Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 5, 1 February 1923 — Page 2

NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H., POAHA, FEBERUARI 1, 1923.

ELUA

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka


mua o ka $200.00 o ka mahina hoo kahi. No na kanaka e lawe ana he mau aelike kanu, elike ana no na po maikai, a ina hoi he mau aina hoo limalima kou, e lawe ae i ka uku hoolimalima, a e loaa no na hoike o na loaa i ke kanaka e hoohana ana i lo eka. Ma ka hoike hoi a ka lunahoo- hanaui o ka Hui Halakahiki o Lib- by, ke olelo mai nei oia," ua hiki loa i ke kane ame ka wahine e malama a e hoohana i na eka aina halaka hiki he 20 ahiki aku i ke 30, ina he mau keiki kekahi e hiki ana e kokua mai. A o ka hana nui o ka ohi ana i na halakahiki i ke oo ana Ma keia ohi ana, ua hiki no i kela ame keia kane ame wahine e noho ana me keia mau eka, e kii aku i mau kokua, a he mau pule helu walo no keia, a o ka pau ae Ia no ia o na hana. O na pomaikai nae ua hiki e papaluaia iho. Nawai ole no hoi e komo nui ia ke ia oihana e na kanaka o ko na aina e i keia mau la. Aka, o ka mea nui nae ia kakou e ka lahui, no ka ike ana iho eia keia mau eka he 3,500 i kupono no keia oihana ma ko ka kou mau ipuka ke waiho mai nei, o ke kiiia aku e kakou. He mau eka hoi he hookahi wale no dala ka hoolimalima, a e paa ana oe ame kou ohana i keia mau eka no 99 makahiki. Ua ui ao nei ko oukou meakakau ehia la kanaka Hawaii e ohi i na loaa i hoikeia maluna ae no 15 eka halakahiki? He kakaikahi wale. E hana ana oe me ka ikaika, a e kali ana o ka loaa mai o na hoomaikai mai kou mau haku mai no ka hoo- ikaika ana. A i ka hiki ana aku o kou mau makahiki i ke oo ana aole he wahi mea i ke mai a oe Aka, ma keia noho ana maluna o keia mau aina i hookaawaleia nou e ke kanaka waiho iho ana na eka elike no me kona mau, ina oe e kanu ana i na mea e hiki ai e hoi- hoi hou ia mai ka momona o ka lepo, a e kau aku ana i kau mau mamo, ina e makaala ana lakou a e hoomau ana i na hana maikai Aole hou aku he mau pomaikai i oi i ko keia, a o keia nae ka mea a na kanaka i hiki ole ke ike aku a mao aku o ka loihi o ko lakou ihu, o olelo nei he luakupapau keia wahi o Molokai. Ae e ka lahui, e hoomanao i kela mau olelo a e hoo- manao i na kanaka nana i olelo. He mau la pokole wale no koe, a e ike ana ua poe ku-e nei i ke ahu wale o ko lakou mau manao lili. MOOLELO HALAWAI A KE KO- MISINA HOME HAWAII IANUARI 23, 1923. Mahope o ke aponoia ana o ka Moolelo o ka halawai a ke Komi- sina o ka la 16 o Ianuari, 1923, ua ku mai o Mr. Noa W. Aluli, Pere- sidena o ka Ahahui Puuhonua, a waiho mai i kekahi mau ninau, e pili ana no ka manao ana o ke Ko- misina e wehe i kekahi mau aina o Molokai no ke kanu halakahiki ana. Eia iho na ninau: (1) E lilo ana anei ka manao o ka Ahaolelo Nui i mea hoopili- kia mai i ka hoohana ana i na aina o na kanaka Hawaii ma Molo- kai, oiai, ua olelo mai ke kanawai, he elima makahiki e hoaoia ai na hana, a iloko o keia mau makahiki e maopopo ai ka holomua, ina e ko- mo aku ana i ke kanu halakahiki a poho paha. (2) Aole anei o ka hoomau aku no i ka mahiai ana i na mea ulu. maikai ma na aina hoopulapula, ke alanui e loaa ai ke ae ana mai a ka Ahaolelo nui, a e hoopau ae i keia manao kanu halakahiki? (3) Aole anei ua lawa ka oukou hana ma ka wehe ana o na aina pa hale ma Panaewa ame ka hoo- mau ana aku i na hana i hoomakaia e oukou, no ke koena aku o na ma- kahiki i koe (3½), a mamuli o keia e hookoia ana ka holomua o na hana? Ua laweia mai na olelo a Mr. Aluli, a ua hoomaka ke Komisina e hoikeike aku, iaia ame Mr. Sam King, na Komite Hooko o ka Ahahui Puuhonua, aole i manaoia e wehe ko- ke keia mau aina, aka, e imi ana ke Komisina i na alanui apau e loaa ai na oihana hoopomaikai mai i na kanaka e lawe ana i na aina ma Molokai, a oiai ua manaoia na aina mauka o Palaau ame Hoolehua, ua kupono no ke kanu halakahiki, ua makemake ke Komisina e imi aku i ke kupono io o keia oihana. Ua ninauia aku o Mr. King e Mr. Duncan, e kamailio mai i kona mau manao a na hoike mai oia i kona mau manao a ua hoike mai oia i kona kanalua no keia oihana kanu halakahiki, no ka mea ma Kane- ohe ae nei ua loaa ole kahi e hoo- lilo aku ai i ka halakahiki a kona kaikoeke. Ua manao oia aia no a kukulu ke Komisina i hale hana kini na akou, alaila, hiki e manaoia e loaa ana. kekahi pomaikai i ka mea kanu halakahiki	Ua koi aku ka Lunahoomalu ia Mr. King e waiho mai i kona mau manao ma keia mea ma ke kakau. Na noi kulana mikanika. Ua hoea mai he elua kanaka i makema- ke e lawe i keia oihana, a ua waiho- ia aku keia ninau ia Mr. Lyman, nana e wae i kana kanaka i make- make ai, a e hoopaneeia ka wae ana a loheia mai ko Lyman manao. Ua loaa mai na hoike hoolilo o ke kahua mahiai hoao, a hoikeike, na mea i koiia mai i ka halawai i hala aku a ke Komisina a ua hoike mai o Mr. Duncan i kana mau hoo- maikai no keia mau hoike. Ua haawiia mai kekahi mau ka- koo i ka hoike a ke Kakauolelo, no na hoolala ana i na hana e hele aku ai imua o ka Ahaolelo e noho mai ana, a ua haawiia aku kekahi mau kope o keia mau hoike i na Komisina. Ua ninau mai o Mr. Duncan, ina paha e hiki ana e koiia aku na Lunakiai o Maui e kokua i ke kuku- lu ana i ke alanui kaapuni o Mo- lokai, oiai ke noi mai nei lakou i kekahi heluna dala nui no Maui walo no. Ua hoikeia aku ka luna- hoomalu na koiia mai oia e apono aku i kekahi hoaie ana no $300,00.- 00 no na alanui e hele la i Keanae, a ua manao oia aole paha he mea pono e koi aku no Molokai kekahi i keia manawa. Ua hoike mai ka Lunahoomalu he hoike hapa no ka ninau makeke o na mea kanu a na kanaka mahiai, a e hoolawaia aku ana na lala me keia mau kope. Ua koi mai o Mr. Duncan e ae ia oia e hoike mai i kana wehewehe no na manao o Aluli. Mamuli o kona lohe ana o hele mai ana o Aluli imua o ke Komisina i keia la, ua hele aku oia e hui me ia, no ka ninau ana i ke kumu o kona hiki mai. Ua hoao o Mr . Duncan e hoo- maamaama aku iaia no na hana e ma- naoia nei o ke Komisina: (1). Ke kulana ina e hele mai ana kekahi Komite Ahaolelo Nui e nana i ka nee mua ana o na hana ma na aina ma Panaewa. (2). Na aina ma Kalamaula. (3). Na aina halakahiki hoi. Ka mua he kii o kekahi poe kana- ka e hana ana me ka loaa ole o ka nee mua ana; ka lua oia ano no, aka, e pii iki ao ana nae paha, aka, aole nae he mau hana hiki e ikeia aku na pomaikai nui no mua; a o ke kolu he poe kanaka e nana aku ana o ka halakahiki ka lakou mea kanu. Ua hoike pu aku no hoi o Mr. Duncan ia Mr. Aluli, aole ke Ko- misina i manao e hoohana i keia mea o ka oihana halakahiki a hala elua paha makahiki, oiai e nui ana na hana no ke kii ana i wai i keia mau la. Ma ka nana aku la hoi ua apono mai o Mr. Aluli i keia mau ma nao. Ua hoike aku ke Kakauolelo ua loaa mai he palapala mai ia Mr. Mead mai, e hoike mai ana e hoo una mai ana oia i kana hoike. Ua loaa pu mai he palapala mai ia Prof. Gilmore, e hoike mai ana ua hoo- una mai oia he mau eke hua kanu o na ano like ole i ke Komisina ma ke noi a Mr. Mead. Oiai aole he hana i koe, ua hoo- panee ka halawai a noho hou i ka Poalua, Ianuari 30, 1923. GEO. P. COOKE, Kakauolelo ame Lunamanahooko. KA WAIWAI O KE KOKO. I keia mau la o ka nui o ka na- auao o na kanaka hanai holoholona, i loaa mai mamuli o ka hoomaopopo ana no kekahi mau makahiki, i ka waiwai o ka hookomo ana mai i na holoholona maikai o ke koko, i mea e pii ae ai ke kulana o na holoholo- na e hanaiia ana e oe, ua lilo keia ninau i mea hookoia, aole, hoi ma ke ano hoopaapaa aku paha, a i ole kanaluaia paha. Ua pau na la o ke kanalua no ka mea, ua maopopo ka pomaikai o ka maikai o ke koko o kau mau holoholona e hanai ai. Ka Pipi. He mau makahiki lo- hi ka hanai holoholona ana o keka- hi poe, a aole nae i ike o ka hoo- loli ana ame ka hoanohou ana i ke koko o kana mau pipi ka mea e loaa ai iaia na pomaikai oi ae. I keia la, o ka naauao, ma na ninau apau, ua ikeia o ke kino, e momona ana a komo aku iloko o ka io o ka pipi e makemake nui ia ana e ka poe kuai. A o ka pipi palupalu o ka io, a momona maikai ka io make- makeia. Aole e loaa ana ka palu- palu i ka io pipi, ina ua elemakule kela kino pipi i kona manawa i pepehiia ai. Aia wale no ka palu- palu a he io opiopio. Mamuli o keia, ua imiia na koko e hiki e nu- nui koke, no ka mea o ka make- make o ka mea hanai pipi, oia no ka loaa ana o ke kino nui a kau- maha ma kona aoao. No keia kumu pu no hoi, ua imi na kanaka na- auao i ka hanai pipi i na koko e hiki ana e ulu hikiwawe, a e loaa ke kaumaha ame ka palupalu o ka io. I keia la, ua loaa io no kela mau pipi. O ka pipi pookeokeo, o keia ke koko e hanai nui ia mai nei,	aole wale no keia kumu, aka, no ka mea he ikaika i ka huli ana i ka mauu, a e nunui koke ana, a e hiki ana e hooliloia aku i ka manawa no he elua. makahiki mai ka hanau ana. I ka loaa io ana b ka pipi e mo- mona ana a e opiopio ana no ke kino, a e kaumaha ana i keia mau makahiki wale no, ua loaa ae la ka mea i makemakeia. A ke hele aku kakou o nana ma na Makeke kuai pipi e ike ana kakou, o keia mau io palupalu a momona na io kuai koke ia e ka mea ai pipi. O ka loaa ana o ka pipi e hiki ana e loaa ke kumukuai kiekie i kona manawa he elua no makahiki, e ike ana kakou, i na pomaikai o ka hanai ana i na koko oia ano Aole nae pela mamua aku nei o ka loaa ana o keia ike. Ua piha eha a elima no makahiki o ka pipi mamua o ka hiki kupono ana e loaa mai he uku kupono no kona kuai ana aku. O ke kanaka hanai holo- holona e hiki ana e hoolilo i kana mau pipi no keia kumukuai kiekie, a i elua wale no makahiki ana e malama ai, e ike ana kakou e hoo- maka ana oia e imi e loaa iaia ke koko pipi o keia ano. Aole keia ike i loaa mai na buke mai, aka, mai ka hookui ana o ke kanaka me kona ikaika ame kona hoomanawa- nui ana. Ua hoaoia na koko like ole, a ua hoohuiia na koko like ole, a mahope mai o kekahi mau ma- kahiki loihi ua loaa iho la ka mea i makemakeia. I keia la, aole no i pau ka imi ana ma ka hoohuihui ana i na koko like ole e ake ana e oi ae ka maikai mamua o kana e hanai nei i keia la. A o ke kulana o ka aina kekahi mea e komo nui mai ana iloko o keia imi ana i na koko maikai. Ma kekahi mau wahi o ke koko pipi omolemole eleele ko koko oi aku o ka pomaikai. Ma kekahi wahi hoi elike me Aukekulia, ame Nu Kilani, o ka pipi i kapaia he Short- horn ka pipi i manaoia naa ia mau wahi he pipi oi aku o ka pomaikai i ka mea hanai. No ko kumu ua Ioaa ae la kela mau mea i mea makemakeia. Ka palupalu o ka io, ka momona, ame ka hiki ana e nu- nui kupono i kona manawa no e opiopio ana, a e hiki ana hoi e hoo- liloia i ka manawa he elua no ma- kahiki a oi iki ae paha. Ka Puaa. Ma keia holoholona hoi, aole elike loa ana kona ano me ko ka pipi. Aole e oi aku ma- mua o hookahi a i ole 18 mahina o ka puaa alaila hooliloia. Ua hiki keia holoholona i kona elemakule loa ana. Aka, i mea e loaa ai na mea hoopomaikai mai i ka mea hanai, ua imiia aku na mea i ma- kemakeia o ka puaa. Ka mua, o kona mau uha hope ua hooliloia hame, a i kekahi manawa no hoi o na uha mua kekahi e hanaia ana i hame. O kona mau aoao ua ha- naia i bacon, a o kona io e pili ana i na iwi kuamoo i mau io pa- laiia. No keia nui o na wahi like ole o ka puaa i makemakeia, ua imi aku ka mea hanai puaa i na koko like ole e loaa ai keia mau wahi me ka manoanoa, ka ikaika o ka momona, ame ka lilii ana o na iwi. Aole nae i loaa ka puaa hoo kahi e hiki ana e hoolawaia mai keia mau makemake. O ka puaa nuku pokole eleele, birkshire, ma Beritania ka loaa mua ana o keia puaa, oia ka oi aku ma ka haawi ana mai i na hame momona, io nui, a kaumaha. O kona mau uha mua, ua oi ae mamua o kekahi mau puaa e ae. O ka aoao nae o ka bacon, ua momona loa, a hiki pono ole ke aiia, no ia kumu, ua lilo nui aku na aoao o keia puaa i ka hana aila puaa ia, a ua lilo aku ka manao o na kanaka imi koko, i kekahi ano koko e aku, a ua loaa, o ka puaa kalakoa, he hookahi hapa keokeo e holo ana ma na uhamua mahope ki iho, oia ka puaa oi aku o ka maikai no ka hana bacon ana, a ua oaa kupono no hoi ka nunui o na uha hope i ka hana hame. A ke hanai nui mai nei kekahi poe i keia ano puaa, no keia kumu. Ua loaa loi i ka manao ana o kekahi poe o ka puaa keokeo, ka oi aku o ka maikai. A o na kanaka hanai puaa ulaula, ke olelo mai nei hoi lakou, o keia ke koko oi aku o ka maikai hanai. Ma keia mau koko mamuli o ka nui o na mea e makemakeia ana mai ke kino mai o ka puaa, ua like ole ka manao. Aka, o ka maa e hiki ana e nunui koke kona kino a e hiki e loaa mai ke kumu- kuai oi aku, oia ke koko e make- make nui ia nei i keia mau la. Ua ike no me ka makemake o na ka- naka hanai pipi, a i keia mau la a loaa na puaa e hiki ana e loaa na paona kaumaha i ka 10 no o na mahina, a o keia na puaa e hanaiia mai nei e na poe hanai puaa. Ka Moa. O ka moa hoi, ua nui o na mea i makemakeia. O ka i aku e nui na hua e hoolueia mai na eia moa. O ka lua e nunui a kaumaha kona kino i ka manawa piopio no" ka mea ua manao ia ka- aka o ka hoolilo aku i mea ai ia ke alanui o kona pomaikai. A no	keia mau kumu, ua nui ka imiia ana o na koko e hiki ana e loaa ka hanau nui ana, a ia manawa hoo- kahi no e loaa ke koko e haawi mai ana he mau kino nunui. I keia imi ana, a he mau makahiki loihi keia e imiia nei, ua loaa o ka leg- horn, keokeo, a hauliuli me ka ou o ka ula, o keia koko hookahi no nae, ka oi aku o ka hanau hua ana, aka, ua liilii nae ke kino. Mai kela manawa mai i loaa ai keia moa hanau nui, a ua hoea aku kona mau hua i ka 240 o ka maka- hiki, a ua pii aku a ka 310 o ka makahiki i keia manawa, a ina ka- kou e hoomaopopo iho, he 365 wale no la o ka makahiki hookahi, e ike mai ana kakou i ka nui o ka naauao o ka imi ana i ke koko e hiki ana e hanau mai i 310 hua iloko o 365 la. Ua loaa nae ke koko e hiki e hanau mai i keia mau hua. Aka, ua liilii ke kino. A ke imi mai nei no. Ua loaa ka moa eleele, nunui o ke kino, aole nae e hiki aku na hua i keia heluna. Ua loaa ka moa lehu, nunui o ke kino, aole nae i loaa aku keia mau hanau hua ana. Ua loaa he mau moa keokeo, aole no nae i loaa aku keia mau hua. No keia kumu, ke imi mai nei no na kanaka hanai moa e ake ana e loaa ko kino nui, ame ka nui pu o ka hanau ana i ka hua. O keia mau naauao apau e make- makeia nei o loaa, mamuli mai no ia o ke ake ana e loaa na pomai- kai nui ae. Ua makemake ke ka- naka me ka uuku loa o ka hana e loaa na mea nui. A ua hiki ia kakou e hoomaopopo i keia mea. Ina he elima makahiki au e hanai ai i kekahi pipi mamua o ka hiki ana ia oe ke hoolilo aku no ke kumu- kuai kupono au i manao ai no kou luhi, a ua loaa hoi i kou hoa no e noho mai ana ma kela aoao o ke alanui he koko pipi i hiki e loaa ke kaumaha o kau pipi, aka, iloko wale no e elua makahiki e hanai ai, e lilo ana oe i mea imi pu aku i mea e hiki ai e hoemiia mai kou luhi hanai ana, aka, e loaa ana nae ia oe na pomaikai i like no a i kekahi manawa i oi ae, mamuli o kou kii ana i mau koko hou nau. Pela ana no ka puaa, a pela no hoi na moa. Eia kakou iloko o na makahiki nui o ka naauao, a ke imi ikaika mai nei na kanaka naauao i na mea e hiki ai e loaa ka pomaikai no ka uuku loa o ka hana ame ka luhi. NA HOOLOLI I KE KANAWAI HOOPULAPULA. I keia la 25 o Ianuari, ua loaa mai ka lono ua hooholo mai la ka Hale o na Lunamakaainana o ka Ahaolelo Lahui o Amerika, i ka Bila Hawaii, e hoololi ana i ke Kanawai Hoopu- lapula elike me na mea i makema- keia e ke Komisina, a i hookomoia aku hoi e ka Elele Baldwin. Ua hala aku keia Bila no ke kakauinoa mai o ka Peresidena, a e lilo ana i Kanawai i keia mau la aku. Aole paha he Bila i hikiwawe kona hoo- holoia ana e loaa mai keia. I loaa no mamuli o ka nui o na hoa o Ku- hio e hana mai la ma Wakinekona. Ua hoomanao ao kela poe alakai o ka aoao, o ka Bila keia a ke Alii Kuhio i makemake loa ai e hooholo- ia, a i ka loaa ana aku o na hooia ua makemakeia i mau hoololi i hiki ai e loaa pono na mea i makemakeia, ua komo aku keia aloha iloko o ko lakou mau puuwai no ke Alii i hala, a ua hikiwawe ko lakou imi ana i na mea e holo koko ai keia Bila. He mau hora wale no mahope o ka holo ana o keia Bila, ua loaa mai la ka lono no keia holo ana i Ha- waii nei. I kela pule wale aku nei no i loaa mai ai na lono ua holo i ka Hale o na Senate. Hikiwawe no Ma ka holo ana o keia mau hoololi e hoihoi hou ia mai ana kela mau loaa o $27,000.00 o ka makahiki i hoihoi hou i'a aku iloko o ka wai- hona laula o ke Teritore, mai na loaa ae o ko Komisina. Ma keia hooholoia ana mai la o keia mau hoololi kakou e ike iho ai i ka iini nui o kela" poe e kokua i na Hawaii i keia manao e hoo- pulapula hou ia ko kakou lahui. He hooia ana mai keia, e loaa ana no na mea i upuia e ka lahui, i ka hiki ana mai o ka manawa e koi aku ai e wehe hou ia na aina ma na Moku- puni e aku mawaho o Molokai. He elima mau makahiki ka pelena o keia manawa i haawiia mai ai, aka, e lilo ana na makahiki i koe 3½, i mau makahiki ano nui i ka lahui Hawaii. NA ANOAI. Ua loaa mai nei na leka a L. T. Lyman e hoike mai ana i ke kulana o na hana ma Molokai. He mau mea kekahi e hooia mai ana i ka nee mua ana o na hana apau. Ua pauma hou ia mai nei na luawai a ua ikeia ua lawa ka wai no na aina o ka poe i loaa na aina ma kai o Kalamaula. He mau hora i pauma- ia ai, a ua hiki aku ke ana i ka ekolu me hapa a hiki i ka eha mi- liona galani o kela ame keia 24 hora. O ka ikaika paakai aole i loli ae, he 57.4.	O kekahi mea hauoli i ka ike iho i keia hoike oia no ka nele ana o ka uhiia o ka aina i ka wai i kela ino nui mai nei ma Molokai. O K wahi i okiokiia mai nei no na Apa- na mua, a i laweia mai nei hoi e na kanaka mua, he aina maa mau keia i ka uhiia e ka wai i ka mana- wa ino, aka, i keia ino nui nae aole he wahi wai maluna o ka aina ma- waho ao o ka ua. O ko kup.. . , okiia he mau auwaha e lawe ai i ka wai ma ke kai, a hoonui,. . na aina i okiokiia. Hui ka n-. , me ka ikaika hana, ua lilo u,- uhi mau ia e ka wai i niau ; : ,, maloo. Ko koi mai nei keia mau lio;' , e kukuluia i hale waiho i na Hii: ni hana, na palau, ame na kii ii':-, -,:, i keia mau palaau. He hana nu;..:-, ,, na ke Komisina ka ae ana a !-:-.; , kukulu i hale no keia mau mea. O kekahi i ikeia iho, ke koi mai nei i mikanika helu ekahi no ka li;,,,, ana me Lyman no na mikini pihi, Aia hou no ia hana naauao. ];;.. keia mau hana a na Komisina ,, neo mua nei, a he mea pono no e loaa kekahi kanaka mikanika i: , ekahi, a he nui wale o na kau Hawaii i ike a i lawa no keia o na. E hooko aku no ka pono. Ua hoike pu mai ka hoike eia he $10,000.00 o na mea hoohana a ke Komisina ke hele aku la i Molokai oiai : ua kauohaia koia mau mea. He mau dala nui keia a he mea pono io no e loaa ke kanaka kupono ma keia kulana. Aole o ka hooholo ana he mea hiki wale no ia i na keiki, aka, o ka hana ana i na wahi i poino ka hiki ole, a aia wale no mo ka mea i ike i ka hana ana i keia mau mea e hiki ai. E haawi aku elike me ke noi e koi ia mai la. Nui ka ua ma Molokai i ka pule i hala aku, a na nui ka wai kahe. O ka mea kamahao nae aole he wai lana ma na aina i okiokiia mai nei mamuli o ka loaa ana o ka auwaha wai nana o lawe keia wai kahe i ka moana. Ma ka aoao nae ma Kaunakakai, mai ka pukapa aku o na aina o ke Komisina, ua i nini:-: pu ia me ka wai, a he ekolu hapaha mile ke akea o keia wai o kahe ana Ua lilo aku i ka wai na mea i hoo- paa olo ia. Ua halana pu ia ke Kulanakauhale o Kaunakakai. Hoo- kahi wale no Apana i komo iki ' i e ka wai oia no ka Apana 1, a iu e hooloihiia aku ana ka pale wai ma ka pau ana o ka palewai kahiko e pau ana no keia pililua. Ma ka hoike a Albert Horner no ka oihana kanu halakahiki, ua ; maoli na pomaikai o loaa ana ka mea kanu halakahiki. O ka ni ; ki nae ke pau mai nei ka poe ku- i halakahiki i ke poho, a o na hui hana kini keia e waiwai mai nei. Ma ka nana iho, i keia pii mau o na pomaikai i na hale hana kini, aia no kekahi mau mea i hiki ole o loaa ke kumukuai kupono no keia oi- hana. Ua like no mo ka oihana kanu ko i ke au kahiko. Ua poi; ^ na kanaka kanu, a ua lilo aku i pomaikai i na hale wili. E pui ' no kakou no kakou e nana oku n ka imi ana aku, heaha la ka lo , i na hale hana kini i ke iona h.ni;- kahiki hookahi, ehia la pahu e lo ana me na hua hala, a heaha la i oaa no ia mau pahu. Ke m.-u nei au e hiki ana e koiia aku ; hale hana kini e hoopii ae i ke 1 ; mukuai o ke tona hookahi, a i ' e kukulu no ke Komisina i b hana kini no na kanaka ma Molokai. Eia he wahi hale hana kini hala- kahiki ma Kaneohe ae nei, a ;; ka nana aku, ke holomua nei no kela hale, No keaha e hiki olo i i na Komisina ke kokua ma k'-K mea? Aole paha i hiki aku i ! $25,000.00 na lilo o ke kukulu ana i kela hale ma Kaneohe. Eia i- no ilalo. He 1,000 eka wale no ka nui o na eka kanu halakahiki o Baldwin ' ma Kaanapali, aka, nae ua loaa 1 - akou hale hana kini. Ma Molokai hoi, ma na aina wale no o ke Ko- misina, ua hiki aku na eka i ! 3,000. He oiaio no paha aole pau loa ana keia mau eka i 1 , kanuia i ka halakahiki, aka, ua hiki e koho aku e hiki ana i k 1,500 a pii aku a ka 2,000 oka. M keia mau eka, ua oi aku ka loaa mamua o na eka ma Kaanapa , Maui. No keia kumu, ke manao ikaika loa nei ko oukou meakakn ua oi aku ka maikai e noho ona i na kanaka ma Molokai e kanu lui. ana, mamua o ka haawi ana a! na hai e hana a e ohi mai na pomai- kai nui ae, elike me na meu ikeia nei i keia la, ma keia oihana no, ame na hana oihana mahiko o - la i hala aku. Aole maka'u ana i e loaa mai ana ke kumukuai kup" no ka halakahiki. Ma na hana h lele o na kanaka kanu o keia '' ke hoike mai nei aole he pomaikai ma ke kanu aia na pomaikai i ka mea hana kini.

NA KOMISINA

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,
JOHN H. WISE.

Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila o loaa ana he mau mana pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

Ma keia aoao e iko ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

Ua hamama no hoi keia aoao a na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e oi i ke Komisina mea like i makemakeia e ninau mai.


KA POMAIKAI O KA LOAA ANA O NA PIPI WAIU I NA KA- NAKA MAHIAI. Aole paha he holoholona e hoopo- maikai mai ana i kona haku mahiai e loaa aku ia pipi waiu. Me ka waiu, e loaa ana he ai nau ame kou ohana i emi iho kona kumukuai mamua o na ai e ae i loaa aku kona waiwai hooikaika kino, a hoolawa i na aahuki o ke kino o ke kanaka. Me keia waiu, ina ua oi aku mamua o ka hiki e ai ia e kou ohana, na hiki e hooliloia i waiupka, a o ka waiu i koe ua hiki e hanaia i na moa ame na paaa. A ua like no ka pomaikai o keia mea ke hanaiia i kela mau holoholona e holoholo mau ana ma na ipuka o ke kanaka ma- hiai. A o ka hanai ana ame ka mala- ma ana i ka pipi waiu, he mea ma- alahi Ioa, a ua hiki e ola ma na wahi nahelehele o kou mau pa mahi- ia. Eia ka waiu ke hooliloia mai nei ma kahi o ka 18 keneka o ke kuaka hookahi, i keia la, a ua lawa ole no nae ke koi a ka poe make- make waiu. Aole paha e loaa ana keia aku ia oe e ko kanaka e noho ana ma Molokai, oiai ke olelo mai nei o Geo. P. Cooke, eia ke loaa nei iaia ae 11 keneka a oi iki no ke kuaka kookahi o kana waiu e lawe mai nei mai Molokai mai. Aka, o keia 11 keneka, he dala loaa ia oe me ka hoaie ole ia mai, oia hoi, he o kau waiu ua loaa mai kau dala. Aole hoi i like me kou hele ana e ku- ai maoli aku ^ kau waiu, e loaa mai ana ke dala i kekahi manawa, a e kali ana oe i kekahi manawa, a e hoonele loa ia ana oe i kekahi manawa. Ma keia nele i ka loaa mai o ke aala ka pilikia o ka hapa- nui i ka poe oihana e hana nei i keia la. O ka loaa koke mai o kau dala ke alanui e hiki ai ia oe ke nana aka imua no na mea au i ma- kemake ai. O ka hoohakaliaia o ka Ioaa ana mai o kau dala ke alanui e maopopo ole ai ia oe kau mea e hoohana aku ai. Nolaila, e ike ana kakou, o ka emi mai o ka loaa kuike nae, he mea e makemake nui ia ana e ke kanaka mahiai. Ua maopopo no na pipi waiu ku- pono no ka malama ana. O ka Jer- sey ka oi o ka momona o ka waiu, aka, o kona awalike loaa nae he 3,500 paona waiu i ka makahiki hoo- kahi; o ka Ayrshire he 4,000 paona o ka makahiki a o ka Holstein he 5,000 paona o ka makahiki. O ka momona nae, ua oi ae elike no me na inoa i hoikeia ae la maluna. Aka, o ke kanaka mahiai nae e ma- nao ana e hanai i kekahi o keia mau pipi i emi iho na paona waiu o ka makahiki malalo o keia i hoikeia ae la, ua poho no kona hanai ana. O keia awalike a pii aku, alaila e loaa ana ka pomaikai i kela kanaka. Ua pii aku ke kaumaha o na waiu o keia mau pipi a oi aku mamua o ka eono tausani o ka makahiki hookahi, elike me ke koko oia pipi, ame ka hanai ana a ia kanaka, O ka hana kupono no na pipi waiu e loaa ole ana keia awalike i hoi- keia ae la, oia no ka lawe ana i ka hale kuai pipi, O kekahi o ka malama ana. Ina ua ike oe e ke kanaka malama pipi ua uuku kau mau mea ai, e malama no oe i na pipi kupono mai, aole hui o ka alunu a nui ino na pipi, no ka mea aole e hiki ana e loaa ka waiu kapono mai ka pipi mai i la- wa ole i ka ai maikau A o ka ma- lama ana no hoi ia mea nui. Aole aa pipi waiu pii o ke kumukuai i ano okoa ae mai na keiki liilii ae. O ka malama pono ke alanui e hiki ai i kela pipi ke haawi mai i kona waiu me ka maikai, a e loaa pu mai ana no hoi ma keiki maikai. E loaa ka hale e malumalu ai. Aole no hoi o ka hale maikai loa, aka, o ka malu mai ka makani i ka manawa ino ame ka ua i na la haule nui o ka ua elike me keia mau la. O ka lawe mau ia ana o na lepo o na pipi a hoahu ma kekahi wahi i eliia a hohonu iki, he mea ia e kokua mai ana i ke kanaka mahiai no ka hoo- momona ana aku i ka lepo o kou mau mahinaai. A o na pipi kane e loaa mai ana ia oe, he mau dala ia, a i ole he i'a na kou ohana i kahi la makapololi a ono wahi io pipi. Elike no me keia mau koko i hoikeia ae la ma-	luna, pela no ka nunui o na kino. O na pipi kino nunui e nui ana no ka loaa waiu, a e nunui pu ana no hoi na keiki pipi kane, a elike me ka nunui o ke kino, pela no ka nui ae o na dala e loaa ana ia oe mai ia lakou mai. Aole kanaka mahiai ma Amerika i malama ole i mau pipi waiu nana. Ina aolo no ka hoolilo ana aku i ka waiu, no ka ai ana no kona ohana. Ua ikeia keia mea ma na aina mahiai apau. A o ka holoholo pu ana mai a na puaa ame na moa kekahi haawina ano hoowaiwai ma keia mau wahi e noho ia aua e na kanaka mahiai. No ka mea, ina e hana waiupaka ana oe, e koe okoa mai ana kekahi waiu i emi iho nae kona momona, a" o keia waiu ua kupono no ka hanai ana aku i na puaa ame na moa. Ina no aole oe e hanai ana a nui kau mau puaa, a i ole paha oe i makemake e komo aku iloko oia oihana o ka hanai puaa, aka, e lilo ana kou malama ana i kekahi mau poo puaa helu wale no, i mea e hoolawa naai ana ia oe me ka ia emi loa o ke kumu- kuai. E ola ana kau mau puaa helu, ina paha kakou e olelo ae, he elua wale no kumulaau, mai na hu- nahuna ai e haule iho ana mai kou pakaukau mai, a i hui pu ia hoi me na waiu hoolei wale au, a e ike aku ana oe, i ka ulu ana ae o kekahi ohana puaa maikai, a ono no hoi i ka la maka pololi i'a. Pela no na moa. Ina aole oe i makemake e hanai moa no ke kuai ana aku i ka hua ame ko kino, e loaa ana no ia oe he ia hooemi mai i na lilo o ka noho ana, a e loaa pu ana no hoi, he i'a makaukau mau ana i kou alo. O kona hua, he i'a a he ai pono no na keiki liilii. A o kona malama ana, ina he mau kinana helu wale no kau, he maalahi loa no. O na hunahuna ai mai kou pakaukau mai, ua hiki e hoolawa i kekahi auna moa nui maoli no. No ka mea, e ai ana lakou i na anuhe ame na mea kolo e hoopoino ana i kau mau mea kanu. A e ai ana i na mauu e hoopilikia mai ana ia oe e ke kanaka mahiai. Nolaila, o keia mau mea ekolu, o ka pipi waiu, ka puaa ame ka moa he mau mea e holoholo ana imua o kou alo e ke kanaka mahiai, aka, he i'a nae nau i kou manawa nele i kahi i'a. Ma kou malama ana i keia mau holoholona e hooemi mai ana oe i na hoolilo o ka hanai ana i kou ohana. A ina oe e ao ana i ke puhi ana i ka hame ame ka bacon, ua oi ae kou kulana mamua o ke kanaka i ike ole i keia oihana o ke puhi i na io puaa. Ua hiki ia oe e hoolawa i kou ohana me keia mau io ono, ina ua ike oe i keia hana, a he hana hiki wale no e loaa kona loina. Ma na ano apau, ke koi ikaika aku nei ko oukou mea kakau, e hoolako ia ka- kou iho me na pipi waiu, na puaa ame na moa, ke manao kakou e la- we i ka oihana mahiai. NA POMAIKAI O KE KANU HA- LAKAHIKI. Mamuli o ke ake o ke Komisina o na Home Hawaii e loaa na hoike ana apau e hooia mai ana i ka po- maikai p keia oihana ma Molokai, a ma na aina e ae i kupono no ke kanu halakahiki, ua koiia aku o Albert Horner, he mea e hana nei no ke Teritore o Hawaii ma ke ku- lana mea-ike-mahiai-ko, i kana hoike no keia mea o ke kanu halakahiki ana. Eia oia ke lawelawe mai nei i keia oihana ma Kapaa Kauai, a no ia kumu ua kupono a ua loaa iaia ka ike ame ka naauao kupono e hiki e pane i na ninau no keia oiha- na i waihoia aku iaia, e ke Kia- aina. Eia iho kana hoike, maluna o ka eka kahu hookahi, ina he aelike kanu, a i ole nou ponoi ka aina; ina paha he kanaka hana ko'u a i ole nau ponoi no paha e malii a e malama kau mala halakahiki. O ka hoike i waihoia mai. ma- luna no ia o na mea i hoiliiliia no keia oihana no na makahiki. he le- hulehu i hala aku, a ua kukuluia ma luna o na eka he 15. Ua kukuluia no hoi keia hoike maluna o na loaa i ike mau ia i kela ame keia ma- kahiki ma ka awalike, oia hoi he 17 tona mai na hala kanu, a he 15 tona no ka eka, no ka hel^ elua, oia	hoi no ka makahiki mahope iho o ke okiia ana o na halakahiki mua, a he 8 no ka helu ekolu, hookahi makahiki mahope iho o ka helu elua. O keia na loaa ma na awalike, e oi ae ana ke maikai o ka malama ana, a e emi iho ana ke maikai ole ka malamaia ana. E pakuiia aku nae i keia loaa he 4 hou tona ina wahi a Mr. Dole, e uhiia ka aina me ka pepa. keia i hanaia mai na laina ko mai, a ke uhiia nei ma na aina kanu halaka- hiki o koia mau la. Walu a Dole, e loaa hou iho ana he 4 tona i ka eka hookahi me keia pepa. Ke olelo hou mai nei no hoi keia haole poo- kela ma keia oihana, ua hoemiia iho na hoolilo o ka mahi ana ame ka hoopau ana i na nahelehele ke uhiia i ka pepa, he 40% no na mea kanu apau. Ke manao nei nae o Horner ua kiekie loa keia huahelu a Dole, a ke waiho mai nei he 25% paha ka pololei. O na hoolilo maa mau no ka eka hookahi o ka mahina no ka hoo- maemae ana apuni ke Teritore nei, no na hala kanu he $4.00, o ka eka hookahi, a he $3.00 no na helu ekahi ame elua, a ina he oiaio keia hooemiia o na hoolilo mamuli o keia pepa, alaila ua hoemiia ma na lilo o ka eka kanu hookahi a ka $3.00 a o na helu ekahi ame elua i ka $2.25, o ka eka hookahi. He mea maa mau ka awalike ana i na hoolilo mai ka hoomaka ana o ka palau ahiki i ka pau ana o ka ohiia ana o ka helu ekolu, no keia mau hua ana ekolu. Oiai hoi he 40% i na loaa o na hala okimua, he 40% no ka helu elua, a he 20% no ka helu ekolu. Ma keia e komo mai ana ka palauia ana o ka aina, ka hoowali ia ana o ka lepo, ke kanuia ana ame na hoolilo o na pu- lapula: . Na lilo apau, o ka eka hookahi .......... $ 125.00 Na pulapula, a hiki i ka nina 8M @ $5.00.... 40.00 Pepa hoomoe ana ame uku i ka mea nana i hookumu, ........... 115.00 Na hoolilo apau o ka ho- omaka ana, ......... $ 280.00 Na Hoolilo o ka Malama Ana, Hua Mua. 40% no ka mahi ana ame na lilo apau ......... 112.00 Hoomaemae ana — 20 ma- lama @ $3.00 ........ 60.00 Ohi ana 21 tona @ $4.25, hui me ka. lawe ana a hiki i ka hale hana kini. . . . .......... 89.25 Na kaki apau no ka eka hookahi ........... $ 261.25 Na Loaa Hua Mua Helu ekahi 70% o 21 tona 14.70 tona Helu elua 30% o 21 tona 6.30 tona 14.70 tona @ $30.00 ----- $ 441.00 6.30 tona @ $15.00 ... 94.50 Na loaa apau ...... . . . $ 535.50 Lawe na lilo, ......... 271.25 Puka o ka eka hookahi.. 264.25 .15 Ka puka no 15 eka no . elua makahiki ...... $3,963.75 Ina hoi na kela kanaka no e lawelawe na hana apau, e oaa hou ana iaia na lilo i hoikeia maluna ae, o $125.00 o ka eka ........... 1,875.00 Na loaa a pau no 24 ma hina ................ $ 5,838.75 Ma kela hoike ae la maluna, e ike ai kakou, e na kanaka Hawaii, me keia 15 eka halakahiki wale no, ua loaa i ke kanaka e lawelawe pa- ka ana i kona mau eka he $240.00 o ka mahina mahope o ka hooma- nawanui ana no 2 makahiki. Ehia la kanaka e ohi nei i keia mau dala i kela ame keia mahina e lawelawe hana nei ma na wahi apau o Hawaii nei? He kakaikahi wale. A o ka oi aku, o oe no kou haku e hana nou iho, a no kou po- maikai iho. No ka hua elua ana, ke olelo mai nei keia hoike ." loaa ana ia oe, ina nau no e lawelawe na hana apau he $3,027.00. He hookahi wale no makahiki keia luhi ana, ua oi iki ae mamua o $250.00 o ka mahina hookahi, mai keia mau eka wale ma no keia he lo. No ka hua ekolu ana, ua loaa ia oe he $1,972.50 no ka makahiki hou no hookahi, a ina nau no e hana, ua pii ae ka $2,422.50, ua oi ae ma-