Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 9, 1 March 1923 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Aole he manawa i hiki ai e ikeia he poho kekahi o na manaolana no keia poe e hoi nei i Molokai. I keia Ja, ua hoea aku ka heluna nui o na ohana i hoi aku ma Molokai i ka 13. He mau ohana kaleaikahi wale no koe, a pan loa kela mau apana i ana ia iho nei, a i weheia iho nei hoi no na kanaka Hawaii.

Ke kukuluia mai nei ka pauma nui no ka pauma ana i ka wai o kela mau luawai mapuna i loaa iho nei ma Kalamaula. Ua liiki aku ka ikaika o keia pauma i ka ekolu miliona galani i ka la hookahi o 24 hora. Ua hiki no hoi e hoopii ia ka wai no 50 kapuai. A i ka

nana pono la ana mai nei o na aina ma Kalamaula, ua ikeia he niau aina maikai walo no kela maluna aku o keia mau apana i weheia iho la. A.ke manao ia nei e hiki ana no e loaa hou he mau apana hou maluna aku o keia mau apana mua, a e lawa'ana no i ka wai mai keia luawai mai. , Aole paha he nanaina hoohauoli e loaa ana i kekahi kanaka, mamua 0 kona ike ana aku i kekahi poe kanaka Kawaii e kanu ana a o waele ana i ko lakou mau kihapai, maluna o kekahi mau aina i waiho wale no kekahi mau makahiki loihi. He mau aina i waihbia no na holoholona e holoholo ai, aka, i ka laweia ana mai nae, a hoonohoia aku kekahi r.iau kanaka, ua. ikeia ka loaa o ka wai ; a ua ikeia ka momona o ka lepo, ua lilo keia mau mea apau 1 mau mea e hoohauoli mai ana i ke kanaka Hawaii i makee i kona lahui. * Eia keia poe kanaka Hawaii ke hooikaika mai nei no lakou iho. I ko lakou molowa ana, a makemake ole paha e hana m'ahiai, ua hiki loa ia lakou e iho aku ma na kahakai, a e lawai'a no ko lakou pono iho. A i ka nui loa ana mamua o na mea e hiki ai ia lakou ke ai, ua hiki e kaulai a hoouna mai ma na aina e noho aku ana me ka pololi i'a. Auhea hou aku kau kii e ke kanaka Hawaii i makemake ai e ikef O keia iho la nae ke kii e ike ia nei ma Molo* kai i keia la. Ua ula na mea kana, j a ke hoomau mai la lakou i ka waele ana i na kumu kiawe mai ko lakou mau apana ae. Eia iho ka Ahaolelo e hui mai ana i keia pule iho no, a i ko lakou hui ana mai, e ike I ana kakon i na pomaikai a lakou 1 e hoike mai ana no keia mau hana lokai* '

Eia he elua apana i koe, aole i liaawiia iho nei. Ke manaoia nei e wehe- aku keia mau apana i keia mau mahina aku. Ina he mau kanaka kekahi e makemake ana e loaa kekahi o keia mau apana, e komo mai e noi, no ka moa e loaa ana i na kauaka apau he manawa e loaa ai kekahi mau apana aina.

Ke nui mai nei na moa a Lyman, \ a i ka manawa e makemake mai na kanaka e noho mai la i na moa, ua loaa mua, me ka uuku loa o ke kumukuai. He mau moa keia o ke koko helu ekahi, a ua maopopo ka nui o ko lakou hoolue hua ana. Aole he waiwai o ka hanai ana i na moa hanau uuku loa, no ka mea he hoopau ai ia ano moa. O ke koko e hikl ana e hanau mai ahiki i ka 240 hua o ka makahiki, o ia na moa i makemake nui ia. I keia mau pule iho paha e hoea mai ai na puaa i kauohaia aku nei i mau ke'a a i mau kumiilau no ka pomaikai o na kanaka Hawaii ma Molokai. He mau puaa kei»- o ke ano ulaula. O keia no na puaa e hanaiia mai nei e na Hoahanau Cooke ma ko lakou hui hanai holoholona ma Molokai. Ua ikeia Ra holopono o keia ano puaa, a ua hiki' ole aku no hoi na ma'i luku i laha iho nei ma na wahi e ae o Hnwaii nei. Aole i makemakeia na puaa ma'i e komo aku ma kela mokupuni. A ua pomaikai no lioi na kanaka i ka hoea Ole ana aku o keia mau ma'i malaila. I keia noho ana mai o ka Ahaolelo e komo aku ana na noi no ka hoaioana i $60,000 no.ke kii ana i ka wai no na kanaka e noho aku ana ma Palaau ame Hoolehua. Oka wai i makemakeia he wai inu ame na holoholona a na kanaka e lawelawe nku ana i kela mau aina. O kēia ninau wai paha kekahi ninau ano nui, a oia no hoi kekahi kumu "nui i haalele ai kekahi poe i ko lakou mau aina i na la i 'hala aku, oia hoi ka nele i ka wai inu. No keia pilikia i ikeia, ke hoolala e nei no keia Komisina i wahi e hiki ole *i keia pilikia maluna o na kamaka malalo o lakou.

Mai keia haawina āe i makemakeia e loaa ana kekaM'helhna- dala kupono no na alanui. ī keia la, ua piha he mau makahiki o na kanaka i noho ai ma Waiakea, aka, nae aole i loaa ka wai ame ke alanui no lakou. A o ka hopena, ua nui na pilikia like ole i loaa ia lakou. Aole nae ke Komisina e hoopilikia ana i na kanaka e hoi sna malalo o lakou. E loaa ana ka wai, a e loaa ana na alanui maikai. O keia mau mea apau, lie mau mea e haawi mai ana i ke kanaka i nannnaolana e loaa io ana ka pomaikai .sia ke hoi ma keia mau aina.

i Ma keia mau hoike kakou e ike mni ai, aolo makemakeia o na moa hanau he mau hua walo 110 o ka makahiki, no ka mea he mau moa I hoopauai kela. O na moa wahine e hiki ana e hanau mai i 300 hua o ka makahiki, e ike mai kakou, he 65 wale no la i hanau ole ia e lakou. A'i ka hoonohonoho ana iho 0 keia kanaka hanai moa, e ike ana oia ma ka 50c o ke kakini, a he 25 kakini, o ka makahiki ua like ia me $12.50 e loaa ana i ka moa wahine hookahi o ka makahiki. O keia na moa waiwai e hooiilu ai, no ka moa e hoopomaikai mai ana i ke kanaka hanai moa. Aole no i lawa na kanaka e noho mai nei ma Kalamaula i ka waj inu, a ma keia hoolala sna e loan ana a oi aku. 0 ka y wai e loaa nei 1 kela poe, |nai ke kuahiwi mai.no aka, aole n»a i ka lawa loa. Aia ko lakou lawa nui loa ma ka wai hoopulu mea kanu. Ke pauma nei kela paama he 3,000,000 galani i ka la hookahi. Me keia nui wai, aole i lawa na aijja no ka paa o keia wai. Ke hoolala nei ke Komiaina no ke kono ana aku i ka Ahaolelo e hele aku na lala e makaikai i na hana maluna o kela mau aina hoopulapula. Aole lakou nei e hoino ana i ka aina, no ka, mea, aole he aina inoino ma kela aina h<>lookoa. 0 ka makou nae e iini nui nei o ka poe ku-e kekahi e hele akp e nana, no ke kumu, aia no a ikemaka kekahi poe alaila pau na ku-e. A aole no o makou ahewa i ka poe ku-e 1 puni i na olelo hoopunipnni a ka poe hoino. Owai no hoi ia mea puniole aku i na hana poholalo?

Ua ai ibo nei keia i na moa e hoopulapulaia inai nei e Lyman. Ua pii aku ka hanau o kana mau moa wahine i ka 177 huamoa o ka la hookahi. Eia kana mau hua ke hoounaia mai nei i Honolulu nei, a ke hookiko mai la no hoi i kekahi. O na moakane wale no keia e kuaiia mai nei, o na moa wahine, e. nialamaia ana no ka pomaikai <» na kanaka Hawaii lawe aina. Eia kc hoopulapulaia mai'' ne i na moa hv*i e hanau ahiki aku i ka 300 hw o k» nakiiuki.