Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 47, 23 November 1922 — NA HOOLOLI I MAKEMAKEIA NO KE KANAWAI HOOPULAPULA [ARTICLE]

NA HOOLOLI I MAKEMAKEIA NO KE KANAWAI HOOPULAPULA

I ka h*iawai Lope ana ilio nei a Kowi'ina o na Home Hawaii, ua V.roholcia e noi aku i ka ahaolelo e hoololiia keia kanawai, ma--0 ka aeia ana mai e liiki e ha* ī r?iau apana aina pa hale, ma n : .r.a e kokoke ana i ke kulanakEuha'e, i hiki ai i na kanaka Hae makemake ana 0 noho hana r Tr.a!oko oia kulanakauhale, aka, r ;r.aa ko lakou mau homo ponoi e ana i kahi o ka lakou hana. He mau aina hou kekahi i makemakeia e noiia aku e aeia mai e ko:r.o pu iloko o keia mau aina mua, ; mua ia mai ma o ke kana- —: i r k-j nei i keia manawa, o ia • Jtrla mau o Panaewa ame K«iiikah«. 3 e komo pu mai keia u niiia mahope aku o Puowaina, r : *o la '.luna o Puohia. \ l"a hiki i ke komisina ke iko i >;<:n 3a i ka waiwai 0 keia hoololi, —r ka neia ana mai e hookomo pu : keia aina o Papakolea paha <• rV,oia r ; e: i keia la. Pela m hoi na aina o Panaewa ame Ke-.-i mau aina keia i kupono r> e Jaweia ma ke ano i mau aina ™-hi, no ke kumu, he a wale no, -ks, isa e aeia mai ana ka hoololi :• i* hoi. e okiia keia mau aina pili - :~ -mkmihale i mau pa kukulu ho- • - rr.a j;ahi o hapalua eka pakahi, - ::i!a. e ae mai ana ke keena Ulu- : nke Teritore, e weheia mai ke-h.-.pa o keia mau aina no keia *r .':k." , m.'ike o ke komisina. • » k.i mnnao nui o keia hoololi o :■-» ki hiki ana i na kauaka i ma-V«-:r.ake o'e e hele maluna o na aina e l.iwe i kekahi apana pa hale : .1 kekah. mau aina e kokoke ana i -• knuhale, kahi hoi e loaa ka lakou hana. O keia hoololi, - .aaTvii a aku nei ika Elele Balda e hookomo kokeia mai ana i V- .1 noho ana mai o ka ahaolelo M ; he nui o na kanaka Ha--1 makemake e weheia kela mau .. : i o Panaewa ame Keaukaha, a e /■.'ii.i e kukulu ai i ko lakou home. Ma keia hoololi no hoi, e : r.a e hoaie aku i na r : : ;,r.o e liwe ana i mau pa hale > .:;kou. ka heluna o $1000, no ke k aaa i ko lakou mau hale. Ua : rraoīa ma keia ,aole e nui loa na : i makemakeia e keia poe. A < '. aole no hoi ona hale nunui loa " or.a ana ia lakou, aka, o kahi - - kupeno mai hoi e hiki ai e : :.i ro na dala he $SOO paha, a i •- > rmi mai no hoi, a o ke koena aku keia maj> dala 110 ke kukulu ana : :no keia hoiae. " a h.maia keia mamuli o ka ike :-,r.i aku o na komisina i ka makeo kekahi poe e noho no ma ;::iri e kokoke ana i ka lakou hana e : .w. lawe nei i keia manawa, aka, ua" > nae i ak loaa ana o ka aina, : rr.r ko lakou mau home pouoi. A 0 :< r :n poe e loaa ana na haua aole no Taha 1 ka nui loa o ka uku, aka, e .:''na ana no kekahi mea i hiki ai e < .1 maiiai, a ua nele nae i na ho- . a ke noho nei mn na hale rumi h ?-■" imalima liilii. J keia poe e noho an.t ma keia r) .-• - ia'e rumi hoolimalima liilii na ar.na 1 makemakeia e hookaawale .1. : kc!a noho ana, a no lakou keia 7 rr:2iksi i manao ia ma keia hoololi o k? kanawai hoopulapula e ku nei : kc;a TT:anawa. Eia mahope iho o Pw waina kekahi poe e noho mai nei • -aa o na aina ..upuni, me ka loaai *i> o ko lakou mau kila hookuleana, \ ka nana aku ke noho nei lakou ka paa mau no o ka lima me ka >sra. a i ka manawa e nele ai, i\a ik i ia lakou e mahi maluna o keia s : na e nohoia nei e lakou. O :>iiikia o keia noho ana, eia no mau aina malalo o ko aupuni Trr::orc, a mamuli o ia kumu, ke hoomaluia nei keia mau aina r .•: Ko7nisina o na Aina Aupuni, a. - . .niki iaia ke hoolilo aku i keia .•: aina i ka poe e noi mai ana no V- kakuluia. Aua ike no hoi kakou, :;e kudalaia ana keia mau aina, e :'o ana i ka poe mo na dala nur-.:. a e nels ana na kanaka Hawaii. • > /:a makemake ma keia kanawai h<--•;■::■ -ulapula, e ike ©le ia mai nei kc-r.a pomaikai e ka hapanui o ka lae ia no ka hoopulapula ana i :'• .nnnka Hawaii, nole i kekahi la* : •? akj ma Hawaii nei. Nolaila : ]i!o nna mai o keia mau aina r ..r ;.ni e j»ili mai nei me ke kulana-

kauhale 0 Honolulu nei ; malalo o ke Koniisina 0 na Home e loaa ana keia mau aina i na kanaka Hawaii wale no, a e loaa mai ana 110 hoi malalo 0 ka hoolimalima ana mai a na Komisina Home Hawaii, a e loaa ana i na kanaka Hawaii, me ke kudala ole ia, a lilo aku paha i na kanaka me na dala nunui. 0 keia hooliloia 0 na aiua aupuni ma ke kudala kekahi kumu e hoopomaikai mai nei i na kanaka Hawaii ma keia kanawai hoopulapula. Malalo 0 keia knnawai aole e hiki i na kanaka 0 ko na aina e e komo pu mai no ke noi ana i keia mau aina, aka, e loaa ana na aina malalo 0 ka wae ana a na komisina, aole hoi ma ke kudala lilo aku la i ka poe me na dala nunui. 1 keia la he poo Hawaii wale no ke noho mai uei maluna 0 keia mau aina mahope iho 0 ruowaina, ma keia mau aina e ikeia mai nei 0 Papakolea, a ina e waihoia, ana keia mau aina malalo 0 ke Teritore, e hiki aūa i ka mea dala malalo 0 ke kanawai e ku nei i keia manawa, e komo aku e koi e kudalaia kekahi 0 keia mau aina e paaia mai nei e na kauaka Hawaii, a aole e hiki ana i ke KomiBina 0 na Aina Aupuni 0 hoole aku i keia koi; hookahi wale no hana e hiki iaia ke hana aku, 0 ke kudala aku i kela apang, aina i noiia mai, a e ike ana no kakou e lilo ana kela apana i na kanaka 0 ko na aina e, no ke kumu 0 lakou ka pee me ko dala, a 0 00 e ke kanaka Hawaii e noho nei maluna 0 kela apana, ua nelo oe, a ua kipakuia niai, oe, no ke kumu aole ou kila no kela apana aina. Aka hoi ina e komo ana kela mau apana aina malalo 0 ke Komiaina o na Home Hawaii, alaila, ua hooneleia aku la na kanaka o ko na aina e, ua hookaawaleia mai la ia mau apana aina no na kanaka Hawaii wale no, a e loaa ana kela mau apana aina e nohoia mai nei e ua mau kanaka Hawaii la ia lakou, malalo 0 kekahi hoolimalima no 90 makahiki.. Malalo o-keia.ua nele iho la ke Komiaina o na A.ina Aupuni i ka mana e kudala i keia mau aina malalo o na koi, a ka poe e makemake mai ana i kekahi 0 keia mau apana. 0 ka lua 0 i\a hoololi i makemakeia, a i haawiia. aku nei ia Elele Baldwin, o .ia no ka hoomaopopo loa ana mai o ke kanawai, ma kekahi wahi i maopopo lea ole loa i keia manawa, ma kahi o na dala e loaa mai ana i ke lcomisina ma na mea i liooliloia aku e lakou, mar na mea i lawelaweia e lakou, O ia hoi, ina e hoolilo ana ke komisina i kekahi mau paila wahie i kekahi mea okoa aku, o na dala apau loa e loaa mai ana, e hoihoiia ana iloko 0 ka waihona 0 ke Teritore, a aole hoi ilōko o ka waihona 0 na Komisina 0 na Home Hawaii. Ma keia wahi, ua maopopo ole ke kanawai, a ina e hoihoiia mai ana na dala apau e loaa ana i ke komisina iloko o ka waihona 0 ke Teritore. e hoea mai ana ka manawa e nele loa ai ke koraisina i na dala. 1 kela mau pule aku uei, ua kuai ke komisina he kaji otomobile huki palau, a ina e pau ana ka lakou hoohana ana i kela kaa, ma ke kanawai o ku nei i keia manawa, ina lakou 0 hoolilo ana i kela kaa, e hoiho! hou ia ana kela loaa iloko 0 ka waihona laula o ke Teritore. Ua poho iho la ke Komiaina, no ke kumu me ke dala nui i loaa mai ai kela kaa, a 1 ka hooliloia ana aku, ua hoi hou aku la no ke dala i ke Teritore. Ua ulu mai keia mau pilikia 0 ke kanawai mamuli no 0 ka like ote 0 ka iko kanawai 0 ka Loio Kuhina ame na loio na lakou i haku keia kanawai ma ka ahaole]o lahui. Q keia mau mea apau, ua hoikeia maloko o na hoakaka a .Tohn H. Wiae i manawa i ku ai imua 0 kela komito o ka ahaolelo lahui, aka, ma ka hakii ana nao a na loio o ia hale, ua like 010 me na mea i wehewelieia e ka makua 0 keia pila kana* wai. Ina 0 huliia aku ana e nana kana mau olelo hoakaka e loaa ana no keia manao me ka maopopo loa. Aka, he lioololi uuku loa keia, a e ikeia mai ana no « ke komite 0 ka hale keia kinaunau, a % loaa ana no ka hoololiia ana mai e ka lakou mau loio, no mea, eia no kela mau hoakaka a John H, ke ku mai la maloko 0 ka moolelo 0 hana' a ia komite. He nui na hoololi i makemakeia, aka, aole e hiki ana e npnoiia nk(Pia mau mea, aia wale no maliopo 0 ka

hui aua mai a ka ahaolelo o ke Tcritore uei i Feberuari ao nei. 0 kekahi hoololi ano nui i mukemakeia, o ia 110 ka waihona o ke komisina. Ma ka hoakaka a ka loio kuhina i ka piha r.ua 0 na (lala a ke komisina i ka hookahi miliona, ua pau ae la ka holo ana akii 0 na lo.!: iloko 0 kela waihona, a ia manawa 0 kteia 30 pakeneka 0 na loaa 0 na aiiia aupuni, e liolo nei iloko 0 ka waihona 0 ke Komisina 0 na Home HaT,aii, e hoi hou aku ana no ia iloko 0 ka vaihona aupuni, a ua pau ae la ka loaa hou ana o kekahi dala i kela komisina. Ina pela iho la ka manao 0 ke kanawai, alaila, a(slc i like mo na mea i hoakakaia imua 0 ke komite 0 ka hale a, imua hoi 0 na loio 0 ia hale, 110 ka mea o ka makemako o ka mea nana ke kanawai, 0 ia no ka hoomau ia ana 0 keia waihona 0 ke Komisina 0 na Home Hawaii, ahiki i ka pau loa ana 0 keia mau aina i hookaawaleia no na kanaka Hawaii, i ka noho ia e laleou, a 0 liiki aku ana palia kona huina nui i na miliona he lehulehu, aole hoi e pau no i ka pilia ana o hookahi wale no milionaj 110 ka niea ina 0 ia iho la koua palena, alaila aole e lawa ana keia liuina dala 110 ka hoomakaukau ana i keia mau aina'i hookaawaleia no na 'kanaka Hawaii. O keia mau pilikia 0 ke kanawai, aole .i iko mua ia, eia wale iho nei 0 ko komo ana niai nei 0 keia ninau imua 0 ke komisina i kela mau malama aku nei. Aka, eia 110 ka moolelo o keia mau hana i waihoia aku iniua o ke komite o ka halo 0 ka ahaolelo lahui ke waiho mai nei, a ua hiki no e huliia aku kela'mau manao i hoakakaia 0 ka mea nana ka hila.