Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 2, 11 January 1923 — KA HOOLOLI I MAKEMAKEIA. [ARTICLE]

KA HOOLOLI I MAKEMAKEIA.

O na houololi i makemakeia no ke Kanawaiu Hoopulapula, he mau mea loa r>a uka nana ana iho, aka, rr.nmuli nae o ke komo ana o keiau mku me a liiliui ua hoopilikia mai Ji.- Komisina, ma kua ninau dala. O keia mau mea liiliiu i komo ma }:cīa Kanawai, na meua hoi nana iu hoopilikia i ka waihouna dala o ke Komisina, oia no na huana a na Loio ue» Carter, ka Lunanui o ka Hui Bipi u0 ka Parker Eaneh. Ua hookoia laai i mea e hoopoinuo ai i na hana ake Komwina. Ma kuekahi aoao ko unana aku kakou, 6 ike ana kakou i ke ano o ka manao o uka poe ku-e 1 keia kanawai.u Aka, e nana mau aku auna kakou sna k'.ia mua aku i na huana o keia ano, no ka mea o keia huaole o Carter, o:a kekahi i hoolilo nui uiho nei i ke eala no ka haule o ka mohou elele a ka aoao Kepubalika, i wahiu e hiki ur:i iaia e paa mau aku i na aina i komo ma-oko o keia kanawuai no ka pomaikai ona kanaka Hawuaii. Mai keia hui hanai bibi ae ua luaweia mai he mau tausanui eka aina. I Liki aku i ko 90,00u0, a i ka poe paha i ike ole iu keia hui, e manao mai ana ua hoopuuilikia io aku keia kanawai i keiua hui bibi. Aka, aole me ia. Eia kueia Hui ke paa unei he man eka i aneane aku e hiki i ka 350,000, a hookahi wale no keikiu Hkwaii <ue ohi nei i na pomaikai mai keia hui ae, umawaho o keia haole o — o keia muau aina i lilo mai kanawai, he mu"Bu aina hanai %ibi, a hou mau aina no hoi e hiki ana e hoopomaikai mai i ke-u iahi poe Hawaii he lehulehu,u a e uhoowaiwai mai ana no hoi i ke aupuni mamuli o na hana e hiki auna e hoohanaia aku e na ohana e laweu ae i keia mau aina hanai holo-u holona. *

Mawaho ae o keia mau eka i noho onaia e keia hui, eia hou aku no h« mau tansani eka aina o ko aupuni e paa ia nei e lakou, a me ia mio eka na aneane e hiki aku i ka liapa miliona eka. A ika nana ana iho i koia huina nni o na eka aina * paaia mai nei e keia hui, aole anei hoi e hiki e ae mai keia hui e hoi* hoi akn i kekahi o na kanaka hana e iawelr.we mai nei maluna o keia hui e noho maluna o kekahi o keia man aina anpnni e paaia mai nei e lakou? Eia he mau kanaka e paa mai nei i ka hana malalo o keia hiiā, r noho ana maluna o na apana aiua iiilii loa i la\#a wale no kahi hale atne na pua e ulu ana ma ko lakou mau ipuka. Aole anoi hoi e ei akn ka pomaikai o keia poe kana ka hana ina he mau eka nunui iki ko lakou, i hiki ai e hanai ai i mau puaa a i mau pipi no hoi a i mau moa paha kekahil Aka, aole pela ka manao o ka poe alunu. I*a manao no lakou o ko laiou pomaikai wale no ka mea oi akn, .1 aole o lakou manao no na kanaka e lawelawe ana no lakou. Aia, eia kakou i na la o ka ike i na mea e pomaikai ai kela ame keia. Eia kakou i na la e imi ana ke kaaaka i kahi e hiki ai e loaa iaia ka r.oho oluoln ana, ame ka loaa ana ia ia o ka haouli. A o ka lawa o ke kanaka i na mea e hiki ai e loaa i kona ohana he noho hauoli ana ke ana e alualuia nei e ka hapanui o na kaeaka, A ma kekahi aoao ae hoi, o na kanaka lawelawe e noho ana me ka hookui mau me na pilikia, ame ka loaa ole o ka lawa o ka noho ana, e lilo ana ia poe i poe imi i na mea e piliki* ai na hakn hana, no ka me* ke manao mai rei lakou, na hoohaikila. ko lakou kuokoa ana, a ke ohi nei na haku ina aku mamua o ka pololeL A ona ] awe . i s tre e manao ana pela, e lilo na 3akou i poe hoopilikia mai i na hana, a h« la no e ku ae ana ia poe kanaka lawelawe a kipi mai i haku hana. O keia na haawina e ike man ia aku nei ma na aina e lawelawe ana i na oihana e koi icai •«■nA i man kanaka lawelawe he lehnlehu. Eia o Amenka ke hxxi

mau mai nei me na hui uniona o na jbio like «le, na kanaka lawelawe i hoohni ae ia lakon, a kn-e mai i na maaao &ko lakou mau haku. Eia na. hni eli ianahn ke hookui mau BB«i nei me na kipi hana i na makahiki apan. Pela no hoi ma na oiha* m e m o k» aina. Pela no hoi

kakou i na makahiki i liala. aku, ua kipi mai na kanaka lawelawe ma na hui mahiko, no ko lakou inanao ana, ua uuku loa ka uku i loaa aku ia lakou, a ua nui loa hoi na pomaikai e ohiia nei o na haku hana. Na keia mau mea e alakai nei i ka poe lawelawe e kukulu i mau hui uniona no lakou iiio, he mau hui, e ku like ana mo na manao like, a e hookui mru ana ma na hana alunu. Aka, ina e huli mai ana na haku hana a nana i ka pilikia o kona mau lima hana, e hoopauia ana na kuee mawaena o na haku hana ame na kanaka lima hana. O keia ka haawina e ike mau ia aku ana ma keia hope aku. Nohea mai na kipi ame na ku-e iwaena o na haku hana ame na lima hanal Aole anei hoi mai na hana hoohaiki ame na hana o hoonele ana i ka loaa ana o ka hauoli i na kanaka lima hana? Aole ka lahui Hawaii he lahui i maa i ke kipi ana ame ke ku-e ana i na haku hana. Aka, ma kekahi aoao ae, he lahui keia i maa i ka noho hauoli ana ame ka hoopilikia 010 aku ia hai. Ua oi aku ka noho nele ana mamua o ka hoao ana e hoopilikia wale aku i na haku hana. A na keia kumu i hoolilo i keia lahui i poe noho malie a manao maikai. Ina e loaa ana i ke kanaka Hawaii na mea e hiki ai e lawa leona ohana, aole kakou e lohe ana i kekahi mau olelo ku-e mai ka waha mai o kela kanaka Hawaii. No keia kumu, j ina keia haole o Carter, e haawi aua I j ana malunj o keja ninau, a"Vlcokua mai i ka weheia

ana o keia mau aina e paaia mai nei e ia, a e hawiia aku i kona mau kanaka hana, e ike aku ana oia i ka loaa o na kanaka hana hoolohe a hooikaika ma kona aoao.' E loaa

ana iaia na kanalea e paa mau ana malalo o kona hoohana ana. E loaa ana no lioi he mau kanaka kaulike o ka manao, a « hoopomaikai mai ana na kanaka oia ano i kona noho liaku ana, a e ohi ana no oia i na pomaikai, no ka mea o ke kanaka manao aloha a hilinai i kona haku hana, he kanaka lawelawe k«la e hiki aua e hilinai pu ia e oe e ka haku hana.

A ma kekahi aoao no hoi, aole no hoi keia hui i nele i ka noho ona ana i kekahi mau tausani eka aina nona iho. Eia keia hui me na tau-

sani o na rka aina a ua -waiwai no hoi, no keaha hoi i ohumu mai ai i ke kanaka Hawaii i makemake aole e waiwai, aka, e lilo 1 mea noho kuokoa maluna o ka aina a ke Akua i haawi mai ai nona amci kona mau hooilina.

TJa laweia mai na aina malalo o malalo o na hoolimalima i kekahi

ole mai, a he mau aina e paaia ana koia kanawai mai na Mokupuni like poe. Aka, aolo ka poe na lakou i kukulu keia mau manao kanawai hoopulapula, i manao he hana kaulike ka lawe ana mai i na aina mai kekahi poe wale mai no, a i ole ma ka lawe ana mai paha mai hookahi walo no Mokupuni, aole loa. Ua manao lakou e lnwe i na aina e paaia ana malalo o na aina Leialii,

he mau aina keia i manao mua ia no na kanaka Hawaii no, a pela k« kiiia ana o na aina malalo o keia hui hanai bibi. Aole no hoi ke

kiiia ana o keia mau aina i manaoia e hoopilikia. wale aku i kela hui, aole loa. Eia no lakou ke paa mai nei i kekahi mau eka he mau tausani o ke aupuni no, a hui pu ia no hoi me ko lakou ponoi, ua nui a lawa no hoi lakou me na eka aina e hoohana ai i ka lakou oihana.

Ma kekahi mau mokupuni, ua laweia mai na aina apau loa « paaia ana e ka ohana Cooke, aole nao lakou i ku-e mai, aka, ua koKUa mai e holo keia kanawai, a e holomua na hana i manaoia no ka pomaikai o kanaka Hawaii. He oiaio ua ulu n0 ke kanalua iloko o ka mahao o poe na lakou i kukulu keia kanawai, * ma nao no e ku-e mai ana keia ohan*. j keia kanawai, a mamuli oia ma^ o h e i e aku ko oukou meakakau * me kekahi oia ohana, a o ka oU\,> { loaa maī, oio iho keia: "Eia no hoi makou ko paa nel ho mnu tnu* aani eka aina no makou ponoi iho, Ua oi aku ko'u ik« ann l na kanaka Hawaii maluna o ka nlna mniuua o na blhl. Ar ; e lawe eukou 1 na eka aina aupuni, no ka moa he

hana auo nui keia i manaoia e oukou. A o na kokua ana i makemakeia e oukou, e loaa no mai a makou aku, ke hiki." Aole he mau manao ku-e, aole no hoi he mau manao huhu a ohumu paha. Ua hiki ia kakou ke hoomaopopo iho, ua ]oaa ka manao kaulike i keia ohana, a ua ioaa no hoi he aioha i ka lahui e noho pu ana me lakou.

Aka, aole pela keia haole o Carter. Ua hoike loa mai oia i kona ku-e i keia kumuhana, ma kona hoouna ana i Loio e hoino i ka lahui Ilawaii ma Wakinekona. Ua ike no

oia i ka manao o ke kanawai mamua o ka hele ana i Wakinekona, a o kahi mua o kana ku-e o ka hele mai i ka Ahaolelo o Hawaii nei; aka, aole pela kana i hana ai. Ua kakali oia a hoea ke kanawai i Wakinekona, a ike e loaa ana paha ka noonoo akaheleia ana e na kanaka kau kanawai, alaila, eu ae oia a hoouaa aku i kekahi Loio aole wale no e ku-e i ke kanawai e manaoia ana, aka, e hoiuo i ka lahui Hawaii. A i na hora hopo loa o ka holo nna 0 ke kanawai, e alualu ae ana leekahi kanaka ona -e hookomo i ke ku-e 1 keia kanawai, a ua lioea ae keia kanaka i Wakinekona i ka hora e noonooia ana ka holo o ke kanawai. Hoea no hoi oia ma ka papahele o kela hale, ua kohoia iho la e holo keia kanawai, me ka loaa o'ie he hookahi kanaka e ku-e ana i kona hooholoia ana.

īle oiaio ua ku-« mai keia Loio o Carter i keia kanawai ma ke ano he ku-e kumukanawai, aka, aole nae i hiki iaia 3cc hooin aku i kahi o ke Kumukanawai i ku-eia. Aole no hoi o hiki ana ia lakou; ke hooia mai ua ku-e keia kanawai i na lahui e aku e noho nei ma Hawaii nei ma ke ano hc poe kupa Amerika. No ka mea, ua loaa i'a Amerika ka niana e haawi wale i kona mau aina i na kanaka ana i makemake ai. Ua hanaia keia no na Ilikini, a ua lianaia no lioi no na koa i hele i ke kaua ina makahiki i hala aku. No ia kuihu, aole e hiki ana na ku*e ma ke ano ua ku-'e keia kanawai i ke Kumukanawai o Ameiika nei.

No na Hawaii no keia mau aina, a ina ua ulolohi lea maheleia ana I mai o keia mau aina i hookaawaleia no na kanaka Hawaii, a hala loa mai i k-eia mau la, he kumu anei i ia e hooneleia mai ai na kauaka | Hawaii o keia mau la? Kc manao nei ko oukou meakakau, aole he kuleana o na ku-e kumukanawai. No na Hawaii keia mau aina, a no ia manao ana pela o ka poe kau kanawai pela i loaa mai ai ia kakou o keia mau eka i haawiia mai. Ma ko kakou aoao hoi, e lawe mai i ka aina. — Eia ke pii nui mai nei na haawina i manaoia no ka lioonaauao ana i na opio o Hawaii nei. He ninau ano koikoi keia elike me ka hoakaka a ko oukou meakakau i na pule i hala aku. A ina aole e loaa ana ka noonoo maikai ana o na lala o ka Ahaololo e noho mai ana, e lilo ana i haawe kaumaha, na auhau 0 keia mau makahiki aku e nee nei. ke aupuni iloko o ka aie laihui o $14,000,000.00 i keia mau la, a eia no hoi na luna aupuni ke koi mai nei e hoaie hou aku i mau miliona dala hou. He mea oiaio, o na hana hou e hanaia aku ana a i 1 hanaia iho nei, no ka pomaikai |no ia o na hanauna o keia mua aku, ja he mea kupono ko lakou auamo pu ana i kekahi oia mau hana hou. Aole nae e hoopoinaia, e nana aku na kanaka e lawelawe mai nei i na oihana ano nui imua, a e hoolala no ka loaa ana h»> mau limahana paaniau no keia mau hana nunui. He mea hiki ole ka Aanao ana e noonōo wale no no na pilikia o keia mau la, a e hoopoina no na la e hiki mai ana. Ina e komo mai ana na limahana hou, he mea maikai ka imi pu ana.i mau limahana e mau ana ka paa ana ma Hawaii nei. Mamuli o ka lilo ana o na kanaka Hawaii i poe e haalele mau ana i na hana maluna o na mahiko, pola i Smi mai ai ka lawa pono ana oin mau oihana nui i na limahann I ka hoomnka ana o kela oihana ma Hawail nel. A no ia kumu ua lnlnu nku Aupunl n hookomo mal \ na llmahan* 0 na Pf ela heonuiu no l hookomo owa eihiki lea mai i kela nui u j a>