana keia mau aina i na kanaka Hawaii wale no, a e loaa mai ana no hoi malalo o ka hoolimalima ana mai a na Komisina Home Hawaii, a e loaa ana i na kanaka Hawaii, me ke kudala ole ia, a lilo aku paha i na kanaka me na dala nunui. O keia hooliloia o na aina aupuni ma ke kudala kekahi kumu e hoopomaikai mai nei i na kanaka Hawaii ma keia kanawai hoopulapula. Malalo o koia kanawai aole e hiki i na kanaka o ko na aina e o komo pu mai no ke noi ana i keia mau aina, aka, e loaa ana na aina malalo o ka wae ana a na komisina, aole hoi ma ke kudala a lilo aku la i ka poe me na dala nunui. I keia la he poe Hawaii wale no ke noho mai nei maluna o keia mau aina mahope iho o Puowaina, ma keia mau aina e ikeia mai nei o Papakolea, a ina e waihoia ana keia mau aina malalo o ke Teritore, e hiki ana i ka mea dala malalo o ke kanawai e ku nei i keia manawa, o komo aku e koi e kudalaia kekahi o keia mau aina e paaia mai nei e na kauaka Hawaii, a aole e hiki ana i ke Komisina o na Aina Aupuni e hoole aku i keia koi; hookahi wale no hana e hiki iaia ke hana aku, o ke kudala aku i kela apana aina i noiia mai, a e ike aua no kakou e lilo ana kela apana i na kanaka o ko na aina e, no ke kumu o lakou ka poe me ko dala, a o oe e ke kanaka Hawaii e noho nei maluna o kela apana, ua nele oe, a ua kipakuia mai, oe, no ke kumu aole ou kila no kela apana aina. Aka hoi ina e komo ana kela mau apana aina malalo o ke Komisina o na Home Hawaii, alaila, ua hooneleia aku la na kanaka o ko na aina e, ua hookaawaleia mai la ia mau apana aina no na kanaka Hawaii wale no, a e loaa ana kela mau apana aina e nohoia mai nei e ua mau kanaka Hawaii la ia lakou, malalo o kekahi hoolimalima no 90 makahiki. Malalo o keia ua nele iho la ke Komisina o na Aina Aupuni i ka mana e kudala i keia mau aina malalo o na koi, a ka poe e makemake mai ana i kekahi o keia mau apana. O ka lua o na hoololi i makemakeia, a i haawiia aku nei ia Elele Baldwin, o ia no ka hoomaopopo loa ana mai o ke kanawai, ma kekahi wahi i maopopo loa ole loa i keia manawa, ma kahi o na (lala e loaa mai ana i ke komisina ma na mea i hooliloia aku e lakou, mai na mea i lawelaweia e lakou, O ia hoi, ina e hoolilo ana ke komisina i kekahi mau paila wahie i kekahi mea okoa aku, o na aala apau loa e loaa mai ana, e hoihoiia ana iloko o ka waihona o ke Teritore, a aole hoi iloko o ka waihona o na Komisina o na Home Hawaii. Ma keia wahi, ua maopopo ole ke kanawai, a ina e hoihoiia mai ana na dala apau e loaa ana i ke komisina iloko o ka waihona o ke Teritore, e hoea mai ana ka manawa e nele loa ai ke ko-misina i na dala. I kela mau pule aku uei, ua kuai ke komisina he kaa otomobile huki palau, a ina e pau ana ka lakou hoohana ana i kela kaa, ma ke kanawai o ku nei i Heia manawa, ina lakou o hoolilo ana i kela kan, e hoiho! hou ia ana kela loaa iloko o ka waihona laula o ke Teritore. Ua poho iho la ke Komisina, no ke kumu me ko dala nui i looa mai ai kela kaa, a i ka hooliloia ana aku, ua hoi hou aku la no ke dala i ke Teritore. Ua ulu mai keia mau pilikia o ke kanawai mamuli no o ka like ole o ka ike kanawai o ka Loio Kuhina ame na Ioio na lakou i haku keia kanawai ma ka ahaolelo lahui. O keia mau mea apau, ua hoikeia maloko o na hoakaka a John H. Wise i kona manawa i ku ai imua o kela komile o ka ahaolelo lahui, aka, ma ka haku ana nae a na loio o ia hale, ua like ole me na mea i weheweheia e ka makua o keia pila kanawai. Ina e huliia aku ana e nana iana mau olelo hoakaka e loaa ana no keia manao me ka maopopo loa. Aka, he hoololi uuku loa keia, a e ikeia mai ana no e ke komite o ka hale keia kinaunau, a e loaa ana no ka hoololiia ana mai e ka lakou mau loio, no ka mea, eia no kela mau hoakaka a John H, Wise ke ku mai la maloko o ka moolelo o na hana a ia komite. He nui na hoololi i makemakeia, aka, aole e hiki ana e nonoiia aku ia mau mea, aia wale no mahope o ka

hui ana mai a ka ahaolelo o ke Te-
ritore nei i Feberuari ae nei.

O kekahi hoololi ano nui i makemakeia, o ia no ka waihona o ko komisina. Ma ku hoakaka a ka loio kuhina i ka piha ana o na dala a ke komisina i ka hookahi miliona, ua pau ae la ka holo ana aku o na loaa iloko o kela waihona, a ia manawa o keia 30 pakeneka o na loaa o na aina aupuni, e holo nei iloko o ka waihona o ke Komisina o na Home Hawaii, e hoi hou aku ana uo ia iloko

o ka waihona aupuni, a ua pau ae la ka loaa hou ana o kekahi dala i kela komisina. Ina pela iho la ka manao o ke kanawai, alaila, aole i like mo na mea i hoakakaia imua o ke komite o ka hale a imua hoi o na loio o ia hale, no ka mea o ka makemake o ka mea nana ke kanawai, o ia no ka hoomau ia ana o keia waihona o ke Komisina o na Home Hawaii, ahiki i ka pau loa ana o keia mau aina i hookaawaleia no na kanaka Hawaii, i ka noho ia e lakou, a o hiki aku ana paha kona huina nui i na miliona he lehulehu, aole hoi e pau no i ka piha ana o hookahi wale no miliona; no ka mea ina o ia iho la kona palena, alaila aole e lawa ana keia huina dala no ka hoomakaukau ana i keia mau aina i hookaawaleia no na kanaka Hawaii.

O keia mau pilikia o ke kanawai aolo i ike mua ia, eia wale iho nei no mahope o ko komo ana mai nei o keia ninau imua o ke komisina i kela mau malama aku nei. Aka, eia no ka moolelo o keia mau hana i waihoia aku imua o ke komite o ka hale o ka ahaolelo lahui ke waiho mai nei, a ua hiki no e huliia aku kela mau manao i hoakakaia o ka mea nana ka bila.

E LOKAHI KAKOU

Ina e lokahi ka manao o ka lahui, ka poe i loaa ia lakou ka inana koho baloka, o ia hoi na aoao elua e ku nei, ka Repubalika, a Demokarata, i ko lakou koho ana a puka na moho Repubalika, a Demokarata palia, he mea pono e hauoli like aku ka poe i koho, aole o ka olelo aku

i na olelo hemahema i kou hoa ka-
naka, i ke koho ole i ka Elele Re-
pubalika, lekei aku nei i ka Elele
Demokarata.

Aia no ia i ka manao o ke kanaka i ka mea o makemake ai e koho nolaila na. ka mea i hewa ole, e pehi i ka pohaku pela no hoi i puka mau ai ke Keikialii a kakou, i puka no hoi i na aoao elua, pela no hoi keia, i puka no i na aoao elua Re-

pubalika a Demokarata.

Nolaila alia kakou e hailuku aku iaia, ina ua koho ke Akua iaia i elele no keia Kelikole pela oia a puka ai, ua hoohuli ke Akua i ka manao o na kanaka o koho iaia, o ia no ko'u manao, oia wale no ke Demokarata i puka pili mai kahi lunamakaainana hookahi.

Eia keia i ko'u ike ana i ka ma-nao o ka Elele Haalilio, i ka nu pepa haole, e noi a kahea ana i na makaainana, ka poo waiwai ahiki loa aku i ka poe haahaa, inu ua po hihihi ko lakou noho ana maluna o na aina aupuni, e hele aku e ike iaia, nana o hooponopono ia hemahema ma Wakinekona ke hele aku oia no kana hana.

Nolaila, e kali kakou me ka hoomanawanui, nana aku kakou i kana hana ana, ma ka hana a ko kanaka

e ikeia ai ka pono ame ka pono ole
No'u iho, aole o'u hoahewa, ke

noi aku nei au ina he mea hiki ia

i ko oukou oluolu e mahalo aku
ka elelo i puka.

Eia keia, iua o N. K. Lyman ka i waeia, puka ka elele Repubalika, O ka waeia ana o J. H. Wise, pupu ka i'a o ke alalau-a; aohe o keia ua hala, nana aku iamua,

Me ka mahalo,

MRS. E. K. HIRAM,