Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 2, 11 January 1923 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

T7a emi mai na 3ala i manaolanaia no ka hoonee ana aku i keia hana ma Molokai, aka, aole no i nele loa ke Komisina. He oiaio no e ulolohi iki ana ka hooneeia ana o na hana, aka, aole no h« hana hewa ka nee malia ana. Eia aku ka Ahaolelo a noho mai i ka pule ekolu o Feberuari, a ke hilinai nei au « loaa ana no kekahi mau kokua ana mai na hoa Hawaii maloko oia Aha. A he hana ku i ka maikai ko lakou kokua ana mai i kekahi hana no ka pomaikai o ko lakou mau hoa Hawaii. Aole, aolo }»a he ninau ana maluna o ko lakou kokua ana. Ua iko iki iho makou i na manao 0 Noa W. Aluli, maluna o kona mau manao pili i ka ninau hookomo hou mai i mau limahana 110 Hawaii nei. Oia paha kekahi ninau ano nui o keia mau makahiki aku o kakou. Aole he ninau hoopaapaa e lilo ana keia ninau limahana i mea ano koikoi no keia mau paemoku. Eia kekahi mau hana ano nui o ka aina ke kunana mai nei no ka lawa ole Ina limahana. Eia kekahi mau hana ano nui ke makemakeia nei e hoonee aku, a e ulolohi ana ka nee ana mamuli o ka loaa ole o na lima* hana. Ke manaoia nei e kanu halakahiki ma Lanai ame Molokai, aole me na eka liilii, aka, he mau tausani eka. A o* ka nui mai o na limahana ke alanui e hiki ai e liooneo aku i keia hana ano nui.

Mai ka uuku mai o na limahana Pilipino maluna o na mahiko, a i keia la o ]akou ka oi e helnia mai nei i keia mau la. Ke komo mau mai nei no lioi keia lahui iloko o Hawaii nei, a ke hoomaka mai nei na kanaka na lakou e lawelawe mai nei ka hoohanaia ana o ke Aupuni o Pilipino, e ike i ke emi iho o na limahana ma ko lakou aina. O kekahi kurtiu nui o ke komo mai o na Pilipine iloko o Hawaii nei oia no ka maikai o ka malamaia ana, ame ka nui kupono o ko lakou uku ma keia mau mahiko. A aole no e hiki ana e* paaia keia lahui ma ko lakou aina, ina oia iho ke kulann oka noho ana ma Hāwaii nei. Aka ina

e. hanaia mai ana i mau kanawai e paa ana i ka haalele ana o keia lahui i ko lakou aina, malaila paha kakou e nele ai i ka loaa ana o na limahana mai Pilipine mai. '

Mamuli o ka loaa ole ana lie manawa e loaa aku ai na hoolaha halawai a ke Komiaina i ka la 26 o keia malama, ua hoopaneeia ka lialawai a noho hou i ka Poakolu. Aka, maloko nae o ka halawai o ka Poalua, la 26, ua lilo ka ninau o ka lawa ol« o na dala o hoonee aku ai i ria hana no ka makahiki e hiki

mai ana, i ninau ano nui, a ua koi mai ka Lunahoomalu c hoi kela ame keia lala, a e noonoo i mau alanui no ka imi ana i kalii e hiki ai e holomua na hana, ame kahi e hiki ai e loaa hou he haawina dala no ka h6onee ana i na hana a ke Komislna. He mea oiaio o keia mau makahiki mua o ka hookumu ana o na hana, na makahiki kupilikii loa o na hana, mamnli o ka liiwa ole i na dala. Aka, aole nae ia he kumu e ku malie ai na hana.

Nni ka pipii o na puaa liilii o keia man la nui. He 50 keneka o ka paona me ia ola no. A o keia pii mamuli no o ka uuku o ka poe e hanai puaa mai nei. A o kekahi mea kupanaha no hoi, eia keia oihana iloleo o ka lima o ka poe o ko na 'nina e. Ke mnnao n«i no hoi au, iaa e hoi ana kekahl poe maMo< »o lawelawo ana i keia oi~ hana, « »n* ka pemaikai,

aole wale no i ke kuoi ana i na puaa liilii, aka, no ka hoolawa ana mai i na kanaka o Honoiulu noi me ka puaa. He inau tausani o na dala o Hawaii nei e hoounaia nei i na aina e no lea hoolawa ana mai i na kanaka ai puaa o Hawaii nei i keia mea o ka io puaa. Ho hoike ana mai keia, eia keia oihana ko ku mai noi me ke ake e loaa liou kekahi poe na lakou e hoohana aku, me ka loaa nui o na pomaikai.

Aolo wale no o na puaa ka i pii ae ko kumukuai, aka, o na moa no hoi kekahi. He 70 ken<!ka a (35 keneka o ka paona, mo ia oia uo. O na moa loaa i ka $1.50 pakahi i na la i hala aku, aole e loaa ia oe malalo mai o ka $3.00. Oia hoi ua pii papalua ae ko kumukuai o ka moe i keia mau la. A ina e kii aku i na moa iloly> 0 ka hau, he wahi emi uuku wale no kau e ike. A ua like' uo hoi ka moa hnu me ka hoolei wale ana i ko dala. Ke koi hou mai nei nq keia mau kumukuai pii e komo aku na kanaka Hawaii ilo-

ko oia oihana, nb n.a mea, ua nui maoli na pom'ikai ma keia oihana. Aole no hoi i nui loa ka luhi o keia oihana a ua hiki no e loaa nui mai na pomaikai. He mau lioailona keia no ka loaa o na pomaikai i lta poe Hawau e makemake ana e komo aku iloko o keia oihana.

Ma ka halawai hope a ko Komisina, ua ulu ae ka inanao e okiokiia kekalii mau aina o Molokai no ke kanu halakahiki ana. O ka ninau ano paakiki "wale no o ka loaa o ke elala. Ina e hiki ana e loaa na kokuaia mai e kekahi Hui Hana Kini Halakahiki, alaila e āna no kekahi poe kanaka - Hawaii no ka hoi ana aku i Molokai. Aka, eia iho no kekahi mau Hawaii, ua lawa no me na dala no ka hoohana ana aku ma keia oihana, ke loaa kalii e hoolilo aku ai i ka hala. Ao]e paha •e lilo ana i ninau paakiki ke loaa kekahi Hale Hana Halakahiki ma Molokai no. 0 ka pilikia o ka hoounaia mai o ka halakahiki i Honolulu nei e h'aaaia ai iloko o na kini. I ka liele no a hiki i na uwapo o Honolulu nei ua pau na halakahilei i ka palaho. A ina e-.loaa aaaiim pilikia o keia ano, o ka pau ae ]a 110 ia o ka manaolana, no lea mea, aole i kana mai ka nui o na lilo ma keia polio ana. 0 ka loaa no 0 ka hale hana kini ma Molokai ka 01 aku. . Aole no i manaoia o ka poe wale no i loaa ole ko dala, na kanaka Hawaii i makemak«ia e hoihoi aku i Molokai. Ua manaoia ona kanaka Hawaii i lawa me kekahi mau dala, a o 'na kanaka Hawaii i makemake e lilo i poe komo aku iloko o na oihana hoopomaikai mai, na kanaka kupono e lawe i aiua ma Molokai. No na Hawaii kela mau aina. A ke manao nei au, lie nui no na kanaka e hoi ana ina e ae mai ana na Komisina, e haawi i ka aina i na kanaka ua loaa na dala. Aole no hoi paha o ka poe i waiwai mua, o na kanaka no e makemake ana.

Ma na nupopa inakou i ike iho ai, ua hoolimalima aku la ka ohana Cooke, i kekahi mau eka aina o lakou, na aina ma keia aoao o Maunaloa, no ke 'kanu halakahiki. Aole makou e hewa ke olelo ae, e hiki mai ana ka la e lilo ai ka oihana kanu lialakahiki, i mea paonioni aku i ke leulana o ka oihana kanu ko. Eia he mau tausani o na eka aina i kupono i ko kanu lialakahiki ke waiho wale mai nei. He aina i kupono ole i ke kanu ko. Ina paha i kupono i lee kanu ko ina la aole i,koe, aka, no ke kupono ole, mamuli.paha o ka loaa ole o ka wai amo ke kiekie loa, Jia liaaleleia. Aka, ma ke komo ana mai nei o keia oihana o ke kanu lialakahiki, ke

ohiia mai nei keia mau aina, a e loaa nui ana no na pomaikai i na kanaka e lawelawe ana i keia oihana no ka mea, ua īiui ka onoia o keia mea ma na aina mamao, kahi e hiki ole e ulu keia mea o ka halakahiki. O kekahi ninau ano paakiki mawaho ae o ka wai, oia no ka ninau dala. īna e ae mai ana na hui halakahiki 0 Libby, e kokua i na kanaka Hawaii e lawe ana i na nina kanu halakahiki ma Molokai, me ke dala, ke manao »ei ko oukou meakakau e hoea koke io mai anā no ka la e welie ai na Komisina i kela mau aina o Palaau ame Hoolehua no keia oihana ano nui o ke kanu halakahiki. Ua hoike mai kekahi mea ike 1 ka nana aina halakahiki, aia he 3,500 eka ma Palaau ame Hoolehua i kupono no ke kanu halakahiki. Ina e okiokiia ana keia mau aina ma kahi o 50 eka o ka mea hookahi, e ike aku ana lakou he mau home no na ohuna he 70 maluna o kela mau aina. A ina ijo hoi e emi iki mai ana na ekn o Ea ohana hookahi pela 110 o nui aleu ai na ohana. He mau mea keia e hoike mai ona i na pomalkni © loaa mai n"A i nn kanaka Hawaii e mnnao nim e hol maluua o k»\ nln« p liui al » ke» Inkou mnu po> waikal, O ka ninau wai ka wea i

koe ame ka ninau dala. Ke loaa keia mau mea a ka hoomaka >no ia o na hana. Eia aku no hoi ka Ahaolelo a noho mai a na ia Aha e hooniaopopo mai i ka ninau wai. He nui ka wai, o ka hoiliili ao a ku i kalii hookahi a hoo.moe mai i ka home o na kanaka ki\ hana i makemakeia. Ua nui na kamailio no ka waiwai ole o keia mau aina ma Molokai, o ha poe i hoolilo i ko lakou mau manao lili i .mea oi aku mamua o ka manao imi pono no ka lahui. Aka Jie hauoli nei makou i ka ike iho, he hele aku aku nei ka nee ana o ka manawa i ka ike a maka maoh ana aku o ka lehulehu i ka hoopunipuni o na inanao hoino i keia mau aina. Oka 'u wale no e koi aku nei, •e lioomnuawanui iki iho kakou, a na ke au o ka manawa e hoike mal owai la ka i ike i ko aloha i ka lahui. O ka poe paha i hoao e loaa kahi e ku ai na wawao o ka laliul, a o ka poe paha o mai nei e kulai i na hana i hoaoia no ka pono o ka lahui. Ho mau ninau keia e paneia mai ana ma keia mua koko iho.