Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 3, 18 January 1923 — KE KALAIWAA ANA AME KONA ANO. [ARTICLE]

KE KALAIWAA ANA AME KONA ANO.

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua.) (Hoomauia mai.) Ua hoike aku au mamua, no kuu kau ana iluna o ka waa, ame kuu komo ana e moe iloko o ka waha o ka waa. I hoike ae la au i keia pale ana o'u i ka waa, oiai, ka poe i ike maka e ola mai nei, o waiho auanei apau keia poe e ola mai nei i ka hala mao, alaila, hoike ae la au i ko'u ike pale waa, lilo ia i mea wahahee a hoopunipuni. Oiai, iloko o ka makahiki 1890, a i ka mahina o Augate, i hukiia ai keia mau waa i kahakai; a iloko o ia manawa o ka aina mai o a o, he mauu kukaepuaa wale no ka mauu, aole he mea ke'ake'a mai mamua, a ua nui loa ka holo o ka waa. O ka loihi o kahi i holo mai ai o ka waa, ahiki i ke alanui holopuni, 120 anana. A o keia iho ana mai o ka waa, he aina pali keia ouka; a aia makai o keia alanui holopuni ua kanuia ia wahi e kekahi kanaka i ka lakana, mai ia Rev. J. D. Paris mai, no ka makemake i ka pua i ka memele. Na Timoteo Palau i kanu i ka A. D. 1862. O keia ka Palau kahuua kalaiwaa

a'u i hoolaha aku ai keiki a Kanoio. A mai keia wahi aku i laha aku ai ka lakana ma na Kona nei; a ua paa maoli keia mau wahi i ka lakana, a maluna o keia lakana i holo ai keia waa, a'u e moe nei a komo aku ana iloko o ka lakana, a no ka nui ake'ake'a o ka lakana i paa ai lea holoana o ka waa. He mau anana wale no koe elima a puka mawaho o ka lakaua aole loihi loa he 30 paha anana o ka hiki no ia i ke alanui kahiko loa e hele ana i Hilo, hele i Hamakua; a o ka loihi o kahi a'u i moe ai iloko o ka waa, 80 anana. Aia ma kahi a'u i holo mai ai me ka waa, he hale waiho kope ia no ko Kepani ma ke alanui pii kuahiwi o Napoopoo amo mahiai. I hele na malihini kaahele, a hoomanao ae i ka hale e ku ana i ke alanui, a nana aku no hoi ia pali, eia nae aole e ikeia ka pali kaha-ko, no ka mea, ua paa loa i ke kanuia i ke kope, a he elua anana ma ka akau o ka hakala o ka hale, a ma ia wahi ka holo ana, o ka waa; a hoomanno ae la au i kekahi mau lalani mele hooheno. Owau no ka ihu pani o ia nahele, He aloalo kuaua au no Hanalei, He hueu eueu no ka Manomano, He puko'a ku au no ia nahele, He laau ku kanono i ka manowai. A paa iho la no hoi ka holo ana o ka waa o ko'u hemo ae la no hoi ia iwaho, aole no i liuliu iho, puka ana o Kapule Kualau, J. Au, Moehihio, Kahoopai, Henry Mahi, ame Henry Napua, a e ku ana au iluna a ninau no hoi lakou la ia'u, pehoa oe? Maikai no. Hookahi wale no a'u mea maka'u o ka lala kihele ia'u iloko o ka waa. Elua a makou waa ia la; he wahi waa uuku ia. Aole pilikia no ka waa liilii, aole ikaika kona holo ana, a ua hiki loa ia e paa i na manawa apau, no ka mea, ua uuku kona momenetu. A akoakoa ae la makou, a huki like i na waa elua, a puka i kahakai. A puka aku no hoi ua makaukau na meaai i hoomakaukauia e ka poe o ka hale, a ua ai a lawa. A i ka hiki ana hoi i kauhale ua lilo aku la ka hana na kuu wahi luaui makuakane.

Aole no i pau ka pii ana i ke kuahiwi; no ka mea, o na ma-ka waa ame na moowaa koe. He kolea, ame ka laau kawaʻuna laau e huli ai. O na waa elima a eha anana ame iwilei, he hana nui ka imi ana o ka laau. E huli ana oe i laau pololei, a e loaa pu me ona mau maka, au e nana ai i ke kumu o ka laau, a ina hoi he kumulaau nui, e loaa ana elua maka ka laau hookahi he laki loa ia; no ka mea o kekahi mau laau loloa a nunui, aole e loaa ke a-a nunui olalo; o ia ka mea i makemake loa ia e loaa ka manu. Aka, e loaa ana na moo waa ka laau aa ole olalo, aka aole o ia ka mea i manao nui ia e na kahuna kalaiwaa. Aia no ka hoi i [k]ahakai kai a he loaa uo na laau apau makemakeia, ua lawa kekahi mau waa. Eia no kekahi mea nui, o ka auamo ana i kahakai; he kaumaha maoli; a o ke kalai ana o keia ano laau he hana nui loa ke kalai ana o ka wa kahiko, a he hoopilipili ho[o]kahi laau me kekahi laau. Aole oe e kalai a lahilahi iuka o ke kuahiwi, mahope pili [illegible] hoopilipili i kahakai, no ka mea, e lahilahi aku ana ke kaele waa i ke kalaiia. Me ia maka no o ka laau e auamo ai i kahakai, a makaukau na pono o ka waa i kahakai, kalai ke kaele waa. A e hala ana no ka [illegible] i ke kalai ana i ke kaele waa no ka mea, aole nui na wahi mea hana ia au o kahi ko'i lipi no, holu ame kahi ku-pa, pau ae la no. Aole elike me keia au, ka loaa o na mea hana ano hou. I ka hana ana apau ke kaele waa, alaila, hoomaka e hoopilipili na laau manu waa; a o ia ka mea hana nui loa; me ke akamai maoli hookomokomo ai i kekahi laau me kekahi laau, a ike ke kahuna ua pili me ka hakahaka ole, alaila o kekahi mea ano nui, he pao i nā laau me ka hao kakaki liilii, i hookalaia a oo ia iho la ka mea e pao ai i i ka laau, pau ka pao ana i na laau, a laila, pao aku o ka niao o ka waa a pau na niao elua mai mua mai a hala ihope, a he manawa loihi keia e hana ai.

A 0 ka mea maa mau i na laau moowaa, he lioomau-ia na laau i l:e leai, ilokō 0 na kahelea kai lolon, a he inau pule alaila leii aku e l;?lai. I liana ka poe kahiko pela, i oni ole ka laau i ka jva e leapili ai, a maloo ka laau, o ia mau no. Ia au 0 ka poe kahiko, he poe o'eoa no ia e hana ana i na puluniu, a he kakaikahi loa oia poe i a'o i ka hnna ahapuluniu. Ta lākou wale no e loaa ai ia moa 0 ka ahapuluniu. Aole no he minaminnia 0 ka puaa anana, 0 ka uku iho la no i,i o ka poe hana nhapuluniu; oiai, aolo e loaa ke kii ole oe i l»a mea hana ahapuluniu. (Aole i pau.) +++