Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 4, 25 January 1923 — NA KOKUA I NA KANAKA E HOI ILUNA O KA AINA, MA KEKAHI MAU WAHI MA AMERIKA HUIPUIA. [ARTICLE]

NA KOKUA I NA KANAKA E HOI ILUNA O KA AINA, MA KEKAHI MAU WAHI MA AMERIKA HUIPUIA.

Ma Amei-ika Huipuia, iui lilo ka ninau hoihoi ana aku i na koa, i eha ma ke kaua nui ma Europa, i mea ano nui, a koikoi no hoi. Ma ko kakou nei Paeaina nei hoi, 0 ka hoihoi i na kanaka Hawaii, ka ninau ano oi o ke koikoi. Ma ka hoihoi ana i na koa i eha ma na aina o Am«rika Huipuia, ua manaoia he alanui ia e hookaa aku ai ke aupuni i ka aie, i na kanaka i hele 1 ke kaua no ke ola o ke aupuni, a ua eha, a hiki ole ia lakou e munaoia ua like ko lakou ikaika mo na la mamua o ke komo ana aku iloko o ke kaua. Ke uku nei ke aupuni i keia poe he mau uku hoomau, mamuli o keia eha i loaa ia lakou. A ua loaa i keia poe mai ke $80.00 a ke $150.00 o ka mahina. O keia mau dala, ma ka nana iho he haawina ano nui keia, a ua pono no paha e manaoia ua lawa keia poe. Ma kekalii aoao, ua lawa io no. Ma kekahi nae, aole no i lawa, no ka mea, ina aole palia keia mau eha ame keia mau hemahema i loaa ia lakou, aole e emi mai na loaa a keia poe. Aka, ua loaa i kela poe keia heluna (lala, a o ka ninau ua noho iho anel lakou, a ai wale no i koia mau dala, me ka hoao ole e imi aku i alanui o hoonuiia ae ai ka lakou mau lowa? Aole, o ka inua ua wehe ke Aupuni he mau kula ao mahiai, ame hanai holoholona. A i ka hookuuia ana aku o keia poe mai na kula aku, ihea lakou e hele ai e hoike i ko lakou naauao, a i ole e hoohana i ka naauao i loaa ia lakou? O na hana mahi ame hanai holoholona, aia wale no a loaa na aina alaila hiki e hoohanaia keia naauao. A mamuli o ka lawa ole o na dala e hiki ai. e loaa na «ka aina no keia hana, ua lilo io no keia ninau i mea paakiki. No ka mea, e loaa ana na aina i kalii dala uuku mai, a liui pu hoi me ka nele, oi loa aku ka pankiki o keia ninau. Aka, aia ma kekahi mau Mokuaina, elike paha me Minesota, Wiskosini, ame Mochigana, he mau tausani o na ■eka aina ululaau i pau i ke ahi, a ua ulu kakaikahi na laau ma kekahi mau wahi, a ua paa pu no hoi kekahi i na nahelehele like ole, a o kekahi ua okiia na kumulaau nunui, a ua ulu hou ole ae na laau ma keia mau wahi. Ke waiho %vale nei keia mau aina, he inau tausani eka ka nui. Aia no nae na okumukumu laau ke ku la, a he liana nui ka hue ana ae, i keia mau okumukumu. Aka, he mau aina emi mai nae o na eka, a ua hiki e loaa mai ka $20, ahiki i ka $25, o ka eka hookahi. A o na aina maikai e kuaiia ana no keia oihana, ua pii aku ia a ka $200

nme $300 o ka eka liookahi. Nolaila, ua hooholo iho la kekahi poe koa i eha, a i hemo mai keia mau kula mahi mai, e hele e nana i kei& mau aina pau-ahi. Ua nianao ke Komitc i hele e nana, he aina maikai keia, a ua lawe ae la iakou mai ke 40 a ke 80 o ka mea hookahi. Ua hoomaka keia poe e hana, a ke ohi mai nei i na loaa. Ua lilo na elala uku hoomau mai ke Aupuni mai i nvea e kokua ana i ko lakou mau ola, ahiki i ka nui ana mai o na loaa a ko lakou mau lima. Eia hoi leakou na Hawaii ke kukulu nei a ke hoohana nei i keia manao hookahi no. Ua hookaawaleia nae ,hoi e ke Aupuni he mau tausani eka, no keia liana ma Hawaii nei. Aole lio mau uku dala hoomau e loaa ana i kela ame keia kanaka e hoi ana ma keia mau aina 0 Ha-waii, aka, ua ae mai nae ke Aupuni e haawi i kekahi mau elala nau e hoohana ai ma kou ainn, a e lawa ana keia mau elala ahiki i ka holopono ana o kau mau hana i manao ai. O keia poe koa, ua hele lakou ma na kula mnhi ame hanai holoholona 110 ke ao ana i keia mau oiliana a o na kanaka Hawaii hoi e hoi ana maluna o keia mau aina, e liel-e aku ana na kumukula ma ko lakou iiiau homo ame ko lakou a ilaila e aoia ai kela ame keia kanaka Hawaii i makemake e ao ia aku. Ma keia mau mea nae kakou e ka lahui e ike mai ai, aole na mauao no ka hoihoi ana aku i na kanaka maluna o lea aina, he mea e lawelaweia ana ma Amerika wale no, aka, ma Hawaii nei kekahi. A o leekahi no lioi, ke aoia mai nei na koa ina na kula mahi, ame hanai lioloholona, a o kakou lioi maluna o na apana aina i haawiia aku ia oe. Hc mea maikai na kula, a he mea ku i ka pono, e lioomauia aku, aka nae, ua 01 aku ka naauao o keia mau hana ma Hawaii nei, mamua o k-ela ma Amerika, k{i lawe ana aku i na kumukula a i ke kanaka e hoohana ana i kona aina. Ma kekahi aoao ke aoia mai nei na kanaka i maopopo ole ka loaa o ka aina a i maopopo ole ka hoi e hooko aku i keia oihana ana e ao nei. Aka, #ia ko kakou nei, ua liiki e hoom-<popoia, b ke'Kahaka e noho ana ma kona aina, ua maopopo e makemake ana oia e lo.ia ka naauao no keia mau oihann. A o kekalii no hoi, ua loaa ka -a rfa hiki leupono i Vna kumu ao ke ike i ke ano o ka aina, ame na mea kupono e hooulu aku ai. He mau naauao keia e loaa ole ana i na kanaka i ao ia ma kekalii wahi okoa aku mai na aina i loaa ia lakou. Na mea ano nui i loaa i keia poe koa i lawe i k-eia mau aina, oia no keia: Ua loaa ia lakou na aina emi o ke a oi:ū paha e hoonui mai ana i ka hana mamuli 0 ka hoomaemae ana i keia mau aina, aka, i ka pau ana o ka aina 1 ka hoomaemaeia, ua hapaiia as kou aina, a kau ma kekahi kulana i ane like aku me na aina mahi e koiia mai ana na uku elike me $200 ame $300 o ka eka hookahi. A ua loaa aole me ke dala aka, mo kou hou ame kou ikaika. E ike ana ke kanaka i ka waiwai o keia mau aina i hoohana kino ia o ia, a ua loaa mai na pomaikai aole wale no mai ka aina ae, aka, mamuli o ka oi ana o kona kulana hiki lee hoohanaia. Aole o keia wale no ka pomaikai i loa'a. Ua oleloia, o keia mau koa ano oma'ima'i, mamuli o na eha i loaa ia lakou, ua hooiia a« ka maikai o ko lakou ola kino, mamuli o ka hanu mau ana i na ea maikai, a oluolu hoi oia mau aina i kaawale mai na wahi aku i noho paapuia e na kanaka. A mamuli 0 keia hoohana ana o ke kino i kekahi mau hana ikaika, ua lilo kela 1 mea e hooikaika mai ai i na kino 0 keia poe i oma'ima'i. Ua olelo pu ia mai, o kekahi o keia poe koa 1 hanu i na en gas a na Kelemalia, ua aneane e hiki aku i ke kukonukonu ana o ka ma'i akepau. A mamuli o ka noho ana ma keia mau aina, ame ka ikaika o ka hana, ua ola ae la keia mau kanaka i aneane aku e kaa mao o ka hiki ana e ola keia mau ma'i. O keia mau mea no hoi ka ko oukou meakakau e kakau mau nei. Ua hiki e hooia ia mai ka loaa ana o na ola kino maikai i na kananaka e hoi ana ina na aina mahiai e noho ai. O keia noho mau o ka kou maloko o na rumi liilii a e hanu mau ana i na ea maik&i ole kekahi kumu nui nana e hoemi nei ka heluna o ka kakou lahui. O ka loaa ana o na hana e hiki ai i ke kino ke loaa ka ikaika kekahi mea &no nui o ka noho ana ma na aina mahiai. A o ka oi aku, o ka loaa ana ia oe he mau ai maikai, i hana kinoia e-oe. O keia hele ana mai o ke kumu a'o i kou wahi e noho ana a e lawelawe ana i kau mau hana kekahi hoiko ana inai, ua oi aku ka naauao e inwelaweia nei o ko kakou mau Komialnn, mamuli o na kuhlkuhi a ko kannwai. Ua lona ka aina i

keia mnu kanaka, a ua ikeia ke ano o na hana kupono ame na oihana oi nku o ka pomaikai e lawelawe aku ni. A ua ikeia iho la k? ano o ka lepo o kou apalia aina a me keia hoomaopopo ana e loaa niui na mea oi aku o ka pomaikai e hooulu aku ai. A o k£ia mau naauao o a 'oia aku nnn i keia poe, e oi aku aua ko lakou hoomaopopo ana, mamua o ke ao ma kekahi wahi okoa aku, a ma kekahi wahi hoi i like ole ke ano o ka lepo no ka aina i loaa ia oe. Aole manao e ae o keia loaa ana 0 na aina i na kanaka Hawaii, mawaho ae o ka ike ana aku, e loafc ana ka hooulu houia ana o ko kakou lahui aloha. A i kein hana ana ]»ela, e loaa ana i na keiki o keia hanauna aku e hoea mai ana, he mau kaupoku a he honua e malu ai a e ola ai. Elike m« ka hoea ana mai o ka la i keia kakahiaka ae, ka hiki ole ia kakou ka papa ana a. i ole ke akeakea ana aku 1 kona hoea ana mai, pela no ka hiki . ole ia kakou e keakea i ke komo ana mai a na lahui e aku iloko o Hawaii nei, a i ka pau ana o na aina ia lakou, o ka lele no ia o na kauaka Hawaii me he manu la, a o ka nalohia ana aku no ia o keia lahui aloha. Eia ke komo nui mai ne na kanaka o ko na aina e, no ka loaa o ka hana oluolu, ame ka maikai o ka noho ana, aole ke anu ame ka wela. Mamuli 0 keia mau mea, na mea hoi e haawi mai ana i ke kanaka i ka noho oluolu ana, pela no e uui mai nei ke komo ana o na kanaka o ko na aina e lloko nei o kakou. A elike me ko kakou noho nele ana 1 na aina, pela no ka lilo ana aku o ke kahua e lona ai ka noho kuokoa ana ame ka noho oluolu ana. 0 keia na kumu koikoi o ka liooikaikaia nna e loaa mai kekahi mau aiua i n:i kanaka Hawaii, oiai e koe aha kekahi mnu wnhi liakina aina no ia mau hana. Ke minamina nui nei kakou i ka loaa ole mai o na aina ia kakou. Ke liuli aku r nei ko kakou mau maka ihope, a ke lilo nei na mea a kakou i ike ai i na la i hala aku 1 mau mea na kakou e ike a maka ai i ka pilihua o ka noho ana o keia mua aku, ina aole kakou e haawiia mai ana i mau aina no kakou. Ua hoea aku kakou i kela kulana hiki ole e paonioni pu aku me na kanaka o ko na nina e. ya pau na aina maikai i ke kaawale mai ia kakou aku, mamua o ke kaakaa ana o ko kakou mau maka, ame ka hoomnopopo ana i ka waiwai o keia mea o ka aina. Ke hoao nei keknhi poe o kakou e loaa ka aina, a mamuli o ka nele i ke dala pela e mau ai ka nele ana. A ke lalau aku nei kekahi poe o kakou i na a'ma nia na kanawai hookuonoono 0 kakou i lianaia i na makahiki 1 kaahope aku. Aka, o keia iini nui e loaa ka ainn, me ka nana: ole i ke ano o ka loaa arta, mai, ua lilo i mea e hooia mai ,nna i ka inakemake o ke kanaka Hawaii e loaa kahi e ku ai kona mau wawae. A ina kakou e ulolohi i ka paio ana me keia a nve kela e pono ai ka noho ana a'me ka loaa ana o ka ninn, e nele nna kakou. No ka mea ke lalauia mai nei na wahi eka aiua aupuni i koe, a ke maheleheleia mai nei me ka poe (lala, am« ka poe • nana ole ana i ka luhi ame na pilikia o ka hoohana ana aku i ua mau aina la. Aole kanaka e hiki e loaa iaiā ka noho kuokoa ana ina aole nona ponoi kona wahi e ku ana. Aole no hoi lahui e lilo i lahui kuokoa, ina nole aina o ja lahui e paa ana. He mau mea keia i ikeia e kakou ka oiaio nme ka hiki ole e hooleia. I loaa ka ulu nui ana o ko kakou lahui mamuli o ko lakou noho ana maluna o na aina, a e mahi ana kela ame keia ohana i ka lakou ai iho, a e hele ana e hopu i na i'a maloko o ke kai e hoopuni ana ia Hawaii nei. Aka, o ka paa ana o ke kanaka i ka aina ke kahua oi loa o ka hoopomaikai mai i kela kanaka. O ke alanui o ka waiwai, ame ke ola kino maikai ana, mai na nina niahi mai no ia, a o ke aupuni i nele i na kanaka mahi, e liooiu mai ana ia aupuni i kona nawaliwali. I loaa no tta kanaka mahi, i ka loaa o ka aina. A no ia kumu, i lilo ai o Amerika i aupuni oi aku o ka waiwai, mamua o na aupuni e ae. A pela no kakou o Hawaii nei. Ina kakou e huli aku ana a nana i na la e noho ana ko kakou mau kupunn, e ike ana kakou me ka maopopo loa, i ke kumu o ko lakou ikaika ana ame ko lakou palahalaha ana. I ka lilo ana o na aina i nfi, kanaka o ko na aina e, ia manawa kakou e ike iho ai, i ke emi ana mai o ko kakou lahui, ame ke emi ana mai o ke ola kino māikai, ke alanui o hoopulapula ana i ka lahui. Ua oleloia ma ko kakou mau moplelo Hawail, ua like ke kino o ke kauaka koa, me ka pua o ka lehua. A owni.la o kakou i ike ole i ke nno 0 ka pun lehua. Aole paha he puu i oi aku ka n»jd mamua o keia

pua. Ua moliaha, a ua ikaika :: 0 ana niai o kona v.-,iihooluu. ; ikaika ka ooi ana o Uona mau .1 lihi, a he kaknikahi '.vnlc o nn r a ke Akua i hana mni ai i ir, hoohiwahiwa i kona honua, i i,Vn mai ka nani in« ka pua lehu.i i m hala piha. A o keia pua ka a 11.1 kanaka Hawaii i hoohalikolikp ai i ko kakou mau kanaka "Hc pua lehua ke kanaka." \ pehea la keia pua i filo ai i mnani? No kona ku ana i kahi 111,1! , No kona kau ana mai maluii,: ,1 ka laau o ulu lipolipo ana. No ; i loaa ole ana o keia pua i na m nana e hoopilikia aku. No ka r , ana i ka wao. A o keia ua ino a kakou e iko nei oia na kumu i n:n , io ni keia pua. A iua oia ka ].-n hoohnlikelike o ko kakou mau kin . e loaa ana anei keia nani, ina kn kou e.noho ana ma na wahi pelnpela a i hoohuikauia hoi me na l i hui o aku? Aole loa. Elike n. - ke ku kaawale ana o ke kumu ohm lehua, pela no i noho ai ko kak.<■, mau kupuna, a pela i loaa ai na kanaka nani o na oiwi kino, r ku ai ka Kapena olelo ana: lahui kino oiwi nani; he lahui ko nana aku." Ke manaoio nei ko oukou meaknkau, aole alanui o ae o kakou p hoen aku ai i kela pahuhopu i mn kemake nui ia e ua Alii o kakoi; i hala aku i ka make. Ua hoao vilakou e imi i mau alanui e ulu lum ai keia lahui, a ua nele ;iae ka lon.n mai ana ia lakou. A na ke Alii Maknainana o kakou, ke Aln Kuhio i hoal.i mai i ke alaiuii e loaa io ni keia mea i iini nui in e ko kakou mau makua i hala wale aku i ka make. Ua hala aku keia Alii naauao o kakou. Ke Alii hoi 1 ike aku i na mea e hoopii hou ia ai kona lahui ma ka papa o ka iko hou ia ana. Ā eia nae ke ku nei kana mau hana i kokua nui mai ai. He oiaio ua laweia aku oia mai kona manaolaha, a laweia. aku la. Akn, na kakou e ka poe e ola nei, ana hoi i makemake ni e ohi i keia uiau pomaikai, na kakou e huli aku na mea « loaa ai ko kakou manaolana lahui. Aole ko oukou meakakau i kanalua no na mea i makemakeia 1 eia. Ko manaoio nei no oia, na. ke Akua keia mau hana, a e hookn mai ana no oia i kana manawn i manao ai ua kupono. Ma ko kakou aoao, ke koi mai nei na hana e lawelaweia mai in'i no ka pomaikai o na koa i elia, ma Amerika, e lalau aku na lima. a e hoohana i na mea i ikeia he mnu mea ia e hiki ai e hooulu hou ia keia lahui aloha o kakou. K lilo ka mea i lako, i mea kokua mai. E lilo ka mea i loaa kona aina, a i makemake ole paha e hoi ma keia mau nina, i po« e kokua nui mai ana, aole wale no ma ka haawi ana mai i na ao, aka, »a ka hoike aua mai i ke alanui i kuhikuhiia mai he alanui e alakai nna ia kakou i ka aina o ke ola hou o keia lahui.