Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 10, 8 March 1923 — KA HOOPAKELE ANA I NA I'A. [ARTICLE]

KA HOOPAKELE ANA I NA I'A.

He lahui ai i'a ka lahui Hawaii. Mamna o ka ioaa ana mai o keia mau Pae Moku ia Kapena Kuke, o ka io puaa ame ka io ilio trale no na io i loaa i na kanaka o Hawaii nei, a no keia kumu, u& lilo ka i a o ke kai ame ua muliwai i mea ai na keia lahui, n oi ae paha mamua o keia mnnawa, no ke kumu, i keia la, ua komo mai na io, kao, hipa, pipi, ame kia, he. mau io hou, iloko 0 Hawaii nei. A na keia mau io hou 1 hooaui ae i na meaai a ke kanaka, a ua emi iki mai paha ka ai ia ana o ka i'a. I keia la, me he mea la hookahi hapa wale no o na kanaka e nohd nei ma keia mnu mokupuni, a i ke au o ko kakou mau kupuna, ua pnpalua iho, o ia hoi, ma ka noouoo ana i ka nui o na kanaka koa o Umi i hele mni ai i Mnui e kaua, ia Louon-Piilnni, mamuli o leona kaikaina ia Kihapiiiani, ua oleloia, ua paa pu ke kni mai Hawaii a Maui i na waa o Umi. Ma keia kakou e ike ai, ua nui hewahewa maoli na kanaka ma keia mau Paemoku,aka iloko o keia nui, aole he manawa i nele ai i ka i'a I keia la, me ka hapa o kela nui kanaka i ke au o Umi, eia nae ke komo mai nei na io ame na i'a, ame na kini o keia mau io ame i'a, mawaho ae o na io e hanaiia nei ina Hawaii nei no ka hoolawa nna i na kanaka me keia mau mea, akn, ke ike nei knkou i ka emi nnn mai o ka i'a, a i keia mnu ln, un pii ne kona kumokuai mnmuli o kein uuku, a hiki pono 010 i lee kanaka lee kuai aku, a un lnwa wnle no i ka nana aleu, a hoi no e kuai i kahi io pipi. Aolo no i loihi loa aku. nei na la, i v ka manawa no o kekahi $>oe 0 kakou e ola mai nei; a ke hoomanao nei ko oUkou meakakau, i kona manawa keiki, ua ike oia i ka nui hewahewa maoli o ka i'n, ia mau la. Ua nui no na kanaka Inwai'n, a ua nui ka i'a. la mau la he poe kanaka Hawaii wale no na kanaka lawai'a. A e ai nui ia ana no hoi ka i 'a. la mnnawa no hoi, nole i nui loa ke komo ana mai o na io iloko o Hawaii nei, oiai no nae ua loaa no ka pipi ame ka hipa ame ke kao. E lilo ana i ninau nui no keknhi mau hnnauna, ka ike ana pehea la 1 nui loa ni kn i'a i ke au o ko kakou mau kupunn, a uuku m«i hoi i ko kakou, me ke komo nui ana mni o na i'a nme ka io e kokua ana i ka hoolawa ana i na kanaka me keia mau meaai. Eia keia ninau ke nuno nui ia nei e na kanaku Hawaii, a e mau aku an a paha keia nune ana no kekahi man*wa. Mamuli o ka ai i'a o keia lahui, ua lilo ka pii ana o ke kumukuai 0 ka i'a i mea hoopilikia mai i na Hawaii. A ma ka nana aku e lilo ana i mea 4ioopilikin loa mai elike me ka nee aiia aku o na makahiki. He mea paha i knmanina ole i ka hapanui o na kanaka Hawaii o keia mau la kein mau mea e uiakemakeia nei e ike mai kakou; i na kumu hoi i emi mai ai ka i'a o ko kakou mau kai. O na kai no keia a ko kakou mau kupuna i lule ai |e lawai'a i ko lakou mau la, a i hoolawa mai me ka lawa pono i na mea i makemakeia no ka lakou ai, a i lohe oleia hoi ko lakou nele ana ame ka pilikia o ka loaa ana. Eia na moolelo i kakauia e Krfmakau ame Malo, na kanaka Hnwaii i loaa ka hoonaauaoia ana i na kula mua o kakou, a i Lahainaluna hoi ke kula kiekie o ia mau la i hala aku. Kc hoike mai nei koia mau kanaka kakau moolelo, i ke kumu i nui ai ka i'a o ia mnu la 1 liala wale aku. Ka mua, ua hookapuia na i'a o ke kai i ko lakou manawa kokoke e hanau. A mamuU o ka like ole 0 na manawa e hanau ai na 'ia o keia mau kai, aole i lilo keia mau hookapu ana i mea e nele loa ai na kanaka i Jca i'a. He manawa okoa no ko ka amaama, a ua ike knkou eia na la hanau mai Novemaha mai ahiki i ka pau ana o Maraki. I ke au o na kupuna o kakou he eono mahina kapu o keia i'a aole e hiki e kiiia e ai, koe wale uo nft loko, a no keia kumu no paha 1 hanaia ai na loko. Aolo w a l c no n0 ke kapu, aka, no ka hoomomona ana kekahi, a ke ku mai nei na loko i'a nunui ma na wahi like ole e hoike mai ana i na hanauna o keia mau la, i ka ikaika ame ka manao hana o ko kakou mau knpuna. Ua loihi ka malainaia ana o keia mea he kapu maluna o na i' a like ole o ko kakou nei mau kai. A na keia mau kapu i pap a mai i na kanaka i ke kii ana i na i'a kapu, a ua hanau mai ia mau i'a, a ua hoopulapulaia ka nui o na i' a maloko o keia mau kai. He oiaio, aole he mau kanawai loiKi e weheana i ka manao o kei a mnu kanawai, liookahi no o ke k apu na ke akua, n ua kapu iho la. no hoi na kanaka i maa i ka heie

aku c ku e i keia niau : ; ka liaihai ana, aka ua law.i ; ko lakou ike aua, ua kapu n,T i eia akun, a ua hiki ole ke kii i ;i k mau i'a. Ma keknhi nuo, ua kauk,.; i ni " kanawai i hanain, aole ho n\au kanawai nana e liooliolo m.,; hewa, aka, na ka loaa aua o ma kou lhna e hoike inai an;i K . ; oe i ka ia kapu. A ina ua hookahi no hoopa'i oka make i|., make nae na kela akua. Malia paha i keia au nai,\i, ; - hiki i na kanaka o keia la ke k ka mai no keia mau haua : .r,o a na kanaka o ke au kahik<\ ~k„, inawaho ae o ke kapu no. kfi.-j ;,! a na kela akua, ua nui ko !ikn 4 naauao, oiai ua Joaa he manaw;, hanau ai na i'a i ka lakou man.i u .i. A na keia mau kapu i hoov,, , e a hoolawa mai i na i'a o ko 1 V u mau la maka pololi ia. I keia mau la ona .; , poe naauao, ke ike nei knkou, he malu o na kanawai i hanai,. ke Hlo nei ka lawai'a ana am, k, hopu aiba i na i'a o ko kakm: i ; , mau kai, i mea hoopilikia m;li i > , kanaka ai i'a, no ke kuinu ; k, uuku ana mai o na i'a, ua pii ne lakou mau kumukuai. I kela mau makaliiki aku no'. mr> ka hnna nui i hanaia ai, i !: ai kekalii kanawai e hookapu mi.i i ka hopu ia ana o na amaanii. u» nui lee ku-e ia o kein kan:, \,ii e kekahi poe knnnka liawaii, "n ke kumu, e lioopilikia mai ana. n ka oiaio nae o keia kanawai, e hoi mai ana i keknhi o na k ; , i hanaia no e ko kakou mnu kupui,, i na la i hala aku. A i kr ku ini o kela kanawni he elima makal-.iki, aole no i maluhia. ke kanawai, .1 kn ole v ia hoi na amaama, aka. u., hopuia no e na kanaka l hele ani 1 ke kiloi upena. A i ka pnu 0 kela mau makahiki lie elima 1 hooloihi hou ia aku leela kanaw.M. no ka mea ua maka'u na kanak e hole ana iloko o ka Ahaolelo V,hana ho_u i knnawai o keia nuo I ke au kahiko, aole kolio l>nl- k nna i na konoliiki, ua haawiin ni-•: na kai lawai'a e na alii i ko l:ik< mau kanaka, a o keia mau kannk ua kapaia he miiii koiiohilei, a i,, keia poe e liooknpu mai i na i'.. i ko lakou manawa. He kapu 1: aku amo ka opelu no Lolo. A i I inoa no o ke akua, ua inaka'u ! . nua na kanaka, a aole e hiki o h->! aku e hopu i keia mau i'a. I ] • , mau la, aole ho manawa i kau p. lenaia no keia mau i'a. I'a Fnki • hopuia i kela ame keia mai»a\\:i loaa aku ana. I keia la, ua lnk: ia kakou e liele i na niakeko, a > ike nna knkou i na aku e oki >ki' . mai ana, ua piha me ka liua. " keia mau liu», o ia no na i'n • kei» mnknhiki ae, a i ka nunui :i'>.> ae, ua lilo no lioi i aku. Aolo im he hoomaopopoia o keia men, ua i■•• pehiia ke aku i kona manawa o lna.! aku ai, a i k». make ana o kok.n . aku i piha uie ka hun, r ' ana oe he mau haneri o na aku keia mua aku. I keia la, ke ike nei kakou o > hanauna o keia la, i ka pilikia ,i! ka nele i ka i'a. Ko pii mai n n hiki ole ke kuai aku me kalii <i la kupouo. Aka, i ke au o ko k • kou mau kupuna ua lawa i ka i 'a. ua oi nku nae na kanaka o ia »r nnwa mamua o keia manawa. H mea hoopahaohno palia keia i » kanaka o keia la, aka, o kein l j oiaio maoli, a i lawa lakou i kn r mamuli o ko lakou hookapu nna i : mahina hanau o na la iike 010. ' | na i'a knheka. o ia lioi na manio | na kole, na uhu, na kumu, na > lani, na kaln, a he lehulehu w aku o ko kakou n;nu kai, aolo manawa e kapu ni keia ia, koe w;>: > no, keia mau i'a i ko lukou m.,1 wa e hanau &i, ft hoi no lakou ii >i o na lua e noho ai, ahiki i ka n. i> ana ona i' a ft ika henio • mai, aole e nelo ona ka lalia ' ana o ia ano ia' no ka mea, ua. !> nau mni la no. Aka, o ka amaa > ka hee, ke aku, ka opeln he n: i'a keia e hanau nna ma na w:.' paa ole a ma na wahi nialu o]e. v keia ua hookapuia ko ia', manawn e kokoke aku ai e han ahiki i ka pau ana o keia mnu r hina no keia hann. Ke nui mai nei na kauoha wa ! o keia mau la, a ke makemako nei paha e kukulu i wahi waw; ma Kaunakakai. K loaa n huahua mai ana na dala mai ka i makemake wahie mai. Ua kauoi mai ka poe o ka Hui Paionia Lahaina i wahie na lakou, a e i hou aku ana o Lyman, mo k hoomaopopo l oa ana aku i keia n kemake o lakou. t;a mahuahua na kanaka e kai.: jpu mai nei ma na aina o Kalama Ja. Ei«a ka ipu. a kekahi poo k kolo nei, a o ka poe mua loa nr. o ii ana lakou i na pomaikai o na hua mua o keia mea ono, a mako mako nui i a no hoi ma Honolu nei.

--«mB - J0 NUI ° NA E LOAA :-?a: ke HOOkahi mai.

-r.ei ka hoike a Albert ... ninau i waihoia aku ' p - ina. 110 ka nui o na - ;i;i o loaa ana mai ke , : ; mai. Kc hoike mai ; a kahi o ka 22Ms pahu :ina, a he 6% pahu i -wiu ia. o ia lioi o ;.k hc 20 pahu. ;; ; .o o ka hauaia ana o • ; , k:iM, 'Ja hiki aku ka . >. ~ A o na hoolilo ko;;ir>:ipopo loa no ka mea i . Iho ana ke kumukuai . . ■ kc kopaa. Aka, ua c loaa ka awalike no .. . ma kahi o ka 19c mī. ki aku nei, a o ua ;i aia iua kahi o ki. pii mai nei ke r-ii nii niai nei no hoi . ; :.3 ni p;!hu. : , huahelu nae e ike u:i pii aku na hoolilo nnie keia mau uiea , ; >ne na laau paliu ahiki 7". o ka pahu hookahi. . - r:u;i o ka pii o keia mau . . ii ;.ku ana paha, a i ka ; ; A ke loaa mai nei ; ;.ri leini he $3.00 ahiki i . " . ka pahu hookahi, a ina : •: o k? lona hookahi, alaila, ; :n:ii ka $87.00 ahiki i ka . -• k iona halakahiki. A ; : ; r,;i'n> o ka pahu hookalii . . ' . u >'• no ke tona hooinai ana i na halehana • . .-.">.00 ahiki i ke $72.50 i ■'iokah:, a o kahi uleu , ; ~i nei p liaawi mai i na . k ,:.u !•.•> $30.00 no ka helu ,i jnai ahiki i ka $15.00, - ;; i liiiii ame ka palahu - ko lakou la manao. Ina - !;i na huahelu pololei, - r i' ° 'i' ' n\akou, ua pololei, - r.:,ū na kakon i ka holo ana • n na okeeke o keia poo • n-i, n ii nei maluna o na ki';i, no ka mea ua oi aku : (i k:- iiapa he puka no na : ! . v. ii:i aku e ka poe kanu. , kmnu huahelu e ka lehu- , • ri;ni ai, ua nui io no ka - k• • i:i oihana lialakahiki, ; . ; akn iua e loa.a ana kou . i l:ini nou iho. Ma keia . • k ] u mai ai i ka mina- ■> ]-.t i;s poe e paa mai nei i : hn 1 -: kini, no ka mea o ka • ?.a puka, aia no iloko o na . V. : "iiea halehana kini. k(-i:i mau la e pii nei ka { mni o keia hua ai ma . , ,':ko ole o ke ao nei> ua ;••:• .'iu e hoomaopopo o keia ; eihana hoowaiwai mai • , ..i Hawaii e hoi ana ma . ■ k. 1 kanu ana i keia mea k;;:iiki, ina e loaa ana ko ' • hana kini. A ma keia " u iio hoi kakou e ike mai . i o ke poho o na kanaka ii.innia mai ana na hana ■ ".•;■ m.:: ka aoao o ke kanaka Xo ka mea, aia iaia la - : kou poho, a aole be' i-'iho ai kela. No ka mea, i k • koiohe inai ana ia oe, ; i iaia ke olelo mai, ua ( ra pahu helu ekahi i»ai j n...: i:\la mai, a o ka hapanui! '• aku i ka helu elua! -- -r:c!'ā ■ ' paha. Eia no kahi he :- ? k_.ii niai ha'.-i i ka loaa iaia, ua hoemiia iho la. :..r K- . p'imaikai, mamuli o ko ia la i n..ū oa poho kekahi mau ■ ) r!a i hoounaia aku no ' -:-.o ana iloko o ke kini. • - ; -ka }.e oihana i pii ae kona " 7 . o na oihana i lawe- - ' • : r i Ha->raii nei elilee me keia : nalakaliiki. Aka o ka oi k kakou, ua holo aku • iukou keia mau hale hana keia kumu, aole io rio i ~ - u e haawiia mai i halo : '• no na kanaka ma Molo- ■ < '"'".ouna mai no na hala v.e\ mau liale hana kini, no lakou nei i na po- : a i noho mau ai no ■ i hope o muliwaa. nai nei nae liakou eia ke imi nei me ka •• H e na pomaikai o keia : M, o nei. Ua liiki ia la'hn ma keia hoike a " haole e lawelawe mai 'ii.ana. i ke kuio ame ka i o keia hoike. Xo ka 1 kf lawelawe nei ma na "• ke aupuni. : .-i'.aiiiki i hala aku, ua emi : na laau no na pahu o : • : -'iini e aku ai. 1 mau hoike hae o keia - r, aa aku i ka mea kanu • i no keia emi ana o ' 1 O kahi uku mau ' ' o ke tona kai haawiia : ku wale o keia poe i ohi :' :*;»:fcai, o ka hapanui no loa mai kahi loaa, no . ; ia lakou la ka hoike t k:: maikai o kau mau ( ..' '" 'neino paha, aole oe i ! ike aku. . ! na « maneo kanalua o ka ? ia oe na pomaikai oi aku

0 kau mau haia, pehea la e liiki :ii e loaa na pomaikai pili pono i kau mau hala, ina mai Molokai mai e hoounaia mai ni keia mau hala 1 Honolulu nei no ka hookomo ana iloko o jia kini. Aole anei e oi ae ana na alanui o ka palaho ana 0 kau m;m hala, no ka mea ho loihi kahi e laweia mai ai, a no ki'ia kumu, e uhaki ana oe i kau mau halaAihiki lie mau la mamua aku i loaa ai ka manawa o ka lawe ana aku i kai o ka uwapo a kau aku maluna o ka moku? Ma ko niakou mauao ana e oi papalua aku ana kou mau lilo mamua o ka pololei no ka mea ua loihi e laweia mai ai. No keia mau kumu, ua oi aku ka pono e hanaia 1 hale kini ma Molokai, no na kanaka Hawaii e komo aku ana iloko o keia oihana. Aia ma Molokai he mau tausani eka i kupono no keia oihana, a ke manao nei ke Komisina e weheia mai kekahi mau eka no keia oihana. He mau manao maikai keia o ke Komisina, a ke hoike mai nei i ke akea o ko lakou manao. A ma keia mau hana a lakou e noii nei, ke hoiko mai nei lakou i ko lakou makemake e loaa ka oiaio no na mea e pili ana i leeia oihana. He mau hana keia e hooia mai aua ia kaleou i ko lakou kupono no keia mau kulana i haawiia aku ia lakou. O ka hana ma ko kakou aoao o ke kali ana me ke ahonui ahiki i ka manawa e weho ia mai ai o keia mau aina, a e hoiliili pu no hoi i mau wahi kenikeni no ka hoi ana aku e lawelawe i keia oihana. Aole oe e ike ana i kau mau loaa a hala elua makahiki. a no ia kumu e makaukau oe me kekahi mau wahi kenikeni i hiki ai ia oa o ola a hoea mai ua la la o ohi ai na loaa o kou luhi. E hoomanawanui. +++