| | He Moolelo Walohia Ko Vekinia Waiwai Hooilina Hoopuhiliia na Hana a ka Mea Manao Ino— Kau i ke Aki i ka Manawa Hope Me keia mau haawina kaumaha ae la i loaa i ke Sa Wiliama,
elike me ia a kaua i ike ae la, a i kona oluolu ana e hiki ai ke
.ele. hoi pololei aku la oia no ka Hitadela, kona home, a hoea
ku la no hoi ma ke ahiahi no o ka loaa ana mai o kekahi pala-
pala nana, a i pau mua nae i ka heluheluia e ke kaikuahine ma-
naoino ona, a e hoakaka ana maloko o ia palapala no ke apono
ana o ka aha i ka hoopii okimare a Vekinia a he wahine kaa-
wale oia mai iaia aku ia manawa.
Iloko o ke ohaoha o ia hookipaia ana aku e ke kaikuahine,
me ka haawi aku i na olelo hoolana apau e hooluolu aku ai
--p.ha hoi o ua o Sa Wiliama i ka ma'i a hui pu me ka loaa ana
-. ' kekahi mea nana e hoomahuahua iho i ka ehaeha o ka
mau aohe hoihoi o ke kaikunane; i ka manawa i kaawale aku
:-. ke kaikuahine mai ka rumi aku no ka hoomakaukau ana mai
kekahi mau meaai nana, aia na noonoo hoouluhua like ole
; -::- o kona naau kahi i hana ai me ka mao ole, me he kana-
ka la oia i paa i na kupeehao, o ka loaa iaia o ka maha kana
mea makemake nui loa.
Oiai kona mau maka e au ana ma o a maanei, me ka haka
p. ana aku maluna o kekahi mau kii e kau mai ana ma ka
:-.-,;:. na kii hoi o na mea aloha i hala aku ma kela aoao a e
haale mau ana na waimaka ma kona mau lihilihi, a ia huli ana
.e ana e nana maluna o ke pakaukau ua ike aku la oia i ka
waiho mai o kekahi palapala i poina i ke kaikuahine aole i hu-
i mua mamuli o ka hoea hikiwawe loa ana aku ona.
"a like no ka hiohiona o ia palapala ana i ike aku ai me ka
a apala mua i loaa aku ai iaia oiai oia e noho ana ma Aleka-
-e .'ena, a hikilele ae la kona noonoo i ka ike ana aku.
Haupu koke ae la no oia he palapala paha e hoike mai ana
ka hookoia ana o ka Vekinia hoopii, a he mea oiaio ia. O
^ -.a. ku ae la no ia iluna a lalau aku la no ka nana ana iho.
Mamuli o ke kuni a ka haleleka e kau ana mawaho i loaa koke
^ho ai no ka ike iaia mai Amerika mai ia palapala.
Pahola ae la ka helehelena nananakea o ke ano e make aku
ana ma kona mau papalina, a holo ae la ka maeele ma kona
kino a puni.
Me kona mau lima e haalulu ana i hahae ae ai oia i ka wa-hi,
a ia kau ana iho no o ka ike a kona mau maka maluna o na
u palapala e kau ana, ua lawa loa ia e hoike ae ai iaia i ka
manao i hoakakaia maloko o ka palapala.
O keia ka manawa mua loa i loaa ai iaia o kekahi puupuu
mahanahana loa i loaa ole iaia mamua aku, no ka mea o ka eha
ia iaia ia manawa ua oi loa aku ia mamua o ka mea hiki
ke hoomanawanui ; me ka leo nui o ka mea i hooneleia i ka
.oiana ! "O, ua kaawale ua kaawale oia mai a'u aku ! O,
imia hoi, kuu aloha, kuu aloha!" i hooho ae ai "oia.
. pau ana no o ia mau huaolelo o kona maule iho la no
. ailio ana iluna o ka papahele, me ka mau no o ka paa
-.a lima i ka palapala i lilo i poka pa-hu nona e make ai ia
&& . .a.
' : "akaka iki aku ka meakakau. O keia palapala a Sa Wili-
- heluhelu iho la ua hoakakaia maloko olaila ke apono ana
'-. i: aha i ka hoopii okimare a Vekinia, a ma ia manawa ua
: ' aie laua kekahi mai kekahi mai, he hana nae a Sa Wili-
ama i manao ai e paio aku ina no kona hoea nei imua o ka aha
kolokolo ma ka manawa i hooloheia ai ka hihia, aka ma-
muli o kona kaawale ana i Augupita ma ka manawa o ka loaa
ana mai o ka palapala kii ame kona loaa ana i ka ma'i, pela iho
la i hoea ole aku ai oia imua o ka aha, a no ia hoea ole ana aku
ana e pane i ka manawa i noho ai ka aha i haawi mai ai ka
aha i ka olelo hooholo e apono ana i ka Vekinia koi no ka
hookaawale ana ia laua.
No Sa Wiliama iho oia mau kona aloha ia Vekinia, a i hoo-
mahuahua loa ia aku hoi ia aloha mamuli o ka laua kaikama-
hine ana i ikemaka ole ai, o ka hoike wale ia ana aku no nae
-'.a hanau oia wale no kana mea i maopopo, aole no hoi ona
makemake e okiia laua, oiai ua ikeia ma na mokuna ae nei i
-nala kona huli ana ia Vekinia a pau na mokuaina o Amerika
a aohe loaa, a, me ia nele i hoi hou aku ai i Enelani me ka luhi
ame ke kaumaha no ka loaa ole ana iaia o kana mau mea aloha.
He mau pule lehulehu kona ma'i ana me na manao pihoihoi
me kona kiai makaala mau ia mahope mai, no ka mea ua koi-
koi ka ma'i i loaa i ke Sa Wiliama, ua loli mau ka ma'i ahiki
i ka loaa ana i ka ma'i iwa, a e olelo ohewahewa mau ana i kela
ame keia manawa, nolaila, ua haawi pau ia na makaala ana
a ke kauka nona.
Iloko o ia mau pule ua koikoi ka maka'u o ke kaikuahine
lokoino ona mamuli o kana mau hana lapuwale i hana ai a lilo
ana ke kaikunane i kanaka poino ma ke kino a ma ka noonoo,
oia nae, na hoohauoli ia no kona noonoo ma kekahi ano oia
-..i. ina no ka make aku o ke kaikunane e lilo ana kana
keikikane Pasi i ona a i haku hoi maluna o ka Hitadela.
Eia nae, aole i make ke Sa Wiliama. Ua hoomailoia nae oia
P i ka hala ana o kekahi manawa a ke aumeume ana mawaena
o ke ola ame ka make, mamuli o ka loliloli mau o ke kulana
ma'i. ua pii malie ae la kona ikaika ahiki i kona ola ana, eia nae,
o kela kino nui nepunepu ohaha ona o na la aku i au wale aole
ia, ua hele mai keia a oioi na iwi papalina me ka nananakea o
ka helehelena, owai no la hoi ia mea nui o ke kino ke loihi
ka wiliau ana a ka ma'i, elike me ke kumulaau i wiliia e ka
makani a pau na lala i ka hakihaki apau hoi na lau i ka helelei?
I ka loaa ana o ka ikaika kupono iaia e komo ai i kona lole
a e noho ae hoi iluna alaila, hoakaka mai la i kona manao
i ke kaikuahine no kona manao e holo hou i Amerika, eia nae,
i ka hoikeia ana aku o ia manao ona i ke Kauka Ranedela
ua ku-e koke mai la oia me ka pane ana mai:
"Aole au e ae aku ana ia oe e hele a hala na malama ekolu,
aole o'u makemake e kaawale aku oe mai keia kahua aku o ka
Hitadela nei a hala ia manawa, no ka mea, aole e loaa ana ka
kaika maikai i kou kino a hala ia manawa."
O, he mea pono ia'u ke hele, e ke Sa Habati, no ka mea ua
hele kuu aloha a haehae no kuu wahine ame kuu keiki e noho
nei, aole i maopopo ia oe ka nui o ka ehaeha iloko o kuu puu-
wai e noho aku la," i pane aku ai o Sa Wiliama.
"Pela no, aka, aole pono ia oe e hele koke me kou ike no
ka ikaika maikai ole o kou ola kino, he mea hele wale ia aku
.o paha o Amerika ke loaa ke ola maikai ae mahope aku. Me
io';! nana ole aku i ka nui o ke aloha iloko o kou puuwai no
au mau mea aloha e noho mai la ma kela aoao o ka moana
^U-lanika aole au e hookuu koke aku ana ia oe.
''E hoomaopopo iho oe, me ka hana nui ame ko'u haawi i
i'u makaala mau ana i loaa ai ia oe ke ola i keia la, he kanaka
ake oe ina aole kou makaala mau ia; me kena wahi ola i
'aa ia oe i nei manawa ke mau nei no ka hopohopo iloko o'u,
' keia kumu, ina e halawai ana me oe kekahi mea hoopihoi-
-i hou i kou noonoo e lilo ana ia i kumu ma'i hou nou a e
- .ku ana ka pilikia mamua o ka ma'i i loaa mua ai oe, nolaila | la ea, e ike mai oe, he pilikia nui e i aku mamua ina e hoo-
paakiki loa ana oe i ka hele."
No keia keakea ikaika loa o ke kauka hooki pu wale iho no
o Sa Wiliama i kona manao me ka lana malie ole no nae o kona
noonoo, aole hoi e hihi o ka leo o ke kauka kana mea pono e
hoolohe aku ai, haawipio aku la oia iaia iho.
Hoao iho la oia e kakau i kekahi leka na ka wahine, me
ka mahao ma o ka loio Temepelatona la e loaa aku ai iaia,
ka loio no a Vekinia i hoolimalima ai e hana nona no kana
hihia, a i maopopo hoi ka inoa o ia loio iaia mamuli o kona
ike ana maloko o ka palapala i loaa mai ai, eia nae aohe hiki
iaia ke kakau no kona ike ana iho i ka huikau o kona noonoo a
no ka maikai ole o kona lolo e hiki ole ai ke kakau i na manao
maikai, a i kona ike ana aohe mea hiki iaia ke noi aku i ka
loio e hana mai i kahi hana nona a holopono i kumu no Veki-
nia e maliu hou mai ai iaia, hoopau iho la oia i kona manao-
lana ana me ka naau kaumaha na ole.
Aohe ona makemake e noi aku i kona kaikuahine, a i ole
i kona ohana e kakau nona, no kona ike aohe i kulike ka
manao aloha iloko o kekahi o lakou elike me kona, a no ko
ke kaikamahine hoi aohe ona hilinai iaia, nolaila aole ona ma-
kemake e hoike aku i kana meahuna iaia.
I ka manawa i loaa ai o ka ikaika kupono iaia e hiki ai ke
hoomaopopo i na mea e hanaia ana maloko o ka Hitadela, noi
aku la i ke kaikuahine i kekahi la e lawe mai i na palapala i
hoounaia mai iaia mai Amerika mai.
Aohe ku-e mai o ka Lede Linetona no keia noi ana, oiai nae,
ma kona helehelena ua kumakaia e mai no iaia, oia hoi, ua
hoike e mai i ka maka'u iloko ona no kana hana hewa i hana
ai, no ka mea, ua maopopo mua iaia na manao i hoopaaia ma-
loko o ia mau palapala.
I ka loaa ana mai alaila kauoha aku la oia i ke kaikuahine
e hookomoia ia mau palapala iloko o kekahi pahuume a e la-
kaia a paa e hiki ole ai i kekahi mea okoa ke wehe oia wale no.
Ua hookoia mai ia kauoha ana e ke kaikuahine me kona
ike maka aku i ka hookomoia ana ame ka lakaia ana aku o ka
pahuume a paa, me ka manaolana o ka Lede Linetona i ka
manawa i lohe aku ai i ke kani ana ae o ka laka ua paa i'o aku
la a ua kanuia aku hoi ia mau palapala na laua i hoolilo i ke
ola ana o ke kaikunane i mea hoopoinoia no na manawa apau.
Eia nae aole i loihi mahope mai ua ike oia i ka hoohokaia ana
o ia manao ona.
I na la pumehana o ke kau e nee mua ana, ua pii awiwi mau
ae la ka ikaika o Sa Wiliama, a ma ka mahina o Welo, ua hoi-
ke mai la ke Kauka Sa Habati Ranerala ua ola maikai loa oia,
ua hala na la poluluhi a umalumalu o ka poino, a ua hoi hou
mai kela mau la laupa'i o ke ola kino elike me mamua iaia.
I ka lohe ana o Sa Wiliama i keia manao o kona kauka, ua
hoolana loa ia ae la kona manao ia manawa, no ka mea, oia
mau no ke kau i kona umauma o na hoomanao ana iloko ona
no ka wahine, nolaila hooholo iho la oia i kona manao e holo
hou i Amerika, a hoike ae la i ke kaikuahine ia manao ona, he
hoike ana aku hoi ana i lilo ai i mea kaumaha no ke kaikua-
hine alaila, namunamu wale iho la no oia iloko iho ona:
"Aole anei oia e hoopau ana i kana hahai ana aku mahope
o kela wahine kuaaina haahaa?"
Ua noi aku la oia ia Sa Wiliama me ke kino a me ka haa-
haa loa hoi, elike me kana i ike ai he mau olelo ia e maliu a e
hooloheia mai aole e holo hou, eia nae he pane ikaika loa ka
i loaa aku iaia :
"O, he mea pono ia'u ke holo aku!" wahi o ka pane ikaika
a ke kaikunane. "He mea pono na'u ka huli ana aku i kuu
wahine, me kuu nana ole i ko maua hookaawaleia ana !"
''Ko wahine!" wahi a ke kaikuahine. "Akahi ka hoi wa-
hine au o ka manao nui ana aku e huli iaia. Aohe au wahine
i keia la ua oki mai oia ia oe, a pehea oe e manao iho ai e ma-
liu mai ana oia ia oe ina no kona loaa aku a koi aku oe e hoi
hou ae olua?"
"E Miriama, e oluolu oe e hamau! Ke ike nei au ua mao-
popo mua ka ia oe na mea i hanaia, a oiai ua holopono ka ke
kanawai hana ana ma ka hookaawale ana ia maua, eia nae, i
hai aku au ia oe, iloko o kuu puuwai i nei manawa ke mau
nei no ke koi ana a kuu lunaikehala ia Vekinia ma ke ano o
ka'u wahine mare no oia, elike ka oiaio i keia la me ko na la
i hala aku.
"E hele aku ana au e huli iaia ma ke ao holookoa ahiki i kona
loaa ana aku ia'u me ko'u nana ole i ka nui o ka luhi ame ka
lilo; ina no kona loaa aku ia'u na ke kanawai e hoihoi hou
mai iaia a pili hou me a'u, a no ka mea, ke mau nei no ka ma-
naoio iloko o'u i kela la oia mau no kona aloha ia'u; ina aole
oia e loaa aku ana e ola aku ana au ahiki i kuu make ana me
ka hoomanao mau i kona hiohiona wale no, me ka mare hou
ole aku i kekahi wahine okoa."
Ua lilo keia mau huaolelo hope a Sa Wiliama, me he kui
la i houia aku i ka Lede Linetona, no ka mea, ua maopopo
iaia ka manao o Sa Wiliama o ia olelo ana aku la, aole e
mare hou i kekahi wahine okoa," oiai ka Lede Linetona e
noonoo mau ana o Miss Fanamu ka wahine kupono a Sa Wi-
liama e mare aku ai, he wahine nae a ke kaikunane i konakona
ai.
''Alaila he hoohoka ana aku ia i ko Miss Sede Fanamu ma-
naolana," wahi a ka Lede Linetona i noonoo iho ai, "aka nae
me ke kanalua ole ke olelo ae o kuu keikikane, o Pasi, ka mea
e pomaikai ana, koe wale no a holopono kana huli ana aku i
kela wahine ana. Aole au i manao e pau ana kela huli ana i
kela wahine ahiki i kona loaa ana."
Ma na la hope o ka malama o Welo ua kau hou aku la ke
Sa Wiliama maluna o ka mokuahi e holo ana i Amerika, pehea
auanei e paa mai ai ua hele loko a wela i ke aloha, elike no
hoi me ia au e ike ai ia oe iho ke wela kou umauma i kau mea
e aloha ai.
He holo ana keia ana i lilo i mea hoopomaikai nui iaia, no
ka honi ana aku paha hoi i na ea huihui o ka moana, ua oi loa
ae la ka maikai o kona ola kino me ka ikaika pu ma ka ma-
nawa i pae aku ai i ka uwapo o Nu Ioka mamua o kana mana-
wa i haalele aku ai ia Enelani.
Kau aku la oia maluna o ke kaaahi e holo ana i Kapalakiko
elike me ka mama holo o ia kaaahi e lawe aku ai iaia, me
kela manaopaa iloko ona iaia e hoea aku ai i Kapalakiko e
hele koke aku ana oia e huli ia Loio Temepelakona, ka loio
a Vekinia i hoolimalima ai e lawelawe i kana hihia okimare,
ke kanaka ana i manaoio ai e hoike mai ana no oia iaia i kahi
e loaa aku ai o Vekinia iaia.
Eia nae, he manaolana poho wale no ia ona no ka mea o ka
hoka ke kali mai ana iaia o kona hoea aku, no ka mea, o ke
kanaka ana i kau nui aku ai e loaa a e hui aku ana oia me ia
ua haalele mua oia i kana oihana loio ma na la mua no o ke
kau wela i hala aku, a ua holo aku oia me kona ohana no na
aina e no ka hoohala ana i kekahi manawa i maopopo ole.
O kekahi keia o na hoohokaia ana ona a o ka mea i oi loa
aku ai ka pilikia aole hiki e loaa mai iaia ka ike no kona wahi
i noho ai, i hiki la hoi iaia ke kakau aku i kekahi leka no ka ka
loio hoakaka ana mai iaia no ko Vekinia wahi e noho ana ma-
loko o Kapalakiko.
I ka nele ana o ka loaa iaia o ka ike no ka Temepelatona
wahi e noho ana, hooholo iho la oia e hana i kekahi hana hoo-
luhi makehewa hou iaia.
He mau la kona o ka paikau hele ana maluna o na alanui
me ka manao e ike lihi iki ana la hoi i ka wahine, he ole nae
kona ike aku.
(Aole i pau) | NA HANA HOOULU HE MEA
MAIKAI KE KU I KAHI
O KA HOOULU (Kakauia e J. K. Mokumaia ) Kuu Solomona — E oluolu mai oe ina he keena kaawale kekahi o kuu ipukukui malamalama no kela poomanao e kau ae la maluna, i ike mai ai kuu mau makamaka i keia mau hana maikai. Ma ka hora 8:30 a. m. i haalele iho ai kuu mokukaa i ka home o ka makai Amerika ame kona ohana, no ka hiki ana aku i Waianae, kahi e malamaia ana ka hoike hapa o na C. E. ame na Kula Sabati pu kekahi ma ia mau mahele hana. Kekahi keia o na la maikai, ke nana ae ahuwale na paemauna, na ulu hala no hoi, oiai o kela ake no e hiki mamua o ka manawa oiai ma keia huakai no hoi, ua piha maoli me na manao maikai, oia hoi na olelo hoonaauao ame na himeni a ka makani, e lawe mai ana i na ea mai kai ame ke ala lipoa, a ku iho la i ka halehalawai i ka hora 10:20 a m., me ka maikai. Hui no hoi me na kamaaina, a komo aku la iloko o kahi e malama ia ana na hana, a ma ka manawa : ku mai ai o ka lunahoomalu Kupau he mau olelo paipai, a i ku mai ai o Rev. James Akimo, a olelo mai i kekahi olelo, e hana ana kakou : keia hana iloko o na mahele elua o ia hoi, Kula Sabati ame C. E. O ka mua loa keia o keia mau hana, o ia hoi elua hana i ka manawa hookahi, aka na oukou no e na hoa paahana e ike mai, e a'o mai ana e makaala, a e malama i kou waiwai me ka maikai. I ka hoomaka ana o na hana, ua nui maoli ka maikai o na himeni ame na haawina, he mau mea e kono mai ana i ka mea hele pule ole, e manao aku ia mau hana maikai. O kekahi o na haawina, o ia no ka haawina i hapaiia mai e ke C E. o na Ewa, oiai he hookahi no oloko o keia papa, eia nae hele a ulu kokea iluna ona, o ia keia, o ka haaheo ke kumu o ke ala ana mai o na hana maikai, o ka haaheo ke ala ana mai o na hana kalohe like ole apau. Nolaila ke lawe mai nei au i ka'u haawina iloko o keia mahele, o ia hoi ka haaheo e na hoa paahana, ina aia kakou iloko o ka haaheo, e malama ana i na mea maikai, alaila ua kupono maoli keia mau hanu iloko o keia mau haaheo ana, elike no hoi me Paulo i hana ai mai ka haaheo kiekie mai a ke kanaka a manao ai, a i ka haaheo a ke Akua ana i kukuli iho ai, a mihi aku imua o kona noho hanohano, a loaa ai iaia ka haaheo haahaa e kaulana ai ahiki no i keia la a kakou apau e hana nei i keia hana haaheo o ke Akua pu me kakou apau. Maluna o keia mahele ka'u i lawe mai ai a noonoo pono, he mea oiaio no ina no he mea hele pule ole no oia, a lohe i na himeni e kaohiia ana ka nee hou ana aku o kona mau kapuai wawae, aia iloko o ia mau himeni e loaa mai ai kekahi mea maikai, a o kekahi mau haawina, aia no ia iloko o ka papa o Kaumakapili, aloha aina oe i kou kino, aloha aina oe i kou mau hoapaahana, a he nui aku mau aloha aina i neepapaia mai ai iloko no o ia papa, e hana oe i na hana oiai oe e ola, ana ahiki i kou luakupapau, a kuu ka luhi. Iloko o ia papa i honua hou, aole e ku ka hale inurama ame ka ihe i wela ame ka pahikaua, a he nui aku na mea i hanaia mai ai, oiai ua hele pu no ka haawina, hele pu no me ka himeni, nolaila i maopopo pono ai na mea apau, a o ka kekahi hoi, o ke kulanakauhale i ku ma kahi kiekie, aole. ia e nalowale. Oiai na piha no i na malihini, owau kekahi iloko o ia aluka malihini i loaa pono mai ai ia'u na mahele ano nui o ia la, o ia hoi hookahi no poka, pau elua manu i ka manawa hookahi. Kekahi o na haiolelo i haioleloia mai ai, o ka haaheo no hoi, aloha aina, honua hou, aole hale inurama, a o ka lua kupapau, maluna o keia mau mea ka'u kalena ana i ko'u manao, no ka'u mea i manao ai. Eia no ka manao nui o keia mau manao e hoi hou ihope, a e lalau iho i ka oo mahiai ame kahi upena a na kupuna, a ku iho ka olelo e hoopulapula hou au ia'u iho, no ka mea no'u no keia lepo, keia haaheo ana, ko'u aloha aina ana, ko'u honua hou, aole hale inurama, ko'u luakupapau ame ke kulanakauhale ku ma kahi kiekie, no'u wale no keia mau mea a kuu Makua Lani i hana mai ai, a e hana aku oe i mea nou e haaheo ai, e hana aku oe i mea nou e aloha aina, e hana aku oe i honua hou, i mea e kukulu aku ai imua o keia hanauna hou. E kukulu ae no hoi oe ia oe iho i kulanakauhale, i mea nou e ikeia mai ai i kahi kiekie, a e aloha iho no hoi oe ia oe iho, elike me oe i aloha aku ai i kou Akua ame kou hoalauna. Nolaila ua loaa maoli ia'u na mea e haaheo ai, o ia hoi, ua lohe i na olelo, a ua hana no hoi elike me ka mea a ko'u lunaikehala i manao ai, oiai ua nui na mea e haaheo ai, aka e hoihoi mai no i ka hapalua | |