Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 3, 18 January 1923 — E HOOKAMAAINA ME KA HOOMANAWANUI. [ARTICLE]

E HOOKAMAAINA ME KA HOOMANAWANUI.

0 ka haawina o ka hoomanawa- | nui, o ia paha, kekahi haawina ano j nui o ke ola kiuo ana o kc kanaka. | He liaawina k-eia i loaa me ka ikaika wale 110 o ka hoao, ā he kakaikahi wale o na kanaka i hiki e loaa keia haawina. O ka ninau e jwaiho ia nei i na kanaka Pawaii 0 keia mau la, ua loaa anei keia haawina i na Hawaii o keia laf Ke 1 manao nei au, ua ]oaa no. 1 ka manawa i hoi aku ai o Koi, kekahi o na Pukaua a TJmi, i ke au e noho alii ana keia Moi aloha ia Hawaii mokupuni, e ninau i kona kaikuahine, aia la ihea i waiho ai ke kino o Unii, ua hoike aku ke knikuahine, "Aia la i Kailua. , ' Ua pane aku o Koi ; "I ka po o ka hookahi anahulu niai keia po aku, e lioea hou mni ana au i neinei me na iwi o ke Alii a kaua. E hoike aku oe i ko kane e hoomakaukau iho i kaula, a e lawe ana oia ia'u i kekahi o na ana huna o k-eia mau pali e kau mai nei." I ka hala ana aku o Koi no Kailua, e kii i na iwi 0 ke Alii ana, ua hoomaka iho la ke kaikuahine e hoomaopopo, i ka manao o keia kii ia mai o ke kane e hele e huna pu i ka iwi o Umi, a ike iho Ja oia, -e make ana ka ke kane i kona kaikunane. 0 ka uwe, oia ka liaawina i ikeia aku, aka, o ka hoi ana aku a hoike i ke kane, 1 kona make, aole loa keia wahine. i hoiko aku. Aole paha e hiki ia kakou e manao aole i aloha keia wahine i kana kane, aka, ua oi ae ke aloha i ua iwi o ke Alii mamua o na mea aloha e ae. A ua huna oia i keia make, me ka ehaelia nae o ka naau i ke aloha kane. I ka hoi ana aku o Koi mg na iwi o Urtii, ua lawe io aku no ke kaikoeke e hoike i ke ana huna no na iwi o Umi, aka, ua make nae ia Koi, o hooia mai o awalia kahi i hunaia ai o na iwi o kana alii aloha. Ma keia huna ana a keia wahine i keia make 0 kana kane, kakou e ike iho ai i ka naau hpomanawan,ui. i loaa, i na wahine Hawaii i na la i hala wale aku. He haawina nani a ku i ka walohia, keia mea o ka hoomanawanui. A he lehulehu wale o na haawina o keia ano i auamoia e ko kakou mau kupuna. I keia mau la o ke leunana ana mai o ka poo naauao o kakou nei nie ka hoike mai i ko lakou kanalūa 1 ka hiki i na kanaka Hawaii o keia mau la e loaa ka hoonianawanui ana i na mea e ku mai nei e akeakea i ko kakou neo mua aua aku ma ke ano lahul. Ke manaoia mai nei kakou, aole kakou i hiki e ku aku e hoomanawanui, i na inea 0 ka noho ana maluna o na aina hoopulapula o kakou e weheia mai nei ma Molokai. Ke ololoia mai nei kakou, i ka ike ana o ke kanaka Hawaii, aole e loaa leoko aua na pomaikai, e haalele ana oia i kana hana, a e haalele'ana i kela aina, a e lioi hou mai ana no e noho j; maloko o na rumi liilii o na hale hoolimalima o Honolulu nei. Xo ko oukou meakakau nei, aole o'u manao e hiki ana i na kanaka Hawaii i ike i na pilikia o ka noho ana ma keia mau rumi liilii, e aa ana e haalele i kela noho akea ana, e hanu ana i ko ea maikai a ke Akua e haawi wale mai nei no ke ola kino o na kanaka ana i hana ai. Aole loa. Kc hilinai nei au e loaa ana ka hoomanawanui i ke kanaka Hawaii, a e hoike mai ana 1 kona kupaa, a e auamo i ka ehaeha o ua la mua o ka noho aua aku ma kela mau aina, no ka mea ma ka liala ana o na la mua, e ik« aku ana oia i ka oi aku ō na pomaikai e loaa mai ana iaia, mai kela noho kuokoa ana. O ka nma, e hoohana ana oe i liou apana aina nou iho. Aole paha i lawa na dala ma kou aoao e hoohana aku ai me ka hikiwawe o na hana, a no ia kumu, e komo ana oe 0 hana me kou mau lima ponpi. 1 keia liana ana au, aole e ike kokd ia aku ana na pomaikai, a aole no hoi oe e ike aoa i ka loaa mai o ka uku o kei ahana au, ma ka pau ana o kela ame keia pule, elike paha me ka mea i maa ia oe uia Honolulu nei. No keia mau kumu, e ulu mai ana na manao, ua oi aku ka luhi o keia noho ana, ame ka ulolohi o na pomaikai, mamua o ka hiki e hoomanawanuiia e oe. O ka hopena, ua haalele aku oe i ka uoho hana nou iho, a ua lioi hou mai a j noho hoopiliwale aku malalō o na haku hana ma Honolulu nei. ! O keia nae na mea e upuia mai j nei e kekahi poe i manao aole loa j e hiki ana i na kanaka Hawaii ke ku a hana no lakou iho, no ka me,i aole e hiki ia lakou ke hoomanawanui. Ma kekahi aoao o keia ninau ano nui, e hiki ole io ana no e ikeia aku ka hopena no kekahi manawa, aka, ma kekahi aoao hoi, ua lawa na hanā hoomanawa'nui i hoikeia uiai

e 11 a kanaka Hawaii i lawe ae i ko koikoi o keia mau aliewaia aua. Ma- 1 hope o ka noho loihi ana o kekahi kaiiaka malalo o kekahi mau haku hana, a e kauka'i ana na kela haku hana e kuhikuhi mai i ka mea a kona mau lima e lawelawe ai, a o ka uku ma kona aono e loaa mai ana, oia no na dala ma ka pau anft 0 ka mahina, a o keia mau dala, ua hiki iaia ke ike iho, e lawa ana no, ke hoomakaulii oia, ma ia ■wahi no, ua pau ae ]a ka manao nee mua ana o kela kanaka. A pehe aia, ke ola ana o ka ohana o keia kanaka? 1 ke kakahiaka, ua hoouna aku oia i kekahi o kana mau keiki, i ka hale kope o k«kahi Pake i kini kope ame na wahi apana palaoa no ko lakou aina kakahiaka. I ke awakea, he wahi poi ame na wahi apana pipi no o ka hale Pake. I ke ahiahi, oia hookahi no. A o ke kanaka e mawio ana, o keia ka ai e loaa ai i kana mau keiki he mau Ikiuo ikaika, a e mnnao ana e ulu ae ana kela mau keiki, a e lilo aoa i mau kino kokua mai i na makua, e poho ana kona mau manaolana. O ka miui, e loaa ana i kela mau keiki he mau kino ikaikn. Ina e komo mai ana na ma'i ahulau, a o ka punana, o keia mau ma'i, aia no ma na wahi i noho piliia e na kino kanaka, a i loaa ole na ea maikai, a oia nn wahi e nohoia inai nei e kekahi mau kannka Hawaii, e loau koke mai ana kela ohana i k«la mau ma'i ahulau, a e make ana kana mau keiki a o na makua no a paha kekahi. Xo keaha e oi mau nei ka make ana o na keiki liilii o keia mau la mainua o na kino makua? No ka nolio ma keia mau wahi haiki, nme ka loaa ole o na ai kupono i na makuahine ame ka lawa ole o ka waiu o kela makuahine e lianai iho ai i kela keiki liilii, ua imi aku ka makuahine i mau ai e manao ana « lawa kela keiki, a oia no na kini waiu kia o keia mau In, a o k« hopena. ua lilo aku ka uhane o kela keiki liilii, a ma ka noho ]ahui ana, ua ouia iā iia ola Hawaii, a ua emi mai ka heluna o na kanaka Hawaii, a ke Akua, o ake mai nei e hoolaupa 'i hou ia. Aka, ina io e loaa ana ka poe hoomanawanui, a e loaa aku ana no, e ike ana kakou, nia kahi o ka haalele no kfl u!ojohi ,o ka. loaa ana mai o na pomaikai, e }iuli hope aku ana ka manao o kela kanaka, a e ike mai ana i na pilikia o ka noho ana ma ke Kulanakauhale o Honolulu nei. E ike ana, o keia. noho ana, he nohona liooemi mai i ka lokomaikai 0 ke Akua, i makemake e kokua mai o hoolaha hou ia keia lahui. E ike mai ana, o na nawaliwali i loaa mau i kana mau keiki mamuli o ka nolio haiki ana, ua lilo ia mau mea i mau nvca e hoomakaukau ana iaia a e kipaku ana iain aole e hoi Jiou mai e noho ma ia man hale liilii. E ike mai ana oia, i loaa, mai no ka hana a ka haku hana ona, i ka loaa o kona ikaika, a i ka elemakule lon ana, aole e loaa mai ana ka hana, no ke kumu, ua pau kona ikaika. E ike mai ana oia, o keia mau Hma no i lawelawe i ka hana no hai, oia no na lima p hoohana nei . ka ppno o kona ohana, a aole i loaa wale mai na dala a kona haku mua, me ka lawelawe ole ia aku. A e ike iho aaa oia, o kekahi mau mea i loaa iaia me ke dala e loaa wale niai ana iain; ka wahie, lea ia, ka wai, ka ai, ke kanu oia. 2s T a lau nahelēhele aiia, me k« dala walo no e loaa ai ma Honolulu nei, aka, ma kou noho ana ilio ma kou aina ponoi, a i kanuia e oe, e loaa wale ana ia oe, na mea oi aku o ka maikai nme'ka ono. E iko iho ana oia i ke ola kino ano hou i loaa i kann mau krikj, ame kana wahine. A o keia paha ka panina o na mea a kona maii maka e ike ai, a e haaAvi hou mai ai iaia i ka naau e hoomanawanui, a hala ae keia ,mau la mua » e hanau mai ann kau mau moa, ame na puaa, ame na pipi, a e noho ae 110 au ma Molokai nei. o keia ka haawina hoomanawanui e ake ia nei e ko oukou meakakau, e loaa i na kanaka Hawai. Aole o ka hoomanāwanui ma na mea 1 hiki no ke ikeia aku aole 110 e loaa nna na pomaikai oi ae, a o na mea paha i hiki ole e ku-eia aku, aka, o ka hoomanawanui ana ma na mea i hiki ke hoomaopopoia e loaa ana he ola kino oi ae no kou ohana, ame oe pu, oia ka hoomanawanui e waiwai ai ke kanaka. A oia hoomanawanui ka'u e ini noi e loaa i na kanaka Hawaii. Aole no paha e hiki ana e ku kanaluaia mai kakou e ka lahui Hawaii, i ka loaa ole o keia mea he hoomanawanui ma na aina e haawiia mai ana n° kakou, ina he mau haawina kekahi a kakou e hoikeike aku ai, mai ka poe i noho ma na aiaa hookuonoono i na la i hala aku; aka no ka nele aoa, ?me ka haalele wnle ana o ka hapanui o na Hawaii i ko lakou mau aina, pela i ulu mai ai keia kanalua, a i keia la, ua lilo maoli i mea hoinoia mai no lakou. A no keia nele maoli i ka loaa ana 6 kekahi mau ohaoa i hoooianawanui ma ko lakou mau aina, pela keia

mau mea e hookauia mai nei vi: ( . luna o kakou. Aka, ua kohu . > nae keia mau hoahewa wale ;in„. 0 ka mua, ma na aina hookuonomo a ke kanawai e ku nei, ua koi; ;l mai oe e uku aku i keia aina kekahi dala nui. l'a haalele w. ip aku ke aupunl ia oe e uku ana i ■ u iho ma kou apana aina me ka ole o ka wai, anie na alanui o liiki ai e komo aku maluna o kou apnn.i aina. 0 ke kolu, aole he kokua ?n ;i ka aoao o ke aupuni ia oe. A o ka ha. ua kau mai na auhau o ke ,n; • puni maluna ou, me ka loaa nui;i ole mai o ke kila o kou apana aien. Aole ke kanaka e ahewa mai .M a ia oe, a ia kakou ma ke ano Inhi i, e ike ana i keia mau men. A\ ;i nae, o keia na pilikia e auamou mai nei e ka poe i lawe i na nin.i hookuonoono o keia mau la. Ma keia kanawai Hoopulaiuiln hoi, ua okiia aku keia mau piliki.i. a o ke kanaka e hoi ana ma n ;( aina o Molokai, ua lona kona w;ii. ua pna kona aina i ka pa ia; loaa na nlanui, aole daln nui no knu mau eka; aole no hoi he mau nu!i,i;i, he hookahi wale 110 dala o ka ma kahilei, a ua pau ae la na auhau no elima makahiki; a o ka oi aku, oiu kekahi Komisina i noho pooia e ka hapanui m« na kanaka o kou koko. e naua mai ana, a e makemake ma: ana e kokua ia oe, me ka lakou m.iu kauoha, ame na Uala o ke aupuni 1n53,000. Me keia mau mea ma kou kua e ke kanaka Hawaii, e liiki ana ia oe e ike iho, aole oe e koi ia aku ana e hoomanawānui i uu mea hiki ole ia oe ke auamo. o ka haawina hoomanawanui i mnke makeia ia oe e ku mai, oia 110 kou komo ponoi ann aku e liaua i kou aina, a ina he mau dala kekahi m.i kou aoao, e oi aku ana kou pomai kai, mamua o ke kanaka i loaa 010 lie dala ma kona aoao. Ēia hou no hoi keia: Ma ke k;i nawai hookuonoono aina e ku ni.ii nei i keia la, e ike iho ana kakou, e koiin mai ana oe e uku aku i ka uku mua o kou aina, a hookahi lia panui o kona waiwaiio i ka la o kou koho ana i kou apana, e uku iho oe i keia heluna dala. Mali:i paha ua loaa no kekahi mau dula ia oe; aka, o ka uku i kauia mai m i luna o kou apana aina, ua hiki aku 1 ka $800.00, a he mau dala ano nui maoli kela ke nnna iho oe. Ak.i. ua lawa leeia kanaka i lawe i keia aina m« k|ia mau dala a ua oi aku no. Ma* kria uku ana o iCit t)ku ris ua hiki ke ikoia iho he $8,000.00 ka S waiwaiio o kela apana aina. O ka \ apiki nae, aole i loaa ke Jcila o kel:» | apann aina ia oe, ua koiia aku oe 0 j uku mai ika auhau, a0 ka aulia'i ' 0 kn ninn wale no me ka nana ole ae i na hale ame na mea kanu i kanuia e 0«, ua hiki aku i ka $240 ! 0 ka mnkahiki mua. A mamua 0 ■ ke 00 ana 0 ko mnu ko i kanu ai, ua hoea hou mai la ka auhau elu;» oka aina ma ka aoao oke aupuni. | ake uku ln oe, ho hookahi hapaumi | oke koena, oia he $720, hui pu aku | nie ka uku panee, ua oi hou aku 4 niamua 0 kela $800 au i uku ai ika J makahiki mamua aku. A hui pu nie ;| na auhau aupuni oko hale ua pii j hou aku. A 0 na dala 110 ko hale mai kou ekeeke ae no ia. A i ka i ; | hala ana ona makahiki niua elua. | mamua 0 ka wiliia ana o ko mau S ko, ua liiki aku kou mau hooliln, | ina nau «0 e lawelawe ponoi aiia | na hana kanu ko, hookaheknhe wai. 1 ;ame kn waele ana i ka nahelehele. ua oi aku nianiua 0 ka $2,000.00. o I ke kannkn i lawa me keia mau dalf. \ aole paha he 01-elo ana nona. <> j ke knnaka i loaa ole, a 0 ka hapa A ' nui ia o na kanaka Hawaii e lawe \ nei ina aina hookuonoouo, e nolio | aie ana i ka hui mahiko, a 0 ka 0 na dala mai lsona ekeeko lae, ua holo aku i ke kapena Xcmo Aole 0 keia hoonianawanui ka i m i naoia e ko oukou meakakau nei.