Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 9, 1 March 1923 — NA UPENA LEKE OLE O KA WA KAHIKO AME KA LAKOU HANA [ARTICLE]

NA UPENA LIKE OLE O KA WA KAHIKO AME KA LAKOU HANA

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaimaiikamakaokaopua.) (Hoomauia mai.) Ua pau aku nei ka upena Akiikii, a luuluu a kakou. E hele aku ana kakou imua i ka upena elua; o ia hoi ka upena Uluulu, a he mau upena keia no ke kai papa'u; a no keia ano upena i hakuia ai kekahi mele hooheno a ka nani lua ole ke hulaia mai. He i'a nui ka'u la, Ua paa ma ka hi'u, I hopu aku au la, E palemo aku ana, He aʻa e ka i'a la, Noho i ka hapapa. Kahea ke kilo la, Weheia ka upena, Ua hei e ka i'a la, Papai niho mole. Elua maua la, Ka upena uluulu. He akule e ka i'a la, Noho i ka hohonu. He moi e ka i'a la, Noho i ka 'ehukai. Ohiki e ka i'a la, Eli ana i ke one. Haina ka puana la, Ka upena uluulu. O ka upena uluulu; ua ano like no me ka upena holoholo. He mau laau elua ma kekahi aoao, a pela no kekahi aoao; a he kaula no hoi mamua o ke poo o na laau; o ia no ke kaula mamua o ka upena, e hoopaa ana i na poo o na laau. O keia ka upena mama loa o ka hana, a ua lawa loa no i ka mea hookahi; oiai, o na upena keia ma ke kai papa'u mai; a he upena malama loa ia keia e ka poe mahiai. A mamuli o ka houhou launiu ia o keia ano upena, e houhou ai iloko o na alualua, a ua kapaia ka launiu e houhouia ana he pula. Mamuli o keia houhou ana iloko o na alualua me keia pula launiu, i kapaia ai keia upena, upena Uluulu. I na o kekahi mau kuuna i'a, a he puka loa ma kekahi aoao o ka pohaku, alaila, ua pono i elua kanaka, ma o mai o ka pohaku, ka mea houhou pula, a maanei aku ke kanaka me ka upena, a o na i'a maikai wale no ke hei ana i keia ano upena. O ka weke, o ke kumu, o ke ahuluhulu, o ka moana, pakolekole, a nui wale aku na i'a e loaa i keia ano upena. O ka upena akiikii hoi, he hele hoi ia e luu wana, a o keia hoi, aole; hopu no ka upena hele i ka lawai'a. O ka lawai'a ana no nae, ua like loa no me ko ka upena akiikii ka hohonu o ke kai; he hookahi no anana ka hohonu a emi aku ilalo, aole hele i kahi hohonu loa, ina hookahi kanaka.

Aia no a elua kanaka nee iki aku i kahi hohonu o ke kai. I ka wa kahiko, he mau upena malama loa ia keia, a i keia auhou, aole loa he ike iki ia. No ka upena kuu. O keia paha ka upena nui, a laha loa ma na aina apau. O keia no kekahi upena i like loa no me kela mau upena ke kuuia i ke kai papa'u. O kela mau upena mua elua, ua lawa uo ia i ke kanaka hookahi. O keia hoi, aia a he loaa he mau kanaka na lakou e hoo-hu mai i ka i'a; a ua kapaia aku keia poe kanaka, he poe kapeku. Aole no i like na hana a ka poe kahiko elike me keia manawa; ka hana mua ia o ke kepau a paa i ka upena; aole pela ka ka poe kahiko. Aia no ahiki i ka wa e hele ai i ka lawai'a, alaila, hana na pohaku o ka alihi olalo; no ka mea, aohe hana nui loa o keia ano upena. O kahi hoomaopopo wale ia no o keia ano upena, o waenakonu. A ua kapaia aku ia wahi; he "poho." O ia kahi e hana pono loa ia me na pohaku kakaalawa kupono. Ina he anana a iwilei ma kekahi aoao, a he anana a iwilei ma kekahi aoao. Ua lawa kupono kela poho; alaila, kau kakaawale aku na pohaku. Oiai, e holo pololei ana no ka i'a ma kahi o ka poho, ma kahi au i hana pono ai i na pohaku

Ua kapaia kela aoao, ame keia he "aukii." Aia na kela aoao, ame keia aoao o na aukuu he mau kaula i hoopaaia me ka alihi oluna, a ua kapaia aku ka inoa o ia mau kaula, he mau kaula kawelewele. He mau kaula keia e nee aku na kanaka e kuu ana i ka upena, a ka piko o keia mau kaula paa. I hanaia pela i mamao iki aku mai ka upena aku. Aole no he olelo ana ina he upena loihi a lawa. Ua hiki no ke paa ma kahi o na aukuu. Ina ma ka hema kekahi hoa lawai'a, a ma ka akau awiliwili oia i kana kaula kawelekekahi o ke kanaka ma ka hema, e wele ma kona lima hema, a pela no hoi ke kanaka ma ka akau. I hanaia pela i ole ai e kaualako a hihia i ka pohaku, a o kekahi hihia i aa ikoi. Nolaila, e pono e maa ka malama ana i kela mau kaula. I ka pau ana i ke kuu o ka upena, a kahea na kanaka ia laua ka upena e pa'i mai na kapeku, alaila, e nana pono laua i ka holo mai o ka i'a i ka upena. Ina aole i kokoke mai na kapeku i ka upena, e pono no i na lawaiʻa

e owili i ka i'a, me ke kali ole aku a puka mai lakou; no ka mea, o ka wa ikaika no ia o ka i'a i ka hoo-ke i ka upena. A ina he upena maikai hele no pili, aole olelo ana. O kekahi ano upena, hele no ka i'a a pili i ka upena a hoi hou ka i'a. I ka pau ana o ka lawai'a, a ka poe kahiko, i ka upena kuu, hoi mai no kiloi ka pohaku, aole malama ia pohaku. Aia no a hele lalau na pohaku. (Aole i pau.)