Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 3, 18 January 1923 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA.

ni o Kahinihiniula e ku nei me - ir.au hua i liooluuia e ka nono - i ia wa i pane mai ai Aineluhonua: Aiio ia e ke kama, ua liiki iho e :niua o makou, a ua hooko aku V .'V 1 kona kaniuhu, o hoi ahiki a o ko kumuhonua, nana e hoonmi ia oe apau ko ano kino nu i heli* mai la, alaila oe hoi - 1 ko kupunawahine. Ina e hoonoa ole ko kumuhonua a i kena mau ia oe e hoi e ike . - kupunawahine, alaila ku ae oe . ..'o'ilo'e, lalau aku ko Hma i . . /ana ana e paepae ana a huki a paa i ko lima, kahea iho oe i noa, 'e ka malo-o Pakio e! i unu ka halauhal« o Lonoikahaupu,' , 'u oe e hookuu iho ai i ua ulu--1 ilalo, mamua 0 ko alo, ia wa 0 ae ai i pohaku, mai nee oe, r n.alie no oe malaila. 1 nana oe i na aialo o ko kumu- • i-.-i a i eu ole, alaila ua manao • a kaikamahine kolohe la e lioo.iHua ia oe, elike me ia, mai pu- .. . aka e kahea aku oe i ou mau heie. e kukulu ae hoi i hale nou <• • ai. • • Llua laua elua pou, a o kau no • Ia wa oe e kukuli iho ai • oopaa iho i hale imua o makou, ; m3kou e hoonoa ia oe. • 'Nolaila makaukau a hoi, o i ka- . - kaniaka, he mokuna au i Hawaii - a Keawe o ka mea no ia nana ',inc fn oe me ou mau hoahele a :.i ka aina." I ka wa i pau ai o na olelo a Kane Kahinihiniula, 0 ka wa no ia i h 1 iho ai o ka ohu ame ka noe, a •iW.wHie aku la ua poe kanaka nei. i ka mao ana ae o keia mea pohi- ... ike iho la keia, eia oia me kona u hou iluna 0 ko lakou mea r 'olana kahi i noho ai, aohe aina • ae aua e ike nei 0 Oahu wale no • ku kokoke mai ana mamua o kahi . r.a papa o lakou nei e holo aku Nana ae la oia i kona mau hoa e .1 hu mai ana i ke kapa i hooluuia ; ka u!a weo 0 keanuenue, a o ka i'uehu a keia mea keokeo me he iehu la. o ia ka mea e hoopuni ana iakou. ~ Ano e luu ipo heluhelu, e waiho .ki hoi kaua ia lakou nei e kuululu ;>:>a i ka ehu a ke kai, a e aui ae : f.i kaua ihope nei i ka hale ka.naaina. I ka hala ana o Kahinihiniula me kona mau hoa, ua hoi mai la o' Hau';.ea a hui me Niula. ninau aku la ■ :a: "Ea aohe poe i hoea iho nei i ou H 1 " "He poe," wahi a Niula. "Heaha ka lakou olelo ia oe?" vahi a Haumea. " Hookahi no o lakou mea olelo kanaka opio u'i o ka helehelena, oia ka jnea i nonoi mai nei ia'u : makuahine hookama nona, a koi :-ai ia'u e hoi nana au e malama, "ooie aku au, a o ko'u wa no hoi :a 1 ike aku ai ia oe, a haupu anoe «e la au o ua konohiki nei paha keia 0 Kailua ame Waimanalo nei." "Ae." -wahi a Haumea, "ua hoie mua aiu hoi au i kona ano ia rf -. i ike oe a hoomanao, eia nae poiea oe, a aloha no hoi i ua kanaka a- Xou la inaina hooko aku au, 'a owau paha auanei ka kela poe <lemakuJe e waha nui mai ai i ka moomoo. Heaha. la hoi ua hooko au i na -nra apau, aia a hoi mai o Kahinii ka maka o ka uwila, a.;n!a ikeia ka laau maka, ka laau īf! i: }00. "E hai aku nae au ia oe e kuu :ookapuhi, a o kuu hale kipa hoi : ka moku Oahu nui, o ka moomoo •i kaua e ku ana i ka moku, a 0 ko 'iolw nae paha auanei e hooko. "Nolaila e ai oe i na mea apau s>hiki i ka hoi ana mai o ka moomoo. e.i nae ka ? u wahi olelo ia oe, j : hiki auanei ka ninau hoole aku oe. aole oei i ike.'' "Owai anei ia poe e hiki hou mai iane; f' wahi a Niula. ! "Aohe J,ewa 0 ka hai mua aku | ka lohe na oe, a nau ia e noonoo, ! :a i ka ;nole ka hapauea, poina ii ka nOo-ioo," wahi a Haumea. "E iho ap au i ka niapuna a e '• a ae oe ■ ahi no ka 4'a, i hoi -Si no ia pulohu, "Ua poeo ia." wahi a Niula, eu : " a o Hauinea a puka iwaho a r pu aku la rio hoi o Niula i ka : "naki me- ka aulima, a hele aku ia ■ kr-puahi. I -r>ulapti mai la i ka wahie a a " rn,-i hai, hopu aku la i ka au--1 :,K! me ka aulima, a hoomaka iho 5:1 k»;ai |ca anai pono ole, elike no hoi ka< hana ana oia ahi e a ai. k ana no nae 0 Niula i ke pi 0 ke ahi he la ua, ku ana o Haumea n" 1 ka laulau i'a;\ " Auwe, eia no kk oe ke lohi nei 1 ku mokai 0 ke atii. kuhi au ua a a* nei kau ahi." "E h: 'n ae ana toi, he ole ka

hoi ka ula ae o ka paea hokai no hoi ua ahi hana nui, o ka poohiwi ka luahi," wahi a Niula. Ina paha 0 keia hi'a ana, a i ka papa 0 Kulilikaua, ina ua mo'a unounoo puna i ke ahi a ka wahiae: Mo'a maka-Ii ka ohia o Moewakea, Ke nana iho iluna 0 Halaaniani, Lohi mai ka papa ale ka pahoehoe, Opiopi ka la 0 Kukalaula, Ke hele i ka nahele loa o Maukele r — Aole hoi e hihi, 0 ke ahi hoi a na kupuna, he uha Ja. "Mai ana na'u e hi'a aku ke alii a kaua," wahi a ka u'i 0 ke īla anuenue. "Ka! he lawelawe mai ka lima, i puu ka auwae," wahi a Niula. Lalau mai la o Haumea i ka auneki me ka aulima, huli aku la ke alo mai ia Niula aku, pu-ke ae la i na laau elua i kahi hookahi, a helelei iho la na hunaahi o ka auneki liookalakupua a punohu ae la ka uwahi, he ahi olalo, kiola aku la 0 Haumea i ka auneki, me ka aulima iloko o kapuahi, lalau aku la i ka wahie e muu ana mahai, 0 kela 0 keia, pau iloko o ke ahi. Huli mai la a olelo ia Niula: "Ua a ke ahi, e kii aku oe i paakai, a e unahi ae hoi au i ka i'a a kaua" Kii aku la o Niula, elike me ke l;ena a kona hoa i paakai, iaia nae 5 hoea mai ai me ka puniu paakai, ke iho la oia elua i'a e- waiho ana 5 kapuahi ua mo'a, a o ka nui 0 l:a i'a ana i ike ai, aole. Noho iho la oia ma kapuahi, a i iho la iloko ona: "aiwaiwa no hoi kau hana e ka hookapuhi, ke i no paha 0 ka noho hoi a ai pu. eia ka i Kahiki no ka ea, i Kahiki ke ao, he mau makahia-a ko lyi wahine, ua hiki no, 0 kou kuleana no ia." "Lalau iho ika i'a i kapuahi, ua mo-a, a hoi aku e paina ua po," wahi a ka leo paheahea o ka wahine, "eia au ke hoi nei, a kakahiaka hiki mai au a paina mai kaua ianei." I ka nalo ana aku 0 ka leo, hoi hou nku ]a 0 Niula i ka hale, a lawe mai la i pa, hopu iho la i 11 a i'a a hoi aku la iloko 0 ka hale, panee mai la i kahi umeke, noho iho la amama a pau, ai iho la a maona, haule iho la hoonanea, ua pohu oloko. Uhi mai la ka poeleele, he hiamoe kolaila, o ke ano mau no ka elemakule, o ka moe a wanaao, ala a<* kani ka-ea, pela no hoi keia. laia e hoonanea nei i ka hoonono- | lo i na huaolelo o kana mele. | Ia maikai lili hemolele i ka la, Lenalena ke oho 0 ka awapuhi nol no lri; i Ma-u, ka awapuhi nolu ika palai, Maopopo ka ike i na mea nani 0 i Piiholo, Ohi ka i'o o ka laau o Makawao, H« nani ia la he mohalu ka poli o Ko-komo, I liuiia mai apau na Haiku, [ Oiāi oia paha e— E pa wai au a e kipa kaua e. Puiwa ae Ia oia i keia leo pae, 0 kakahiakanui ma ka ipuka i ka pane ana mai. "Eia no ka oe ke moe nei, ka i no he ala ae ua ao, paina kakahiakanui nana aku ana o na hana 0 ka la." "Auwe! kakahiakanui mai la 110 oe," wahi a Niula. Komo mai la 0 Haumea a noho iho la ma ka puka, me ka olelo ana mai ia Niula. "E ala lioi paha ua mo'a ka kaua i'a, a i hakalia ia oe." Mamuli 0 keia mau olelo a Haumea, ala mai la 0 Niula, a hoomakaukau i ka papaaina o ka i'a a ku 1 ke pa, ia wa i 0 ae ai 0 Niula i kona lima iluna, me ka hoopuka ana ae i na huaolelo pule no ke oli ana i na meaai a noa i ke akua. Hele no hoi a amama ka pulo a Niula, koe no hoi hookahi wahi i'a i ke pa. Ia Niula i amama ae ai a nana iho i ka papaaina, ike iho la oia hookahi no wahi i'a i koe i ke pa. "Holo no hoi oe i ai ae ivei i ka i'a a kaua," wahi a Niula. "Ua ike no paha oe i ka ai humuhumu o ka eleko-ha, pule oe a anana ka Joa," wahi a Haumea. "E ai oe ua maona au me kini o ka po 0 kaua, aia a pau ko ai ana alaila au hoi." Oiai nae 0 Niula e ai ana, ninau| mai la oia ia Haumea: j "E huli Kainuu akea, pehea ko pulapula e hele la i kana huakai?" "Mai noonoo oe nona," wahi a Haumea, "he ala ai kona alahele, a he ala no hoi i lako i na mea apau, mai lele ka oili no kana huakai, oiai aole kona kino i like me kou, e kaumaha ai ke eu ae. ''Aia kela ke hiolani mai la iluna 0 Upolu o Wawau o ka leo kani a ke kahuli o ke kani Kuamauna i kanahele nanea ka moe i ka hone a ka pupu, i ka lau akolea, i ka hale halauloa o Pilinakekeke o pa'ipa'i Kahiki, ua hehia e kapua'i 0 ka Aaia ke kino nonolau o Kanemaikou. "O kaua no ka kaua e nana hookahi no hana, 0 ka u-pa o na ole 1 ka anae aloalo lena o ka mapuna, ua lawea mai e Ahilona a mua 0 ke alo, ka hoololohe wai o ka mapuna." "Ono-e no hoi oe e kuu liookumuhonua, i mai hoi oe ia'u 0 Makalei ka inoa, eia ka hoi he inoa okoa hoi keia au e hea mai n» ? "

J< o kona inoa no ia, a pela no na /nea apau i pipili ai iaia, a o keia inoa a'u i hoopuka ae la, he inoa ia i ka poe o kahi a'u i lawe mai ai iaia, i koolua no'u e noho ai a lulana ia Hawaii nui a Kane, o Hilo a Kane i ka po a mamuli o na i hiki ai ia'u ke hana elike ine ka mea a'u i ike ai he pono i ko'u manao, a ko kuu makaia i kuu pilikua, me ka hapuu a maua a kini, a lau. miiomano puukiuki ka pa ia K .! e mano, ia wa au i ike iho aa lulana ia Hawaii Kuauli. "la'u i lawe ai ia oe i hookapuhi iio'u, ua hana aku au i kekahi mau hana ia oe me ko.ike ole, aole nae au huaolelo, aole no hoi he haili leo i pu-n. ae. <<3 Nolai]a komo iho la ka manao ia'u, e lawe ia oe i muii kauoha no'u, a i kumu e hookoia ai ia manao o'u, hookahi wale no alahele e hookoia ai, o kuu kii i kuu pula kau onohi a hoopili ia oe. (Aole i pau.)