Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 4, 25 January 1923 — KA OIHANA OLONA. [ARTICLE]

KA OIHANA OLONA.

Ua oleloia mai e ka poe ike ma na hoomaopopo ana i na mea like ole e hanaia mai nei na kaula, ame na aho like ole, o ke olona ka oi o ka paa ame ka palupalu. Ua nui ka imiia o keia mea o ke olona i na makahiki i hala koke iho la me ka manao e hooulu hou ia keia oihana. Ua lilo keia mea i mea hoaoia e na keena oihana lima-hana o Wakinekona, a o ka mea i ku-eia ai keia mea no ka oihana hana aho, oia no ka loaa ole ana o kekahi mea e hiki ai e hana a waliwali kona kino mamua o ka hiki ana e hilo; aka, i keia mau makahiki pokole mahope mai, ua loaa kekahi mikini nana o hoowaliwali i ke kaula, a nana e kope, a pau kona oolea ana. I kela mau la aku nei ua loaa mai na ninau, mai Wakinekona mai, ina paha e hiki ana e hoolawaia aku na koi no keia mea. A mamuli o keia koi, ua huliia aku na wahi e ulu nei ke kino o keia mea, a ua ikeia he uuku wale no na wahi e ulu nei keia mea, oia hoi aia no ma na Mokupuni like ole, aka, ua uuku loa ka ulu ana, e hiki ole ai e hoopihaia na kauoha. I keia mau la iho la, ua komo mai na koi mai ke Keena Ululaau mai o ke Teritore o Hawaii nei, ia Geo. P. Cooke, ke Kakauolelo o ke Komisina o na Home Hawaii, e haku i kanawai e hookaawale ana i kekahi mau dala no ka hoohoihoi hou aua e kanuia keia mea o ke olona ma na wahi like ole, i lilo ai i mea kuaiia, a i hoolawaia ai hoi ka makemāke o na hale hana lopi, kaula, aho, a pela aku. Ua hakuia ke kanawai, a ua hiki e ikeia o keia mau dala i noiia mai a e hooliloia ana hoi e ke Keena Ululaau, ua uuku kupono, a ua lawa no nae, no ka haawi ana mai i na kanaka Hawaii, e komo aku iloko o kekahi oihana ku kaawale no Hawaii nei wale no. O ka heluna dala a ka Bila e koi nei he $1,500 wale no. Eia kakou o na kanaka Hawaii ke ku nana nei e ake ana e loaa kekahi oihana nana e kokua mai ia kakou ma ka noho ana ma ko kakou nei aina. O keia paha ka oihana e hiki i na Hawaii ke olelo iho, ua kukaawale no kakou wale no. No kekahi mau kenikuria ka noho ana o ko kakou mau kupuna ma keia mau Paeaina, a ua lawa no nae lakou i na aho lawai'a, ame na aho e hono ai i ka lakou mau upena oia mau la. Ua hana ia na aho mai ke olona mai, a aole paha he aho ola loihi elike me keia mea o ke olona. He kakaikahi wale no na aho o keia ano i koe no ka mea, i ke komo ana mai o na pipi ame na kao, ame na hipa, ua pau keia laau i ka aiia o keia mau holoholona, a o ka hopena, ua nalowale aku ka ikeia ana o keia mea, a i keia mau la, he mau wahi kakaikahi wale kahi e ulu nei. Aka, aole no e lilo ana i mea paakiki ka hooulu hou ana aku i keia laau, no ka mea ua hiki hoi e paa i ka pa, a ua hiki hoi e hooia mai e loaa ana na uku kupono no ka poe e makemake ana e komo aku iloko o ka oihana hooulu ana i keia mea. Aole wahi i hiki ole e ulu keia mea o ka olona. Ua ulu ma ke kuahiwi a ma na aina haahaa. Ua hiki e hoouluia ma na aina maloo a ma na aina i hiki ole e ulu kekahi mau mea okoa ae. No keia kumu, e hiki ana ke hoouluia ma na aina o lakou e loaa mai ana ma Molokai, a ina pela iho la na manaolana no keia laau ke hooia mai nei na'ninau e komo mau mai nei, e lilo ana keia i mea hooulu hou ia ma Hawaii nei. A ke manaa nei ko oukou meakakau he mau mea keia e hoonui mai ana i na kumuhana e hiki ai i na kanaka ke loaa na pomaikai o keia mua aku. O ka oihana ano hoomauia ma Hawaii nei, e hiki ole ai e pau, oia no ka oihana lawai'a. A ke hookomoia mai nei na aho lawaia apau

e lawelawe ia nei ma Hawaii nei, mai na aina e mai. Aka, i na la i hala aku, ua hoolawa no o Hawaii nei ia lakou iho me na aho like ole, mai na mea liilii ahiki aku i na aho nunui no na ahi ame na ulua lalakukui o ke au kahiko. E kaa ana na ke Keena Ulu-laau e hoomaka ka hoouluin ana o keia mea o ke olona. O na kanaka e lawelawe nei keia Keena kai ike a hoomaopopo i na wahi e ulu nei keia laau, a o lakou ana no ke ike i na wahi kupono no ka hooulu ana aku. Hc mea waiwainui keia i ka wa kaliiko, a ke manaolana nei ko oukou meakakau e hoea hou mai ana ka la e hooulu hou ia mai ai keia laau ma Hawaii nei. I keia mau la nele i na kaula paa no ka hilo ana aku i aho lawai'a, ua kiiia aku ke kilika, ame ka lopi pulupulu. O keia mau aho nae, he popopo koke a he loihi ole ka hiki ana e hoohanaia aku. Aole pela keia mea o ke aho olona. Ua ike ko oukou meakakau i na aho lawai'a i hanaia mai ke olona mai, a ke malama mai nei no kekahi mau kanaka lawai'a i na aho o keia ano i haawiia mai ia lakou e ko lakou mau kupuna. O kekahi he mau makahiki loihi ka malamaia ana, aka nae, ke mau nei no ka paa ame ka malama nui ia. O ke ke Alii Kalanianaole kekahi loea lawai'a a ua loaa iaia kekahi mau aho olona mai kona mau kupuna mai. O ka malama pono no nae ke kumu o ka loihi o ke ola ana o keia mau aho ana. A ke waiho mai nei no me kana Kamaliiwahine. No keia ola loihi o keia aho ke kumu e makemake mai nei e loaa, a e hoohana aku no ka pomaikai o na kanaka lawelawe i keia oihana o ka oihana lawai'a. Ke hauoli nei ko oukou meakakau i ka loaa hou ana he manaolana no keia oihana Hawaii i nalowale aku. Ke manaolana nei au e hoea mai ana ka manawa e ike aku ai kakou i na ululaau o keia mea o ke olona e ulu mai ana ma na aina o na kanaka Hawaii, a e hoounaia ana he mau tona o keia mea no ka hilo ana mai i mau aho lawai'a no na hanauna o keia mua aku. O ka kakou o ke koi aku i na Hawaii maloko o ka Ahaolelo e kokua mai i ka hooholo ana i ke kanawai e hookaawale ana i keia haawina dala i noi ia aku, no ka hooulu hou ana i keia mea ma Hawaii nei. He $1,500 wale no elala i koiia mai ma keia kanawai, aka, o kona mau manaolana nae e hiki aku ana i na tausani no keia mua aku.

Ke kokoko aku nei kakou i na la o ka noho mai o ko kakou Ahaolelo. O ka manawa kupono keia e hoomakaukauia ai na kanawai ano hoopomaikai i na kanaka o ka aina. O ka ninau auhau keia e noke mauia mai nei ma na nupepa. He mea eha io no ka pii ae o ka auhau o na aina o kakou e noho nei. Aka, ina e nui ana ka makemake o na kanaka i mau kula i naauao, a i mau alanui konokilika, a i mau uwapo ku moku no kakou, nole no e hiki ana e hoemiia iho na auhau o kakou. O ka imi aku nae i ke alanui e hiki ai e kaulike ka auhau maluna o na kanaka a pau ka hana oi aku. O kekahi kumu pilikia, eia kekahi poe ke uku nei i ka auhau piha, a eia kekahi poe ke uku hapa nei. E huli aku a e hoike ae oia ka hana pono. Alaila emi ka auhau. Ma ka leka mai nei a ka Elele Baldwin, e hoike mai ana, ua makaukau oia e hookomo i ka Bila no na hoololi a ko Komisina, Home Hawaii i makemake ai. Aka, ma na lono u\vea-?ole, ua loheia mai nei ka holo ana o keia Eila iloko o ka Hale Sonate, i kela la aku nei. A i keia la 16, mai nei lioi, ua aponoia e ke Komite o ka Hale o na Lunamakaainana. Me keia mau lono, he mea maopopo e hooholoja mai ana keia Bila, i keia mau la mai no, a hele aku no ke kakauinoa mai o ka Peresidenn. Mamuli o ke ulololii o ka hele ana mai o ka leka, pela i loaa mai nei mahope o ka holo ana o ka Bila Senate. Ke hauoli nei ke Komisina no keia loaa koke o ka hoololi i makemakeia e lakou. O keia paha kekahi Bila hikhvawe loa o kona hooholoia aua e ka Ahaolelo nui o kakou.