Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 1, 4 January 1923 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA.

ja aanawa i pa'i like ae ai ka 3 a ?• ua poe kanaka nei, a ike aku . ua hele na aoao o ka papanna a lehau i na hoa ai, me ka -oho like ana ae i keia mau hopu- j r.£oleio a Kahinihiniula e lohe nei, r o ka lakou pule paha ia: Ke welina mai nei ke kini olalo, Va lioahele i ka uka nahele o Puna He kahi ka nohua e Kauakahi, Ka nonoho a kane i ka papa lohi e Ka laulau lani pua a Kauahoa, Kn lau keehi-apo a ka manu, Ka 'eina a ka inanii, Kaikoo o Halulu, ' Kaha i ke alopali o Kahake'a, Kaha no ka lani i ka papa ni'oni'o Xini o ni'o kapu palala ai noa, Xa kuainoa la noa. A pau keia mau lalani maluna -<• i ka puanaia e keia lahui kupa:.sla. me ka haahula ana, ia mana--3 i kena mai ai ke kanaka me ke :->ol:oo ia Kahinihiniula e ai, o na - apan ua noa. Mamnli o ka nui o ke ala o na *-raai, ua lilo ia i mea e mo'ai ai .pua o ka malihini. Ke haupa la, oia i na ono like ole, j ; :.i aneane no hoi keia e maona, rra i kau mai ai ka ono o ka . i ko ia nei puu. Mamuli o keia ono i ka wai, ua yu-ana iho la kana ai ana. • H?aha ia au e kunana nei ka ; • -īea! Puua ea, eia ko wai e inu ka "!vai niu haohao o na niu a Po, Tt-a ; . loaa ole i na mea apau, ia oe e ka makou pulapula nau e inu : r.nn.'' I ka wa i haawiia mai ai o keia --.:r:iu r paa ana no me ka ili o ka r.;n opiopio, i hele a piha pono i ka wai. Hopu aku la o Kahinihiniula a p,ia i kona lima, me ka hapai ana ; p i kona waha e inu; mamua o ka yz ana ae i kona lehelehe, ua lalau i o la keia lima kino ole, a lele ' f.r>i ua niu nei iwaho, a loheia aku keia 3eo « oVelo ana*. "Ka T o ke kuha walewale o keia } •>? eiemakule, o ia iho la ka hoi ; i mea e hanai aku ai i ke kana- • I ka lohe ana o ka mea nana i :.-awi mai i kela puniu, hina aku >: oia ihope, me ka akaaka ana, a : ane ae la: "Ka hoopunipuni no hoi, o ka wai » f 'Vsn mai ka i ka lewa la, he wale ho la ka ia!" Lalau aku la kekahi o keia poe i ke 010 huewai a ninini iho la Uoko o kekahi puniu, i hele a noho ke aka, ke ike aku la o Kahioihiniula i ka hele o ka wai a aiai. "Eia ka wai e inu ai, o ka wai i ka pua o ka laau, na ke kehau i halihali mai a waiho i wai kapu, a nau « imi a noa. ae.'' Hopu aku la no o Kahinihiniula, -Lai ua hele mai la ka ono o ka wai a paapaa ka puu. Mamua o ke kau ana ae i kona T<-aha, ua iho hou iho I» no ka lima p '.ele ana iwaho, i ka haule ana aku i-x-aho, ua puia ae la ka hale i ke f.'.a wailukini a Kamapnaa, lohe hou ii akn la no ka leo no ka lua o ka rr,s_nawa7 "Ka! o ka mimi ku'ilena ka o -:fia poe elemakule la, o ka wai iho : ka ia e manao ai, waiakua no :. ' i ! ' * Mamuli o keia leo e pa-e nei, ua "-•ili mai la ka mea e paa āna i ke V.-?okoo a olelo mai la ia Kahinihinihe keu i'o hoi keia poe a ka iiooīuaiole i ka ono wai ou e ke katt'i. e kii aiu oe e Malui i ka hueo Kaula a lawe mai!" Ku ae la ke kanaka « noho ana r:a ka aoao o ka mea nana ka olelo kena. a puka aku la iwaho, a liuliu /.omo hou mai la iloko, me ka hii i'.'-.a mai mamua o ke alo i kekahi ī aewai Ihiloa, e paa ana no me ke au o ke ka ipu maiwaena mai, panee mai la o Maliu i ka huewai IhiIna mamua o ke alo o Kahinihiniula ire ka olelo ana mai: "Eia ko huewai e inu, o ka wai keea i ka houpo o Kane, he uha'i ae no kou i ka nuku a inu oe." | Akahi no a hoomanao ae o Kahinihiniula i na olelo a Haumea, nolaila hopu iho la oia i ke au o ka ipn e paa ana a owili ao la, me ka hoonioni ana i ka huewai, a hemo mai !a ka umoki i paniia ai ka huews\ he pupu oioi o kahakai. I ka ike ana mai o Kane i na hana a ke keiki, ninau mai la oia: "Nawai ka pua o oet" "Xa Kukuaimoku, na Hinamanawahi a Kahinihiniula. ''Ua pono. ua hiki mai Ia oe, e lawe r.kn an ia oe e hoikeike i ka aina kapu o ke akua. oiai ua hehi iho la oe i ka pe'a kapu o Kukulu-o-kahiki a kaea e noho la. "Oiai hoi, ua loaa ia okawaihuna a ke kupa, a eia hoi oe e inu e, a ina like kakou." Hahau iho la oia ia Makuuka'o laau lea, a o kona kookoo alii lioi, ia wa. i neenee mai ai kona mau boa n pili me ia, lalau liko iho la

i na puoiu «ipu a inu ae la nie na olelo kalakalo no ko keiki. A pau ka inu ana o lakou i ka wai a Kahinihiniula i maopopo ole ai, oiai nae ua k.«na kona makewai, kuuia iho la ka ahui o ka maia pala kapule, mailuna iho o ka hale ana e maopopo ole nei, ke poi o ka puna ko i pau i ke akiia. Lalau like iho la ua poe kanaka nei i ka maia ame ke ko a ai ae la, pela no hoi keia e ai pu nei me lakou. Pau ka ai ana a Kahinihiniula, ia •wa i ninau mai ai ka m-ea e paa ana i ke kookoo; a o Kane hoi ke akua nui, a keia lahui i hoomana ai mai mua loa mai: "Maona ka Hinihini-kani-kuama-una i ka maka o ka u-wilal" I "Ae, ua ai a piha i ka loaa a oukou na kamaaina," wahi a Kahinihiniula. "Aia ou mau hoa ke hoomakaukau mai la i ka huakal a oukou, e hoi ai a noho, a lulana i Hawaii nui a Kane, hakina ka po, huaina' ke ! ao, opiopi e mo ka piko i ka Ikuwai' nei ia noa." Hahau iho la oia i kona kookoo, o ka nalo aku la no ia o na mea apau, a nalo pu hoi me keia mau kanaka ekolu, koo kokoolua iho la laua nei me Kane, ke poohuna -i ke aouli, olelo mai la o Kane: ''Neenee mai a ma ka puka nei 0 ka hale, huli aku i'waho. ,, Hooko aku la o Kaninihiniula 1 ka leo kauoha, nee aku la oia ahiki ma ka puka me ka huli ana o ke alo iwaho. I Olelo Kou mai la o Kane iaia, mau ko maka i ka nana i ka aina, a na 'u e hai aku i na mea apau i hoi oe ahiki imua o La'ila'ikalani, malu ka honua ka mea nana i kena mai nei ia oe e hele mai e hehi i kuu houpo, i manalo ka hana waiakua a ko kumuhonua. "Ka i no paha kona lawe ana ia Ahilona, i mea e hookoia ai kona manao lili kuhalahala i ke kanaka, eia ka, mai ke kanaka no kana hana hoohoka, a ka mea e ola ai o ke kanaka, kupanaha no hoi na liana a keia kaikamahino a ka hookelakela nui wale. . " Aole hoi e hihi, o ka ewe ia i noho ai a ulu kalina, a nonolau ka puukiu'ki o ka papa honua i ke ao malama. Heaha la hoi, nana ia ka aina ana i kena mai nei ia oe, e hele mai a hehi i kuu houpo, i ike oe a hoi aku i ke alo o. Uliuli o Maihea. ♦ 0 hookumu ka po ia Kane, O ka po loa o ka po poko, O Hako'iko'i ka po o kini, Ka mano lehu i lelewale ka po, O Hanee aku o hanee mai, Hanee ke au ia haklnuu ka po, O aaki ka po o paele ka po, Hiki ka ulawaena ke kaha uli, O molehulehu o makilikili, O ke owakawaka nui a mu-no, Ho.ile ke au ka houpo o Kane, O Hoolono i ka uwalo, O malu i ka leo, O Kukamaloa lea heepumakoko, Ka hee hauna wola iloko o uia, -O ka pukui ka lalani o ke akua, Wahia ka la-ni. laia nei e noho ana ma ka puka e hoolono ana i keia mau olelo a kona hoa kokoolua, o keia hale, ike aku la oia i ka punohu pouli kualau e nee mai ana i ka moana, a kokoke e kau mai iluna o ka aina, a ia nei e noho nei, ia wa i mao ae ai ka ua kuaiau, a pau ao la ka pouli ana o ka ua. Ike aku la oia i keia wahi aina e koke mai ana, aole i mamao loa mai ka aina, a ia nei e noho nei. Ike aku la keia i keia aina i piha i na meakanu apau i kanuia e ke kanaka, a iwaena o ka aina, e ku ana he puu a moe mai la he wahi awawa uuku, he kukui ka laau e ulu ana, a he aina nani hoi me ka mala'ela'e i ka maka ke nana. "Ike akn la oe i ka aina kapu?" wahi a Kane. "Ae ke ike nei au i keia wahi aina uuku, i piha i ka nani, eia nae aohe kuahiwi, a -he wahi puu wale no ka'u e ike nei, me kahi oawa he kuikui ka laau ulu." "Ae," wahi a ka hoa olelo, "oka puu au e ike la, o ka houpo o Kane ia, a o ka oawa au e ike la i ka ulu o ke kukui o Kahawaiolaa-kapu ia, a o ka mea hoi i kaupale ia ai, mai ko kanaka aku, elike me oe. "Auhea oe e ka moomoo a ka Niau-ula o Nuumea, aohe huakai e ae au i hele mai nei, e ike i ka pe'a kapu o Kukulu o Kahiki, hookahi no manao nui o ua wahine la, o ka huna ia oe, i ole oe e loaa i ka luna a ke alii, mamuli o ka h»»a epa a kela kaikamahine kolohe, no ka manao no aia iloko. "Ua loihi nae keia huakai au, ua ike iho la oe i ka mea i kauohaia mai ia makou, maanei la hoihoi aku au ia oe a kokoke i ko wahi i hele mai ai, aole e po ka la, noho oe i ke alo haliuliu o ka pali haawe kua o ko apaa. "Aia ou mau hoahele ua makaukau. huli mal ko alo a nana mai ia'u." Huli aku la o Kahinihiniula elike me ke kauoha, ike aku la oia eha keia poo kanaka opiopio u'i o na helehelena, i like loa ko lakou mau ano kekahi me kekahi, e noho ana iloko o ka punohu uakoko, a he anuenue ka waihooluu o kd lakou kapa e aahu ana.

Eu like mai la lakou a ku iluna, me ka olelo aua mai ia Kahinihiniula, "ku ae a hele aku kakou i kahakai, kahi a ko mau hoahele e kakali mai la, no ka mea, eia no i ke kakahiaka." Ivu ae la keia a helo pu aku la me lakou. Ia lakou nei i puka aku ai iwaho o ka hale, nana aku la keia i kahi aina a ia nei i hoohihi ai i ka nani, aole ua wahi aina nei, a he aina okoa keia e ku mai nei « < , mamua ī ane mamao no 1 ka ia nei ike aku. Ike mai la keia i ke kuahiwi o keia aina, a ike mai Ia no hoi i keia kualapa pali e moe kaola ana a pahupahu i ke kahakai, huli aku la nana i kahi a ka makani e pa mai ana, ike mai la oia i na moku manu i ke kai ame ke kualapa o Keaniani, hoomaopopo mai la oia i ke kowa o Nuuanu. Huli aku la oia a olelo i kona mau hoa e hele nei, "like hoi ka hiona o keia aina a'u e ike nei me Oahu nui." "Ae," waM a lakou ma, "o ko aina keia, aole e napoo ka la hehi o-e i ka papa paa o Oahu a-lua, imua hoi o ko kumuhonua e kakali mai la." Ahiki lakou nei i ke kahakai, aia kona mau hoa ua makaukau, i hakalia iaia i ke kau iho iluna o ka papa heenalu o Kumaikala-la. (Aole i pau.)