Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 8, 22 February 1923 — NA HANA MA MOLOKAI. [ARTICLE]

NA HANA MA MOLOKAI.

I Molokai aku nei o Geo. P. Cooke ke Kakauolelo o ke Komisina Home Hawaii, a o ka hoi ana mai nei no ia. Ma kana hoiko mai, aia he 13 ohana e nolio la nialuna o ko lakou mau apana aina, ma Kalamaula; he 6 ua paa na hale, a ke huki nei ka papa ame na laau o kekahi mau hale. Ma kana nana aku, ua lana malie ka manao o na kanaka, a ua hooikaika i ka hoomaemae ana i ko lakou mau apana. O keia mau hana hooma'emae, ua hiki aku ka nui o ria eka o kekahi poe i ka 6 a eini no hoi ahiki i ka 2. Ua kanu na mea, kanu a keia poe, a nja kaua nana aku aole he liookahi o keia poe e makemake ana e haalele i ka apana i liaawiia aku. Ua nui ka i'a o keia mau la, a ua lilo kekahi manawa o ka la i ka hele ana e lawai'a ma kolaila niau kahakai. Ua hauoli no hoi ka i#ho ana o keia poe. Ke nui mai nei ka 'hanau ana o na moa a L. T. Lyman, a ua hiki aku i ke 40 kakini hua o ka pule e hoounaia mai nei; a mawaho ae o keia, ke hoomoeia mai ii'ei he mau haneri huamoa no ke 'kiko ana; a hoolaha aku. Mai keia m¥u moa •mai e hoolawaia ai na kanaka makemake e komo aku iloko 0 keia oihana. Ua pau'na aina mauka o Hoolehua i ka'palauia, a pela mauka o Kālae, no ke kanu liou ana aku i ke kulina, pi-nunu, ame na mauu hiki e ulu ma na wahi maloo, wai ole. Ua makaukau keia mau mala no ke kanu ana, a e hakalia wale ana no no ka loaa mai o na hua kanu. Mamua o ka hoi aua mai nei o Cooke, ua hoea hou aku kekahi mau kanaka no ka lioomaka ana e waele 1 na laau kiawe o ko laua mau apana. Ke oni niai nei na kanaka Hawaii e ake ana e loaa ka aina ma Molokai. Ua hoi mai nei leekahi kanaika kamana a Howell, o John Lewis, kona inoa, a mainuli o kona ike inaka ana aku nei i ke ano o ka aina, ua hookomo aku nei oia i kana palapala noi aina. Wahi ana, ua lohe olelo wale no oia i ke ino 0 ka aina, a me ka waiwai ole o na kanaka e hoi ana ma kela mau aina. Aka, ua hele aku nei oia e kukulu 1 ka hawai i haawiia ma ka aelike ia Howell, a ua ike maka aku nei oia ike ano o ka aina. A ua hoike mai oia i ka hoopunipuni o keia mau olelo he mau aina kupouo ole no ka nohoia e ha kanaka. Ke ike nei oia i ka wai|7ai ame ka maikai o ka aina, a ua iini nui oia e loaa kona apana aina, a e hoi ana oia i ka manawa koke na e loaa

mai ai. Aole he mau apana aina i koo i keia manawa, aka, ina e haalele ana kekahi kanaka i kona apana, e loaa ana i keia poe e kali nei o ko lakou wae ia inai. O keia poe e noho mai la, aole manaolana ana e haalele ana lakou, koe wale 110 paha a he ma'i pilikia a e kauohaia ana e ke Kauka e haalele i keia wahi, a ma keia, aole no e loaa ana na kauoha ana pela, no ke kumu, he aina ea maikai, a he aina loaa ole i ka ma'i. Mamuli o keia loaa ana mai nei o ka hoololi o ke kanawai, e nui hou mai ana na dala o ka makahiki, aka, e nui pu ana no hoi na koi wehe aina, a mamuli o keia mau mea, e liilii ana no na apana e loaa mai ana. Aka eia ke Komiaina ke oni akahele nei i keia mau la, ihiki aku iloko o lulai, ka mahina e ohi mai ai na dala mamuli o ka hoololi kanawai i aeia mai nei e ka Aliaolelo Nui o Amerika. Aka, e hele ana na Komisina imua o ka Ahaolelo no ke koi ana aku i mau dala hoaie a uia e loaa mai ana keia mau dala, e * oomaka koke ia ana ka hooharia ana, no e loaa ka wai o Waiha* nau. Ua manao wale ia e hiki ana e j)iha ke paipuwai o 4 iniha no ka lawe ana mai i wai inu a no na home o na kanaka e noho akfu ana mauka o Palaau ame Hoolehua, a pela no hoi ma na apana makai o Palaau, e pili ana i ke kahakai. No kela mau apana makai o Pa-,

laau, aole maka 'u ana no ka loaa o ka wai hoopulu mea kanu elike no me ko Kalamaula, e kahe mai nei. Ua loaa na luawai puna o keia kahakai o Palaau, a ua hiki e hoolawa no na home he 40 a oi aku paha. A o ka m6a pilikia no o ka wai inu. Aka, ina e loaa mai ana keia wai o Waihanau, aole he maka'u ana no keia ninau. I keia manawa no, aole paha e lawa ana ka wai inu uo keia poe ma Kalamaula, a o lakou no kekahi e hoolawa ia mai ana me ka wai mai Waihanau mai.