Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 3, 18 January 1923 — Page 7

Page PDF (1.44 MB)

NUPEPA KUOKOA HONOLULU. T. H. POAHA. IANUARI 18, 1923.
EHIKU
HOOMANAO KANAONO-KUMA-
MAHIKU MAKAHIKI.
- - Lunahooponopono, o ka Nu-
pepa Kuokoa, Kilohana Pookela O
Lahui Hawaii, Solomon Hano-
' . Aloha kaua: — E oluolu mai
.'.-- ahonui i kekahi wahi keena
...--.- A ka kaua hiwahiwa, no
,-- -ahi poomanao e kau ae la
Ma ke awakea kala'e maikai o
Poakolu, Dec. 6, 1922, i hala
; ma Kopke Lane, Alanui Moi
- '.-..: malama ae ai o Mr. ame
Mrs Frank Kanae, ka mea i kapaia
: -.n'.e o kakou nei, i kona wa
--,.-. kinipopo peku wawae ana
; :'??. a i kaulana no hoi apuni
I'-nio^, Poka Pukuniahi, oia
- - nnnon Ball Kanae; he paina
--mo. no ka luaui makuakane o
-- . ^wahine Mrs. Rose F. Kanae,
-, makuahonowai hoi, ka mea
-.--ia la hanau. Robert Hol-
-- '----kili o na koa kaulio kahiko
-...-. " ka oihana makai, mai ka
. , i i ka Ilamuku Kiekie Wil-
- '%. Brown, mamua aku o na
^awae mua loa o ke aupuni
^-.'5-i o Hawaii nei, mai ia wa
: - iki ia Ilamuku William Henry
"Halepaahao o Kawa, i kaina-
^ ui ia mao ma olohe kakau
'.-.! ia. Keena Oihana o Uwahi
.' i keia mau Ilamuku mua ae la,
- ----i7iau ia ana o kona noho ana,
; ka Ilamuku, William P. Jar-
7--i.i ka Halepaahao hou e ku nei
K .'.iini Alanui Puuhale ame Moi-
--- -.?. n hoea loa mai hoi ia Ua-
- ..-.-, -loha C. Lane, ka mea nana
o hoomalu nei i ka Halepaahao
7enio-e, ka pakaua hoi o
u . - : eleele a na olohe o ka 1922.
' '.,-. iho la iaia na makahiki he
. n..^n o kumamahiku, o ka hanu ana
:-- '?. oluolu o keia ao i piha me
;-- mau mea nani apau, mai ka
koiia luaui makuahine aloha i
. kahiko i ka po, a hanau mai
:?;:! mai kona puhaka mai, ma
i-.u'a. Koolauloa, Dec. 6, 1855, ho-
'' n ui., wahi ana, o kona mana-
-. ii i hanau ia ai, elike me ka
^ ;( kona makuahine iaia.
Ma ka papaaina a kana kaikaina
---- ame kana hunona i hana ai
- keia la ano nui i loaa i ua koa
-o kahiko nei; he nui na ono
Hawaii. a ka puu e hoohala-
'']'' ne ai: e laa ka puaa kalua-
^. moa no hoi i hana oma ia,
:''.- lawalu. ake pipi, hee limu ala-
'"-.i papa'i kuhonu momona o Ka-
": -kai. Opihi, uwala ame ka poi no-
,,.. -o hoi o Kalihi, ame na meaai
-, a ma meaono, waimomona a pela
' . ;? aku.
Ma keia papaaina, i akoakoa ae
.- i kana mau keiki apau ame kana
. -i moopuna, mai ke kuakahi a i
.- kualua. a haawi aku i na hoo-
ii kai ana i ko kakou Makua lani
:.! mea nona keia ola ana, i ka
o' nihi ana mai i ke ola iloko o
n makua i kahiko a lu'alu'a na
-^ i. ke ola ana ma ke kino a ma
- ''. oihana, ana e maIama nei me
"-..-. maemae a makee i ka ihiihi o
-.-i oihana makai o ke aupuni.
O keia kekahi o na la haaheo loa
".':!,". i ua koa kaualio kahiko nei,
^ ka mea ua puni oia a piha me
i.---na mau mamo ponoi, ame kana
.-ili; wahine ka makuahine hoi o ka
' wi?. Mrs. Annie R. Holbron.
Ka kou kiu e kalokalo ae nei i na
-.'ii kiekie loa. e hooloihi i na la
ka moa nona ka la ame kana alii-
wahine kana mau keiki hoi kana
:-.-.:-. '2 moopuna kuakahi ame kana
"- i moopuna kualua, e noho pu
i '-- :: hoohauoli aku imua o kona
O ka kou kiu hoi e noi aku nei
. kn oluohi ame ke ahonui o na
^---''''m o ka Hale Kaukanawai, e
i . -ia iho i keia makua i elemakule
iloko o ka oihana, e haawi iho i
wahi ukuhoomau, no ka mea, ua
haupa'upa'u luu'alu'a na la iloko
o ka oihana malama maluhia o ke
aupuni.
Eia nae ma ka hakilo ana aku
a kou kiu nei i ka mea nona ka la
^ - oiaio. ua lu'alu'a no na la o ua
kaa kaualio kahiko nei, ua hau-
paupa-u na makahiki, ua kalilolilo
^ aho a ka lawai'a paoa, e kau
kapakahi ai ka mahina, a kulana-
1 na na kukulu o ka hale, a e i iho
: oia iaia iho, "ua oluolu ole au
keia mau mea, eia nae, he o ia
u no na pua i kanuia ai o kuka-
- --ko iluna he lawalawakua ho
kino o ua kiai naue ole nei o ka
--aua o Kulina Eleele, he o ia
no ke ku a ke kanaka maikai,
'. pali ke kua he laumania, aohe
ke pinana aku, he mahina lio
'o he mea hoopili pu me ka
'- ---e ui, e loaa hou ai no iaia he
"-'-. : makahiki lehulehu i koe, ma
^ -^komaikai ame ke aloha o na
l"-. malamaia na hana o ka pa-
ia:. n?. me ka hauoli, ahiki i na
hora o ke ahiahi no ka hanohano o
ka mea nona ka la, ame na hoomai-
kai pu hoi i kana mau keiki, no
ka hoomanao ana i ka la o ko laua
makuakane, a na na lani e hoopo-
maikai mai i na la apau o ko laua
ola ana.
Ma ka la 12 no o keia mahina,
haawi makana hou mai ai ke
ahonui ame ka lokomaikai o na
ani kiekie loa, i ua koa kaualio ka-
'.iko nei, i ka helu eha o kana
mau moopuna kualua, ma o kana
moopuna wahine la, Mrs. Elizabeth
Moses Kekahio Renken, Jr., ame
kana aliikane Ernes Renken, Jr.,
he moopuna wahine ame ka hea pu
ia ana hoi o kona inoa. Maybella
Kahi kuonalani, ma ka lokomaikai
o ke Akua ko kakou makua lani.
E hoomaikaiia ai Kona inoa ma
na lani kiekie loa, he malu hoi ma
ka honua nei, he aloha na kanaka;
o keia na hoomanao o ka 1922, ame
ka ehu wawae mua loa o ka 1923.
Me na keiki oniuhua metala o ka
papapa'i ko'u adiu poina ole; me
ka Lunahooponopono opio hoi ko'u
welina a mau.
Owau iho no kou kiu hanu mea-
hou,
PANIPUKA O KAOMI MALIE,
Ke^na Oihana Pakaua o Kulina
Eleele
HE HOALOHALOHA NO KO MA-
KOU HOA PAAHANA KAE-
LEMAKULE LIILII.
O makou o na hoahanau o ka
Ahahui Hooikaika Kristiano o Koo-
lau, Home Hookuonoono o Papaaloa,
ma o ko makou mau luna nui la:
I kie kane i hooneleia i ka wahi-
ne, Mr. J. K. Kaelemakule Liilii,
Oiai ua oluolu i ke Akua, ka
Maki-e. mana loa, i ke kii ana mai,
a lawe palanehe aku i ko ola ma-
kama.e o kau wahine i aloha nui ia
a waiho iho la i ka ukana o ke aloha
kupouli i ka houpo o Kanehoahoa,
kulu ana ka waimaka uwa, ka opua.
Ua hala ke aloha, naue pu no
me ka anoi ina iho ke aloha la, he
ai liliha a, oiai hoi, o oe ame kau
wahine i haalele mai la i keia ola
ana, he mau hoahanau no ka hoo-
mana naauao, a he mau hoa paa-
hana pu no hoi me makou iloko o
keia Ahahui Hooikaika Kristiano o
Koolau uei, iloko o na makahiki,
elua ko kakou auamo like ana, i na
hana a ko kakou Haku, i kauoha
mai ai. He mama hoi ka'u wahi
ukane he oluolu hoi ka'u auamo.
Nolaila ma o ko makou mau luna
nui la, ke komo pu aku nei makou
me oe me na haawina luuluu a kau-
maha ane ke aloha poina ole no kau
wahine aloha, e auamo pu me oe, no
na haawina luuluu apau i hekau
iho maluna ou, a ke nonoi ae nei
ka makou leo pule, i ka Makua
Mana loa, me ka manaoio lokahi, e
hoomama mai, i kou mau manao kau-
maha. a e hoolana i kou manao, na
ka H.-iku aloha no lesu Kristo, e
holoi ne i kou mau waimaka, a e
hooloi'bi aku i kou mau la, oiai o ko-
na alanui i hele aku la, e hele aku
ana no kakou malaila e huli ai i ka
kakou mau mea aloha, a loaa aku i
ka Home La'i mao, i hoomakaukau-
ia no ka poe haipule, i like me ka
olelo hoolana a ko kakou Haku
aloha p hoi e ana Oia iloko o ka luni
e hoomakaukau mua i wahi no ka
poe apau i hoolohe a malama i Kana
mau kauoha.
Hooholoia, e hoounaia keia olelo
hoalohaloha i ke kane i hooneleia
ka wahine, a i na Nupepa Kuokoa
ame Hoku o Hawaii.
Ahahui C. E., o Koolau ma o ko
makou mau luna nui la,
SAMUEL K. KAWAIAEA
MRS. K. KAHANA,
MRS. M. KEKAHIKO,
MRS. LOIKA AKI AK A,
MRS. S. KAWAIAEA,
J. W. KEKAHIKO,
HANERI ME KANAKOLU OMO-
LE RAMA I LOAA MAI
Ma kahi o ka hookahi haneri me
kanakolu mau omole rama, o na ano
like ole i kaa mai malalo o ka malu
o na luna oihana hooko i ke kana-
wai hookapu waiona, ma ka Poa-
lima aku nei i hala, mailuna mai o
ka mokuahi lawekoa Meigs.
Ma. ka manawa i ku mai ai o kela
mokuahi, me ka piha lanahu, no
Honolulu nei, ua hoea aku la na ka-
naka hooko i ko kanawai hookapu
waiona, no ka huli ana ialuna o kela
mokuahi, eia nae, iloko o ka lakou
mau hooikaika ana aole he waiona
i loaa aku me lia pau ole no nae o
na manaolana o na kanaka o ke au
puni no ka hoea mai i ka manawa
e loaa ai ika waiona ia lakou.
O lia kanaka kekahi o ka oihana
kukeawa i hoea aku noluna o ka
mokuahi e huli ai, me ka loaa ole o
ka waiona ia lakou, a i ole o ka
opiuma paha.
Ma ka elua mai nae o ka la, ua
hoea. hou aku la no na kanaka hoo-
ko i ke kanawai hookapu waiona
ua hoomaka hou ke kuekaa ana ia
luna o kela mokuahi, i keia manawa
nae, ua hoopomaikaiia mai lakou,
mamuli o ka loaa ana aku o kela
heluia nui ae la o na omole rama
^a kaa mai malalo o ko lakou malu
ma ke ano he hoike ma ka aoao o
ke aupuni, no ka hoaoia ana mai e
hoopae i ka waiona ma ke ano malu
He elua mau aliimoku i hoohuoiia
no ke komo ana ma kela hana hoao
e hoopae malu mai i ka waiona, a
ma ka Poaono nei, i hoea ae ai laua
iloko o ka aha federala, no ke ku-
pale ana ia laua iho, mai ka ili ana
aku o na ko'iko'i o ka laua hana
hakihaki kanawai.
Ma ka noho ana nae o ka aha
federala, a hoolohe i kela hihia, he
ekolu poe i ahewaia, me ke kauia
ana mai o na hoopa'i maluna o la-
kou, pakahi; he $200 o kekahi me
na koina; he $100 o kekahi me na
koina, a he $25 o kekahi me na koi-
na
MALAMAIA NA OLELO NOEAU
AME NA KANE A NA HAWAII.
I ka Nupepa Kuokoa, Honolulu,
Oahu, e na Keonimana: — Oiai aole
e hiki ia'u ke kakau i ka olelo Ha-
waii me ka pololei loa, ke lana nei
kuu manao, e oluolu mai ana oe, e
unuhi ae no'u a hoopuka aku i na
olelo noeau malalo iho nei, no ka
mea he hana maikai ka ka Bishop
Museum e hoao mai nei e hoakoakoa
i na olelo noeau ame na nane a ka
lahui Hawaii, a pa'i ma ke ano
buke, nolaila he mea pono e paa na
mea apau me ka pololei loa.
Ke lana nei ko'u manao e kokua
pu mai ana pa Hawaii apau ma
keia hana a ka hale hoikeike o ua
meakahiko, ina paha ia, ma ka hoo-
una pololei ana aku, a i ole, ma o
ka Nupepa Kuokoa la paha, no ka
hoopakele ana ae i na olelo naauao
a ko lakou lahui. E lilo ana i mea
mahaloia no ko lakou lahui, ina la-
kou e hana ana pela, a he mea
hoi e mahalo ole ia ai ke kokua ole
lakou.
Eia iho keia olelo noeau mai kuu
hoaloha mai Mr. James K. Iokepa
o Hilo. I ka nana aku, me he mea
la, aole i kaulana na kamaaina o
Honokane-ike, Kohala no ko lakou
lokomaikai a heahea iloko o kela
mau la kahiko i hala, elike me ke-
kahi o na olelo noeau a lakou i
laweia mai ahiki ia kakou i keia
wa:
" E ala kakou e ai o hiki mai aua-
nei kaumahalua."
O ka manao o keia huaolelo kau-
mahalua, ua pili ia no ke kamahele,
o ai hoi, ina e lohi loa ana ko lakou
wa e ai ai, e komo pu mai ana ko
kamahele a he hookahi ka ai pu
ana me lakou.
Uakapaia aku ke kamahele ma
kela inoa, no ka mea i kona wa e
au ai, o ke alahele ia e hiki ai, ma
ka pali o Kakaau-ki ma ka aoao
Hamakua o Honokane-iki, ua papa-
lua kona kaumaha, e lawe ana oia
i kaua haawe ma kona kua, pela
me kona huewai, a hui pu iho me
kona pulu i ke kai, ua oi loa ae kona
kaumaha.
I wahi e pau ai ka lakou ai ana
i ka aina kakahiaka, mamua o ka
hoea ana mai o kekahi kamahele,
e ala ae ana lakou i ka wanaao, o
ka hora elua paha ia, i ka manawa
malie o ke kai, a hele aku la i ka
lawai'a.
"I hana ka po i hana ke ao."
I kinohi, i kulike ai me ka olelo
a na Hawaii, a pela no hoi me ka
hookumuia ana o ke ao nei, ma ka
na Hebera, "he pouli maluna o ka
wai", mamua uku keia pouli o ka
wehena kaiao o ka Hanaia ana, i ka
wa e huikau ana na mea apau, ua
kapaia he po. Elike me ia i kinohi,
mamua ka po o ka malamalama, aole
ma ka pau ana o ka la. Iwaena-po,
ka hoomaka ana o ka la. Malia pa-
ha o hiki i kekahi mea ke mawehe-
wehe ae i ka pohihihi o keia olelo
noeau.
"Moni i ke koko o ka inaina; umi
i ka hanu o ka hoomanawanui."
He olelo noeau keia, i maopopo ole
ia'u ka moolelo i oili mai ai, a ma-
lia paha, ua maopopo hoi i kekahi
mea, e oluolu e hoike ae i ke akea
"Ahu iho la ka hoka i kapakai."
O ka olelo noeau maluna ae, ua
pili no ia, i ka wa e pulapuia ai
kekahi mea, he olelo noeau keia na
na kamaaina kahiko o Kohala, Ha-
waii, a ua puka paha. keia olelo noe
au, mamuli mai o keia wahi moolelo
penei:
He manawa loihi i hala ae nei, aia
loi kekahi mau kanaka elua, e ma
kaukau ana e holo ma kekahi hua-
kai, ma ka waa, mai Kapakai, Ko-
hala aku, he wahi awapae uuku ma-
waena o ka Heiau o Mookini ame
ka Lae o Upolu, no Maui. Ia laua
e makaukau nei e holo, oili mai la
kekahi kanaka malihini, a noi mai
la ia laua o lakou ke holo pu, a ua
ae koke aku na kanaka elua i kana
noi. Ia lakou e holo ana i ka moa-
na, a iwaena o ka po, mawaena o
Maui ame Kohala, haawi mai la ke
kanaka mamua o ka ihu o ka waa
i ka hoailona, i kona hoa mahope o
ka waa e hoomama ae i ko laua
waa, ma ke kiola ana i ka laua ohua
waiwai ole, e moe hoola'i ana iwae-
na o ka waa, ia laua iho la ka nui
o ka hana, iloko o ke kai.
Aole nae kela ohua he kanaka
lolo, aka ua maa oia i ka hoohana
ana i ka lolo o kona poo, ina aole
he hana o kona mau lima. Ua ike
aku la oia i ka hoailona i haawiia
mai, a ua maopopo ka manao, no-
laila hoopuka ae la oia i keia mau
olelo:
"Auwe! " wahi ana. "Poina aku
la ka hoi kuu mau leho!" no kela
mau olelo ua lilo ia i mea na kekahi
o kela mau kanaka e ninau mai ai
"Eia ihea na leho."
"Ua poina aku nei no i ke awa-
pae."
Oiai he mea nui loa ka leho i kela
mau kanaka, nolaila noonoo iho la
laua, ke loaa mai kela mau leho,
alaila ua makepono ko laua luhi, he
uku ia no ka laua ohua, no ka
hoi hou ana ihope, a holo hou mai
no Maui, nolaila hoohuli hou ae la
ka waa ihope, a hoe mai la ua mau
kanaka nei me ka piha olioli ahiki
i ka hoea ana i ke awapae.
"Aia ihea na leho." i ninau mai
ai ua mau kanaka nei, i ka wa i lele
aku ai o ka laua ohua nouka o ka
aina, me ka hoomaikai uo ka pakele
ana o kona ola.
Kuhikuhi aku la oia i kekahi mau
pohaku elua e pili pu ana iloko o ka
lepo ma kahi e kokoke ana iaia,
aia no kela mau pohaku ke waiho
la ahiki i keia la, hooho ae la oia
me ka piha hauoli:
"A, eia ua leho nei!" Mai kela
manawa mai, ina e pulapuia ana
kekahi mea a ku i kahi o ka hoka,
alaila e kamailio mai ana na kama-
aina o Kohala i keia mau olelo:
" Ahu iho la ka hoka i Kapakai!''
Me ke aloha nui,
THEODORE KELSEY,
P. O. Box, 624, Hilo, Hawaii.
SAN FRANCISCO, Dec. 26.—Ua
hiki aku ka huina o ka poe ona
ma ka La Karisimaka maanei i ka
105, eha ka oi aku mamua o ko ka
makahiki i hala.