Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 12, 22 March 1923 — KA NAAUAO O NA KUPUNA O KAKOU MA KA OIHANA. MAHIAI. [ARTICLE]

KA NAAUAO O NA KUPUNA O KAKOU MA KA OIHANA. MAHIAI.

Aole aupuni e ulu, a e lilo i aupuni nui, ina aole e hiki i kona mau makaainana ke hoolawa ia lakou ilio me ka ai, a oi aku. 0 na mea e ae e laa ka 1010 ame na aahu, ame na lako o ka noho honua ana, he mau mea liilii loa ia. 0 ka mea mua, o ka lawa o leona mau kanaka i ka ai amp ka i'a. 0 ke aupuni e hana ana i na mea lako, a nele i ka hooulu ana i ka ai e lawa ai kona noho aupuni ana, e hoea mai ana ka la e kauka'i mau ana ia i ka poe o waho mai na lakou oia e hoolawa i ka ai ame ka i'a, a i ka lawa ole ana o ka loaa ana mai o keia ai ame keia i'a mai waho mai, o ka pau iho la no.ia o kou mau makaainana i ka nele i ka ai, a o ka hopena, he hopena awahia, a manoanoa. O ke aupuni nae e hiki ana e hoolawa iaia iho mo ka ai ame ka i'a, e hiki ana i kela aupuni ke pii mau ae, a hiki aku ana oia i ka papa o na aupuni waiwai o ke ao nei. I?a ike kakou i keia, mamuli 0 ko kakou nana ana aku i ko kakou aupuni makua o keia mau la, ia Amerika. Aole aupuni waiwai 1 oi ae mamua o keia, a aole no i hiki aku i ka'palena o ka pii ana o kona waiwai no na makahiki loihi ma keia mua aku. No ka mea, ua hiki iaia ke mahiai 5 ai na kona mau makaainana, a oi aku mamua o ka mea i makemakeia. O ka lako o ka noho ana, ua hiki ke hooneleia me ka loaa ole o kekahi pilikia i na kanaka o ia aina. Aka o ka nele ai ame ka i'a, aole e hiki e ola ke nele keia mau mea. Ma Amenka eia ke hoouluia mai nei na meaai, ka ai, na holoholona, a oi aku nianiua o ka hiki e aiia e na kanaka o keia aina, a ke hoounaia aku nei keia mau mea, ma na aupuni e aku o ka honua nei. 0 ia ke kumu o kona waiwai nui ana. Mawaho ae o keia ke hanaia mai aei na mea like ole; ka papa hale; ka hao, ka lole, ke kamaa, ame na lako e ae, e loaa ai i ke kanaka ka nolio

hauoli ana. O kēia mau mea apau, ua loaa i na kanaka o keia aina waiwai nui wale. O keia kulana i loaa ia Amerika, 0 ia no ke kulana i loaa i ko kakou mau kupuna i na la i hala aku, a koe nae paha hoi, ka hoouna ana aky i na meaai i na aupuni e aku. Aka, o ka lawa nae i na mea o keia noho ana, ua, loaa i ko kakou mau kupuna. Ua lawa lakou 1 ka ai ame ka i'a, ua lawa i ka lole, e malumalu ai ia mau la, ua lawa i na hale, a ua lawa i na mea e loāa ai i ke kanaka ka noho hauoU ana. Mamuli o ka loaa ana he helu kauaka nui maoli ia mau la, ua koi ia mai kela kanaka anie keia kanaka . e imi aku i na mea e hiki ai e loaa keia mau mea me ka maalahi, ame ka uuku iki mai o ka luhi, no ka mea, o ka hana nui keia a ke kanaka ahiki mai no i keia la, o ia hoi ka imi ana 0 ke kanaka e emi mai kona luhi, a e nui ae kana loaa. O na mea nui o ka noho ana o ke au kahiko, oia no ka lawa i ka ai ame ka i'a. A mamuli o keia mau mea, ua lilo na kanaka Hawaii i poe e hakilo ana 1 na haawina like ole, a e imi ana i ke alanui e hiki ai e loaa nui mai na mea i hanaia e lakou. Ka mua 0 ka ai. O na ai kaulana ahiki mai no ia kakou i keia la, a o keia na ai nana 1 hoolawa ia lakou no kekahi mau makahik'i loihi, i hiki ole e ikeia aku e kakou i keia mau la. O ia no ke kalo ka uwala, ka ulu, ka maia, ke ko, ka uhi, ka niu, ame ka pia. He mau ai e ae no kekahi aka, o keia na ai hoouluia e na kupuna o kakou. Aole au e kalai ana maluna o ka ninau maihea mai la i laweia mai ai keia mau ai, no ka mea aole ia o ka'u kumuhana a kakou no e ike ae la maluna. Ka ai oi aku no nae o ka makahehiia o ia ke kalo. A lie mau loiua kekahi o ke kanu ana ame ka hoomakaukau ana i ka lepo no keia ai. O ka lua, o ka maia, a pela aku. 0 ke kanu ana o ke kalo, ua ike kakou i leeia la, he elua ano kanu ana e ikeia nei e kakou; o ia hoi ke kanu ana iloko o ka wai, ka loi, a o ke kanu ana i ka aina maloo. Ua kamaaina kakou, ma na aina kanu loiia, aia no he mau mea e ae e kanu pu ia ana ma na kuauna, a 1 ole mana puepue paha, e laa ka maia, Jte ko, ame ka uwala. A ma keia mau ai no au i makemake ai e kalai aku. «

Ma kekahi mau helu i hala aku, ua kalai aku au, no ke ano o ke kii ame ka wae ana o na huli, aka, aole au i hoike aku i kekalii mau loina e ae. 0 ka mea nui i ko kakou mau kupuna i ko lakou mau la mahi, o ia no ka hookaawale ana i ka lakou mau e kanu ai i lea lakou mau mea kanu. Ma ka helu malama, ua hookaawaleia kela ame keia malama, a ua loaa no na inoa o na malama he 12 o ka makahiki, aka, o ka helu ana o na la e hoea aku ai i keia mau malama he 12, ua okoa ae no ia mai ka na haole ae. Ua maheleia ka makahiki iloko o elua no kau, o ke Kau ame ka Hooilo. O ia no\ na mahina anu a ua, ame na mahina maloo a ua ole. O na la nae o ka malama, aia malaila ka lakou ike loa ana, no ka mea ua maheleheleia kela malama ame keia malama me kona māu la kapii, me na la no ke kanu ana o na mea kanu. O ia hoi ua okoa na la kanu ai, ka .uwala ame ke kalo, a ua okoa no na la kanu maia amo ko. na kanaka e kanu ana i ka lakou mau m6a kanu i na la e ae. A mawaho ae o keia mau la, aia no he loina hou aku, o ia no ke ano 0 ke kanu ana a ke kanaka mahiai. Aole moa kamūa iloko o na 010, no ka mea ua ike no na kanaka he ole no ka mea loaa mai, a ua pahola aku keia kanu ole, a i ka hele 010 e lawai'a, a i ole e hana paha 1 kekahi mau mea ano nui. O na la maa mau i kanuia e na kanaka iloko o ka lakou mau helu ana o ia no na la o mohalu, hua, laau ame kekahi mau la, i ku kaawale mai " na ole mai. Ua loaa keia ike ia lakou mahope o ka hoao ana arhe ka ike ana o keia na ola e hiki ai e ulu na mea kanu o keia ano. Ua maopopo no hoi ia kakou o keia la, ina e ulu ole ana kekahi mea, a i ole e ulu ana paha, aka, aole nfie he hua nui mai, e hoomanao ana kakou i ke kumu o keia ulu ole ana. Ma na aina anu, ua hoemi ia mai na la kanu a iloko wale no o kekahi mau malama o ka makahiki, no ka mea, ua paa ka aina i ka hau i kekahi mau malama, a ua nui no hoi ke anu, a no keia mau mea ike maka ia, ua loaa ka naauao me ka nui ole o ka huli ana. I lanuari, Feberuari, Maraki, Aperila, he mau mahina hau keia, a pela no hoi na malama haule lau, elike me Novemaba, a o Dekemaba, ka mahina haule hau. Nolaila e ike mai kakou, he eono maliina hiki ole e kanu i na mea kanu ma keia mau aina anu, a iloko o na malama eono na hana hooulu a

e ohi ai. A inamuli o keia hooliaikiia ana o na malama hiki ke kanu a e ohi, ua hiki ia kakou e ike iho e hoomaka ana oe e kanu i kau mau mea kanu iloko o Mei, a i ole iloko o lune, no ke kumu, ke lohi iki aku aole e hiki ana e puka pono. A pela kakou e hoomaopopo mai ai, aole na kanaka o ko na aina anu, e hoololoiahili ana i na hana kanu. A ua hooikaika mai a i keia mau malama wale no e hiki ai e kanu. l'a kaukahi ka hana, a ua hiki ole e kuhihewa ma ka nana iho. Aka, aole pela ko kakou nei aina. Ua haawi mai ke Akua i ka like o na la apau o ka makahiki, a no keia kumu, ua hana nui ka imi ana aku i na la maikai no ke kanu ana. He oiaio no, ua hookaawaleia na malama iloko o elua kau, aka, ina he kanu kalo ka hana a ke kanaka, ua hiki i keia ai ke kanuia i na la apau'o ka makahki, a no keia kumu, ua lilo na hana i mea makaala loa ia. Mawaho ae o keia ike ana i na la maikai no ke kanu ana, ua loaa no i na kanaka na loina kanu ana o na mea kanu. He hu ka aka i kekahi mau loina, aka, o na kanaka mahiai, aolie lakou e nana ana i ka akaakaia mai aka, ua hana aku lakou i keia mau mea, no ka manaoio ana o ke alanui ia e loaa ai hua nui ana mai o na mea kanu. Ina kakou e hakilo ana i ke kanu ana a kekahi poe, e iko ana kakou i ka waiwai nui o kei'a ilee i ko kakou mau kupuna. Ina oe e kanu ana i kau mau mea kanu me ka malama ana i na loina apau, aka, nae ua hala na la o kau kanu ana iloko 0 na ole, e ike aku ana oe, i ka like ole o ka hua me ka ke kanaka 1 kanu iloko o na la kupono. A pela no hoi ke malama ole i na loina. O ka maia paha ka mea kanu kupanaha loa. Ina kakou e nana pono ana i na ahui o ke kanu ana ma kekahi wahi o na maia, e ike ana kakou i keia haawina kupanaha. Ka mua, ua like ke ano o ka lepo, a ua like no hoi lea loaa ana i ka wai, aka, o ka maia i leanuia iloko o na la kupono no ke kanu ana, e nunui ana na ahui, a o ka maia i kanuia iloko o na la e liilii ana ka hua, a ua ike maka ko oukou: meakakau, ua hua ole maoli no na kumu maia. A pela no na loina. O ka mea maa mau i ka wa kahiko, a ua hiki mai ia muu olelo i ko kakou nei au, aole ho io o ka lima o kekahi poe. He mea akaaka ia paha keia e kekahi poe o keia mau la, alea, ua ikeia keia mau mea i na la i hala aku. Ua oleloia no hoi o na keiki liilii na kanaka kupono no ko kanu ana i ka maia. Ma ko makou mau la, ua weheia na lole a hele kohana na keiki e huki i na pohuli a hookuu iloko o na makalua i eli mua ia no na pohuli maia. He mau mea akaaka ia keia, aka, ua hanaia leeia mau mea e ko kakou mau kupuna, me ke kuio ame ka manaoio ana e

nunui ana ka hua o na maia. Pela no ke kanu ana o ka uwala. Ua uumiia ka ka hanu i ka manawa e kanu ai na lau uwala, me ka hapai ana ae a kanu iho nie he mea kaumalia la. He hoailona keia o ka nunui o ka hua o ka uwala, a e nui ana kou hanu i ka hnpai ana i na koko uwala ke hua mai. Tela no ka ipu. Ua kanuia na anoano ame ka uumi ana i ka hanu ame ka hapai ana ae a kanu iho i na anoano me he mea la ua kaumaha maoli. i keia mau la, he akaakaia keia mau hana ke nana ia aku e hanaia mai ana. Aole pela i ke au o ko kakou mau kupuna. He mau hana kuio keia, a ua malampia me ka nana ole aku i ka aoao o ka mea hoomaloka. Aka o keia mau haawiua o ka imi ana i na kumu e oi ae ai na pomaikai mamuli o ka nunui ae a ka hua o na mea kanu, he haawina i loaa mai mahope o ka imi ana me ka hoomanawanui no kekahi mau makahiki loihi. Aka, i keia mau la o na naauao hou, ua j)oinaia keia mau mea, a i keia la ua kanu waie aku na kanaka mahiai i na mea kanu me ka hoomaopopo ole, e manao ana no paha, o ke komo aku iloko o ka lopo ka mea nui, a ke ulu aole e nele ka hua mai. I kekahi manawa e hua io mai ana no aka, o ka mea maa mau, o ka nele, ame ka hoka. Aole llae e ike ana ia hoka. Aole nae e ike ana ia hoka ■ ana a manao iho paha, he kumu kekahi, ua hoomau aku la no ke kanaka i ka hana me ka nana ole, a o ka hopena, ua luhi makehewa, a ua haalele ia oihana. Ina nae i imi aku, e ike ana he mau kumu no kekahi o ka nele ana. Eia no kekahi poe kanaka ke malama niai nei i keia mau loiua, a e hiki no e loaa ke imi ia aku. O ka makemake o ko oukou meakakau, o ia no ka hoi hou ana aku o kakou e huli i keia mau ike o ko kakou mau kupuna, ina kakou e makemake ana o hoi e lilo i poe mahiai no keia mau la aku. . Mawaho ae o keia mau la maikai, ame na loina kanu mea kanu, hookaiii mea i koe o ia no na pule o

na kihapai kanu ine?ai. He niau pule no kekahi no keia mau liaua, a ua ike no kekahi poe e ola mai uei i kekahi o keia mau pule. O na akua e pule aku ai, ua lehulehu io no. O ka oiaio o ia wau hana ame ko lakou oiaio ole he uinau okoa in. Aka, o ka'u e makemake uei e ike mai kakou, ho haipule mooli no ko kakou mau kupuna, me ka hooikaika ana e loaa aku ke aponoia ana mai e ka lakou mau akua i uianaoio ai. A oiai he Akua okoa hoi ko kakou i keia la, aole no e hewa ke waiho aku i na leo pule i ke Akua o keia la, a e nana aku i ka hopena o ia mau pule. A i ka hua ana mai o na mea kanu o ka wa kahiko, ua hookaawaleia na hua mua a ua waihoia aku na ke akua d ia kanaka. I keia la, ua hiki no e malama ia keia haawina, ina ke kanaka e makemake ana e hana pela, a ke koi mai nei no ka Baibala, e waiho aku na lehova na hua mua o na kihapai i kanuia ma leona inoa. Ma keia mau hana no hoi la kakou e ike mai ai, ua hoomaopopo no ko kakou mau kupuna i ua lioakaka a ka Baibala me ko laleou heluhelu ole ana i na olelo o keia buke a kakou e paulele nei i keia mau la. Ke kauoha mai nei o lehova nia Kana olelo e hookaawaleia na liua mua a e mohaiia aku nana. A ma na moolelo hoi o ko kakou mau kupuna, ua malamaia keia mau liaua e lakou, mamua o ka hoea ana mai o keia mea lie Baibala imua o lakou. He oiaio no, ua okoa paha ka lakou mau akua i hookaawale ai i keia mau hua mua, aka, malia paha o- ka inoa wale no ka i like ole, aka, o ke Akua pololei no? He ninau keia i hiki ole e paneia i keia la, a elike ole ana no paha na pane. Aka, o ka nialama ana o na mohai, amo ka hOokaawale ana i na hua mua, aole wahi o ke paewa ae, ua like loa- O ka hele ana mai nae a olelo he lahui hupo ka lalnii Hawaii i na la i hala wale aku, ua hewa loa ia mau olelo, a ua ku ole no hoi i ka pololei. He lahui naauao ka lahui Hawaii, a he lahui pule akua.