Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 4, 25 January 1923 — Page 2

NUPEPA KUOKOA HONOLULU T. H., POAHA, IANUARI 25, 1923.

ELUA

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka


MOOLELO O KA HALAWAI 65 A NA KOMISINA HOME HA- WAII, JAN. 16, 1923. Mahope o ke aponoia ana o ka Moolelo o ka halawai i hala, ua he- luheluia mai e ke Kakauolelo he ika mai ka Elele Baldwin mai, a ua hoolawaia na lala me ke kope pakahi. Ua hoomaikaiia keia leka. Ua waiho mai ke Kakauolelo i ka hoike pili waihona o ke Komisina no ka manawa mai Sept. 21, 1921, ahiki i Dec. 31, 1922, e hoike ana i na loaa ame na hoolilo penei iho: Hoike o ka Waihona o ke Komisina Na Loaa ame na Hoolilo. NA LOAA: No ka wahie, ........ $ 585.75 Na loaa ulu, ........ 124.11 709.86 NA HOOLILO: Waihoia me ka Waiho- na Puuku ma ke ano loaa no ke Aaupuni 535.11 Koena, ............ 174.75 Komisina Home Hawaii Na Hoolilo Hoohaha Ana Dekemaba 31, 1922 Na lilo Hooponopono amo huila ........ $24,148.58 Uku o na luna ame na poe hoolimalima ..... $15,521.47 Hooponopono ana ..... 4,954.83 Kaahele ame Hotele . . . 1,802.66 Keena ame na hoolilo kuikawa ............ 1.869.62 Na hoolilo hoohana laula 12,838.39 Ana aina ana . ......... 5,794.68 Malama ana i na mea- hana ....... ... 2,116.08 Malama ana i na laina paipuwai ......... 15.50 Malama ana i na alanui 40.75 Na hoolilo hoohana laula: Malama ana i na Lua- wai ame pahuwai ----- 5.50 Malama ana i na holoho- lona hana ........... 859.93 Huki ame na uku lawe ana ............... 2,638.86 Na mea huikau ........ 1,367.09 Huinanui ......... $36,986.97 Na Hoolilo i na Kanaka ame na Dala i Hoaieia e like me ke Kuhikuhi a ke Kanawai. Apana 3 .............. $ 119.35 Apana 4 ............. 50.15 Apana 12 ............. 407.75 Apana 13 George Mai- oho, .............. 1,223.04 Apana 16 John Puaa... 843.36 Apana 17 Harry Apo ----- 881.42 Apana 18 Albert Kahinu 766.52 Apana 19 C. W. Kinney 1,376.84 Apana 21 David Kamai 2,291.63 Huinanui . . . ..... $7,960.06 Na Hoolilo Wai Wai hookahe ...... ... $20,513.30 Wai home ............ 529.99 $21,043.29 Na Waiwai: Na Pono Keena ....... $ 966.20 Na lako mea hana ..... 14,544.59 Na Hale .. ............ 3,484.29 Hawai (koe ke koena i ka mea aelike ...... 17,324.18 Na pono Pauma (koe ke koena i ka aelike)... 296.32 Na Laina Paipuwai ----- 5,078.67 Na Luawai ame pahuwai 763.56 Na Pa ............ .. 2,139.86 Na Holoholona ........ 2,703.61 Gasolina ame Aila (i ma- helehele ole ia) .... 504.34 $ 49,367.24 Kahua hoikeike ame mahi: Kahua hoikeike ma Ka- lae ............... $ 863.41 Kahua hoikeike ma Ma- lehua ............. 376.95 Kahua hoikeike Apana 20 ............... 8,978.66 $10,219.02 Huinanui ......... $80,629.55 KOENA DEKEMABA 31, 1923. Na Waiwai. Na lako wai, ame hoo- kahekahe .......... $ 20,513.30 Na lako wai ame home.. 529.99 Na Loko Keena ........ 966.20 Na lako mea hana ..... 14,544.59 Na Hale ... ......... 3,484.29 Na Hawai ............ 24,640.00 Na lako pauma ........ 4,436.32 na laina paipuwai ..... 5,078.67 Luawai ame Pahuwai.. 763.56 Na Pa ......... 2,138.86 Na holoholona ........ 2,703.61 Na hanahou (auwahawai ua) ................ 1,562.62 Gasolina ame Aila ..... 504.34 Kahua hoikeike, Kalae.. 863.41 Kahua hoikeike, Malehua 376.95 Kahua hoikeike. Apana 20 . ....' ........ 8,978.66 Hoaieia i na kanaka... 7,960.06 Na dala koena me ka Puuku ............ 11,796.74 $ 111,842.17 Na Hoolilo Sepatemaba 15, ahiki i Dekemaba 31, 1922... 36,986.97 $ 148,829.14 NA HOOLILO Ka Waihona Waiwai o ke Komisina ........ $137,829.14 Mai na loaa mai o ke Teritore: No ka wai ame na aina ko ...... $ 125,515.30 Na loaa aina malalo o Kom .............. 11,066.95 Uku panee dala ma ka Banako ...... ..... 790.07 Hugh Howell (Aelike Hawai) ........... 7,315.82 Honolulu Iron Works (Pauma Aelike) .... 4,140.00 $ 148,829.14 Ua ninau mai o Mr. Duncan, ina paha ua kakauinoaia na palapala hoolimalima Ua hoike mai ke Kakauolelo, ua haawiia aku na kope ia Lyman, aole uao he hoike i loaa mai.	Ua koi mai ke Kakauolelo e koiia aku ka Loio Kuhina e hoomakau- kau i na nota, i hiki ai i ke Ko- misina ke hoomaka e kaki i na ka- naka no ka uku panee mai Ianuari 1923 aku. Ua hoike pu mai no hoi ke Ka- kauolelo he Bila kana mai a J . Vannatta mai no ka malama buke aua ame ka wehe ana i keia mau buke no $500.00, a ua noi mai e ukuia keia Bila. Ua noi mai o Mr. Duncan e ukuia keia Bila, ua kokuaia e Mr. Akana, a ua hooholoia. Ua hoike mai ke Kakauolelo ua halawai oia mo ke Komisina Aina a ua hoike ia mai iaia na loaa no ke Komisina no keia mau malama koke iho. Ua ohiia mai ka hooli- malima o Honomu ame Waimanalo a he $8,000.00 i loaa mai i ke Teri- tore, a o ka mahele o ke Komisina mai keia mai, oia hoi he 30%, ua like ia me $2,400.00, a ua manao oia e loaa mai ana mai ka Hui mai o Kekaha he $75,000.00 malalo o ka aelike kanu ko ana, a o 30% o keia huina he $22,500.00, a mawaho ae o keia mau heluna e loaa pu mai ana na loaa paa mau he $7,800.00, nolaila, e mahuahua ana na loaa o ke Komisina. Ua hoike mai o Mr. Duncan, ua loaa ke kulana maamaama ike i ke Komisina mahope iho o ka noho poeleele ana mamuli o na manao kanawai. Ko keia, ua hoike mai ka Luna- hoomalu, aia no he la nani mahope iho o na. ao hakumakuma ame na haule ua ana. Ua hoike mai ke Kakauolelo, ua ae o Mr. Vannatta e malama i na Buke o ke Komisina no $50.00 o ka mahinu, a ua noi mai e aeia oia e hana no ke Komisina. Ua noi mai o Mr. Duncan e hoo- limalimaia o Mr. Vannatta no ka manawa no ka malama ana i na buke a ke Komisina. Ua hooholoia keia noi. Ua heluheluia mai he leka mai a Albert Honner mai no ke kanu ha- kahiki a ua hoolawaia na kope i na lala o ke Komisina. Oiai aole he hana i koe, ua hoo- panee ka halawai a noho hou i Ia- nuari 23, 1923. GEO. P. COOKE, Lunamanahooko ame Kakauolelo. NA KOKUA I NA KANAKA E HOI ILUNA O KA AINA, MA KEKAHI MAU WAHI MA AMERIKA HUIPUIA. Ma Amerika Huipuia, ua lilo ka ninau hoihoi anu aku i na koa, i eha ma ke kuua nui ma Europa, i mea ano nui, a koikoi no hoi. Ma ko kakou nei Paeaina nei hoi, o ka hoihoi i na kanaka Hawaii, ka ninau ano oi o ke koikoi. Ma ka hoihoi aua i na koa i eha ma na aina o Amerika Huipuia, ua manao- ia he alanui ia e hookaa aku ai ke aupuni i ka aie, i ua kanaka i hele i ke kaua no ke ola o ke aupuni, a ua eha, a hiki ole ia lakou e ma- naoia ua like ko lakou ikaika mo na la mamua o ke komo ana aku ilo- ko o ke kaua. Ke uku nei ke aupuni i keia poe he mau uku hoomau, ma- muli o keia eha i loaa ia lakou. A ua loaa i keia poe mai ke $80.00 a ke $150.00 o ka mahina. O keia mau dala, ma ka nana iho he haawina ano nui keia, a ua pono no paha e manaoia ua lawa keia poe. Ma kekahi aoao, ua lawa io no. Ma kekahi nae, aole no i lawa, no ka mea, ina aole paha keia mau eha ame keia mau hemahema i loaa ia lakou, aole e emi mai na loaa a keia poe. Aka, ua loaa i kela poe keia heluna dala, a o ka ninau ua noho iho anei lakou, a ai wale no i keia mau dala, me ka hoao ole e imi aku i alanui e hoonuiia ae ai ka lakou mau lona? Aole, o ka mua ua wehe ke Aupuni he mau kula ao mahiai, ame hanai holoholona. A i ka hookuuia ana aku o keia poe mai na kula aku, ihea lakou e hele ai e hoike i ko lakou naauao, a i ole e hoohana i ka naauao i loaa ia lakou. O na hana mahi ame hanai holoholona, aia wale no a loaa na aina alaila hiki e hoohanaia keia naauao. A mamuli o ka lawa ole o na dala e hiki ai, e lona na eka aina no keia hana, ua lilo io no keia ninau i mea paakiki. No ka mea, aole e loaa ana na aina i kahi dala uuku mai, a hui pu hoi me ka nele, oi loa aku ka paakiki o keia ninau. Aka, aia ma kekahi mau Mokuaina, elike paha me Minesota, Wiskosini, ame Mochigana, he mau tausani o na eka aina ululaau i pau i ke alu, a ua ulu kakaikahi na laau ma kekahi mau wahi, a ua paa pu no hoi kekahi i na nahelehele like ole, a o kekahi ua okiia na kumulaau nu- nui, a ua ulu hou ole ae na laau ma keia mau wahi. Ke waiho wale nei keia mau aina, he mau tausani eka ka nui. Aia no nae na okumukumu laau ke ku la, a he hana nui ka hue ana ae, i keia mau okumukumu. Aka, he mau aina emi mai nae o na eka, a ua hiki e loaa mai ka $20, ahiki i ka $25, o ka eka hookahi. A o na aina maikai e kuaiia ana no keia oihana, ua pii aku ia a ka $200	ame $300 o ka eka hookahi. No- laila, ua hooholo iho la kekahi poe koa i eha, a i hemo mai keia mau kula mahi mai, e hele e nana i keia mau aina pau-ahi. Ua manao ke Komite i hele e nana, he aina mai- kai keia, a ua lawe ae la lakou mai ke 40 a ke 80 o ka mea hookahi. Ua hoomaka keia poe e hana, a ke ohi mai uei i na loaa. Ua lilo na dala uku hoomau mai ke Aupuni mai i mea e kokua ana i ko lakou mau ola, ahiki i ka nui ana mai o na loaa a ko lakou mau lima. Eia hoi kakou na Hawaii ke kukulu nei a ke hoohana nei i keia manao hookahi no. Ua hookaawa- leia nae hoi e ke Aupuni he mau tausani eka, no keia hana ma Ha- waii nei. Aole he mau uku dala hoomau e loaa aua i kela ame keia kanaka e hoi ana ma keia mau aina o Hawaii, aka, ua ae mai nae ke Aupuni e haawi i kekahi mau (lala nau e hoohana ai ma kou aina, a e lawa ana keia mau dala ahiki i ka holopono ana o kau mau hana i manao ai. O keia poe koa, ua hele lakou ma na kula mahi ume hanai holoholona no ke no anu i keia mau oihana a o na kanaka Hawaii hoi e hoi ana maluna o keia mau aina, e hele aku ana na kumukula ma ko lakou mau home ame ko lakou kihapai, a ilaila e aoia ai kela ame keia kanaka Hawaii i makemake e ao ia aku. Ma keia mau mea nae kakou e ka lahui e ike mai ai, aole na manao no ka hoihoi ana aku i na kanaka maluna o ka aina, he mea e lawela- weia ana ma Amerika wale no, aka, ma Hawaii nei kekahi. A o kekahi no hoi, ke aoia mai nei na koa ma na kula mahi, ame hanai holoholo- na, a o kakou hoi maluna o na apa- na aina i haawiia aku ia oe. He mea maikai na kula, a he mea ku i ka pono, e hoomauia aku, aka nae, ua oi aku ka naauao o keia mau hana ma Hawaii nei, mamua o kela ma Amerika, ka lawe ana aku i na ku- mukula a i ke kanaka e hoohana ana i kona aina. Ma kekahi aoao ke aoia mai nei na kanaka i mao- popo ole ka loaa o ka aina a i mao- popo ole ka hoi e hooko aku i keia oihana ana e ao nei. Aka, na ko kakou nei, ua hiki e hoomaopopoia, o ke kanaka e noho ana ma kona aina, ua maopopo e makemake ana oia e loaa ka naauao no keia mau oihana. A o kekahi no hoi, ua loaa ka ,$$, -a ua hiki kupono i'Mia kumu ao ke ike i ke ano o ka aina, ame na mea kupono e hooulu aku ai. He mau naauao keia e loaa ole ana i na kanaka i ao ia ma kekahi wahi okoa aku mai na aina i loaa ia lakou. Na mea ano nui i loaa i keia poe koa i lawe i keia mau aina, oia no keia: Ua loaa ia lakou na aina emi o ke kumukuai, a oiai paha e hoonui mai ana i ka hana mamuli o ka hoomaemae ana i keia mau aina, aka, i ka pau ana o ka aina i ka hoomaemaeia, ua hapaiia ae kou aina, a kau ma kekahi kulana i ane liko aku me na aina malii e koiia mai ana na uku elike me $200 ame $300 o ka eka hookahi. A ua loaa aole me ke dala aka, me kou hou ame kou ikaika. E ike ana ke kanaka i ka waiwai o keia mau aina i hoohana kino ia e ia, a ua loaa mai na pomaikai aole wale no mai ka aina ae, aka, ma- muli o ka oi ana o kona kulana hiki ke hoohanaia. Aole o keia wale no ka pomai- kai i loaa. Ua oleloia, o keia mau koa ano oma'ima'i, mamuli o na eha i loaa ia lakou, ua hooiia ae ka maikai o ko lakou ola kino, ma- muli o ka hanu mau ana i na ea maikai, a oluolu hoi oia mau aina i kaawale mai na wahi aku i noho paapuia e na kanaka. A mamuli o keia hoohana ana o ke kino i ke- kahi mau hana ikaika, ua lilo kela i mea e hooikaika mai ai i na kino o keia poe i oma'ima'i. Ua olelo pu ia mai, o kekahi o keia poe koa i hanu i na ea gas a na Kelemalia, ua aneane e hiki aku i ke kukonu- konu ana o ka ma'i akepau. A mamuli o ka noho ana ma keia mau aina, ame ka ikaika o ka hana, ua ola ae la keia mau kanaka i aneane aku e kaa mao o ku hiki ana e ola keia mau ma'i. O keia mau mea uo hoi ka ko oukou meakakau e kakau mau nei. Ua hiki e hooia ia mai ka loaa ana o na ola kino maikai i na kana- naka e hoi ana ma na aina mahiai e noho ai. O keia noho mau o ka kou maloko o na rumi liilii a e hanu mau ana i na ea maikai ole kekahi kumu nui nana e hoemi nei ka heluna o ko kakou lahui. O ka loaa ana o na hana e hiki ai i ke kino ke loaa ka ikaika kekahi mea ano nui o ka noho ana ma na aina mahiai. A o ka oi aku, o ka loaa ana ia oe he mau ai maikai, i hana kinoia e oe. O keia hele ona mai o ke kumu a'o i kou wahi e noho ana a e la- welawe ana i kau mau hana kekahi hoike ana mai, ua oi aku ka naauao e lawelaweia nei o ko kakou mau Komisina, mamuli o na kuhikuhi a ke kanawai. Ua lona ka aina i	keia mau kanaka, a ua ikeia ke ano o na hana kupono ame na oi- hana oi aku o ka pomaikai e lawe- lawe aku ai. A na ikeia iho la k? ano o ka lepo o kou apana aina a me keia hoomaopopo ana e loaa ana na mea oi aku o ka pomaikai e hooulu aku ai. A o keia mau naauao e a'oia aku ana i keia poe, e oi aku aua ko lakou hoomaopopo ana, mamua o ke ao ma kekahi wahi okoa aku, a ma kekahi wahi hoi i like ole ke ano o ka lepo no ka aina i loaa ia oe. Aole manao e ae o keia loaa ana o na aina i na kanaka Hawaii, ma- waho ae o ka ike aua aku, e loaa ana ka hooulu houia ana o ko ka- kou lahui aloha. A i keia hana ana pela, e loaa ana i na keiki o keia hanauna aku e hoea mai ana, he mau kaupoku a he honua e malu ai a e ola ai. Elike me ka hoea ana mai o ka la i keia kakahiaka ae, ka hiki ole ia kakou ka papa ana a i ole ke akeakea ana aku i kona hoea ana mai, pela no ka hiki ole ia kakou e keakea i ke komo ana mai a na lahui e aku ilo- ko o Hawaii nei, a i ka pau ana o na aina ia lakou, o ka lele no ia o na kauaka Hawaii me he manu la, a o ka nalohia ana aku no ia o keia lahui aloha. Eia ke komo nui mai ne na kanaka o ko na aina e, no ka loaa o ka hana olu- olu, ame ka maikai o ka noho ana, aole ke anu ame ka wela. Mamuli o keia mau mea, nu mea hoi e haawi mai ana i ke kanaka i ka noho oluolu ana, pela no e nui mai nei ke komo ana o na kanaka o ko na aina e iloko nei o kakou. A elike me ko kakou noho nele ana i na aina, pela no ka lilo ana aku o ke kahua e loaa al ka noho kuo- koa ana ame ka noho oluolu ana. O keia na kumu koikoi o ka hoo- ikaikaia ana e loaa mai kekahi mau aina i na kanaka Hawaii, oiai e koe ana kekahi mau wahi hakina aina no ia mau hana. Ke minamina nui nei kakou i ka loaa ole mai o na aina ia kakou. Ke huli aku nei ko kakou mau maka ihope, a ke lilo nei na mea a kakou i ike ai i na la i hala aku i mau mea na kakou e ike a maka ai i ka pilihua o ka noho ana o keia mua uku, ina aole kakou e haawiia mai ana i mau aina no kakou. Ua hoea aku kakou i kela kulana hiki ole e paonioni pu aku me na kana- ka o ko na aina e. Ua pau na aina maikai i ke kaawale mai ia kakou aku, mamua o ke kaakaa ana o ko kakou mau maka, ame ka hoomaopopo ana i ka waiwai o keia mea o ka aina. Ke hoao nei kekahi poe o kakou e loaa ka aina, a mamuli o ka nele i ke dala pela e mau ai ka nele ana. A ke lalau aku nei kekahi poe o kakou i na aina ma na kanawai hookuonoono o kakou i hanaia i na makahiki i kaahope aku. Aka, o keia iini nui e loaa ka aina, me ka nana ole i ke ano o ka loaa ana, mai, ua lilo i mea e hooia mai ana i ka makemake o ke kanaka Hawaii e loaa kahi e ku ai kona mau wawae. A ina kakou e ulolohi i ka paio ana me keia a me kela e pono ai ka noho ana ame ka loaa ana o ka nina, e nele ana kakou. No ka mea ke lalauia mai nei na wahi oka aina aupuni i koe, a ke maheleheleia mai nei me ka poe dala, ame ka poe e nana ole ana i ka luhi ame na pili- kia o ka hoohana ana aku i ua mau aina la. Aole kanaka e hiki e loaa iaia ka noho kuokoa ana ina aole nona ponoi kona wahi e ku ana. Aole no hoi lahui e lilo i lahui kuokoa, ina aole aina o ia lahui e paa ana. He mau mea keia i ikeia e kakou ka oiaio ame ka hiki ole e hooleia. I loaa ka ulu nui ana o ko kakou lahui mamuli o ko lakou noho ana maluna o na aina, a e mahi ana kela ame keia ohana i ka lakou ai iho, a e hele ana e hopu i na i'a maloko o ke kai e hoopuni ana ia Hawaii nei. Aka, o ka paa ana b ke kanaka i ka aina ke kahua oi loa o ka hoopomaikai mai i kela kanaka. O ke alanui o ka waiwai, ame ke ola kino maikai ana, mai na nina mahi mai no ia, a o ke aupuni i nele i na kanaka mahi, e hooia mai ana ia aupuni i kona nawaliwali. I loaa no na kanaka mahi, i ka loaa o ka aina. A no ia kumu, i lilo ai o Amerika i au- puni oi aku o ka waiwai, mamua o na aupuni e ae. A pela no kakou o Hawaii nei. Ina kakou e huli aku ana a nana i na la e noho ana ko kakou mau kupuna, e ike ana kakou me ka maopopo loa, i ke kumu o ko lakou ikaika ana ame ko lakou palahalaha ana. I ka lilo ana o na aina i na kana- ka o ko na aina e, la manawa ka- kou o ike iho ai, i ke emi ana mai o ko kakou lahui, ame ke emi ana mai o ke ola kino maikai, ke alanui o hoopulapula ana i ka la- hui. Ua oleloia ma ko kakou mau moolelo Hawali, na like ke kino o ke kanaka koa, me ka pua o ka lehua. A owai la o kakou i ike ole i ke ano o ka pua lehua. Aole paha he pua i oi aku ka nani mamua o keia	pua. Ua mohaha, a ua ikaika :; o ana mai o kona waihooluu. i".. ikaika ka ooi ana o kona mau li . lihi, a he kakaikahi wale o na ; a ke Akua i hana mai ai i mea hoohiwahiwa i kona honua, i like mai ka nani me ka pua lehua i ma- hala piha. A o keia pua ka mea a ua kanaka Hawaii i hoohalikelike ai i ko kakou mau kanaka koa. "He pua lehua ke kanaka." A pehea la keia pua i lilo ai i m nani. No kona ku ana i kahi mu] ;. l No kona kau ana mai maluna o ka laau o ulu lipolipo ana. No ka loaa ole ana o keia pua i na m nana e hoopilikia aku. No ka ulu ana i ka wao. A o keia na mea a kakou e ike nei oia na kumu i nani io ni keia pua. A iua oia ka ).-, i hoohalikelike o ko kakou mau kiu , e loaa ana anei keia nani, ina ka- kou e. noho ana ma na wahi pela- pela a i hoohuikauia hoi me na la- hui e aku. Aole loa. Elike me ke ku kaawale ana o ke kumu olm lehua, pela no i noho ai ko kakou mau kupuna, a pela i loaa ai nu kanaka nani o na oiwi kino, a ku ai ka Kapena Cooke olelo ana: "He lahui kino oiwi nani; he lahui nani ke nana aku." Ke manaoio nei ko oukou meaka- kau, aole alanui o ae o kakou e hoea aku ai i kela pahuhopu i ma- kemake nui ia e na Alii o kakou i hala aku i ka make. Ua hoao no lakou e imi i mau alanui e ulu hou ai keia lahui, a ua nele nae ka loaa mai ana ia lakou. A na ke Alii Makaainana o kakou, ke Alii Kuhio i hoala mai i ke alanui e loaa io ni keia mea i iini nui in e ko kakou mau makua i hala wale aku i ka make. Ua hala aku koia Alii naauao o kakou. Ke Alii hoi i ike aku i na mea e hoopii hou ia ai kona lahui ma ka papa o ka iko hou ia ana. A eia nae ke ku noi kana mau hana i kokua nui mai ai. He oiaio na laweia aku oia mai kona manaolana, a laweia aku la. Aka, na kakou e ka poe e ola nei, ana hoi i makemake ai e ohi i keia mau pomaikai, na kakou e huli aku na mea e loaa ai ko kakou manaolana lahui. Aole ko oukou meakakau i kanalua no na mea i makemakeia oia. Ko manaoio nei no oia, na ke Akua keia mau hana, a e hooko mai ana no oia i kana manawa i manao ai ua kupono. Ma ko kakou aoao, ke koi m ui nei na hana e lawelaweia mai nei no ka pomaikai o na koa i eha, ma Amerika, e lalau aku na lima. a e hoohana i na mea i ikeia he mau mea ia e hiki ai e hooulu hou ia keia lahui aloha o kakou. E lilo ka mea i lako, i mea kokua mai. E lilo ka mea i loaa kona aina, a i makemake ole paha e hoi ma keia mau aina, i poe e kokua nui mai ana, aole wale no ma ka haawi ana mai i na ao, aka, ma ka hoike aua mai i ke alanui i kuhikuhiia mai he alanui e alakai ana ia kakou i ka aina o ke ola hou o keia lahui. NA ANOAI. Aole no i nele na manaolana o ka poo e ku mau nei mahope o ke ka- nawai hoopulapula, no ka loaa mai o na hoololi i makemakeia, na hoo- loli hoi i akeia e loaa no ka hoo- nee ana aku i na pomaikai o keia Kanawai imua. Ua hoomaka na Ko- misina e noi no keia mau moololi i kela mau pule koke aku nei no, a i keia mau la mai la, ua loaa mai na lono, ua hooholoia e ka Hale o na Senate, a he mau la helu wale no koe, a e holo mai ana i ka Hale o na Lunamakaainana, a o ke kau mai no ia o ka pulima o ka Peresidena, a o ka holo no ia. He mea ano nui keia i ka poe e make- make io nei e nee aku keia mau pomaikai no na Hawaii imua. Ua ike no kakou i na manao o ua ala- kai Demokarata. Ua hoike mai lakou i ko lakou ku-e i keia ninau. Aka, heaha la ia i ke kanaka Ha- waii. Ua hiamoe mau oia, a o lilo ana keia pomaikai i mea nana ma- kaia e lakou. He manaolana nae ko makou, o uuku mai ana na kanaka ku-e ma keia mua koke iho. E nana aku paha kakou imua la. Mamuli o keia ma'i iloko o na pipi waiu, a ua komo aku hoi ka anoano o keia ma'i iloko o kona waiu, ua imiia na holoholona haawi waiu i loaa ole i keia ma'i, a i hiki ole no hoi e komo aku. Ua loaa o ke kao, kekahi holoholona haawi waiu, i lona olo kona waiu i keia ma'i, a no ia kumu eia kekahi poe ke hanai mai nei i keia holoholona no kona waiu maemae. Ua kama aina kekahi poe o kakou i ka waiu o ke kao. He oi ae kona ono ma mua o ko ka pipi. O kahi ku-e iki i keia waiu oia no ka hohono Aka, ina e maemae ka uwila ana aole no e komo ana ka hohono. O ka hohono, mai kona hulu ae u la. A ina e maemae ka uwi au a komo olo kekahi hulu kao iloko o ka waiu, aole no e hohono nu O na keiki, a i ole o na kanaka ano aoo paha, ka pololei, kai ike i keia mea o lu waiu kao. He wn ono, a momona. Ua nui kona oi o me ka uala.

NA KOMISINA
W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,
JOHN H. WISE.

Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna O ka Mokupuni o Molokai.

Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina mea like i makemakeia e ninau mai.


NA HOOLALA NO NA AINA HA- LAKAHIKI O NA HAWAII MA MOLOKAI. Elike me na hana i malamaia ma ka halawai a na Komisina Home Ha- waii i kela pule aku nei, pela ke Kakauolelo Geo. P. Cooke, i hooko aku ai i na kauoha a kela halawai. Oia hoi aa waiho aku oia i kekahi mau ui i na poo like ole o na Hui Hana Kini Halakahiki ma Hono- lulu nei, e pili ana i na kokua ame na hoolilo ana aku i na hua hala- kahiki, ke komo na kanaka Hawaii maloko o keia oihana, ina e ikeia ana he mau kokua kekahi e loaa mai ana, aole wale no ma ke dala, aka, ma ka hoolilo ana aku i ka halakahiki. Elike me ka mea i hoike mua ia aku i ka poe heluhelu o keia mau kolamu o ka Nupepa Kuokoa, ua ikeia he mau eka kekahi i kupono EO ke kanu halakahiki ma Palaau ame Hoolehua, Molokai, i hiki aku mai ka 3,000 a ka 3,500. A ma- muli o ka uuku o na loaa o ke Ko- misina, ua manaoia e huli aku i na kokua mawaho. A o keia mau ninau i waihoia aku, no ke ake ana no ia e maopopo; ka mua, ka nui o na eka i manaoia e lakau, ua lawa i ka ohana hookahi e hoohana aku ai ma keia oihana o ke kanu halakahiki; o ka lua, e nui kupono i hiki ai i kela ohana ke mahi i mau mea e ae mawaho o ka halakahiki no ka loaa ana he ola i kela ohana ame kahi e hooholo aku ai i na holoholona; ke kolu, ina paha he mau kokua dala kekahi e hiki ana e loaa mai, a hoaha la ka huina nui oia ma uko- kua; ka ha, ke ano o ka hoolilo ana aku o na hua halakahiki, oia hoi ke kumukuai, a ina paha e kukulu- ia ana he hale hana kini halakahi- ki ma keia mua koke iho ma Molo- kai. E ike mai no kakou, eia na Ko- misina ke iini nei e hooko aku i na kauoha i manaoia e ke Alii Kuhio, oiai oia e ola ana, oia hoi ka ike ana aku e laweia ana kela mau aina o Molokai e ua kanaka Hawaii, a e hooholoholo aku ka hoihoiia ana o na kanaka malaila. Ke hoomao- popo mai la no oukou, o keia keka- hi o na alanui i makemakeia e na Komisina aka, mamuli o kekahi mau keakea a ke kanawai na ikeia ka uuku loa o na loaa, a i mea e hiki ni o hoomauia aku na manao hooholomua o ke Komisina, e koi aku ana lakou i ka Ahaolelo Nui o Amerika e hoololiia keia hapa o ke kanawai, i hiki ai e mahuahua ae na loaa. Aka mamua o ka hoea ana mai o ia mau kokua, ina e hoo- ko io ia mai ana keia makemake o ke Komisina, ke hele nei lakou e huli, ina paha he mau kokua ke- kahi e loaa mai ana mai waho mai, ma ke ano he kokua dala. Ina no e hoomaka ana ke ana ana o keia mau apana aina, aole no e pau ana mamua o ka loaa ana mai he mau lono no na mea i makemakeia mai Wakinekona mai. Ina e aoia mai ana keia mau hoololi. aole no i hewa keia huli mua ana aku i na kokua no ka mea aole wale no o ka ninau dala ka i makemakeia e loaa mai aka o ka hiki ana e hoolilo aku i na hua o ka halakahiki mahope O ka hoouluia ana e na kanaka. O ka ninau hiki e hooulu i keia huaai ma kela mau aina, aole ia he ninau, no ka mea ke kanuia nei mauka aku o keia mau wahi i ma- naoia, a ma na wahi no i maikai ka lepo ke ulu la ka halakahiki He mau eka nui maoli keia, a ua ikeia ma na lawelawe ana o keia oihana ma na wahi e aku, eia no i ka 10 na eka hiki i ka ohana hoo kahi ke lawelawe. Aka aole i ma- nao ke Komisina o ke kanu hala wale no ka hana e loaa ai ke ola io ka ohana. Ua makemake lakou e haawi mai i na eka e lawa pono ai a e hohalahala ole ai ka ohana e hoi aku ana ma keia mau aina. Ke manao nei lakou. o na wahi eka aina e hiki ai e hooulu i na mea a na lakou, a e malama ai paha i mau puaa ame na pipi. He mau wa nao maikai a hooholomua keia o ke Komisina a he alanui hoi e hooia mai ana i na pomaikai o keia mua uku. Ma keia mau hana a ke Ko- misina e hoike mai ana lakou, aia iloko o ko lakou mau naau ka ma kemake ana e loaa io ka holomua o keia mau lawelawe ana no ka po maikai o keia kanawai, i manaoia	no ka hooulu hou ana, ame ka loaa ana he mau home kuokoa no na kanaka Hawaii e makemake ana e loaa na home oia ano. Ae, aole no i poho na manaolana o ke Alii aloha a kakou. A ke nana mai nei kona uhane, me na hoomaikai i kana Ka- maliiwahine ame na lala e ae o keia Komisina. KA OIHANA OLONA. Ua oleloia mai e ka poe ike ma na hoomaopopo ana i na mea like le e hanaia mai nei na kaula, ame na aho like ole, o ke olona ka oi ka paa ame ka palupalu. Ua nui ea imiia o keia mea o ke olona i na makahiki i hala koke iho la me ka manao e hooulu hou ia keia oihana. Ua lilo keia mea i mea hoaoia na keena oihana lima-hana o Wa- kinekona, a o ka mea i ku-eia ai keia mea no ka oihana hana aho, oia no ka loaa ole ana o kekahi mea e hiki ai e hana a waliwali kona kino mamua o ka hiki ana e hilo; aka, i keia mau makahiki pokole mahope mai, ua loaa kekahi mikini nana o hoowaliwali i ke kaula, a nana e kope, a pau kona oolea ana. I kela mau la aku nei ua loaa mai na ninau, mai Wakinekona mai, ina paha e hiki ana e hoolawaia aku na koi no keia mea. A mamuli o keia koi, ua huliia aku na wahi e ulu nei ke kino o keia mea, a ua ikeia he uuku wale no na wahi e ulu nei keia mea, oia hoi aia no ma na Mokupuni like ole, aka, ua uuku loa ka ulu ana, e hiki ole ai e hoo- pihaia na kauoha. I keia mau la iho la, ua komo mai na koi mai ke Keena Ululaau mai o ke Teritore o Hawaii nei, ia Geo. P. Cooke, ke Kakauolelo o ke Komisina o na Ho- me Hawaii, e haku i kanawai e hookaawale ana i kekahi mau (lala no ka hoohoihoi hou ana e kanuia keia mea o ke olona ma na wahi like ole, i lilo ai i mea kuaiia, a i hoola- waia ai hoi ka makemake o na hale hana lopi, kaula, aho, a pela aku. Ua hakuia ke kanawai, a ua hiki. e ikeia o keia mau dala i noiia mai a e hooliloia ana hoi e ke Keena Ululaau, ua uuku kupono, a ua lawa no nae, no ka haawi ana mai i na kanaka Hawaii, e komo aku iloko o kekahi oihana ku kaawale no Hawaii nei wale no. O ka heluna (iala a ka Bila e koi nei he $1,500 wale no. Eia kakou o na kanaka Hawaii ke ku nana nei e ake ana e loaa kekahi oihana nana e kokua mai ia kakou ma ka noho ana ma ko ka- kou nei aina. O keia paha ka oiha- na e hiki i na Hawaii ke olelo iho, ua kukaawale no kakou wale no. No kekahi mau kenikuria ka noho ana o ko kakou mau kupuna ma keia mau Paeaina, a ua lawa no nae lakou i na aho lawai'a, ame na aho e hono ni i ka lakou mau upena oia mau la. Ua hana ia na aho mai ke olona mai, a aole paha he aho ola loihi elike me keia mea o ke olona. He kakaikahi wale no na aho o keia ano i koe no ka mea, i ke komo ana mai o na pipi ame na kao, amo na hipa, ua pau keia laau i ka aiia e keia mau ho- loholona, a o ka hopena, ua nalowale aku ka ikeia ana o keia mea, a i keia mau la, he mau wahi kakai- kahi wale kahi e ulu nei. Aka, aolo no e lilo ana i mea paakiki ka hooulu hou ana aku i keia laau, no ka mea ua hiki hoi e paa i ka pa, a ua hiki hoi e hooia mai e loaa ana na uku kupono no ka poe e makemake ana e komo aku iloko o ka oihana hooulu ana i keia mea. Aole wahi i hiki ole e ulu keia mea o ka olona. Ua ulu ma ke kuahiwi a ma na aina haahaa. Ua hiki e hoouluia ma na nina maloo a ma na aina i hiki ole e ulu ke- kahi mau mea okoa ae. No keia kumu. e hiki ana ke hoouluia ma na aina o lakou e loaa mai ana ma Molokai, a ina pela iho la na manao lana no keia laau ke hooia mai nei na ninau e komo mau mai nei, e lilo ana keia i mea hooulu hou ia ma Hawaii nei. A ke manao nei ko oukou meakakau he mau mea keia e hoonui mai ana i na kumuhana e hiki ai i na kanaka Hawaii ke loaa na pomaikai o keia mua aku O ka oihana ano hoomauia ma Hawaii nei, e hiki ole ai e pau, oia no ka oihana lawai'a. A ke hoo- komoia mai nei na aho lawaia apau	e lawelawe ia nei ma Hawaii nei, mai na aina e mai. Aka, i na la i hala aku, ua hoolawa no o Hawaii noi ia lakou iho me na aho like ole, mai na mea liilii ahiki aku i na aho nunui no na ahi ame na ulua lalakukui o ke au kahiko. E kaa ana na ke Keena Ulu-laau e hoomaka ka hoouluia anu o keia moa o ke olona. O na kanaka e lawelawe nei keia Keena kai ike a hoomaopopo i na walu e ulu nei keia laau, a o lakou ana no ko ike i na wahi kupono no ka hooulu ana aku. He mea waiwainui keia i ka wa kahiko, a ke manaolana nei ko oukou meakakau e hoea hou mai ana ka la e hooulu hou ia mai ai keia laau ma Hawaii nei. I keia mau la nele i na kaula paa no ka hilo ana aku i aho lawai'a, ua kiiia aku ke kilika, ame ka lopi pulupulu. O keia mau aho nae, he popopo koke a he loihi ole ka hiki ana e hoohanaia aku. Aole pela keia mea o ke aho olona. Ua ike ko oukou meakakau i na aho lawai'a i hanaia mai ke olona mai, a ke ma- lama mai nei no kekahi mau kana- ka lawai'a i na aho o keia ano i haawiia mai ia lakou e ko lakou mau kupuna. O kekahi he mau makahiki loihi ka malamaia ana, aka nae, ke mau nei no ka paa ame ka malama nui ia. O ke ke Alii Kalanianaole ke- kahi loea lawai'a a ua loaa iaia kekahi mau aho olona mai kona mau kupuna mai. O ka malama pono no nae ke kumu o ka loihi o ke ola ana o keia mau aho ana. A ke waiho mai nei no me kana Kamaliiwahine. No keia ola loihi o keia aho ke kumu e makemake mai nei e loaa, a e hoohana aku no ka pomaikai o na kanaka lawe- lawe i keia oihana o ka oihana la- wai'a. Ke hauoli nei ko oukou meakakau i ka loaa hou ana he manaolana no keia oihana Hawaii i nalowale aku. Ke manaolana nei au e hoea mai ana ka manawa e ike aku ai kakou i na ululaau o keia mea o ke olona e ulu mai ana ma ua nina o na kanaka Hawaii, a e hoounaia ana he mau tona o keia mea no ka hilo ana mai i mau aho lawai'a no na hanauna o keia mua aku. O ka ka- kou o ke koi aku i na Hawaii ma- loko o ka Ahaolelo e kokua mai i ka hooholo ana i ke kanawai e hoo- kaawale ana i keia haawina dala i noi ia aku. no ka hooulu hou ana i keia mea ma Hawaii nei. He $1,500 wale no dala i koiia mai ma keia kanawai, aka, o kona mau ma- naolana nae e hiki aku ana i na tausani no keia mua aku. Ke kokoke aku nei kakou i na la o ka noho mai o ko kakou Ahaolelo. O ka manawa kupono keia e hoo- makaukauia ai na kanawai ano hoo- pomaikai i na kanaka o ka aina. O ka ninau auhau keia e noke mauia mai nei ma ua nupepa. He mea eha io no ka pii ae o ka auhau o na aina o kakou e noho nei. Aka ina e nui ana ka makemake o na kanaka i mau kula naauao, a i mau alanui konokilika, a i mau uwapo ku moku no kakou, aole no e hiki ana e hoemiia iho na auhau o ka kou. O ka imi aku nae i ke alanui e hiki ai e kaulike ka auhau ma luna o na kanaka a pau ka hana oi aku. O kekahi kumu pilikia, eia kekahi poe ke uku uei i ka auhau piha, a eia kekahi poe ke uku hapa nei. E huli aku a e hoike ae oia ka hana pono. Alaila emi ka auhau Ma ka leka mai nei a ka Elele Baldwin, e hoike mai ana, ua ma- kaukau oia e hookomo i ka Bila no na hoololi a ko Komisina, Home Hawaii i makemake ai. Aka, ma na lono uwea ole, ua loheia mai nei ka holo ana o keia Bila iloko o ka Hale Senate, i kela la aku nei. A i keia la 16, mai nei hoi ua aponoia e ke Komite o ka Hale o na Lunamakaainana. Me keia mau lono, he mea maopopo e hoo holoia mai ana keia Bila, i keia mau la mai no, a hele aku no ke kakau- inoa mai o ka Peresidena. Mamuli o ke ulolohi o ka hele ana mai o ka leka, pela i loaa mai nei mahope o ka holo ana o ka Bila Senate Ke hauoli nei ke Komisina no keia loaa koke o ka hoololi i makemakeia e lakou. O keia paha kekahi Bila hikiwawe loa o kona hooholoia ana e ka Ahaolelo nui o kakou.