| HOOMANAO KANAONO-KUMA- MAHIKU MAKAHIKI. - - Lunahooponopono, o ka Nu- pepa Kuokoa, Kilohana Pookela O Lahui Hawaii, Solomon Hano- ' . Aloha kaua: — E oluolu mai .'.-- ahonui i kekahi wahi keena ...--.- A ka kaua hiwahiwa, no ,-- -ahi poomanao e kau ae la Ma ke awakea kala'e maikai o Poakolu, Dec. 6, 1922, i hala ; ma Kopke Lane, Alanui Moi - '.-..: malama ae ai o Mr. ame Mrs Frank Kanae, ka mea i kapaia : -.n'.e o kakou nei, i kona wa --,.-. kinipopo peku wawae ana ; :'??. a i kaulana no hoi apuni I'-nio^, Poka Pukuniahi, oia - - nnnon Ball Kanae; he paina --mo. no ka luaui makuakane o -- . ^wahine Mrs. Rose F. Kanae, -, makuahonowai hoi, ka mea -.--ia la hanau. Robert Hol- -- '----kili o na koa kaulio kahiko -...-. " ka oihana makai, mai ka . , i i ka Ilamuku Kiekie Wil- - '%. Brown, mamua aku o na ^awae mua loa o ke aupuni ^-.'5-i o Hawaii nei, mai ia wa : - iki ia Ilamuku William Henry "Halepaahao o Kawa, i kaina- ^ ui ia mao ma olohe kakau '.-.! ia. Keena Oihana o Uwahi .' i keia mau Ilamuku mua ae la, - ----i7iau ia ana o kona noho ana, ; ka Ilamuku, William P. Jar- 7--i.i ka Halepaahao hou e ku nei K .'.iini Alanui Puuhale ame Moi- --- -.?. n hoea loa mai hoi ia Ua- - ..-.-, -loha C. Lane, ka mea nana o hoomalu nei i ka Halepaahao 7enio-e, ka pakaua hoi o u . - : eleele a na olohe o ka 1922. ' '.,-. iho la iaia na makahiki he . n..^n o kumamahiku, o ka hanu ana :-- '?. oluolu o keia ao i piha me ;-- mau mea nani apau, mai ka koiia luaui makuahine aloha i . kahiko i ka po, a hanau mai :?;:! mai kona puhaka mai, ma i-.u'a. Koolauloa, Dec. 6, 1855, ho- '' n ui., wahi ana, o kona mana- -. ii i hanau ia ai, elike me ka ^ ;( kona makuahine iaia. Ma ka papaaina a kana kaikaina ---- ame kana hunona i hana ai - keia la ano nui i loaa i ua koa -o kahiko nei; he nui na ono Hawaii. a ka puu e hoohala- '']'' ne ai: e laa ka puaa kalua- ^. moa no hoi i hana oma ia, :''.- lawalu. ake pipi, hee limu ala- '"-.i papa'i kuhonu momona o Ka- ": -kai. Opihi, uwala ame ka poi no- ,,.. -o hoi o Kalihi, ame na meaai -, a ma meaono, waimomona a pela ' . ;? aku. Ma keia papaaina, i akoakoa ae .- i kana mau keiki apau ame kana . -i moopuna, mai ke kuakahi a i .- kualua. a haawi aku i na hoo- ii kai ana i ko kakou Makua lani :.! mea nona keia ola ana, i ka o' nihi ana mai i ke ola iloko o n makua i kahiko a lu'alu'a na -^ i. ke ola ana ma ke kino a ma - ''. oihana, ana e maIama nei me "-..-. maemae a makee i ka ihiihi o -.-i oihana makai o ke aupuni. O keia kekahi o na la haaheo loa ".':!,". i ua koa kaualio kahiko nei, ^ ka mea ua puni oia a piha me i.---na mau mamo ponoi, ame kana .-ili; wahine ka makuahine hoi o ka ' wi?. Mrs. Annie R. Holbron. Ka kou kiu e kalokalo ae nei i na -.'ii kiekie loa. e hooloihi i na la ka moa nona ka la ame kana alii- wahine kana mau keiki hoi kana :-.-.:-. '2 moopuna kuakahi ame kana "- i moopuna kualua, e noho pu i '-- :: hoohauoli aku imua o kona O ka kou kiu hoi e noi aku nei . kn oluohi ame ke ahonui o na ^---''''m o ka Hale Kaukanawai, e i . -ia iho i keia makua i elemakule iloko o ka oihana, e haawi iho i wahi ukuhoomau, no ka mea, ua haupa'upa'u luu'alu'a na la iloko o ka oihana malama maluhia o ke aupuni. Eia nae ma ka hakilo ana aku a kou kiu nei i ka mea nona ka la ^ - oiaio. ua lu'alu'a no na la o ua kaa kaualio kahiko nei, ua hau- paupa-u na makahiki, ua kalilolilo ^ aho a ka lawai'a paoa, e kau kapakahi ai ka mahina, a kulana- 1 na na kukulu o ka hale, a e i iho : oia iaia iho, "ua oluolu ole au keia mau mea, eia nae, he o ia u no na pua i kanuia ai o kuka- - --ko iluna he lawalawakua ho kino o ua kiai naue ole nei o ka --aua o Kulina Eleele, he o ia no ke ku a ke kanaka maikai, '. pali ke kua he laumania, aohe ke pinana aku, he mahina lio 'o he mea hoopili pu me ka '- ---e ui, e loaa hou ai no iaia he "-'-. : makahiki lehulehu i koe, ma ^ -^komaikai ame ke aloha o na l"-. malamaia na hana o ka pa- ia:. n?. me ka hauoli, ahiki i na hora o ke ahiahi no ka hanohano o ka mea nona ka la, ame na hoomai- kai pu hoi i kana mau keiki, no ka hoomanao ana i ka la o ko laua makuakane, a na na lani e hoopo- maikai mai i na la apau o ko laua ola ana. Ma ka la 12 no o keia mahina, haawi makana hou mai ai ke ahonui ame ka lokomaikai o na ani kiekie loa, i ua koa kaualio ka- '.iko nei, i ka helu eha o kana | mau moopuna kualua, ma o kana moopuna wahine la, Mrs. Elizabeth Moses Kekahio Renken, Jr., ame kana aliikane Ernes Renken, Jr., he moopuna wahine ame ka hea pu ia ana hoi o kona inoa. Maybella Kahi kuonalani, ma ka lokomaikai o ke Akua ko kakou makua lani. E hoomaikaiia ai Kona inoa ma na lani kiekie loa, he malu hoi ma ka honua nei, he aloha na kanaka; o keia na hoomanao o ka 1922, ame ka ehu wawae mua loa o ka 1923. Me na keiki oniuhua metala o ka papapa'i ko'u adiu poina ole; me ka Lunahooponopono opio hoi ko'u welina a mau. Owau iho no kou kiu hanu mea- hou, PANIPUKA O KAOMI MALIE, Ke^na Oihana Pakaua o Kulina Eleele HE HOALOHALOHA NO KO MA- KOU HOA PAAHANA KAE- LEMAKULE LIILII. O makou o na hoahanau o ka Ahahui Hooikaika Kristiano o Koo- lau, Home Hookuonoono o Papaaloa, ma o ko makou mau luna nui la: I kie kane i hooneleia i ka wahi- ne, Mr. J. K. Kaelemakule Liilii, Oiai ua oluolu i ke Akua, ka Maki-e. mana loa, i ke kii ana mai, a lawe palanehe aku i ko ola ma- kama.e o kau wahine i aloha nui ia a waiho iho la i ka ukana o ke aloha kupouli i ka houpo o Kanehoahoa, kulu ana ka waimaka uwa, ka opua. Ua hala ke aloha, naue pu no me ka anoi ina iho ke aloha la, he ai liliha a, oiai hoi, o oe ame kau wahine i haalele mai la i keia ola ana, he mau hoahanau no ka hoo- mana naauao, a he mau hoa paa- hana pu no hoi me makou iloko o keia Ahahui Hooikaika Kristiano o Koolau uei, iloko o na makahiki, elua ko kakou auamo like ana, i na hana a ko kakou Haku, i kauoha mai ai. He mama hoi ka'u wahi ukane he oluolu hoi ka'u auamo. Nolaila ma o ko makou mau luna nui la, ke komo pu aku nei makou me oe me na haawina luuluu a kau- maha ane ke aloha poina ole no kau wahine aloha, e auamo pu me oe, no na haawina luuluu apau i hekau iho maluna ou, a ke nonoi ae nei ka makou leo pule, i ka Makua Mana loa, me ka manaoio lokahi, e hoomama mai, i kou mau manao kau- maha. a e hoolana i kou manao, na ka H.-iku aloha no lesu Kristo, e holoi ne i kou mau waimaka, a e hooloi'bi aku i kou mau la, oiai o ko- na alanui i hele aku la, e hele aku ana no kakou malaila e huli ai i ka kakou mau mea aloha, a loaa aku i ka Home La'i mao, i hoomakaukau- ia no ka poe haipule, i like me ka olelo hoolana a ko kakou Haku aloha p hoi e ana Oia iloko o ka luni e hoomakaukau mua i wahi no ka poe apau i hoolohe a malama i Kana mau kauoha. Hooholoia, e hoounaia keia olelo hoalohaloha i ke kane i hooneleia ka wahine, a i na Nupepa Kuokoa ame Hoku o Hawaii. Ahahui C. E., o Koolau ma o ko makou mau luna nui la, SAMUEL K. KAWAIAEA MRS. K. KAHANA, MRS. M. KEKAHIKO, MRS. LOIKA AKI AK A, MRS. S. KAWAIAEA, J. W. KEKAHIKO, HANERI ME KANAKOLU OMO- LE RAMA I LOAA MAI Ma kahi o ka hookahi haneri me kanakolu mau omole rama, o na ano like ole i kaa mai malalo o ka malu o na luna oihana hooko i ke kana- wai hookapu waiona, ma ka Poa- lima aku nei i hala, mailuna mai o ka mokuahi lawekoa Meigs. Ma. ka manawa i ku mai ai o kela mokuahi, me ka piha lanahu, no Honolulu nei, ua hoea aku la na ka- naka hooko i ko kanawai hookapu waiona, no ka huli ana ialuna o kela mokuahi, eia nae, iloko o ka lakou mau hooikaika ana aole he waiona i loaa aku me lia pau ole no nae o na manaolana o na kanaka o ke au puni no ka hoea mai i ka manawa e loaa ai ika waiona ia lakou. O lia kanaka kekahi o ka oihana kukeawa i hoea aku noluna o ka mokuahi e huli ai, me ka loaa ole o ka waiona ia lakou, a i ole o ka opiuma paha. Ma ka elua mai nae o ka la, ua hoea. hou aku la no na kanaka hoo- ko i ke kanawai hookapu waiona ua hoomaka hou ke kuekaa ana ia luna o kela mokuahi, i keia manawa nae, ua hoopomaikaiia mai lakou, mamuli o ka loaa ana aku o kela heluia nui ae la o na omole rama ^a kaa mai malalo o ko lakou malu ma ke ano he hoike ma ka aoao o ke aupuni, no ka hoaoia ana mai e hoopae i ka waiona ma ke ano malu He elua mau aliimoku i hoohuoiia no ke komo ana ma kela hana hoao e hoopae malu mai i ka waiona, a ma ka Poaono nei, i hoea ae ai laua iloko o ka aha federala, no ke ku- pale ana ia laua iho, mai ka ili ana aku o na ko'iko'i o ka laua hana hakihaki kanawai. Ma ka noho ana nae o ka aha federala, a hoolohe i kela hihia, he ekolu poe i ahewaia, me ke kauia ana mai o na hoopa'i maluna o la- kou, pakahi; he $200 o kekahi me na koina; he $100 o kekahi me na koina, a he $25 o kekahi me na koi- na | MALAMAIA NA OLELO NOEAU AME NA KANE A NA HAWAII. I ka Nupepa Kuokoa, Honolulu, Oahu, e na Keonimana: — Oiai aole e hiki ia'u ke kakau i ka olelo Ha- waii me ka pololei loa, ke lana nei kuu manao, e oluolu mai ana oe, e unuhi ae no'u a hoopuka aku i na olelo noeau malalo iho nei, no ka mea he hana maikai ka ka Bishop Museum e hoao mai nei e hoakoakoa i na olelo noeau ame na nane a ka lahui Hawaii, a pa'i ma ke ano buke, nolaila he mea pono e paa na mea apau me ka pololei loa. Ke lana nei ko'u manao e kokua pu mai ana pa Hawaii apau ma keia hana a ka hale hoikeike o ua meakahiko, ina paha ia, ma ka hoo- una pololei ana aku, a i ole, ma o ka Nupepa Kuokoa la paha, no ka hoopakele ana ae i na olelo naauao a ko lakou lahui. E lilo ana i mea mahaloia no ko lakou lahui, ina la- kou e hana ana pela, a he mea hoi e mahalo ole ia ai ke kokua ole lakou. Eia iho keia olelo noeau mai kuu hoaloha mai Mr. James K. Iokepa o Hilo. I ka nana aku, me he mea la, aole i kaulana na kamaaina o Honokane-ike, Kohala no ko lakou lokomaikai a heahea iloko o kela mau la kahiko i hala, elike me ke- kahi o na olelo noeau a lakou i laweia mai ahiki ia kakou i keia wa: " E ala kakou e ai o hiki mai aua- nei kaumahalua." O ka manao o keia huaolelo kau- mahalua, ua pili ia no ke kamahele, o ai hoi, ina e lohi loa ana ko lakou wa e ai ai, e komo pu mai ana ko kamahele a he hookahi ka ai pu ana me lakou. Uakapaia aku ke kamahele ma kela inoa, no ka mea i kona wa e au ai, o ke alahele ia e hiki ai, ma ka pali o Kakaau-ki ma ka aoao Hamakua o Honokane-iki, ua papa- lua kona kaumaha, e lawe ana oia i kaua haawe ma kona kua, pela me kona huewai, a hui pu iho me kona pulu i ke kai, ua oi loa ae kona kaumaha. I wahi e pau ai ka lakou ai ana i ka aina kakahiaka, mamua o ka hoea ana mai o kekahi kamahele, e ala ae ana lakou i ka wanaao, o ka hora elua paha ia, i ka manawa malie o ke kai, a hele aku la i ka lawai'a. "I hana ka po i hana ke ao." I kinohi, i kulike ai me ka olelo a na Hawaii, a pela no hoi me ka hookumuia ana o ke ao nei, ma ka na Hebera, "he pouli maluna o ka wai", mamua uku keia pouli o ka wehena kaiao o ka Hanaia ana, i ka wa e huikau ana na mea apau, ua kapaia he po. Elike me ia i kinohi, mamua ka po o ka malamalama, aole ma ka pau ana o ka la. Iwaena-po, ka hoomaka ana o ka la. Malia pa- ha o hiki i kekahi mea ke mawehe- wehe ae i ka pohihihi o keia olelo noeau. "Moni i ke koko o ka inaina; umi i ka hanu o ka hoomanawanui." He olelo noeau keia, i maopopo ole ia'u ka moolelo i oili mai ai, a ma- lia paha, ua maopopo hoi i kekahi mea, e oluolu e hoike ae i ke akea "Ahu iho la ka hoka i kapakai." O ka olelo noeau maluna ae, ua pili no ia, i ka wa e pulapuia ai kekahi mea, he olelo noeau keia na na kamaaina kahiko o Kohala, Ha- waii, a ua puka paha. keia olelo noe au, mamuli mai o keia wahi moolelo penei: He manawa loihi i hala ae nei, aia loi kekahi mau kanaka elua, e ma kaukau ana e holo ma kekahi hua- kai, ma ka waa, mai Kapakai, Ko- hala aku, he wahi awapae uuku ma- waena o ka Heiau o Mookini ame ka Lae o Upolu, no Maui. Ia laua e makaukau nei e holo, oili mai la kekahi kanaka malihini, a noi mai la ia laua o lakou ke holo pu, a ua ae koke aku na kanaka elua i kana noi. Ia lakou e holo ana i ka moa- na, a iwaena o ka po, mawaena o Maui ame Kohala, haawi mai la ke kanaka mamua o ka ihu o ka waa i ka hoailona, i kona hoa mahope o ka waa e hoomama ae i ko laua waa, ma ke kiola ana i ka laua ohua waiwai ole, e moe hoola'i ana iwae- na o ka waa, ia laua iho la ka nui o ka hana, iloko o ke kai. Aole nae kela ohua he kanaka lolo, aka ua maa oia i ka hoohana ana i ka lolo o kona poo, ina aole he hana o kona mau lima. Ua ike aku la oia i ka hoailona i haawiia mai, a ua maopopo ka manao, no- laila hoopuka ae la oia i keia mau olelo: "Auwe! " wahi ana. "Poina aku la ka hoi kuu mau leho!" no kela mau olelo ua lilo ia i mea na kekahi o kela mau kanaka e ninau mai ai "Eia ihea na leho." "Ua poina aku nei no i ke awa- pae." Oiai he mea nui loa ka leho i kela mau kanaka, nolaila noonoo iho la laua, ke loaa mai kela mau leho, alaila ua makepono ko laua luhi, he uku ia no ka laua ohua, no ka hoi hou ana ihope, a holo hou mai no Maui, nolaila hoohuli hou ae la ka waa ihope, a hoe mai la ua mau kanaka nei me ka piha olioli ahiki i ka hoea ana i ke awapae. | |