Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 13, 29 March 1923 — Ua POHO ANEI NA DALA I HOOLILOIA NO KE OLA O NA KEIKI? [ARTICLE]

Ua POHO ANEI NA DALA I HOOLILOIA NO KE OLA O NA KEIKI?

Iloko o keia mau la e neo nei, eia ke nune nui ia nei ke kumuliana hoolilo ana i kekahi mau dala no ke ola kino o na keiki liilii nia Hawaii nei. O ia hoi ke koi mai nei kekahi poo e hookaawaleia i puu dala no ka loaa ana o kekahi mau Kauka, nana niho, a ikaika pono paliao ke keiki mamuli o na ai e hanaiia nei. Ina palia aole i nui na lahui like ole iloko o Hawaii nei, a i nui pu no hoi na keiki lilee ole, ina paha aolo e lilo keia ninau i mea nune nui ia. Aka, mamuli o lea nui o na keiki liilii a na lahui like ole, ua hiki ole e ikeia aku ka pomaikai o keia ninau, no ka mea aole paha o liiki ana i kela ame keia mea uku auhau o ike pono i ka manao lioola o keia mau dala, no ka mea, ma kana ana aku paha, o na keiki Pake ame Kepani, Korea ame Pukiki keia e makemalieia mai nei e hoola, aole o na Hawaii. 0 ka ike paha keia a na Hawaii, a o na Haole hoi, ke ike mai nei no hoi lakou la, aole o ka lakou la mau keiki keia e | makemakeia mai nei e hoola, he poe laliui e wale no. 0 ka mea apiki nae, ua pau pu na keiki a na lahui like 010 i ka ileeia aole maikai o ka malama ia 0 keia poe keiki ma Hawaii nei. 1 ka hele ana o ke Kauka e kaupaona i na keiki ma Punahou, ke kula lioi a na Haole i kukulu ai no ka lakou mau keiki, ua ikeia o ke leula keia i oi aku o lee kiekie o na pakeneka o ka poe i mama lo.i, mamuli o ka lawa ole o na meaai. He oiaio no, aole o na keiki haole wale no keia e liele nei i kela kula, he mau lahui e aku no kekahi, aka, o ka mea kamahao nae, ua oi aku na keiki i hanai kupono ole ia e hele nei ma keia kula, mamua o na leeiki e hele ana i na kula aupūni.

Ua lilo nae ka ninau hoonaauao ame ka nana ponoia ana o na 'keiki o Hawaii nei i mea koikoi i ka nana aku. O ka loaa o lea nanuao kupono i na keiki o Hawaii nei, me ka nana ole aku i ke ano o lea lahui, kekahi ninau ano ko'ileo'i loa, no ka mea elike me ka nui o ka naauao ame ka ike o kela ame koia keiki o keia la, pela no kn nui ana o ka naauao ame ka ike o na kanaka o keia mau la aku o mua. A pela no hoi ma kekahi aoao o ka nui o na keiki naaupo ame hoomaopopo ole o keia la pela no ka uuku ana ame ka oi ana ae paha o ka poe naaupo ame hoomaopopo ole iloko o na kanaka makua o keia mau la aku omua. Nolaila, o ka loaa o ka hoomaopopo ana ame ka loaa ana o ka naauao i na keiki o keia la ka mea ano nui o ka nolio. aupuni ana o kekahi aina. A ua like no ka ninau elua pela, ka manao nui hoi o keia niau manao. O ka loaa ana o na keiki ikaika iwaena o ka noho aupuni ana o kekahi aina pela no e loaa ai na kanaka o ke kino no keia nVua aku.

| Eia kakou ke nana aku nei ina makua o keia mua aku, i kela amo keia manawa a kakou e nana ai i na ' keiki liilii e lioloholo mai nei imua j o ko kakou alo. Elike me ka mai- | kai o ko lakou mau ola kino, ame ka ikaika o ko lakou mau lala pela jno kakou e' manaolana ai, e loaa mai ana na makua ikaika a maikai o keia mua .aku, a ua ike kakou o u ka ikaika o ka makua e Joaa aku ana no i ke keiki, a o kela aupuni e noho ana me na kanaka ikaika, 0 ia aku ana ke aupuni ikaika o keia mua aku. He mea keia i ikemakaia e na kanaka o keia ola ana. A o na keiki liilii, ola kino omilo, a iknika ole, ina aole e o'u koke : a ae aua ko lakou mau ola i ka wa keiki no e lilo aku ana lakou i mau makua nawaliwali a kupono ole e hoōulu mai i mau keiki no :a mua aku. No ka mea, eiiko me ka nawaliwali o ka makua pela ana no na keiki. Mamuli o keia ikeia o keia mau pilikia, pela na aupuni apau o oni mai nei no ka loaa ana o ke ola kino maikai i na keiki e ola nei. He ninau koikoi keia ma na aupuni apau. A o ka oi paha ma na aupuni i ikeia keia pilikia. A 1 mea e hiki ole aku ai kakou i ke alanui e loaa nei ia mau apuni, pela kekahi poe makua n makaainana o kakou nei, e oni mai nei e loaa i na keiki liilii o keia la ke kino ikaika a ola'maikai.

O ka niho paha kekahi wahi hoopilikii, i ke kino o ke keiki. A ua ikeia keia mea e na Kauka akamai o keia honua. No ka mea mai ka niho ka ai e iho ai iloko o ka opu o ke kanaka. Ina na pilikia na niho, ua wali maikai ole ka ai. a elike mo ia wali maikai ole, e lilo ana ka opu kahi e hoowaliia

ai keia ai, i wahi e hooi ia aku ai ka hana, no ka mea ua lawa ole ka hana a ka niho maluna o kela ai i iho aku iloko o keia opu. A ina e maemae ole ana na niho, e lilo ana na mea inoino e pili ana i na niho, i mea hele pu me ka ai iloko o ka opu, a o ka hopena, e lilo hou ana ka opu i mea hoopoinoia mamuli o keia mea ino i komo aku iloko ona. Ua olelo mai ko kakou mau kupuna, o ka opu |ke kahua -nui o na ma'i like ole e loaa ana i ke kanuka. A mamuli o keia ilie i loaa ia lakou, pela no lakou i hoomakaukau ai i na laau like ole no ka hoomaemae mau ana i ka opu. He nui a lehulehu na laau Hawaii no keia homaemae ana i ka opu, a ua ike kekahi mau kauka naauao i hiki mai i Ilawaii nei i keia mea, a nolaila, ua hana lakou i kekahi mau laau hoonaha mai na laau Hawaii mai. Ua hiki o loaa ka laau kowali iloleo o na hole haawi laau 0 Honolulu nei, i hanaia hoi me ka noeau, a ua like no ka ikaika me ka laau Hawaii. O kn hapa nui o keia mau ma'i iloko o ka opu o ke kanaka, ua loaa mai no ia mai na niho mai. Ina | no ka wali ole o ka ai, no lea mae- | mao ole o ka nilio. A mamuli o keia mau kumu, ua lilo ka lapaauia ana o na niho o lee keiki i mea nui 1 keia mnu la. Ina ua popo ka niho, e pono no e hukiia, aka, i kou huki ana, ua hoopau aku oe ika mea e wali maileai ai ka ai. Nolaila/o ka mea pono, e malama oe i na niho o popo a nele oe i nana e hoowali i kau ai. A o ka malama ana i na nilio kekahi mea i makemake nui ia e ike mai na makua koiki, a e hooman aku na makua i lee ao ana i ka mau keiki e hoomaeniae mau i na nilio. Ma ka hoomaemae mau ole ana i na niho, ua hookaawale aku oe ka mua, ka pono ame ka nele i ka niho; ka lua, ua hoomaemae a hookaawale aku oe i na mea ino e pili ana i kou mau niho, na mea e ,hoopilikia mai ana i ka opu. Aole paha lie manawa iloko o ka moolelo o na kanaka Hawaii i hiki e ikeia aku keia hemahema nui e ikeia nei i\vaeiia. o, na kjinH|ia &^la- ; , waii i keia la, o ia hoi ka pop'o ame ka nele i ka niho. Aole io lio i hoolawaia mai ko kakou mau ku-

puna me na hoomaem«Tie niho, a aole no hoi lakou i ike ia he palaHi ame ka pauka hoomaemae . niho. Aka, ua ike nae lakou i keia pilikia nui, a ua hoopauia keia mau.pilikia mamuli o ko lakou ai ana i ke ko ame kekahi mau mea nana e liooniaemae na nilio. Ia mau€a, a i na la no i hala koko aku la, aole i ikeia ia mea he niho ole i na kanaka opiopio elike me ko keia mau la. Ua make aku ka makuahine o ka meakakau i kona mau makahiki lie 59, aka, aole hokahi nilio popo iloko 0 kona poo. Ua make aku oia me ka paa no o leona papaniho maikai ikaika. Aka, ke nana aku kakou 1 na keiki o keia mau la, e ike ana kakou i ka wa opiopio loa no, ua pau na niho, a he mau niho kui ke kau mai ana. . O ka ninau nui, pehoa lioi i pau koke ai na niho o na leeiki o keia In ? Malia paha lie nui okoa aku no na haina, aka, hookahi nae haina i ikeia o ka hoomaemao ole ia. A mamuli o keia pilikia nui o na keiki o leeia la, kekahi kumu nui hoi nana e omilo nei ke ola o na keiki o kakou nei, ua makemakeia e loaa kekahi haawina no ka uku ana i kekahi mau Kauka na lakou e nana mau a e lioomaemae i na niho. Ua makemakeia kekahi mau kaikamahine i a'oia iho nei ma keia hana e liele ma na kula like ole e nana, a e hoomaemae i na niho o na keiki. A. o kekahi no hoi i niau dala no ka uku ana aku i kekahi maur KaUka, o nana i ke ola kino 0 na keilii, ma ko kaupaona ana i na keiki, a e imi ia lioi ke kumu o ka nawaliwali ana o ke kino. Ua hiki mamuli o keia kaupaonaia e ikeia, ke ai nei na keiki i na ai lioo.ikaika ole ike kino. A ina palia he kumu okoa ae kekahi, e loaa ana 1 keia poe kauka, a o ka hoopauia ae no ia o keia pilikia o na makua o keia mau la aku o mua o kakou. 0 ka~lt>aa o na makua ikaika ka mea e loaa ai na keiki ikaika. A o ka loaa ana o keia mau mea i na kanaka o kekahi aupuni ke alanui e lilo ai ia aupuni i aupuni nui a" ikaika.-