Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 6, 8 February 1923 — NA PANE NO NA HUI KANU HALAKAHIKI MA MOLOKAI. [ARTICLE]

NA PANE NO NA HUI KANU HALAKAHIKI MA MOLOKAI.

Mamuli o ke ake o na Komisina e komo hohonu aku iloko o ka ninau Kanu Halakahiki ma Moiokai, ua waihoia aku he mau ninau i na Hui Halakahiki o Hawaii nei mai Hawaii a Kauai, a eia iho malalo nei kekahi mau pane i ioaa mai i ke Komisina. Aolo no i like na manao ma na mea apau, aka, ua like no nae ma na mea ano nui. Ke manao nei ke Komisina, ua loaa he waiwai nui ia lakou mamuli o keia mau pane i loaa mai: O ka ninau wai inu ka ninau ano koikoi i keia la, aole o ka holomua o ke kanu halakahiki ana, no ka raea ua like ka manao o na kanaka akamai i ke kanu halakahiki maluua o keia ninau. Ma ka hoike a ka Enekinia Mr. Jorgensen, ua lawa ka wai ma lee kahawai o Waihanau e hoolawa i wai inu no na kanaka ma Palaau, Hoolohua ame Kalamaula pu jio, aolo nae lioi no ka hookahekahe wai no na mea kanu. Ua maopopo i na Komisina e hele aku ana ka lakou koi imua o ka Ahaolelo e noho mai ana i keia mahina no kā hoaie no $60,000.00 no ke kii ana i keia wai o Waihanau, i wai no. keia mau aina i hoikeia maluna ae. Mai ka Hui Halakahiki mai o' Baldwin ma, ma Kaanapali, ua hoike mai kolaila Lunanui, ua manao oia e\haawiia i na kanaka Hawaii na ewa mai ke 30 a ke 40 110 ka ohana liookahi. O ka manawa nui 0 ka hana aia no i ke kanu aua ame ka ohi ana i ka hua, a ua manaoia o loaa ana no na kokua mai waho mai, i keia mau manawa elua. Ua manao no hoi oia aia a loaa na dala kokua he $5.000 alaila hiki 1 ka ohana ke lawe i keia mau eka a hoohana aku, a ua komo iloko o keia mau dala na hoolilo no ka uhi pepa ana i na pulapula halakaliiki, ma kahi o ke $80 o ka eka hookahi. 0 na loaa puka ana i manao ai, a he haahaa loa no hoi, he $300.00 no ka hua mua mai na halakahiki kanu mai mahope o elua makahiki no ka mahina hookahi, a he $250.00 no ka c mahina no ka hua olua ana, a he $325.00 no Ka mahina no ka hua ekolu ana. Ke olelo mai nei nae ka hoike a keia Lunanui, aole ka e kukulu ke Ivomisina i hale liana kini lialakahiki, aka, e h'oounaia mai i Honolulu nei e hookomoia ai iloko o ke kini. No ka mea wālii ana, ua lawa na halo hana kini o Honolulu nei no ka lawe ana i na halakahiki apau a ka poe o kanu ana ma Molokai. A wahi hou no ana elike ana no na loaa ina no e kukuluia ana he hale hana kini no ko Komisina ma Molokai. Ke hoakaka mai nei no hoi keia hoike, ma Pauwela ame Haiku, ma Maui, he nui ka poe kanu halakahiki a na na Hui Hana Kini e hookomo nei iloko o na kini, aka he poe Kepani wale no keia poe kanu kuokoa ma keia mau wahi. O ka manao o keia ua hiki e loaa ka holomua i ka poe kanu kuokoa. Ke hoike nei no hoi oia aole e nele ka holomua o ko kanu halakahiki ma Palaau ame Hoolehua, no ka mea he mau aina kupono no keia oihana/ Ua manao no hoi oia e loaa ana no na kokua mai na hale hana halakahiki mai o Honolulu ma ke kokua dala o $100.00 o ka eka liooi kahi. ' O ka ninau limahana no ka manawa hana kini ka ninau ano nui, no ko kukulu ana i liale kini no Molokai malalo o ke Komisina. Ina e pau loa ana keia mau eka i ke k'anu halakahiki ia, alaila, o loaa ana paha he mau heluna kanaka e lawa ai keia oihana, a ia manawa paha e kukulu aku ai i hale hana kini. No ka mea, ina aole e lawa aua na kanaka limahana no keia mau hana, aole e hiki ana e holomua keia oihana. Nolaila, ua manao oia o ka hooili mai no i na halakahiki i Honolulu ka mea hiki 1 keia manawa. Mai Kaual mai hoi, a malalo no 0 na Hale Hnna Halakahiki o Baldwin ma, ke I\oiko mai nei kolaila lunanui. ua hiki e haawiia na aina 1 na kanaka Hawaii no keia oihana, a ua manao oia o ke 30 eka ka lawa kupono o ka ohana hookahi e lawelawe ai ma keia oihana. O kona manao maluna o na hoolilo e hiki qpcu ana i ka $150.00 o ka eka hookahi no na eka ho 10, a e loaa ana iaia ma ka $20.00 o ka tona hookahi, ma. kahi o ka 43000.00 mai kola mau eka mai iloko o olua makahiki. Xo ka loaa nna o k«kahl kanaka ik<3 kauu Imla nana o ao aku 1 »a k&nwka mn kiin mau wahi, ua manao kaia luna nui n alua, aole ia he nlnau Rne» nui. Eia ne mo ke Kemialna i keia 3a he kanaka ike i ki* eihanA mahi, ne hol © h, T, Lyjnan, a me kena ike Jawt\ ne ke Kemlālna no ke kannka e ne mai fii I na kanaku Hawall e jna= kemake ana e koma T keia aihana. Ma k@u kuaanui kol e KautU, ke

koi nei oia e hoounaia mai na hala kahiki i Houolulu nei e hookomo ai iloko o na kini. Aole i pau mai na Hui Hana Kini i ka hoike i ka lakou mau ninau i waihoia aku ai. Aka, ua hiki no nae e ikeia aku: Ka mua, ua pau ka ninau kupono o ka aina no keia oihana. Ka lua, va pau no hoi ka ninau ina paha he hik'; keia oihana i na kanaka Hawaii ke lawelawe. Aole he ninau nna i koo ma ia wahi. O ko kolu, aole ka e kukulu ke Komisina i hale hana kini. Ma keia wahi ua like ole ka manao o ka meakakau rae keia māu lunanui. Mai ka lioomaka ana o ka oihana kanu ko e komo mai iloko o keia man Paeaina, mai ia manawa mai ke poho ana o ka poe kanu, a ia manawa hookahi no hoi, ka pii ana ae o ka waiwai o na halewili ko. Ua hiki no e ikeia i kinohi, aia he dala nui iloko o keia oihana, aka, o ka mea apiki nae, o ka mea kanu, ua poho, a o ka mea nana ka wili, ua waiwai. A o kekahi mea kamahao, oia no ka lilo ana o na aina o ka poo kanu iloko o na lima o na poe hale wili, a i keia la o na kanaka no lakou na halewili mai kinohi mai o lakou na kanaka waiwai. Ma keia oihana hoi o ke kanu halakahiki ame ka hookomo ana iloko 0 na kini, ua< hiki no e ikeia aku 1 kinohi loa, he oihana waiwai, »ka, o ka mea kamahao nar, o na kanaka no laleou na hale kini, o !akou keia e waiwai mai nei, a o na kanaka kanu keia e poho mai nei, a na lilo aku na aina i na halo hana kini. Aole ka oihana halakahiki he oihana ano hou loa, aole, he oihana no i hoomaka ma Hawaii nei no kekahi mau makahiki he 30 i hala aku, a o na kanaka nana i hookumu keia oihana aol« no lakou i waiwai loa, aka, o na poe hou keia e pii mai nei ka waiwai, no ka mea akahi no a ikeia "ka ai nui ia o keia hua ai. Aka, aole nae e hiki ke huna ia iho ka waiwai o ka poe na lakou na hale hana kini, ame ke poho o na kanaka kanu. Me keia mau Wi e ku mai nei o ke alo o ke Komiaina, ke manaolana nei ko oukou mea kakau, e ike nna no ko lakOu mau maka i keia mau mea kamehai ano nui wale, a e haawi ana i ko lakou mau noonoo ana maluna o keia ninau ano nui, ke kukulu ana o ke Komisina i hale hana halakahiki no na kanaka ma Molokai. No ka mpa, ina aole e kukuluia ana he hale hana kini « ke Komisina, aole no e loaa ana na pomaikai i na kanaka Hawaii elike me na mea e upuia nei. O ka hopena aku no o ka paa o na ihu o na kanaka kanu halakahiki i ka uwea, a elike aku ana no mo na kanaka kanu ko ma Waiakea, he 15 makahiki e noho ai na ka hui mahiko e imi ke alanui e pau ai ko lakou mau pilikia. 0 ka ninau ano nui wale no, elike no me ka hoike a keia mau Lunanui, oia no ka lawa ana o na limahana no ka manawa hana kini. Ma ka'u hoomaopopo ana e loaa ana no na kanaka nana e kokua keia hana 0 ka hookmo ana iloko o na kini. T keia mau la no ke laweia nei kekahi poe i Maui ame na wahi like ole aku no ka hoohana ana 1 na manawa hana kini, a pehea hoi e loaa ole ai na kokūa i ka manawa e makemakeia ai na kanaka hana ma Molokai! Aole anei hoi e oi aku ana na limahana o loaa ana | ina he poe kanaka Hawaii ka poe nana e makemake ana i keia mau ' limahana, a i ka hoi ana aku o na keiki no keia mau malama, aole anei hoi o na ohana no o keia poe Hawaii ma Molokai, 1 aka, e noho ana ma na Mokupuni e aku, ke koi ia aku ana e hele aku e kokua, a e loaa ana ka noho maikai ana ame ka maluhia me na makamaka ma Molokai? No keia kumu, aole keia he ninau ano koikoi, no ka mea e-hiki ana no e lawa na limahana i ka manawa hana kini. O ka ha o na ninau ano koikoi, oia no ke kukulu ana i hale hana kini ma Molokai, ina paha malalo o ke Komiaina, a i ole malalo paha o kekahi hui e kukulu aku ana. O ka makemake ame ka iini o ko oukou mea kakou, oia no ka loaa ana o na pomaikai apau loa, i na kanaka e kanu ana i ka halakahiki. Aole o'n makemake e hoohanaia na kanaka Hawaii no ka pomaikai o ha'i aku, aka, e hana no lakou a e ohi i na pomaikai a pau loa. Xo kēia kumu, ua oi aku o kukuloia i hale hana kini malalo o na Komiaina. 0 ka ninau hoolilo, no keia hana, ua loaa na hoiko nna o hlkl « 0 e loaa kekahi halo hana kini no na dala mai ka 110,000.00 a pli nku « ka h#p a ona dala. A ina o kela iho la ke hulana, ke manno nel ko oukou meakakau UR fi j „ kukul u i a i hale hana kln|, no kn mea e hlkl Hna ne J kupono, Aele paha he hana hoepilihua mai i ka neeneg o fce kaaaka han*

mamua o ka neie ana e loaa i i , na pomaikai apau o kona luhi. m ke poho ana o na kanaka kanxi k () 0 na makahiki i hala aku, keka: < mea nana e liookaemi nei i na k.i naka Hawaii mai ke komo ana iloko o na oihana ano nui o kr,, ano. O ke apukaia o ko lakou ma; pono kekahi kumu nui o ko lakoi, haalele ana i keia mau oihann, a keia he mau la o ka hoao ann o hoihoi hou aku i na kanaka 11 a-wa-ii maluna o na aina o ko lakou mau kupuna, aole he hana naninio ka haawi pu ana aku i na me hookuemi hou ia ai ko Inkou m nao haua, no ka ike ana aku ani" c loaa ana na pomaikai a pnu lakou i upu ai. He hana keia na na Komisina k.i ike ana i keia mau mea. O ka Jawe an.i mai i na halakahilw i Oahu nei, kekahi hana hoopilikia 1 ke kanaka kanu, no ke kumu, u;i hiki no e hoohemahemaia kau m:iu halakahiki, ahiki i ka inanawa o poho ai, hoole ia mai aole he «i:n kai. Ina e hiki ana e lawoia »:i halakahiki ma ka uwapo o Molo kai a ilaila no loaa ke dala a ke kanaka kanu, ua oi aku ia. ln;i aole e pau no keia manno ana <> kanu hala na kaūaka Hawaii, 110 ke kumu, ke ku mau mai nei no nn kii o >na kanaka Hawaii i poho mamuli o ka oihana ko, na hni iu wiiiko. -