Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 4, 25 January 1923 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA.

an]p oe i ike mai ia'u, k.i i kamaaina i kon xnau . oiai nae oe e noho ana - ku kahi no Kuloli, a he -5 '.au o ka amau i ka hoo- ! 'i ;:-.akani. . : " ■ la, hiki aku au 1 011 la, r.. e noho ana i Kailua, kapaia o Kapuaiakua, a o Kaneipolu kekahi inoa. . a ana au he hakina uala, vi : kuu lima, a hui kaua •1 ko'u piha eu, ua lilo koke he mau m«a i kamaaina aku ai ia oe i kela . a ai oe, o ka hookoia / kuu nianao e waiho i ke ahe koaie o Nuumea me oe, ke : hea mai kou puhaka ponoi no nae ahiahi molehu--h.-ipe iho o ko ai ana i ka i:?. a kaua, a'u nae i hana a o?, ike aku la au ia oe : ōkahe ana i ka auwai a ka . o'nihi o ka ipo i ka ipo, a . - - i hni a'u i upu ai. - ■->. hnpena o ia hand a'u, ua .i i,i oe i kau makahiapo, ::ikuahine hoi o kuu inoa oeK .hinihiniula i ke alo o Laur,- ■■.. .iha ka lani, miha ka honua a ke aiwaiwa. .. h.ikina uala au i ai ai, ua aa iloko olaila i ka ehu o ī .3. a o oe ka mea mawaho " : : pa ka waha i ke ahi ho- - :. o Xuumeaalani, ka aina o ka : nnho ai, a o ka mea hoi nana > ; k o rri,Tn i ko'u mau manao apau - ur.: ap, a o oe no hoi ka hope o . .--.-i h.*»ou 'i kino a'u. • : . - i ike ai e hii mai ana ko "...i hua o kou mau la wahine - r:amao mai la au mai ia oft -n isae oe iloko o ka lalawe h. j o ka hanau keiki, ua ike " . <-"• e ku ana ma ka puka "> k.i punohu uakoko, ia wa i ai ke kama pilialo iwaho k> kn. aole no hoi he iewe elike k.-i n:ea maa i ka hanau keiki. :i e hanai ana i ka hapuu \ "-:-■-:n. nhi no au me olua i na ma- - ,-.p;ia kakala ke kino o ke ••1 ka moku ana ae o k'a piko ole, a koe iho ka piko wai--'-s:. - ke koko lana hoi o ke kanaka, - - si haaheo hoi a ka ipo manu; ka hnaiele ana mai o ka pilikua k-.7)a :a oe, ua hele no hoi ke keiki : k? au kokoia o na la opio, ua lou - - ".a ea makau a ka lawai'a i Waia ua, a loaa kona hoa pupuu o ka rr-, nae ka mea apiki, aolo he rspai o keia kaikamahine. • • 0 ka hele ia a o ka luahine wale sku no koe, no ka mea ke hookokoke ".oa aku la i ka wa e maloo ai o ke k'Jirūwa:hu'i o Hanaio, a o oe hoi, r-u ka pono he pa-u kahi kapa a —a au i manao iho ai, ua waiwai » kuu haawi ana i hua na kaua 4 Xol2ila i ka po a'u i lawe aku : ka laau a haawi ia oe, oiai oukn-: e ka-ia ana e ka hiamoe» kulipo, - au i komo aku ai a hookau :- lei ilana o ka opu o ke kaiihine, a pau ka'u hana me ia, kn 'n wa i hoala ai ia oe, a - 'i p\i r .ku i ka hoololohewai o -- : r. nei i keia la. ' "No'.aila mai pahaohao oe no ka A 1 ka laau a'u i hoopuka aku -• :. e lohe ana no oe ia inoa i kr : -;-i->opnra ke hoi mai." : k.i wa i pau ai o na olelo a rr.ea a kaua i ike ae nei ma ka : h.aJa, ua mohala mai la ka - " r>na o Niula a pane mai la: •'T"i lohe aku la au i kau mau ~ "i -paii i hai mai nei, a ke mihi ; ka mea a'u i olelo aku ai : k« Koaohiki o Kailua ame Wai- '» -mna'o sei. aia a hoihoiia mai kuu •t--shi <->ppope, alaila au hele a noho •'I o'elo au iaia pela, i kumu no'u he-e ole ai, ahiki i ka hoi ana mai i moopuna mai kahi mai au i "::»-->ha ai iaia e hele, i ole ai e - -i i ka p\mahele a ke alii. pnha no ko maua noho nei, : e;a ka hiki o ke Konohiki, o 1 ]r»aa no :a, a maopopo ole ka -ena." Heaha anei hoi, ua maopopo no •' - opena ia 'u. o ke kumu ia o kuu ~ ana aku nei ia oe, a hoi mai -oopnna, alaila ku i ka moku r "'-hu nei. ' :- a ma-u na la i koe alaila hoi " Kahinihiniula i ka maka o ka • ■ ia lau kalo ae kft pu-a ia i ~ h" o ka waikai, o ko nloha ame l - r h--k n ii 3 i ka u'i, me kou mina-r-ir,a w a i P akn no, me kou ike iho * <". v..i haiui ko-ko, a Maaloha, o kau k-* 1 - kaniuhu wale iho no oe f a ohn 20 hoi au ia leo kaalahu ott e *' Jr - kauoha, o ia ke kumu o olelo ia o® na'u poh* auao«l '• hooko i kou leo/ r laua nd e p«a t fes* a kahikn l« f 14 wa | elele > akn ai o Hk Nililai "Lalawi aka j ka >£ataiej

au o Kukuaimoku, i kilohi iho hoi au iaia a hoi aku ua awaka!" Ku ae la o Niula, a lalau aku la i ua laau ona nei a ka i'a, e kau ana ma kona wahi, a haawi mai la ia Haumea, lalau aku la o Haumea, a hii iho la mamua o kona alo, me ke kaukau aua iho: "E ka laau aoa i Niumealani, ka makaleiau o La 'ila'ikalani, 6 hele ana kaua i ka huakai, kolealea, me na wahine kaha puewai o Ulakanile'a; kui lehua lei o Kapea, i Waahila i ka hale o Ku, ilaila ka kaua huakai.'' Wehe ae la oia i ke kapa i wa-hi-ia ai a kaawale, hoopili ae Ia oia i ua laau nei ma kona mau waiu, hapai ae la i ka laau a honi iho la. Huli aku la kona alo i kahi e mai ia Niula aku, me kona hoopa ana ae i ka laau i kona waha, a hookuu iho la> ilalo. Wa-hi iho la i ka laau a paa i ke kapa, me ka paa ana i kona lima a li'uli'u a iaia no paha ka ike ua hookoia kona makemake, ia %va o\a i liuli mai ai imua o Niula e kulou ana. Ku ae la oia iluna me ka pane ana iho ia Niula. "O oe wale no ka paha ko kou hale e noho nei? Aia ka hoi ihea ko oukou poef " - Ea ae la o Niula iluna, a nana mai la, ike mai la oia i keia kaikamahine opiopio u'i o ka helehelena aole i lo'u iho ke ku'emaka pali o Kaiwiku'i (waiu) e ku ana ma kahi a Haumea i noho ai, olelo mai la oia: "Owau iho la no ia la, aohe kokoolua, ua lawe ke kai i ka pua haJa o Kookoolau." "Auwel" wahi a Haumea. "O kou hoohewahewa koke mai la no ka ia ia'u." "Ka e kala ka hoohewahewa, i ka nui o kau mau hana hookalakupua, me kou ike no hoi o kaua wale no." "Ei ae ka ua ke hele mai nei," wahi a Haumea, "Nolaiia e hele au," o kona oili aku la no ia a naio mai na maka aku o Niula. l r a hele no hoi a*moe ke ano o ke ahiahi, hoea ana neia kaikamahine, malihini, ma kahi a ke kaikamahine kamaaina e auau ana. Ike mai la ke kaikamahine kamaaina i ka malihini, e ku aku ana a nana iaia, aloha mai la oia me ka olelo pu ana mai: "Aloha oe e ka u'i hiki ahiahi, loaa ka hoi ka'u aikane o oe, hoomanawanui iho a paa ae ko'u wahi koupu, hohohoi aku kaua i ka hale." N«e mai la oia a pili ma ka hai o ka wai, lalau mai la i kona pa-u, a kikepa ae la i ka hope oni o ka Mokolii. X ka paa ana o kona kapa, hele aku Ia oia a hui me kana malihini hoopahaohao o kd ahiahi. "E hoi kaua i ka hale, oiai ke ike aku nei au ia oe, he malihini oe mai kahi loihi mai, au i iko mua { a pomaikai no hoi au i ko'u hele ana mai nei, a eia ka e hui ana kaua." "Pomaikai no hoi au," wahi a Keaiwaiwa Haumea, "i ka loaa ana 0 ko'u hale kamaaina o 00, olai ke hele aku nei i ka poeleele, ua laki nae, ua hui me oe, he opiopio i like m« a'u nei, aohe hoi he hoohihi ana mai olaila." - Hoi ak\i la laua nei ahiki i ka hale, e a ana ke kukui, a e hoonoho ana ka makuahine i na meaai 1 ka papaaina. Ike mai la ka makuahine ame ka makuakane, i ka laua hapuu e ku aku ana i ka puka, me kana malihini, kahea mai la na makua: "Komo mai hoi, e aha ana hoi olua e ku nei, komo mai, mai hilahila!" "Komo aku la laua nei, a noho iluna o ka nu'a moena, kokolo mai la ka makuahine o ke aikane a kaa ma na wawae o ka mea ana e manao nei he u'i opio o na la heu ole, eia ka, He Konohiki hookaumaha i ke ka-i o ka puamana, Owau no ka kau akua e pule mau ai. "Ka! mama wale hoi kau liuakai hele," wahi a ka mama. "He mama hoi kau, ua po, o ke ano mau no paha o kamalii, lilo i ka nahele e hahai ai, i hoea inai nei ka hana i ka pali ua loloa ka waiu, 0 ko'u iho mai nei no ia. *'la'u nae i ka nuku, e nana ana makemake mai nei au, maanei au e hele ai, a ia'u i hiki mai nei i kela mau hale kulua iuka aku nei o ke ahua la, ike aku la i na kanaka e muia ana, o ko'u hilahila no ia a iho ilalo o ke kahawai, malaila au 1 hele mai nei a hui maua. "Ua maka'u ole no oe i ka hele mehameha, ua hiki mai la nae i ka hale, e hoomaha a kuu ka nae, alaila ai." Eliko no hoi mo ka rula mau o keia lahui, hc mea nui ka malihini, pela no hoi keia. Ho kapalulu nna na k»i eheu o na moa, puelau liilii ka hulu i ka lima, hooku'i ke ahi, olanl a maikal, pau i ka hana, haku'l a kiv ipukai puholo, hookomo ka pohnku, aole 1 ll'uliu, kukuku ana ka wahu l ka pa, ihs m mea e a' 4/ ai4 mnu nne ka mflkß e ka mama ka mal l ka plwi nani o ka Kaßißjtßhfti« r f?a»4 kn Jakeq al anpi, elelo mai la ūa makuahine » ke aikanei ''O haie nunni i»n īuk ia, \ ika ©ai p.ei iuka pka nei }a, q na

haLe ia o ke Konohiki o Kailua nei, a o ka punahele hoi a ke alii Olopana o na Koolau nei. "Ina no oe i liiki i kona alo, lilo no oe i mea nui, akahi mai oe, o ka u'i iho no o kou lilo koke no ia i ke'lii puuwai oluolu o makou, oiai he kaawale no kona alo. "Iloko no o kona opiopio, aohe makaaiau -\vale mai, a i ka'u nana aku no, aohe no he liko e pua ai 0 ka laau nolaila like ole no ka mahele ana o ke kaunu, me ka helu helu waha o ka hei kamalii He-a He-a ka nui o Kalaupapa, a po e kau mai ka Hoku a ao e-, helelei wale iho," Mamuli o neia mau olelo a ka mama, ua minoaka iho la na papalina o ua olopala nei, me ka huli ana ae i ke aikane, "ono no hoi na olelo a ko kaua mama, 1 ka ike mai no paha ia kaua ua hiki kahi auamo ia o« ame a'u, oia paha ka mea i olelo ai o ko kaua mama pela." "Aole ia o ko'u mea i kamnilio ae nei ia mau olelo, aka, no kuu ike i kou mau hiona i haiamu ia eia mea he u'i," wahi a ka makuahine, 0 ke aikane. "Ina paha i kau iluna o kekahi kaikamahino o keia mau kahawai, ka hiona elike me kou, a i ole ia, alu iki iho la hoi malalo ou mau papalinn, owni hoi ia mea paa aku i ka nui hoohihi, a e kohu pono ai ka pili ana aku me ke Konohiki kanaka u'i o makou nei, i piha i ka oluolu, ame ka waipahe. "O ka Li'a ia a na makua mea kaikamahine e noho nei, o ka hihia ae o keia moi nui noho i ka ehu, 1 ka upena kuu a ka lawai'a, he ole nae ka hooko ia oia mau upu ana. (Aolo i pau.) -4—