Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 6, 8 February 1923 — KE KALAIWAA ANA AME KONA ANO. [ARTICLE]

KE KALAIWAA ANA AME KONA ANO.

(Kakauia e Kawaikaumaiikamakaokaopua. (Hoomauia mai.) No ke ama o ka waa; aole i makemakeia na laau e ae i ka wa kahiko i ama no ka waa. O ka laua wiliwili wale no; a he kakaikahi wale no na aina i uluia e keia laau. Ua olelo mai ka poe kahiko ma ka apana o Kona Hema, ma Kapua e loaa ai na ama wiliwili maikai, a ma Kona Akau hoi, mai ke a aku o Kahilinai ahiki aku i Napuu. 0 ia hoi o Puuwaawaa ame Puuanahulu. Ia mau ama e hele ai ka poe huli ama. Aia ma na kula a-a e ulu ai keia ano laau. He kakaikahi loa ka ulu ma na aina lepo. A ua hele aku kekahi poe i Kau, a i ua olelo mai kekahi poe kahiko i i hele i Kau, he oi aku ia o ka aina wiliwili i ka wa kahiko, a i keia wa, ke nalowale loa aku nei keia laau; mamua he ike aku oe i ka laau wiliwili. O ka loaa ana o ke ama wiliwili i kekahi kanaka, like ia me he keiki hanau maoli ana nana. E malama loa ana oe i ke kaikai ana; elike no me ke kaikai ana o ka waa, no ka mea, he minamina loa lakou o uluulu a manumanu. I makemake loa ka poe kahiko no ka holo ana i kahi loihi no ke kukulu pea ana. Pehea ka nui o ia makani, aole ia he mea e piholo iho ai ke ama ilalo; o ia mau ia elike me ka lana o ka waa. I keia wa, aole ike iki ia ma na Kona nei. Ikaboda, wahi a ka hunona wahine a Eli, wahine a Pinehasa. Ua hala ka nani mai ka Isaraela aku, a ua nalowale loa keia laau maikai. Ua kahe loa aku la ka wai o ka moolelo a kakou imua, aka, he mea ia e maikai ai a maopopO. I ka loaa ana o ke ama, alaila, pau loa ae la na hemahema, a ua loaa hoi na iako, a hookahi hana i koe mahope o ka pau ana o keia mau hE mahema; o ka hoe ka mea i koe, e pili ana i ka waa. Elua ano o ka hana ana i ka hoe; o kou kalai pakahi no i ka hoe apau; a pela aku ana; a o ka lua, a i makemake oe i kahakai e hana ai, a penei e hana ai: E ana oe i ka loihi o ke. kuau o ka hoe, mai ke palaulau mai; he muku ka loihi. Aia no i kou makemake, ekolu paha au hoe e lawe ai i kahakai, alaila, oki oe i kekahi kumulaau, a i ole, he laau koa maloo mua paha. E kalai oe ma kahi o na kuau o ka hoe me he kalai kua ana la, a no Jabilahi kupono, e kahilihili wale ae no ke hiki i kahakai. O ka laau Naia kekahi laau hanaia i hoe, he oi aku kona nani. He laau memele keia o kona i'o, me he lau maia pala la. O ka poe pii kuahiwi ua ike ke kuhikuhiia. Ina aole e kuhikuhiia, aole e ike; o ka poe kahuna kalaiwaa wale no ka poe ike i na laau o ke kuahiwi, a mai keia poe kahuna kalaiwaa i loaa ai ia'u i ke kuhikuhi mai, he mea kela laau, a paa ia'u ko lakou mau inoa, mai ke kuahiwi mai, ahiki i kahakai nei, 400 a oi laau me ko lakou mau inoa pakahi. Elua no ano hoe e hana mau ia; o ka laau koa no ame ka ulu, i ka wa kahiko. A i keia au, o kela laau o keia laau; o ka laau e loaa ana. I ka loaa ana o na hoe, pau loa ae la na hemahema. O ka lolo wale no koe, a lana ka waa i ke kai. He puaa no ka mea e lolo ai ka waa; hoomakaukau na mea apau e pili ana i ka waa, i kahi hookahi o ia hoi ke ama, na iako, ke kaula e hauhoa ai na iako, i na wae o na pepeiao o ka waa. Ho'a ka imu o ka puaa a unuunu apau kalua. Elua ano lolo ana o ka puaa. Ina owau ke kahuna, a na ka mea i lilo ai ka waa nana e lawe mai i ka puaa na ke kahuna, a i kalua ole ia kela puaa, e hookuuia ana e ke kahuna iloko o ka waha o ka waa. Ina i hele ka puaa, mai hope aku nei ahiki i ka ihu o ka waa, a i lele iwaho, ua maikai ka waa, alaila, ola no ka puaa. A i hele ahiki i ka ihu o ka waa a moe, alaila, e kaluaia ana. A i ke kalua ana o ka puaa uhi no hoi a paa, alaila, hauhoa na iako a paa, oiai, ua hoopilipili mua ia a pili. A hauhoa no hoi na lanalana o ke ama, ame na iako, a pau i ka paa, kali aku o ka mo'a o ka puaa. A mo'a no hoi ka puaa, e akoakoa ana na mea apau e manao ana e ai puaa. Aole e kaheaia kekahi mea i ka wa e ai ana ka lehulehu. Aia no na ka mea i hele mai a komo a noho no e ai, ua maikai kela, i ka wa e mo'a ai ka puaa, a laweia mai i kahi e ai ai, e olelo aku ana ke kahuna i ka mea nana e okioki ana ka puaa, e oki ae oe i ke poo o ka puaa i ke pa okoa; a moku aku la ke poo o ka puaa, a kaawale na ke kahuna, alaila, okiokiiā ka puaa holookoa na ka lehulehu e akoakoa ana. I ka makaukau ana iluna o ke pakaukau na me a pau, in ahe poe kahuna kekahi i hiki mai, o lakou ke ai like ana i kela poo puaa. I ka pule ana o ke kahuna, e nonoi ana no i na poo akua kalaiwaa, oia o Mokuhalii, Kupaaikee,

ame Lea ka wahine kalaiwaa. A penei e pule ai ke kahuna: E Mokuhalii, Kupaaikee, Lea, eia ka puaa, he uku, he makaua, he alana, he mohai ia ouk[o]u. Ua paa ka waa, a e hoolanaia aku ana i ke kai, o kona aina ia e huli ai i ka loaa ame ka waiwai. E nana pono loa oukou, e makaala i na pukoa, na puupohaku o kahi laupapa, na nalu, na ale o ka moana. Hooholo no oukou i ka waa ma kahi hohonu o ke aki; i hele ai ka waa a nalukai, a apulu, a ulu ka limu pakaiea, a kanikookoo. (Aole i pau) Ho oiaio no paha ina 110 e nui loa ana eJike me ka Dr. Meael e hoakaka mai nei, e manao aua ke kanaka e nui i na eka no na holoholona. He oiaio no oia paha ka hewa, aka, he hewa uuku nae ia, no ka mea ua kau. aku ke koileoi maluna o ka mea paa aina ka uuku ana o kahi i mahiia e ia, a nui kahi i waiho wale. Aka, ina e liili loa ana na apana, e molowa ana ke kanaka no ka mea elike me ka uuku o kahi apana pela no ka uuku o kahi loaa, ina he kanaka makemake hana oia. Ke ohi mai nei na keiki Hawaii ma Molokai i na uwea pa moa ame pa puaa. He hoailona keia ke makeinake nei keia mau keiki e komo nui aku iloko o keia mau oihana hoopomaikai. E nee mmi aku, a mai liopohopo.