Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 5, 1 February 1923 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HUU KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HUU KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA.

"Pela iho nae hoi e a'u mau kaikamahine, ahiki i na ahiahi hauoli n o ke alo alii, pii wale hoi kakou i ilaila e ike i ka le'ale'a o ke alo * o ke Konohiki o Waimanalo 'me Kailua nei. a "I na la mamua, he noho mau ka le'ale'a 4 ke alo alii o ua Konohiki ]a, he hoounaia ka luna e kala i na rcea apau e hele i kona alo. "Kalua n ameaai, ahaaina apau, haule iho la na hoohauoli ana o ke anaīnn, o ka poe pnule'a no, he . ai no ka Ulu o Lele i ka makani Ma-aa, a he pepeiao hoolohe ko ka imhapala, a he maka nana. 4 ' Ilaila iho la no nae la huhuhuikau no na manu i ka lehua i ke . kahi poe, a luluu no na pua i ka T-ekiu. s "Anoai hoi o hiki mai ia manaw.t. haele aku hoi kakou i ka poe >'a o ke alo o Ahiki," a 0 ia hoohihi paha a me ia kuko ka mea i holo ai o ke mele kaunu a kekahi poe: j "Eia ke kuko ka li'a i ka ma- ? nawa; j He hiamoe ko'u hoala ana oe, j O oe ia e ka lauae ku kila i ka j pali, Ke hoe manu ena la i ke kuahiwi 0 ka'u no nae e koho nei," wahi ( a ka mama i kana mau u'i. . "Ina no ka ike nei 0 ke Konohiki ia oe e kuu kaikamahine, aole e nele ka lapuu o ka peelua ami o ke kuko ame ka hoohihi iloko ona." "Pohea auanei kaua e kokoke , aku ai ilaila, oiai he uhu haehae npena ae la kela no ka pali Kooiau nei!" wahi a Haumea. '•I keaha hoi?" wahi a ka mama o kaua aikane. "He hanina ike . o> paha ia oe, e kulu ai ka pii o :foanaliha, he hau peepoli ia no lea Koolau." A r<au na wa olelo ana hooluolu kahi pauku kino ia kului po. 1 ke ao ana ae, a pau ka paina aaa, olelo aku la ua apiki nei i kana aikane: "E hele paha au maanei aku e makaikai ai i So aina, i ike aku hoi i keia mau wahi," wahi a Haumea. "O kaua pu no ke hele, aohe no he ano o keia wahi au e nana aku la. he hele nae ko kaua i ike 00." ri aku la o Kahauolopua, (ka ieoa o ke aikane) i ka makuahine: •'Ke uhn nei kuu aikane e hele meanei aku e makaikai ai a manao nei au o maua pu no ke hele." •'•'Heaha la hoi," wahi a ka makr.ahinc, 4< he hele hoi paha kou ko ke kamaaina me ia, a hoi mai no hoi o:aa. aia aku nei ka makuaka- , ue o olua iuka o Kulahuhu, i kii nei i wahi mea paina na ko nikane ia mau makuA. o olua." "Aia ihea ia wahi!" wahi a ka īiinau hookalohe a Haumea i ko laua mama. '• Aia iuka, he loihi ia wahi a ka makuakane o olua i pii aku nei." "Ina pela, e imi maua ia papa a kahi e loaa aku ai, hoi like mai makou." "Ka mai ukali olna i ka makuakane o olua, maanei aku no olua e hele ai a hoi koke mai', hoomaha iho ka mauluulu o ka helena mai 0 ka loa i nehinei." "Aole e mama," wahi a Haumea, "e hookuu mai oe ia maua me aikane, e :mi a kahi e loaa ai 0 papa, koi mai makou." Mamuli o keia nonoi maikai imua j 0 ka makua, ua ae mai la ka makua- j hine. Makaukau laua nei, kaha mai la hele, oiai nae ua awakea ae i kela manawa a laua nei e hele nei. Ia laua e hele nei a kokoke aku 1 ka hoopiina, e ike aku ai i na hale o ke Konohiki, ia wa i olelo Eku ai o Haumea i ke aikane: "E iho kaua ma kahawai malaila kaua e hele ai." Olelo mai la ke aikane, "heaha aku hoi ka kaua olaila? Ma ke ala loa nei no kaua e hele ai, a loaa aku ka makuakane 0 kaua alaila hoi mai kakou." Ka, eia iluna aku nei na hale ahi i ike ai i nehinei i ka muia 0 na kanaka. a olelo mai hoi 0 mama, 0 na hale ia 0 ke Konohiki." "Hele aku paha auanei kaua ma ke ala, loaa ka lakou la mea *e ka'hea mai ai. a paoa hoi ka kaua huakai. •' "Ei ae ke ala n, aohe e lohe 1 ka leo. i ka mea hookuia kapuai o ke ala.'' Mamuli 0 keia mau olelo a Haumea, ua iho i'o aku la laua nei a haule i kahawai. Ua ike mua no paha keia kilokilo wahine o Waolani, aia ke Konohiki i ke kahawai kahi i auau ai me kona mau hoa, na hoa ukali hoi ma na wahi apau ana e hele ai, a o ia no paha ke kuinu o kona koi i ke aikane e hele laua malaila.

Ia laua, i hiki ai ma kahi kokoke i ke kiowai a ke Konohiki me kona mau hoa e auau nei, aole nae he wahi mea o Kahauolopua a lohe iki i ka hauwalaau, ke mau la no laua i ka pii ma ke ala, ahiki i ka ike ana mai o Nihiole ia laua, ia wa i kahea hookalohe ina iai o Nihiole ia Kahauolopua ma: "E na u'i hookalohe o ka hele i ka wela o ka la, e aho ka luu wahi wai mua a oluolu, alaila hele i ka huakaihele!" Mamuli o keia leo • pa-e nei, ua puiwa ae la o Kahauolopua, a huli mai la e nana ilalo o ke kahawai, ike mai la oi» i ke Konohiki ame kona mau hoa e noho ana ma hai o ke kiowai. Olelo mai la o Kahauolopua i ke aikane, aia ua Konohiki nei o makou ke noho mai la mahai o ke kiowai, e auau ana paha," o ka wa ia i huli aku ai o Haumea a nana i ka poe e noho ana ma hai 0 ke kiowai. I ka pau ana o na olelo a Nihiole 1 kamailio mai al i na kaikamahine, huli ae la oia a olelo aku la i ke Konohiki, "aia o Kahauolopua ke hele ae la, owai la kona kokoolua!" Huli aku la ke Konohiki a nana, i na u'i hele o ka la wela, o ka wa ia o Haumea i huli pa-pu mai ai ke alo imua o Ahiki ame kona mau hoa e nana aku nei. Ia wa i hooho hou ae ai 6 Nihiole, "he kaikamahine malihini hoi kela, mai hea mai la oia?" I ka pa pono ana mai o "sa helehelena punono o ka u'i hoepa o ke ala anuenue, ua pane ae la ke Konohiki, "ua ike mua au i kela helehelena, ihea la nae ka'u wahi i ike aif" Ia wa i olelo mai ai o Nuhi, "o kakou pu n ohoi ia e hele nei me oe ma na wahi apau, i ka he-i oe, ilaila kakou, i ka pali nui oe, ilaila kakou, aole au i ike i kekahi kaikamahine nona ka helehelena maemae i ke kai ka pua o ka hala elike me kela. 4, Mai uka mai o ka pali ku o Waihi, ahiki i ka mauu mahiki i ka aeone o Waimanalo ame Kailua nei, aole i maalo ka helehelena o keia kaikamahine imua o ko'u maka, akahi wale no au a ike, a ke i mai nei hoi oe e kuu Konohiki, ua ike mua oe iaia. "Hele a mea, ua moemoe oe i ka po. a ike i ke aka i like loa na hiona me keia a kaua e nana aku nei." Oiai nae lakou nei e nana aku ana, me ka makahehi i ka u'i pua-o o keia kaikamahine, o ka wa ia i ani mai ai o ka lima o ua hookalohe nui nei o Makawao, a huli aku la ko laua alo hele, me ka nana hou ole mai ia lakou. I ka hala ana aku o na u'i, auau iho la lakou, ia wa nae a lakou e auau ana, hookalohe aku la o Nihiole i ke Konohiki i ka pane ana aku:

"Ea, eha no hoi ka maka ke ike aku i ka pua o ke Kookoolau pua i kanahele ka hele ka hoi ia a pala luhiehu i ka uka o Kaha—." "He oiaio hoi kau, eia nae he ono kamea loaa, a he haae ka mea {illegible}, mai noonoo oe ia mea, he anau iho a pau ae kekahi lepo, o

ka lepo iho i koe, na ko ka hale poe ia e hoopau mai '' Elike no hoi paha mo kahi kahu loko o kakou, me i.i hohono lepo loko no a noho ana i ka nu'a moena." Mamuli 0 keia mau olelo le'ale'a a ke Konohiki, ua liu ae 3a ka lakou aka, a pau no hoi ka auau ani hoi aku la i ka hale. Pii aku la o Kahauolopua ma ahiki i ko kula, 0 ka hele 0 ka pua weuweu .a lupa, noho iho la laua kui lei, a paa na lei, kau ae la i ke poo ame ka a-i, hoea no hoi ka makuakane me ka haawe, o ko lakou huli mai la no ia hoi. Olelo mai la ka makuakane i kana hapuu: "Heaha ko mea 0 ka lawe ana mai nei i ko aikane i ka wela? Ka i no he noho aku i ka hale ahiki aku no hoi au." "No ke koi oia nei e imi mai maua ia oe, 0 ia ko inaua mea i hele mai nei," wahi a kana lei. "Hoi aku kakou," walii a ka papa- . . Ia lakou nei e hoi nei aniki i kahi 0 ke Konohiki, ia wa i ike mai ai na mea apau i ka u'i pookela a Nihiole ma i hoi aku ai a haano'u, oiai nae he ano mamao iki dku no ke alanui a Kahauolopua ma e hoi ae la. " Auwo no hoi ka u'i e! Mai hea mai la keia kaikamahine?" pela lakou e nune nei. Aia nae ka manao iloko 0 ke Konohiki kahi i waiho ai, a i mea e nalo ai ka opi 0 kona manao hoohihi e hoonaku la iloko, aku la oia ia Paku'i, "0 ka„hooho ka ka oukou i ka leo, aole 0 ke kahea aku e hele mai i ka hale nei, mako no hoi ka malihini, a oukou ke kamaaina. "E hele oe a olelo aku ia lakou e kipa mai i ka hale nei!" Hele aku la o Paku'i, elike me ke kauoha a ke Konohiki, i ka ike ana 0 ka makuakane i ka hele mai o ke kanaka 0 ke alii, pane iho la oia 1 kana mau kaikamahine: "Ei aku ke kanaka 0 ke alii.ke kii mai la ia kakou, o olua ke hele i ka leo 0 ke Konohiki, a owau hoi ke hoi ae e ohinu i kahi auo a pau, i hoi ae no ia 0 olua, ua mo'a he ai wale no." (ole i pau.