Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 9, 1 March 1923 — KA MANAO O WM. M. WADDOUPS O KA HALELAA O LAIE NO KEIA LAHUI HAWAII. [ARTICLE]

KA MANAO O WM. M. WADDOUPS O KA HALELAA O LAIE NO KEIA LAHUI HAWAII.

(Koena mai kela pule mai)

Xa ka mea e heluhelu ana, e pane nona ihf, a i ole hoolaha ae paha i kona manao hoakaka, a wehewehe i kona manao hoakaka, a wehewehe i keia mau huaolelo ko'iko'i o ka manao, i hoopukaia e ke kanaka akua, me kona ikē akua, e hiki mai ana i ka la e hookoia ai o ia olelo e ke kanaka e ku ana i ke ao nei, a ua hookoia ia olelo i" keia la. I ka hope 6 keia kukulu manao hoonuinui, ua hoiko ae oia i kona inanao koho, no ke kumu emi o leeia lahui. Akalii: Ke a'o nui ole ō na makua Hawaii, i na keiki a lakou, i na kanawai paa luli ole. Heaha la ia mau kanawai ame na mea like, e pili ana i na keikikane, ame na kaikamahinej o keia lahui iloko o ka noho maro ana? Ahu no hoi kupanßha a ka la i Ma-na, i keia mau i olelo ano poupounohonio! I Kuhikuhi ke akua o Kahala, I Aia Lulana i Kamilomilo, I Alea, himeni mai no nae na huaj olelo a kuu moiwahine i haku ai. | Olelo ana oe i leo ha'i kee, | Eia iho no.me oe, j Na aumakua pee i ka poli, Ao luau i—a. Elua: O ia ka liolomua o ka naauao ame ke kuokoa, a e ai pakij ko, palaoa ame ona pola ti | paha ko ka la i manaoia a e a'o

ka i ka maliiai a pela wale aku, j kupanaha no! E aha ia ana Ha- j waii? j I na la mamua o lakou i hiki j mai ai, a'o. mai ia poe, e huli nui na keiki i ka naauao, na hooko keia lahui ia a'o, oiai nae e ku ana lakou no lakou iho mai na kupuna mai, ahiki i ke ku ana o ke aupuni kumukanawai o Hawaii aina, Hawaii aupuni, a Hawaii lahui kuoleoa hoi i ikeia, aka nae a momona 0 iWuaalena, alaila peku, owala a pau ka ukana a ka hoki Hawaii i .ka helelei, a puehu liilii, a he iko maka ka lehulehu e n<)hq. nēi ,no ia mau hana, a eia hoi k'eia mea ke a'o hou mai nei i kana a'o e haha poole hou ka papai o līonolulu. Ekolu: Ua like no ine na kumu mua malūna ae, no ke a'o ana i keia a Hawaii i ka mahiai, a o ka kela poe mua hoi, he okoa. Eha: E a'o koke na wahine ike kuko ana, mamuli ka o kona manno koho, ua ulu mai ka ma'i mawaena [O na makua Hawaii, ame ka lakou mau keiki, mamuli o ke kuai nui, j a ai nui i ka meaai o na halekuai Pake, a nolaila paha kona mānao 1 ke kumu emi ; a malee nui o keia lahui Hawaii. Ua kupanaha no keia ike kilo, o ka loko o Kawainui! , Ke ai nei na lahui like ole i ka laiki i hanaia e na Pake, mahi laiki o Hawaii nei, a oi loa aku, i ko ko kulanakauhale o Honolulu nei. Na ka Pake e hana ka puaa nio'a ka puaa maka, lee kaka, pelehu, a ke ku nei ma na walii like ole iloko o ke leulanakauhale, na hale-

aina o na meaai Pake, na meaai haole, na maejii Hawaii.

O ka'u i ike me ko'u ma*i maka ponoi, ia'u i konio ai iloko o kekahi lialeaina Pake, i kauia ka inoa mawalio o ke alo o ka hale e huli ana i ko alanui, Honolulu Shop Sui, i ka aina awakea, ua piha,lcela haleaina i na hoaai o ka ili elike pu mo leo ka mea nona neia kukulu nianao, mai na wahine ame na kane, a he ano kuonoono kekahi oia poe, a'u i ike ai iloko o ia haleaina Pake, aole au i ike i kekahi wahine, i like pu ka ili me ko'u iloko oia nui lehulehu o na hoaai, a he eha mawaho ae o'u he Hawaii koko hapa, o ia ka'u 1 ike, a ma ka*haleaina o ria meaai haole e ku nei, ma na aoao elud o ke alanui Betela, mawaena o ke aJanvi Hokele me Moi, he poe haole wale no ka hapanui ame kekahi mau laliui e, o na Hawaii, aole i piha ka elua kauna ia'u e hele ai e ai ilaila. Eia nae ko lēlepuni nei ka ike o keia mea kukulu 'manao, i nehinei iho la no ka hikina mai, a alakai ae la i kona mau manao koho, o ia iho la ka ke kumu? o ke emi ana a mamuli paha o ka inoa kahunapule, pela paha i ulu ae ai ia mau manao, i mea aku ai ma ke ano he makua uhane, elike me ko'u lohe i kekahi poe e olelo ana. "Ei ae ka Makua Uhane", ia'u e nana afku ai, he kahunapule Kakolika, ke hele mai ana; a ke minamina mai nei i ka hou o ka lae 0 ke kanaka Hawaii, i ka pau loa 1 ka lilo i ka Pake. O, ko lakou kuleana paa* no ia, nolaila nolio malie no ka mea kukulu manao i kona kuleana, i hiki mai ai e hehi i aina i ka houpo 0 Kane. > * E noho malie ioe Kou leulana kupono iho no ia, Mai noho a pii ae i ka ni'o, No na mamo ia me Wakea, O ka ame ka eono o na kumu, he mau leo ano uwalo, he hoolohe aku, a r hooko aku, ia mau olelo 1 hamoia i ke ko, a momona, aia nae maloko he au awahia o ka ma-

nao i pilia i ka epaepa, ka puni waiwai, ame ke a'o lalau, elike me ka poo alakai o kalii ana o ku nei i alakai ai i kekahi poe Hawai o kuu lahui e moe mai la i lea lepo malihini o ka Hnu oki o Kaleponi, mamuli o na olelo haanui, aia a komo i Lokopaak:ii, bapetizoia ka uhane o na kupuna ola. Eia ka hoi he hiki no ke kukuluia i Hawaii nei ka halelaa! Hookahi kumu nui o keia maii manao, i pilipili aku -ai ka ua i ka nahele. E Hawaii e, e kilohi aku i na olelo aka noeau: "E hemo ae oe me he dia la mailoko ao o ka lima. Elike hoi mo ka manu mai ka lima ae o ke kanaka kuhea manu." Ma ka hope loa o kona manao, e olelo ana e a'o i ka oihana kauka, ame na ano hana e ae i kakauia, malalo iho, oiai nae, aole ho hoōkahi o ia ike iloko nei o Ilawaii i na la 0 Kualii, moi o Oahu nei, Kahekili moi o Mani, aihe Kamehameha' ka moi holopuni o ko Hawaii paeaina. Haneri a oi makahiki o ka noho ana o Hawaii lahui malalo o keia iko lapaau, lee helelei nei ka hua ulu, he au kona, a helelei hoi ka ua i ka aweawe ole, oiai nae aia na meaulu o keia aina i hoopumehana ia e lee ea, a ko kupaianaha hoomakaukau ai i mea e hoola ai i ka ma'i o ke kino o k'eia lahui, a o na buke a Kapena Kuke ka hooiaio no ka ulu o keia lahui iaia 1 hiki mua mai ai. Oiai nao ka pupuaulama o ke ola lahui o Hawaii o aa ana, ua leuapo'iia iho la ia ike noiau o na kupuna i ko pola (poi pohue) puna o na olelo lioon,uinui he wahahee, he hoomanamana, he lapuwale, a he nui'aku, ilaila no paa ka malamalama o ka pono no ko ola kino o keia lahui, ke ha'u nei nae ka waha i keia mau la, o ninau ana, no ke kumu make, a pehea e ulu hou ai keia lahui 1 ? 0 weheweho nae, ua hu aku ia i leula, ka auwaa panana ole, e hoopilipili ana i na olelo o ka Baibala ka buke alakai hoomana Akua o keia mau la.

Eia hou koia alakai i okoa ae hoi mai ka ia nei ae, no. ke kokoke mai o ka liopena o ke ao nei, a ina no ka hoouna i na keiki i Amerika e a'o kauka a ilee, hiki e ka hopena o ke ao nei, o ka make no ia waiwai ole ia a'o ana. ' ' Ke pane*' noi au i keia, mamna ae, mamūlf 6' ko 'ii makee ia 'u iho ame kuu lahul oiwi, ke alakaiia iloko o na koho o ano kuhihewa, amo ka manaoio hoomana ak\ia ā ke kanaka e hooia nei, o ia ka pololei, oiai nae, ua kuhihewa mai ka buke alakai akua a lakou i ulu ai keia mau lahui.

Lu-lu i ko ke kina, he kino no ka mea e loaa an&, a lu-lu i ko ka uhane, he uhane no ke loaa ana, a 0 ohi ana no i ka uku luhi o keia mau mea elua, maanei, a ma*o. O ka hoohuikau i keia mau mahele elua, he Luikau ia, a ina no ka manao.nui i lee ola leino o Hawaii lahui,. eia ka ahaolelo kahi e hiki ai na hana no" ke kino o ke Teritore o Hawaii,. no ka hana ana 1 lee kanawai, a e iniiia ai ke ola. Me ka hoomaikai ia oe e Mr. Luna hooponopono, no kou ahonui. Kou oiaio, samtjSl K. Likolnni Home, Pauoa.