Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 6, 8 February 1923 — KA HOIKE A DR. MEAD. [ARTICLE]

KA HOIKE A DR. MEAD.

I Ke Komisina Home Hawaii, Honolulu, T. H. Ua loaa ia'u ka hanohano e waiho aku i kou Komiaina i leeia Hoike maluna o na ninau o ka hoonoho ana ame ka mahi ana i na aina «awaho aku o na kuaaina e ku mai nei imua o kou Komisina no ka hoohana ana malalo o ke Kanawai o na Home Hawaii. Ua hookahuaia keia hoike maluna o na ike i loaa mai ia'u mamuli o ko'u hele ana aku nei i ka Paeaina Hawaii iloko o lune ame lulai, 1922. I mea e hiki pono ai ia'u e hookamaaina me ka ninau mahi ame na aina no hoi e noonooia nei no ka hoonoho ana aku i na kanaka a i ole no ka mahi ana paha, ua hoolalaia ko'u helo ana aku o nana i keia mau wahi ma eha moknpuni. Ua hele aku au o ike ia Molokai i lune 11 ahiki i ka la 17, Hawaii luno 23, ahiki 27, Maui, lune 30 ahiki lulai 4. Ua lehulehu na huakai i heleia ma na wahi like ole o Oahu no ka nana ana i na Homo Hookuonoono ame na mala mahi ma Honolulu a ma na wahi kokoko mai ame na hale ma Laie. Na hoike a Prof. F. G. Krauss, Messrs. R. J. Borden, L. T. Lyman, Albert Horner, J. G. Smith, W. T. Pope ame Hon. J. H. Wise, e hoike ana no na hoolala i manaoia maluna 0 ka Mokupuni o Molokai, ua heluheluia e a'u. Ua kokua nui mai keia mau mea ia'u ma ka hoikeike ana mai ia'u i na kulana e hamama mai nei no na kanaka e makemake ana e lilo i poe mahi maluna o na aina ame na mala pili i na home. Ua loaa pu mai no hoi ia'u he mau palapala hoike mai a Geo. P. Cooke, mai, ke Kakauolelo o ke Komisina; C. T. Bailey, Komisina Aina, Mr. Albert Horner, Mea-ike Kanuko; Porf. Krauss; Prof Crawford o ke Kula Kiekie o Hawaii, ame ke kaahele pu ana me kekahi o keia poe, ua lilo ia mau mea i mea kokua mai e ike maopopo i na mea 1 makemakeia, a he ike hoi e loaa ole ina aole lakou i hele ma keia mau huakai; ke kulana o na mea maa t mnu, na kanawai, na hana i maa i na kanaka ame na niea i makemakeia ma keia hoolala ana e mahi ame ka hoi ana ma na kuaaina o keia mau mokupunL Ua kii akn au e kamailio maluna o keia mau mea i kinohi no ka mea o kekahi hana mua a kou Komi>ina ola no ka hoopau ana i na manao knmn i hooilinala mai mal kahiko mai no keia mea ō pill ana i ka hol ana e maht mnluna o «a aina, Mea wvo Hon ke Kanawal Hsm» Sam9ilt

Ke hoohana mai nei oukou he ano liaawi aina hou ana. Ke hoolauna aku nei oukou me na kanaka 0 keia mau mokupuni, ma ko ano lawa pono a kaukahi, ka pili o ka aina i ke ola lahui ana o kekahi aina. Ma Amerika nei o kekahi hoohana ana o kaupalena ana i ke kuokoa o ke kanaka ma kona imi waiwai ana ma na aina e lilo ana i mea ku-e loa ia. Ua ulu ae no keia mamuli o ke kuhihewa o na haawina nui hewahewa ia ana o na aina i na la i hala aku. O ka haawi ana aku 1 na aina ma na palapala hookuleana i na kanaka amo na hui pili no ka pono o ka lehulehu, a o ka hoi ana e noho maluna o ka aina ame ka mahi ana, i mau kumu e loaa mai ai ka aina, ua hoohema» hemaia a ua lilo i mea nana ole ia, a mamuli o keia ua komo iho na manao iloko o kii lehulehu he mea haawiia mai na nina aupuni ma ke ano he waiwai loaa wale i kela amo keia mea e loaa ana na kokua mana nui. A i keia mau la wale aku nei no, aole ka mea aiha, ka mea e paa ana i ka aina mamuli o na palapala, a i ole ka hoohanaia ana o keia mau kanawai no keia mau aina i lilo i mea e koi mai ana i ko kanaka o noho paa maluna o keia mau aina mahopo o ka loaa ana aku o na kila, a i ole e hoike mai paha i kekahi mea e pomaikai ai ke mau ka mahiia ana a i ole hoomaikaiia ana. Ua lilo .i rula maa mau, ua makemakeia ka aina no ka mea u« hiki e kuai hou ia aku ai ole e hoolimalima ia aku. Ua ulu nui mai ka Imi waiwai ana maluna o keia mau aina i manaoia no ka mahiia a i home ma ko kuaaina. Ua hoolilo mai i ko kanaka mahiai Amerika i mea oni hele ma na wahi liko ole, e makaukau ana e oni no kekahi wahi aku ina e hki ana e hoolilo koke aku i kona aina. Ua akeakeaia ka loaa ana o ko aloha no ka lepo, ame ka makemako ana e mahi a e hoike aku i kona akamai e hoolilo i ka lepo e haawi mai ana i na mea i makemakeia e ia. E komo aku ana iloko o ka poe lawe aina keia mau manao. A e lilo ana i hana na oukou ke kanu ana aku iloko o ko lakou manao o ka home hookuonoono he mea wale no no ke kanaka i makemake e noho malalo o kona kumu papaia a nana no e hooulu i kana kalo. Ke hoolauna hou mai nei no hoi keia kanawai ho mea ano hou mawaho o na mea i kamaaina, oia hoi ua lilo ke kupono o ko kanaka i ninau ano nui. O keia kekahi mea maikai ina i hookomo mua ia iloko 0 ko kakou mau kanawai aina i na la mai kinohi mai. O keia wale no ka mea o hiki ai e hookaawale aku 1 na mea hoowalewale ame ka mea i makemake io e hana. Aka o ka imi ana aku i ka kupono o kekahi mea, ka haawi ana aku i na ao kupono ame ka hoaie ana aku i kekahi mau dala i mea e hiki ai e liolomua na aina mahi, ua ku-e loa i ka manao o ka nee malie ana o na hana i na la i hala aku a o ka poe i ku-o ua hoopiliia aku ka huaolelo i maka'u nui ia, aina-makua. Ma keia wale iho la no ua maka'uia ka hooneeia ana aku o keia mea e na kanaka i ike i ka hewa. He Akena Hoonaauao Kela Kanawal ! E kauka'i ana ko oukou holomua mamuli o ka hiki e hoonaauaoia kekahi poo kanaka e lilo i poe naauao ma ke kanu ame ka mahi ana. Aole e hiki ana ia oukou e kaupalena i na kanaka ike wale no e loaa ai ka aina no ka mea o ke kahua i knkulu ia ai ke kanawai oia no ka loaa ana he wahi e hoouluia ai na kanaka me na ola kino maikai a e hookaawale ana hoi ia lakou mai na *ahi haiki mai ame ka hiki ole e paonioni aku me na lahui e maloko o na kulanakauhale. O ke kahua o kahi e noho ai, ka nui o na kihapai, ke ano o na mea kanu e hooulu ai, a o na dala i manaoia e loaa mai ana, e lilo ana i mea helu elua a e hoihoiia mai ana malalo o keia kumu. Nolaila, e lilo ana ka makemake ame na mea maa mau i keia poe e hoi ana maluna o ka aina i inea ano nui. He nui o keia poe e noi ana i aina e hoomanao ae ana i na mea l hnnala mamua aku nei, a e manao nn« ) ka loaa nna mal o ko alnn o hnnlelo ana i ka uku ann; a l ka ike nna i ke koikol o na hana

ma ka aina e imi aleu ana i alanui e hiki e hoolilo aku a i ole e hoolimalima aku ai paha. Ua komo keia manao iloko o ka poe apau ma na aina i 1 awelaweia e a'u. A ma kekahi mau kuka kamailio ana me kekahi poo ma ke Teritore e makemake ana e lawe ua ike aku au o oukou no kekahi e manao mai nei i keia mau mea. A like me ka manao ana o na kanaka pela e koi mai ana lakou i mau eka a oi aku mamua o ka hiki pono ia lakou o hoohana aku no ka mea me ka nui ae o na eka pela no e oi ae ai na pomaikai ina o hooliloia ana a i ole e nui mai ana ka loaa ina e hoolimalimaia ana. Ke Ala Hikl Wale; Oiai o ko kumu nuj o ka hooholoia ana o keia kanawai oia no ka loaa ana he wahi no na kanaka Hawaii e mahi ai a i homo no hoi no lakou, e ulu mai ana ka ninau aia ihea kahi nui o na kanaka i makemakeia e hookaawale mai ko lakou kulana e noho nei i keia manawaf 0 ka hoaaina aia iloko o na kulanakauhale. Aia he mau haneri 0 na kanaka Hawaii ke noho noi ma na kauhale liilii a i pilipu ma na kulanakauhale. Ma keia mau kulanakauhale kahi noho nui o na kanaka, a ina e loaa ana ka aina no keia poe e kokoke ana i ko lakou wahi hana, e oi aku ana na kanaka e hoopomaikaiia mamuli o keia kan?.wai. XJa hiki ia lakou e hoomau i ka lakou hana a ina e loaa ana he hookahi a i ole elua paha eka aina no lakou e mahi ai a e noho ai. A ia lakou e hana ana pela e hooia ae ana ko lakou iko mahi oiai lakou e lawelawe ana no i ka hana i maa ia lakou. A i uku no keia hoomanawanui ame keia ao ana 1 ka mahiai e loaa ia lakou na aina ma na kuaaina. O na pomaikai e loaa mai ana mamuli o ka loaa ana o keia mau mala e kokoke ana i kOu home kekahi mea hoopomaikai nui mai i ka mea hana. Ua hiki iaia ke ai i ka ai kupono a i īhaa iaia, a o kekahi no hoi o ke kulana o ko oukou mau kau ua hiki e loaa na mea kanu i na la apau me ka makamaka hou. Me na kokua e hiki ana ia oukou e ke Komisina e haawi aku i na home o keia. ano e ulu ae ana he poe kauhale e kanu ana i ka lakou mau meaai a ma keia mua aku e pii ae ana ka waiwai o kela ano noho ana. O kela niau aina ma Hilo kekahi wahi kupono no keia mau home no na kanaka hana. Ma ka hana a na kanaka Hawaii maluna o na apana aina liilii a kupono ole e hanaia, ua hooia mai ua hiki ia lakou ke lawelawe a e noho paa maluna o na apana nunui ae, a ma na aina maikai. No ka loaa o ke ea maikai, e loaa ana no maluna o ka eka hookahi elike me hookahi haneri eka. O na homo e kokoke ana ma na kulanakauhale e loaa ana ka hana e hiki ai e hookaa aku i na lilo 0 ka home, ka aina i kuaiia a i ole 1 hoolimalima ia paha. O ke kanaka e lawe ana i hookahi eka a i ole elua paha a e noho ana ma ke kulanakauhale, e loaa ana iaia ka ike ana nona iho no kona aina, a loaa ole ana nae kela noonoo nui ana no ka hana e hoohana aku ai, no ka mea e lawelawe ana oia he hana me kekahi haku hana, a o keia mau eka ke kanu nei oia i kana ai. Ma Dencmaka i na makahiki i hala aku, ua nui ka makemake o na kanaka e hoi iloko o na kulanakauhale, a e haalele i ko lakou mau nohona kuaaina ana. A i ka inanawa i okiokiia ai na aina mai ka ahiki aku i ka eka o ka niea hookahi, ua manao na kanaka aole e loaa ana ka pomaikai, aka, i ka hoaoia ana nae ua ikeia ka pomaikai a ua lilo kela mau hana i mea e hoowaiwai hou ana i na kan?ika oia aina. Ua oi aku nae na mea e loaa ana mai na eka elua o Hawaii nei mamua o elua eka ma Denemaka. Ma Kaleponi nei, mamua aku nei ua nui ka makemakeia o na aina nunui. Aka mahopo o ka hoao ana no eono makahiki ua hoololi lakou i keia manao. A ke lawelawe nei ka hapanui maluna o na aina liilii mai. O na la o ka manao ana e, imi waiwai mamuli o na aina hookuonoono, ua hala aku. Ke ike nei na kanaka o ka noho ona ana maluna o kekahi apana aina ua oi aku ia. Ke ike nei ka mea mahi, ina nana no e mahi kona aina aole e hiki iaia ke mahi i ka aina nui, a ke ike pu nei no hoi oia o ka mahi ana a. paa pono kona wahi aina ke alanui e ohi mau ai oia i na pomaikai. Ua ike oia ua oi aku na pomaikai mai ka elua eka i paa i na hua ai mamua o ka mea e noho ona ana maluna o 80 O ka! mea e paa ana i na eksMnahuahua i e nui ana kona lilo no ka ana a pau kona mftu eka. 0 ka i mea hol he umi eka ua iko oia e hiki ana uo iaia ke mahl ponoi i j kōna mau ckt\ apau, a e lilo ana | hana aana ka imi ana i no m«a e I

hoopomaikai mai ana iaia. No keia mau kumu, ua lilo ka hapanui o na kānaka koi aina i keia manawa ma ko noi ana mai i na eka he umi a emi mai. Ua pau kela manao ana 0 ke kanaka o ka nui o na eka ka mea e nui mai ai o kona mau pomaikai. A i keia mau la, ua ikeia elike me ka uuku mai o na eka pela no ka nui o na pomaikai o kela kai*aka. Ua loaa no ka waiwai kupono o na kanaka liilii o na eka. Ke manaolana nei au e loaa mai ana he hoololi kanawai ana i hiki ai i ke Komisina ke haawi aku i na home liilii e pili kokoke ana i na leulanakauhale. Na Home Mahlai ma Molokai: O ka loaa ana o na kokua i na kanaka makemake home liilii, aoie ia e hoopilikia aku ana i ke kanaka makemake aina mahi. Ua hiki i keia mau kanaka a elua ke ola no laua iho. A e loaa ana «o hoi he alanui no keia mau ano kanaka elua e hiki ai e loaa na pomaikai ia laua. Ma ke ano i home no na kanaka mahiai, aole paha he kulana i oi ae o ka maikai ame ke leupono mamua o keia mau aina i weheia e ke Komiaina ma Kalamaula Moiokai. Ua pau pono i ka hoikeia e na kanaka ike mahi i hele aku e nana 1 keia mau aina na mea i kupono e laweiaweia aku. Ua nunui kupono na eka i okiolūia no keia mau home. O ka nunui iho la no ia o na aina. e nohoia nei e kekahi poe Jna Kaleponi nei no ka oihana hanai moa, a ke ohi nei kela poe i na pomaikai mai ka hua wale no o ka lakou mau moa. O keia mau aina ma Molokai ua kupono no na kanaka mua e hoi ana ma kela mau aina. Ua loaa ka wai o hoopulu ai na mea kanu me ka uuku o na hoolilo a ho mea loaa ole keia ma na wahi apau. A he aina no hoi i loaa na moolelo 0 lilo ai i mea e alohaia ai e na kanaka i makahehi i ko lakou mau moolelo kahiko. He mea ano nui nae ka hoomaopopo ana o na kanaka i loaa na aina hoopulu wai, ua oi aku ko lakou makemake e o, na kanaka e kauka'i āna na ka ua e hoopulu i ka lakou mau mea kanu. Ua loaa i kela kanaka me ka wai hookahekahe ho ikaika oi aku/ a ua lana maikai no hoi kona noonoo. O kekahi mea nana i liooi ae i ka holomua o na hana a ke Komi' sina oia no ka loaa ana he kanaka 1 ike i ka mahi ma ke kulana poo o na hana, a e loaa pu ana no hoi na kokua ana mai na poe loea mai o ke Kula Kiekio o Hawaii. O ka mea nui ma Molokai o ka loaa ana 0 na mea kanu maikai, a me ka loaa pu ana o kahi e hiki ai e hooliloia aku keia mau mea i hoouluia. O keia mau mea ke hoomaopopo nei au ke imiia mai nei e oukou. Me na manao iini nui e loaa ana ka holomua o ka oukou mau mea e lawelawe mai nei ma keia ka lioomaka mua ana o ka oukou hana no ka pono o na kanaka Hawaii, a e kalai ana hoi oukou i mau kuamoo no na hanauna o keia mua aku e hahai aku ai mahope o ka oukou biau hana maikai, pela au e hooki nei, owau iho no, ELWOOD MEAD, Aole paha he oihana oi aku o ka hoopomaikai i ka mea hanaiholoholona mamua o ka hanai puaa. He holoholona keia i loaa no i ko kakou mau kupuna. Aole i maopopo kahi i loaa mai ai, a na wai la i lawe mua mai i Hawaii nei. Aka, i keia la, he holoholona keia 1 makemake nui ia e na kanaka 0 ke ao nei. O ka hanai ana kekahi oihana ano nui ma Amerika 1 keia la, a he mau miliona o keia holoholona e hanaiia mai nei. Aolo no he paakiki o kona hanaiia ana, oiai nae ho mau ma'i lele kekahi nana e hooemi mau nei kona ulu j nui ana, aka, ua loaa na laau lapaau e ola ai keia mau ma'i lelo, nana i hoemi mai ka make nui ana o keia holoholona. Ma Hawaii nei, he ia niakemake nui ia keia o ka makemakeia e ke kanaka Hawaii. puaa. O ka io oi paha kera o ka 0 ka Pake kekahi mea makemako loa i keia io, a o lakou no hoi kekahi e hanai mai nei 1 keia holoholona. Mamuli o kona makeniake nui ia, ua lilo i mea hoopomaikai mai ika mea hanai. A no ia kumu, aole i lawa na puaa e hanaiia nei ma Hawaii nei no ka hoolawa ana 1 ka poe e ai nei i keia io. A o kona io no hoi, ua hanaia i hame, baleona, a ua kapiia i ka paakai, a hoounaia mai i Hawaii nei, mawaho ae o na puaa ola i laweia mai. He mau haneri tausani dala a Hawaii nei e hoolilo nei i na aina e no ka loaa ana mai oka io puaa. Ma keia mau kumu, ua hiki ia kakou o ike iho i ka waiwai io o ka hanai ana i keia holoholona, a ho mon pono o komo nul aku na kanaka Hiiwnli 6 hoi unn ma Molokai Hoko o keia olhnnn, He pnlnhalnlm konn kuhun, n he oil>n«a hiki w«le no l ke k«naka manao hann • iawelawe,