Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 10, 8 March 1923 — KO NA MAKUA KULEANA I NA KEIKI. [ARTICLE]

KO NA MAKUA KULEANA I NA KEIKI.

Aole paha manawa kupilikii o ka noho lahui ana o na kanaka Hawaii elike me keia e nee nei i keia manawa. No na makahiki loihi ka noho ana o ka lahui Hawaii no lakou iho, a ua ulu ae iwaena o ko lakou noho ana he hoonaauao ana a he hoomaopopo ana i ko lakou noho lahui ana. Aole i loaa ia lakou ka ike kakau, aka, ua ao ia mai na keiki aole mai na kula mai elike me ko keia la, aka, me na mea e hookui mai ana i kela ame keia keiki i kona nui ana ae, ame na mea ana e ike ana me kona mau maka, ame na mea e aoia mai ana e kona mau makua. Mai ka waha mai o kona mau makua a kupuna paha i loaa ai iaia ka ike ame ka hoomaopopo ana i na hana ame ka moolelo o kona noho lahui ana, ame na mea e lilo ai i mau mea na kela keiki e hoomaopopo ai he mau mea e hapai ae ana i kona kulana iluna. Mamuli o keia mau naauao, ame keia mau ike i loaa i na keiki Hawaii oia mau la, ua okoa ae ko lakou noho ana mai na keiki ae o keia la. A mawaho ae o keia, e noho ana kela mau keiki, me na hoa keiki no o kona koko hookahi, a aole he mau keiki, a kanaka paha i okoa ae ko lakou mau noonoo ana mai kona ae elike la hoi me na keiki o keia la. O ka noho ana o na keiki oia mau la, ua uuku a kakaikahi paha na mea nana e huki ana ka manao ma na mea i kamaaina ole aku ia lakou. A o ia noho ana no hoi, aole he mau mea a lakou e noonoo aku ai i hiki ole e ikeia na mea e hoea mai ana, mamuli o ia mau mea. E laa na paani, ame na hoolealea o ia mau la iwaena o na keiki. E laa na mea nana e huki ana na manao mai na mea i hiki e ikeia aku e na makua, he mau mea ia e pomaikai mai ai ke nui ae na keiki. O na naauao nui o ia mau la, o ia no ka ike hana, ka mua loa; ina paha he mahiai, a i ole he lawai'a; ame na ike e pili ana i ka holomua o keia mau oihana. Malalo iho a e lilo ana hoi i mau mea kakoo aku i keia mau oihana, ua ike kakou o ka oihana kalaiwaa, ame kona mau pili; ka oihana hana upena ame kona mau pili. No ka mahiai hoi, o ka oo palau, ame na mea e pili ana i keia ike. Mawaho ae o keia ua kakaikahi wale na mea a ke keiki e alualu aku ai i loaa ka noho hauoli ana oia mau la. Iwaena o na kainaka kahuna, ua aoia na keiki mai ko lakou puhaka aku i ka ike no a kona makua. Aole na hana okoa aku ke ao ia ana, a ua kau mai na oihana a ka makua i na keiki. Aole na hana okoa aku ke ao ia ana, a ua kau mai na oihana a ka makua i na keiki. A i ka hala ana aku o na makua, ua loaa no na pani hakahaka o ko lakou noho alo alii ana i keia mau keiki a lakou. Pela no na keiki a ka poe lawai'a, ke kalai waa ame ka ike mahiai. Ua ili mai ka ike o ka makua i na keiki, a o ia na hana i hanaia mai kekahi hanauna ahiki mai i kekahi hanauna. Aole he okoa ae. O ke kanaka kahuna, e kau ana ia oihana i kana keiki. O ke kanaka lawai'a, e ike ana ke keiki i na ko'a ame kai lawai'a i ikeia e kona makua. A o ke kanaka kalaiwaa hoi, e kau aku ana no kela ike i kana keiki, a pela na oihana apau. O keia mau naauao, ua kaukahi ka hele ana, a no kekahi mau kenekulia loihi ka neepapa ana o keia mau mea, mai ka makua a i ke keiki. Aka, i ke komo ana mai o na kanaka o ko na aina e, ame ka lakou mau hana hou, ame na, naauao i okoa ae mai na mea i maa mau i na kanaka Hawaii, ua ikeia he mau naauao hou, a he mau hana hou na na keiki o ia mau la. A o ia loli mau no a hiki mai ia kakou o keia la. O na ike no hoi a ko kakou mau kupuna, i keia la ua nalowale aku, a ke lalau nei kakou i na ike ame na naauao o keia mau la i laweia mai na aina e mai. Aole no nae i lilo keia hoololi ana o na kanaka Hawaii i keia mau ike hou i mea o apo a pau pono i na mea e hiki ai e loaa ka noho pomaikai ana o keia mau la. Iwaena o na wahi e hoonaauaoia ai keia mau keiki, ke hoohemahema nei na makua, me ka hooikaika ole aku i ka lakou mau keiki e hooikaika ma na mea e loaa ai ka noho oluolu ana ame ka loaa ana hoi o ka hauoli o keia mua aku. Aole he mau mea e ae a kekahi kanaka e makemake ai, ke lawe kakou a noonoo me ke akahele i keia noho ana o ke kanaka. O keia mau mea elua wale no, o ia hoi ka noho oluolu ana ame ka loaa ana o ka noho hauoli ana i na la o kona ola ana. O ke kanaka e hooi aka ana mamua o keia mau mea, e ike aku ana oia, aole oia e lawe ana i kekahi lihi iki o kona waiwai me ia i kona make

I keia mau la e nee nei, o na keiki a na kanaka o na aina e keia e hooikaika mai nei e loaa na naauao loaa wale o keia mau la ma na kula o kakou. Aole kakou e ike ana i na keiki Hawaii. e lawe ana i na ninau ano kiekie iwaena ona hoonaauao ana o keia mau la. Ma ka paani, ame na hana hooikaika kino, ua ike aku kakou i ka kakou mau keiki e pii ae ana ma ke kulana kiekie, aka, ma na mea pili naauao a ike hoi ma na mea e ao ia mai ana, ua kakaikahi loa. O ka hoomaopopo ana i ke kino o na keiki a kakou, ame ka paa mau ana o na kanaka Hawaii i ke kulana ikaika o ke kino, a ikaika ma na hana paani, aole ia he mau mea hou, aka, ua ike ia he lahui kino ikaika kakou i na la i hala wale aku, a ke ike ' aku nei no kakou i keia hoailona iwaena o na keiki a kakou o keia mau la. He mau mea no keia e e hoohauoli mai ana i na makua, aka, ua hiki no ia kakou ke hoomaopopo iho, aole o keia wale na mea i ikeia ai ko kakou mau kupuna i na la i hala aku. He lahui naauao ko kakou, a o keia naauao, ua palaha aku ma na mea like ole. O ka ike i hiki ke hoomanao i na mea i ao ia mai, he ike ia i loaa pookela i ko kakou mau kupuna, a e pono no e loaa keia ike i na keiki o keia la. Ma ka nana aku nae, o na keiki a na kanaka o ko na aina e keia e lnwe mai nei i na hanohano. Mamuli o ke kakaikahi paha o na hana ame na oihana o ua la i hala aku, pela no i ikaika ai ka ike o na keiki o ia mau la ma na laina o ko lakou noho ana ame ua hana e paa ia ana e ko lakou mau makua. I keia la ua palaleha na makua, i ke ao ana aku i ka lakou mau keiki ma na mea he lehulehu wale e hiki ai e loaa ka noho oluolu ana ame ka loaa pu o ka noho hauoli ana o keia mua aku. I keia la, ke ike nei kakou i na keiki Hawaii e anee ana ma na halekuai, a e hele ana ma na hale pahupahu,. aole hoi ma kekahi hana e hiki ai e imi pu i ka noho lako ana o na makua. He mea nui keia a na makua e noonoo iho ai. Ke nui mai nei ke komo ana o na kanaka o ko na aina e, a ke kau aku nei na hana loaa wale ia kakou iloko o ko lakou mau lima. A i keia la eia kakou ke nana aku nei i ka pau o keia mau hana i ka lakou mau keiki, a i kela a me keia la ke emi mau aku nei na keiki Hawaii, a ke pili aku nei ko lakou mau kua i ka paia. Heaha la na hana oi aku a ke keiki e alualu ai, mamua o ka hiki ana o loaa iaia kekahi kokua i kona mau makua? Aole o na hana kupakako, a malama buke paha, aka o ka hana o loaa ana he mau dala ilaila, o ia na hana e alualu ai, i k awa liilii, a i ka loaa ana o ka naauao, e pii io ae ana no ko lakou mau kulana. Eia i keia la ke kau mai nei na keiki o na la i hala aku ma na kulana kiekie. Ua kamaaina kakou ia Lunakanawai Kiekie A. G. M. Eobertson, e noho loio mai nei ma kona keena, maluna ae o ka hale o na hoahanau MeCaudless, ma ke alanui Betela, i kona mau la keiki, he keiki oia e lawe nupepa ana i kela ame keia kakahiaka, a ua lilo i mea hoomanawanui. I keia la oia kekahi o na Loio pookela o ka naauao ma keia aina. A he lehulehu wale aku o na keiki i hoomanawanui i na la i hala aku e noho mai nei ma na kulana kiekie. Aka, hoi ka kakou mau keiki o keia la? Ke hele nei anei i ka hana me ka hoomanawanui? Aole anei o kakou mau keiki keia e hele mai nei ma na hale pahupahu? Aole anei o kakou mau keiki kahi e hopu ia mai nei no ka aihue? Aole anei o kakou mau keiki keia e hopu ia mai nei no ka pue i na wahine ame na kaikamahino opio? No keaha keia kulana i loaa ai i ka kakou mau keiki? No lakou wale no anei ka hewa? Aole no na keiki wale keia hewa, aka, no na makua ka oi aku. A i mea e hiki ai e hoopauia keia man kulana hoohilahila o ko kakou noho lahui ana e ala mai na makua mea keiki a e hooikaika e okoa ae ke ao ana o keia mua aku. Aole i ikeia keia mau hana ino i ke au o ko kakou mau makua. Ua kaulana ka lahui Hawaii i ka noho malie. Ua kaulana lakou i ka noho like me ka poe e pili mai ana me lakou. Ua kaulana na Hawaii i ka lokomaikai. O keia mau mea nae i lilo i mau mea e hoohoihoi mai ana ia kakou e ku ae a o keha iho, ke lilo mai nei i mau mea e nahu ana ia kakou. Ua pau na la e hiki ai ia kaleou e keha i ka noho malie ame ka noho lokomaikai ana o ko kakou mau lahui. No ke komo nui mai anei o na kanaka o ko na aina e? No ka nui anei o na naauao like ole e laweia mai nei? No ka hiki ole anei e loaa ia kakou na ike i loaa i ko kakou mau kupuna? Aole, a aole no hoi e hiki ana ia kakou e haawi kumupale no

keia kulana hoohaahaa a kakou mau keiki e hana mai nei. Eia kekahi mau keiki Hawaii ke hookolokoloia mai nei no ka hewa pue i kekahi kaikamahine e hele ana ma kona alanui. Eia keia mau hana hilahila ke lawelaweia mai nei e na keiki o keia mau la, na hana i hana oleia e kakou i ko kakou mau la keiki. Aka, o ke koikoi o keia mau mea, ua kau mai maluna o na hokua o na makua o keia mau la. O keia mau anee ana nui na hale pahupahu, na kakou na na makua i ao aku i ka kakou mau keiki e hana pela. A i maa no hoi na keiki a kakou i keia mau hana pomaikai ole, mamuli o ka nele o ke ao ma ka aoao o na makua. Aole he mau naauao i na la i hala aku i loaa wale ia kakou, elike mo keia e ku mai nei i keia mau la. Ua loaa wale mai ka ike buke, ua loaa wale mai na ike hana. A ke ao ia mai nei keia mau mea ma na wahi like ole o ko kakou nei aina. Aole pela i ke au o ko kakou mau kupuna, a i ole o ko kakou mau makua, a i ole i ke au o na makua o keia mau la. Aole loa, aka, i keia mau la nae o ka loaa wale ke hoohemahemaia nei, a kepehu aku nei na heluna o na keiki Hawaii e paa mai nei ma na halepaahao o kakou, ame na hale hoopololei o kakou. Ma ka hale paahao, o na kanaka Hawaii no ka oi, oiai nae, aole o kakou ka helu kiekie o na kanaka ma Hawaii nei. Ma ke kula o Waialee, o na keiki Hawaii ke kiekie o na heluna o na keiki i hoopaaia aku malaila. Ma ke kula hoopololei ma Kamoiliili, o na kaikamahine Hawaii hou no ka heluna kiekie o na keiki i hoopaaia malaila. He mau mea keia na keia lahui e noonoo ai, a e pono kakou e ike i kahi e hiki ai e hoopauia keia kulana hoohaahaa i ko kakou noho lahui ana. Aole na hai e holoi ae keia mau kaiiakahana lepo maluna o ko kakou mau aahu aka, na kakou no e ka lahui Hawaii. lie lepo keia i komo loa aku iloko o ka ili o ka kakou mau keiki, a e kau mai ana no na alina maluna o na makua pu kekahi. Aole na ke kanawai kakou e ao mai i mea e pau ai keia mau hana hoohilahila i ko kakou lahui, na kakou ponoi iho no. Ua ike ae la lakou i ke kulaua o keia ma'i. O ka hana i koe o ka imi ana aku i ka laau e ola ai. Hookahi no laau ola koke, o ka lilo o kela mea keiki a me keia mea keiki i mea e ao ana i kana mau keiki, a e alakai ia lakou nia na alanui e hiki ai e loaa ka pau ana o keia mau hana. E ao aku ia lakou i ka ike ana i na mea maikai i ko lakou mau la liilii. I ike hoi i ka waiwai o ka noho kaawale ana mai na mea e hoopilikia mai ana ia lakou i ko lakou nunui ana ae. Aole he nui o na lahui e noho molowa mai nei ma na wahi like ole, o na keiki Hawaii keia e ike mauia aku nei. A ua kau mai ke koikoi o keia mau mea maluna o na makua o keia hanauna. Ina ua ulu mai keia mau mea mamuli o ka loaa ana o keia mau ike ame keia mau naauao o keia mau la mai na aina e mai, e pono kakou e ka lahui Hawaii e lawe i na hana naauao o keia mau la hou, a e haawi i na keiki iloko o ka lima o kekahi kula hoopaa mau | e hiki ai e loaa ka naauao oi ae i ka kakou mau keiki, a e lilo lakou i mau kanaka ikaika i ka imi ana i ko lakou mau pono no keia mua aku, nole hoi i poe e noho mau ana iloko o na halepaahao ame na kula hoopololei o kakou e ku mai nei. E haawi aku ia mau wahi no na keiki a na makua ma'i o ko na aina e. A o ko kakou mau keiki e loaa ia lakou ka naauao no lakou iho, a e HIo i poe makaainana e haawi mai ana i kekahi pomaikai i ka aina o ko lakou hanau ana, siole hoi i poe hoopilikia mai. He ninau ano nui keia e ikeia aku nei i keia mau la. He mea keia e koi mai ana i na makua mea keiki e ala, a e hooikaika e hoopauia keia hoohilahilaia ana o ko kakou lahui āloha. Ho lahui hoi i ike oleia keia mau mea i na la i hala aku. *+. Ke kukulu nei na hale hana <nikini o ke Komieina ma Molokai. O keia mau hale ua makemake nui ia no ke kumu, ua pilikia na niikini i ka loihi o keia mau la i hoohanaia ai me ka loaa ole o ke kanaka kupono no keia hana. I keia la ua loaa ke kanaka, a ke makemake nei oia i v<'ahi kekahi e waiho ai keia mau mea hana, aole hoi o ka waiho wale iho no i ka la ame ka ua. Eia no o Kiijney ke hana nei i ka wahie, a ke hoonui nei kona ikaika ma keia ohana. Ua makemake pu no hoi oia i kaa nana, O ka pono e kual mai no ke KomUina, no ka mea, ua pilikia like makou i keia hana, mamuli o ka lawa ole o ke kaa e hoolvanaia nei. Ina e loaa mai .'ina keia kaa hou, e pau nna ko makou pilikia ma keia ninau.