Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 52, 28 December 1922 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

I ka manawa hea la e pan ai na hana hoohemahema a na Lunanui o ka Makeko Kulanakauhalel Eia ka Lunahoohananui 0 na Hqme Hawaii ke hele nei e ninau i na loaa 0 na huamoa i lioounaia mai i kela Makeke no ka hoolilo ana aku. Ua nui na halekuai i noi mai na lakou kela mau huamoa, aka, mamuli o ka manao o ka Lumahoohananui he mea maikai ka haawi ana aku na ka Makeke Kulan«akauhale e hoolilo na huamoa, i loaa ai i na poe apau he manawa e kuai aku ai i kekahi 0 kela mau huamoa, ua hooleia aku na koi mawaho ae, a ua hoounaia mai i na Lunanui o kela Makeke. O ka apiki nae, nole he hooia ana no ka loaa ana mai 0 kela mau huamoa, a o ka oi aku aole he hoike o na dala i loaa mai mamuli o kela mau huamoa i hooliloia aku. O ka loaa ana o na kanaka hoopono a hana pololei ma kela kulana Lunanui 0 ka Makeke Kulanakauhale, kekahi mea ano nui loa. Mamua aku nei ua loaa no na hemahema mamuli o keia ninau hookalii no. Ua hoounaia mai he mau pahu huamoa mai Maui mai, a ua hoikeia ka ka mea nana ka huamoa, ua pau loa i ka inoino. Eia nae ua hooliloia kela mau huamoa. Ma na kulana

0 ka poe mahiai ame ka poe hanai moa, he ninau ano nui a koikol ka loaa ana o ka Makeko e hiki ai e hooliloia na huamoa ame na mea no 3 hoounaia niai ana no ka hoolilo aku. Ua nui no na halekuai i makemake e haawiia aku ia lakou keia mau huamoa, aka, ua manaoia hoi o keia ka Makeke o ka lehulehu, a 0 kahi kupono la hoi ia e hoolilo ia aku ai kela mau huamoa, eia ka e hele hewa ana i ka "mala a ka hewahewa". Ma na hoike i loaa mai e haule hope ana na loaa a ke Komiaina Home Hawaii ma kekahi heluna dala nui 0 $24,000.00 0 ka makahiki 0 na loaa i manaoia e loaa ana i keia Komisina i keia makahiki ao, e hoea aku ana i ke $84,000.00, aka, ma ka ike kanawai 0 ka Loio Kuhina e <emi iho ana keia heluna a 1 ka $60,000.00 he $24,000.00 ka pokole. Ma keia hoike e ikeia ai, e nee ulolohi ana na hana a ke Komisina no na makahiki e nee mai ana. He mau hana keia e hooemi mai ana i ka ikaika hoohana 0 keia Komisina. Aka, malia no hoi 0 hiki i ka Ahaolele e noho mai ana iloko o Feberuari e haawi mai 1 keia mau dala no ka pomaikai 01 keia hana ano nui. Ke manao nei ke Komisina e hiki ana no, no ka mea eia ka hapanui 0 na lala ma ka aoao 0 na kanaka HaAvaii. O na makahiki pilikia no nae hoi k«ia 0 ke Komisina, a kaa aku mao 0 na makahiki 8 0 ko lakou hoohana ana, e nui mai ana na loaa. Aole no i manaoia e na kanaka Hawaii na lakou i imi keia kanawai e hiki ana e loaa koke na kanaka apau e makemake ana e hoi maluna 0 keia mau aina na mea apau loa. Aka, ua ikeia no me ka ne-o malie ana e pono ai, no ka mea he nui n o na kanaka e ku-e mai nei i keia hana ano nui. Aka, e nana aku kakou imua, a e ike aku ana no kakou i na mea e hoea mai ana no ka pomaikai 0 keia lahui Hawaii. Ke hoomanao nei no makou i ka moolelo 0 ka hele ana o na kiu 0 ka lahui Iseraela e kiu i ka aina o Kanaana ame ka hoi ana mai 0 10 no loko o 12 e hoike mai i ka inoino 0 ka ainā, ame ka piha i nn kanaka nunui, a e make an«a na leeiki ame najgvahine a na kanaka i lele iiT*Aigujjika. moolelo i okoa ao mai kei«a o na kanaka H«awaii. Eia ke hoao nei kekahi hapa 0 na Kanaka Hawaii e imi i ka aina e kahe ana ka w«aiu ame ka meli, a eia kekahi hapa ke olelo mai nei he aina pohaku a ino kela o Molokai, a 0 na kanaka e hele ana ilaila e lawe pu i na pahuj kupapau. O ka makou wale no e jkoi aku nei, e kakali hoi na hoino a ikeia aku ka hopena imua aku nei. Ka ole makou e kuhihewa f e like ana no ka hopena me kaMoolelo 0 keia poe i hoino i ka aina o Kanaana. E nana aku nae hoi kakeu. 1 ka manawa i lohe ai 0 L. T. Lyman, ka Lunahoohananui o ke Komite Home H.awaii ma Molokai, i ka emi ana mai o na loaa o ke KomiBina, o kana hana mua o ka waiho ana mai i kana hoakaka, ina he mea e hoopau ae ana i ka pilikia 0 ke Komisina ko okiia ana iho 0 kona uku mahina, ua ae oia e laweia ae kekahi hapa, no ka mea aole ona makemake e hoi hope na hana a ke Komisina. Aole ona manao he hana malkai nana ka hoomau ana e ohi i kona uku, ina he pilikia kekahi 0 ke Komisina. Ma keia hana a keia keiki e ike iho ai kakou i ka waiwai 0 kona waeia ana e ke Komisina ma keia kulana kiekie ana e paa nei. Aolo oia i paa. mamuli 0 na dala e ohiia nei 0 ia, aka, mamuli 0 kona paulelo ana e hiki ana e loaa he holomua ma keia hoohanaia ana 0 na aina no na kanaka Hawaii. Ina no hoi pela kona hoahanau, ka mea nana ka olelo "ina e hoi ana na kanaka Hawaii i Molokai, e lawe pu i na pahukupapau." Aole no i poho kou waeia ana e ke Komisina. A e ikeia aku ana no ka pomaikai 0 kau hana.

Ma ka hoike a Lyman, ua ikeia iho ka ikaika 0 na kanaka Hawaii i hoi aku la i Molokai no ka hoohana ana no lakou iho ma na mea e loaa ai ke kuokoa 0 ka noho ana. Ke kann la na uala, na pu ame ua mea e ae e ola ai ka noho ana. Ke hanai la na puaa, a ke ohi ] a na moa no ka lawelawe ana aku ia oihana. Imua e na kan«aka Hawaii, a e ohi i pomaikai i manaoia e na kanaka nana i hana keia kanawai. He oihana ano nni kena a oukou e lawelawe mai la, aka, ua lawelaweia no e ko oukou mau kupuna, a no kekahi mau kenekulia loihi, ua ola ih° lakou inaluna 0 na lepo aloha o Hawaii nei me ke kuokoa, ame ka ohi ana i na pomaikai 0 keia ola ana. Ia mau la nae, aolē he poe o ko na aina e i komo mai e hoohalua i ko lakou noho lahui ana, a aole no hoi he poe i leomo mai e hana no ka lawe ana aku i na pomaikai mai keia aina aku. Aole no hoi he poe i komo mai e paonioni ma na hana like ole ame ka

lawe ana ae i na aina mai ko lakou lima ae a hoonele i na kanaka Ilawaii. Nolaila, e ike iho e na kanaka Hawaii o keia mau aina i haawiia aku ia oukou he mau aina e lilo ana i mea paonioniia mai e na lahui e iloko o ko oukou mau kaiaulu. Aka, mai maka'u. He oiaio ua lilo aku kekalii mau kanaka Hawaii e kokua i keia mau ku-e, aka, e huikala aku ia lakou no ka mea aoh® lakou i ike i ka lakou mea c hav,a nei. He nui -wale o na kanaka līav\*:iii e kakali nei o ka weheia mai o v. i aina kanu halakahiki malalo o !;,• Komisina Home Hawaii. Ina e kv kuluia ana he hale hana kini haii kahiki, e iko ia aku an,> na pon . kai e loaa ana i na kanaka e kov ' ana iloko o keia oihana k.-uui !. i , kahiki. '0 ka ninau ano pilikir v.. no i keia la oia no kahi e ha'mi.i na kini. Ina no ka lawe loa : o na halakahiki i Honnlnhi hanaia ai, e lilo ana I<(m':i i i :• hookunana ia e na kanaka 1i ( . Eia no kekahi poe kanu haiau o Oahu nei ke ike nei i na o ke kanu halakahiki ana. X" ■ mea, eia ke kanaka kanu ha!: 1;:.': iloko o na lima o ka inoa !iar.a ! 0 kahi uku e loaa aku ana e ka mea kanu, oia i)io ]a no !•;. : a o ka pulea nui ana na lak< i; r ..-i . e ohi. Ina e hiki i na ]•>". •,iv - ke komo aku e nana i na Imk*- ~ • , poe hana kini. a e iko mnk:: i i - nui o na pomaikai e oliiia n-i, r: t ole na hoolilo paha o ka ana 0 na kini, liiki ana o : ke ana kupono no ka uku o V- • t••: halakalnki hookalii. .Aka. inn m. kou nei e huna ana i ua Imki' .. >> kau e lohp aku ai, o keia ihn 1: : ; ,i kahi puka, a o keia iho la 1- ' v e loaa ana ia oe, alaila, e Y ka waiho ana o ka aina air. % nu'ana aku i kekahi mau e m. ' kanaka e ike iho ai i ka hoih mai o kou luhi nia na pomaikai ohiia ana e oe. Tla pau na h • kou hooluhiia ana me ka lilo nk". ' na pomaikai nui i ka poo e paa ia:.r nei i na oihana nunui. Ke nee mua mau nei na hana 1 ke 3vomisina o na Ilome Ilaw.!, Ma ka nana aku o keia mau pili!...i liilii i ikeia mnmuli o ka loaa ole mai o na dala i manaoia no kt : kunffJhana' an6 *fui 6' Aa. ī\ou i keia lahui, he mea li. ii wale no ka hele ana aku imua <> \::i Ahaolelo e noi ai i na kokua ai .. Aole paha he kanaka Ilawaii i ~ r i hoia iho nei a puka no ka A! . olelo i hiki e ku-e mai i keia ip i He oiaio o na Demokorota 'keia i ku-e iho nei i keia kumuhana, a!:a. 1 ku-e no ka ike pono ole i ka ..i kou mea o hana nei. Ua ulu i». keia ku-e mamuli o ke ku-e o 3'akeko, lea Lunakiai Pukiki o Ho-m--lulu nei. Akn, ma ka nana iho '<'' pakeko liilii keia no Kalepolopo inai, a e lilo ana kana mau ku-o i n a ole, i%vaena o ka manao maikai :i na lala Hawaii maloko o ka v olelo. A e ike aku ana no kp.k l ; i ka loli ae o na Hawaii e ko'.:: ■ nei i keia Pukiki i ko lakou m: $■ wa e ike ai i na pomaikai e h<: mau ia aku nei, mamuli o keia ! ' ana i na kanaka Hawaii he r - kuokoa ana. Aole keia Puki! • ku-e ana i keia kanawai ina he pilileia mai ana i na kanaka II:« ; aole loa. Aka no ka hoopomn : mai ke kumu o ke ku-e. Ke ku-e nei o Pakeko i koia nawai hoopulapula no ka hohi • no o keia pomaikai i ka lal.ui ! • waii, aole hoi i komo pu mai k' lahui. Ke ku-o nei hoi kekahi ; Hawaii, no ka mnikai ole ka < : • aina. Ke olelo mai nei lioi ke' poe Hawaii, ina e lioi ana ke k ka Ilawaii i Molokai, ho mea pono e lawe pu oia i kona } kupapau. Ma keia mau ku - kou e ike iho ai, aole he uaika Pakeko ku-e, no ka mea. na kanaka Ilawaii e ho'.e ana aina Pukiki, aole no e loaa m.v na aina. Aka, o na ku-e hoi kanaka e olelo nei i ka maik 0 ka aina, he ninau ia na k; hupo, no ka mea, o ua kanak. waii apau i hoi aku la e wae aina ma Molokai, aole hooka. lakou i haalelo a hoi mai e no ka ino o ka aina. No ka )i ■ ē hoi i pahukupapau i kou hoi 1 Molokai, ke iko nei kakou » olele a L. T. L t yman, ka hoah; : » ponoi o keia mea nana keia hoino, i kona makaukau e hoo r • kona uku no kekahi mau m r ' ahiki i ka nui ana mai o na ■ •" 0 ke Komisina. Ke ike pu 2i-■; hoi kakou i ka okoa ana ae 1 manao o keia keiki mai kon: 1 hanau ae. Ae, aole no e pau ku-e ahiki i ka hookui ana o !■ 1 ka pukaaniani elike me ka • Pela ana no keia poe hoohuwa hana maikai, no ka mea ao> lakou i ike mua na pomaikai < ' mai ana i ka lahui malalo o !•> kanawai o keia ano. Aloha n<> !• : V kakou e ka lahul, i ka lilo an i " kakou mau noonoo i na oleio ! ' pilikia a kakou iho no, me ka I'.a.;'v ole ana i manawa e ikeia ai ka oia.o oia oiau oielo ame ka ole.