Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 14, 5 April 1923 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H.  POA, APERILA 5, 1923

 

                                                                                    Hookohuia o Willard E. Givens

                                                                                    I Kahukula Nui e ke Kiaaina

 

                                                                        Apono ke Senate i Kela Hookohu me ka Nui no

                                                                                    Nae o na Paio ana Iwaena o Kekahi

                                                                                    Mau Hoa o ke Senate Iaia

 

ie @ ka lawe ana ae i ke kulana

@ ikula nui, no ka papa hoonaauao,

@ kahi o ke Kahukula Nui Vaug-

@ MacCaughan mua, i pau kona

@, ma ka Poaono aku la i

@ i hookohu mai ai o Kiaaina

@ R. Farrington, in W. E. Givens,

@ kamupoo o ke Kula Kamehame-

@ ma kela kulaua, me ke apono

@ ka aha senate ia hookohu ma

@ @ oakahi iho nei.

@ nui na inoa i kaa aku malalo

@, noonoo ana a ke kiaaina no

@ kulana, iloko o na la aku noi

@ iwaena o na inoa i noonooia,

@ ka inoa o Frank E. Midkiff, Wil-

lard E. Givens @ Samuel King,

@ hoomaopopoia nae, o kā inoa

Frank E. Midkiff, ka ke kinaina

@ kemake ai e hookohu mai i lu-

makaia nui no ka papa hoopaauao.

Ma na mea i hoomaopopoia, aole

i loao kekahi o kela poe e alualu

aku i ke kulana kahukuia nui, aka

@ ko lakou mau hoaloha i hoouna

aku ia ko la kou mau inoa imua o ke

Maaina, me ka hooikaika ana e hoo-

kehuia mai kekahi o lakou no keia

kulana ano nui.

Ma ua la hope nae o ka pule aku

nei i hala, ua hoike okoa ae o Frank

E. Midkiff, i kona makemake ole

e lawe ike kulana kahukula nui,

no ia kumu ua koe iho he eula

mau inoa wale no, o ia na inoa

o W. E. Givens ame Samuel King.

Mahae na manao o na Senatoa

Me kela mau inoa elua e ku ana.

@ ka hookohuia mai o kekahi o

mua i kahukula nui, ua mahae na

manao o na senatoa, e kakoo ana

kekahi poe, ika inoa o Givens, a

e kakoo ana hoi kekahi poe, i ka

inoa o Samuel King.

Ma ka Poalima aku ne nae i

@, i hoouna mai ai o Kiaaina

Farrington, i ka inoa o Mr. Givens

@ o ka aha senate, no ke apono

ana aku, i kahukuia nui, ua hoo-

paneeia mai nae ke apono ana ahiki

i ka Poakahi iho nei, mamuli o ke

noi a Senatoa Rice o Kauai.

I ka wa i maopopo ai, ke kanaka

a ke kiaaina o ka wae ana ae i ka-

hukula nui, ua hoomaopopo pu in

@ o kela manawa, na hoa o ke

senate ma ka aoao e kakoo ana i

ka inoa o givens, a pela no hoi ma

ka aoao e ku-e ana, me ka lilo ana

o Senatoa Jarrett, i alakai, ma ka

aoao o ka poe ku-e, oini o Samuel

King, ka lakou kanaka i makemake

ai no keia kulana.

Ke Koho Ana a na Senatoa

Ma ka noho ana o ka aha se-

nate ma ka Poakahi @, ua ha-

paiia mai ka noonoo ana i ka hoo-

kohu o Mr. givens, ua noi mai nae

a Senatoa Shingle, e hoopanee i ka

@ ana, ahiki i ka hora eha

o ke ahiahi; a mahope iho o na

hoakaka manao ana a na hoa o ke

Senate, ua hoopaneeia, ahiki i ka

hapalua o ka hora eha o kela ahi-

ahi.

Ma ka manawa i noho hou mai ai

ke senate ma ke ahiahi, ua noi mai

o Senatoa rice o Kauai, e komo

ke senate iloko o ka aha kukakuka

malu, o ia hoi, o na senatoa wale

no maloko o kela hale, i ka wale

noonooia ana o ke apono ame ke

apono ole i ka hookohu o Mr.

Givens.

Ua ku-e ikika loa o Senatoa Jar-

rett i kela noi, aka i ka wa nae i

waihoia mai a io ka ninau, no ke

noi a Senatoa rice, ua holo aku la,

mamuli o ke koho ana a ka hapanui.

Nolaila me kela kulana o na se-

natoa, elike me ke koho ana ma-

luna o ke noi a Senatoa Rice o

Kauai, pela no lakou i koho aku

ai, i ka wa i ninauia ai ke apono

ana, i ka inoa o Mr. Givens i ke kahu-

kula nui, a o ka hoea ana mai hoi

i ka pau ana, o na hoopaapaa, e

pili ana i ke kahukula nui hou o

ka oihana hoonaauao o ke Teritore.

He eiwa mau senatoa i koho, ma

ka aoao e kakoo ana i ka inoa o Mr.

Givens a he elima ma ka aoao ku-e,

me ka hoea ole ana mai o Senatoa

Goodness.  Mawaho ae o ke apo-

noia ana o Givens i kahukula nui, ua

apono pu ke senate i ka inoa o ka

Poropeka John M. young o ke Kula

Nui o Hawaii, i hoa no ka papa

komisina hoonaauao, ma kahi o ke

Komisina E. W. Garden, i waiho

mai i kona kulana.

Noho Kumu no ke Kula Mc Kinley

Ua noho kumu muao Mr. Givens,

no ke Kula Kiekie McKinley, i ka

1919, he elua wale no mahina, ma-

hope iho o kona hoea ana mai i

Honolulu nei, a ua paa oia, i keia

kulana mai ia manawa mai, ahiki

i ka makahiki 1921, ua waiho aku

la i ka noho kumupou ana no keia

kula, mamuli o kona kekooia ana

mai, e hoi aku i kumupou no ke

kula Kiekie o Garfield, ma Okalana

Kaleponi.

Iloko o ka mahina o Augate o ka

makahiki aku nei i hala, i hoi mai

ai oia a noho kumupou no ke Kula

Kamehameha o na kekikane, he

kulana ana e paa nei, ahiki i kona

kikooia ana aku ia, e lawe ae i ke

kulana kahukula nui no ka papa

hoonaauao o keia Teritore.

Ma ke ano nui o kona moolelo, ua

lawelawe ola i ka oihana kumukula

ma na wahi lī ke ole, ua aʻo hoi i ka

makaukau o kela oihana, a ua na-

naia aku oia, ma ke ano, oia kekahi

o na kanaka makukau, a i ku-

pono loa no ka noho paa ana ma ka

oihana hoonaauao o Hawaii nei.

HOOLEIA KA UKU HOOMAU NO

OWANA

Ma ka Poaona koke aku nei no i

Hala.  i hookomoia aku ai iloko o

ka hale o na lunamakaainana, e ka

Mea Hanohano Fernandez o ka apa-

na elima, he hila, e noi ana, e ha-

awiia i hookahi haneri me kanalima

dala o ka mahina, ma ke ano he uku

hoomau no Mrs. Theresa Owana

Wilcox Belliveau Kelley, ka wahine

kane-make a ka Elelo Wilcox, ka

elele mua loa mai Hawaii aku nei i

ka ahaolelo laui o Amerika, a ma

ka Poakahi nei no i moe ai kela

bila iloko o ka luakupapaʻu, mamu-

i o ke aponoia ana o ka hoike a ke

komite hookolokolo.

Mamuli paha hoi o ka nui palena

@ o na noi uku hoomau, ma keia

kau o ka ahaolelo kuloko, pela iho

@ i laweia mai ai kela bila e ka

Mea Hanohano o ka apana elima;

@ nae he mau makahiki lehulehu

keia, aole he wahi mea a loheia o

kekahi manao, no ka haawiia he

aku hoomau i ka wahine a ka elele

mua loa o Hawaii nei.

Ua hoomaopopo mua ia no ka na-

waliwali o ka hanauia ana ae o kela

@ hou, mamuli o ke ano ke nana

aku mawaho, o na hoa oloko o ka

hale, a i ka wa i noho ai o ka hale

ma ke kakahiaka a ka Poakahi nei,

@ waiho ae ai ke komite hookolokolo

i kana hoike, e hoakaka ana no ke

apono ole o ke komite i ka bila, a

e noi pu ana hoi e waihoia kela

bila ma ka papa.

Ua ku koke ae ka Mea Hanoha-

no Fernandez e kupale no ka pono

o kana bila, me ka hoahewa ana i

ke komite hookolokolo, no ka lawe

koke ana mai i kana hoike no kela

bila hou, oiai he nui na bila e ae

malalo o ka malu o ke komite, i ma-

kaukau ole na hoike, a o kela bila

hou loa, ua hikiwawe ka hoihoiia

mai o kekahi hoike, a noi mai la

oia e waihoia ka hoike ma ka papa,

ma ka ninauia ana nae o ka poe

kokua i kela noi, ua haule, a ma ka

ninauia ana o ka hoike a ke komite,

ua aponoia ma ke koho ana a ka

hapanui o na hoa o ka hale.

MOE MA KE PAKAUKAU KA

BILA HAAWI AINA

Ma ka noho ana o ka aha senate

ma ka Poaono aku la i hala ua lo-

kahi ole na hoa o ia hale me na’

hoa o ka hale o na lunamakaainana

maluna o ka bila e noi ana i ke

kiaaina e hookaawale i kehahi mau

aina aupuni i wahi o noho ai na

kanaka i loaa i ka maʻi hookaawale,

a i ola hoi mamuli o ka lapaauia

ana me ka aila chaulmoogra, a apo-

noia ka hoike a ke komite hookolo-

kolo a ke senate e waihoia ma ka

papa ka H. C. R. 4, ka olelo hoo-

holo nana i hookumu mai ia manao

i kinohi.

Wahi a ke komite maloko o kana

hoike, aole i nele ka Mana Hooko

i ka manao aloha a hoʻopalaleha

wale i kana mau hana no ka pono

o keia mau makaainana, a me ke

kanalua ole e hana mai ana no ia

i na mea apau maloko o kona mana

no ka hoonui ana aku i na pomai-

kai no kela ame keia mea pakahi

i loohia i ka maʻi.  E haawi aku

kakou iloko o kona lima i ka mana

e hana aku ai i keia hana.  Aohe

mea e loaa mai ana ma o ka hokai

hou ana aku me na noi a mau aʻo

paha.

--------

Ma ka la 19 o ka mahina ae nei

o Mei, e malama ae ana na Kalana

o Kauai ame Maui, i ke koho balo-

ka wae moho no na luna oihana o

kela mau kalana pakahi, elike me

ke kuahaua koho baloka wae moho

a ke Kiaaina, e puka aku nei ma

keia helu o ke Kuokoa.

 

Hoololiia ke Ano e Holo Ai

Na Kaa Uwila

 

Ma ke Sabati Iho Nei i Hoomaka

Ai ka Hoololi Ana ma na

Alahele Hou o na Kaa

 

NUI KA HIKIWAWE

MA KEIA ANO HOU

 

Hoololi Pu Ia na Rula e Loaa Ma

Ai n Pepa no ka Hoo-

Loli Ana i na Kaa

 

E hoomaka ana ma ke Sabati iho

nei, ka la I o keia mahina, ua hoo-

lolia ke ano o ka holo ana o na

kaa uwila, mai ko lakou mau ala-

hele mau i kamaaina i ko ke kula-

nakauhale nei poe, a e hala ana

kekahi manawa mamua o ka mao-

popo pono ana, o na alanui o na

kaa uwila o na wahi like ole e

holo ai.

Penei ke ano o ka holo ana o na

kaa uwila i keia manawa, ahiki i

ka hoololi hou ia ana, ina he ma-

nawa kekahi e hoololiia ai ma keia

mua aku, a i ole e kumau aku ana

paha ka holo ana o na kaa uwila

elike me ko keia manawa:

Na Kaa o Waikiki

O na kaa o Waikiki ame Kahau-

iki e holo pololei ana ia mai Dai-

mana Hila mai ahiki i Kahauiki, ma

ke alanui Moi, ke alanui McCully

           ame ke Kalakaua.

O na kaa e haalele ana in Wai-

kiki, he hookahi no alahao e holo

ai, a o na kaa hoi e haalele ai ia

Kahauiki no Waikiki, ma kekahi

alahao okoa me ke kakali ole e

holo pololei ana kela mau kaa ma

ko laua mau alahele iho.

Na Kaa o Kaimuki

O na kaa o Kaimuki e holo ana

ia mai ka pau ana o ke alahao ma

Kaimuki, ahiki i Puunui.  O na ala-

nui o kela mau kaa e holo ai, ma ke

alanui Waialae, ke alanui Moi ame

ke alanui Liliha.  Elike no me ka

holo ana o na kaa o Waikiki, ka

holo ma ke alahao hookahi, pela no

keia mau kaa, mo ke @ oleo o

kekahi kaa i kekahi, aka e holo po-

lolei loa ana kela mau kaa, ma ko

laʻkou mau alahele iho.

Na Kaa o Punahou

E holo ana na kaa o Punahou

mai ka hui ana o na kaa mawaho ae

nei o Pawaa, ahiki i ke alanui He-

ma, ma kahi kokoke i ka hale ha-

nahao o ka hui Catton Neill, a o na

alanui a kela kaa e holo ai, o ia no

na alanui Alexander, Wilder, Pen-

sacola, Lunalilo, Beritania, Papu,

Ala Moana ame Hema.

Na Kaa o Manoa

O na kaa o Manoa e hoomaka

ana mai Manoa mai, a hoea i Aaala

Paka, me ke kaʻkali ole i ke kaa o

Punahou, a hoololi kaa paha elike

me mamua.

E holo ana kela mau kaa ma ke

alanui Manoa, ke alanui Wilder,

ke alanui Keeaumoku, ke alanui Be-

ritania, ke alanui Hokele.

Na Kaa o Nuuanu

O na kaa  o Nuuanu, e holo polo-

lei ana ia mai Nuuanu mai, a hoea

no Pauoa, ma kahi o ke kaa o ke

alanui Ema mamua.

E holo ana kela mau kaa ma ke

alanui Nuuanu, ke alanui Moi, ke

alanui Alakea ame ke alanui Ema.

Na Pepa Hoololi Kaa

Elike me keia hoʻololiloli ana i

na alahele o na kkaa e holo ai, pela

no iʻ hoololiia ai na pepa, no ke ku-

apo ana i na kaa, aole o kela ano

pepa kahiko i kamaaina i ka lehu-

lehu.

Ua kauia he mauhuahelu nunui

ma ka pepa hoololi kaa, elike me

ka la o ka mahina.  O na pepa hoo-

loli kaa, no na kaa o waikiki ame

Kaimuki, he hookahi waihooluu, a

o na kaa o na alanui e ae, he hoo-

kahi waihooluu.

Eia na rula i kauia no na pepa

hoololi kaa:

 

1.     1.          E haawiia no kekahi pepa hoo-

loli kaa me ka uku hou ole aku i ka

  ukukaa no kekahi kelepa hookahi,

  e hui aka ai me kekahi kaa, ma ia

alahele hookahi.

1.     2.          Ma ka manawa e uku aku ai

i ka ukukaa, e noi koke aku i pepa

hoololi kaa, aole e haawiia na pepa

hoololi, ina aole e noi ma ka mana-

                                                      wa e uku ai.

1.     3.          Ina he mau kaa ka i make-

makeia e kekahi mea e hoololiloli,

oiai nae e holo ana ma ke alahele

hookahi, alaila o kela pepa hoololi

mua no, ke panikiia, e ka mea ohi

dala, me ka haawi ole ia o kekahi

pepa hoololi kaokoa.

1.     4.          Ma ka la wale no i haawiia

ai kekahi pepa hoololi kaa, e wai-

wai ai kela pepa, ke haawiia aku

nae i ka mea ohi dala, mai kahi

                                             aku i hokeia ai maloko o kela pe-

                                             pa, a no ke kaa hoi e holo ana no

                                             kahi i hoakakaia maloko o ka pepa

hoololi kaa.

1.     5.          O kekahi pepa hoololi kaa i

haawiia, aole ona waiwai, no keka-

hi kelepa holopuni, a iole haawi

aku paha i kekahi mea okoa.

Aole e haawiia kekahi pepa hoo-

loli kaa, i kekahi mea e manao ana

e kau maluna o ke kaa e holo ana

no ka hikina, mai Aala Paka mai,

ina e kau ana oia maluna o kekahi

kaa o ke alanui Moi, e holo ana no

ke komohana, ina ma ke komohana

                                             haawiia, aole ona waiwai, no keka-

                                                aku o ke alanui Nuuanu.

            Holo Mahuka Kekahi Haole

            Mailoko Aku o ka Halepupule

______

Manaoia no Kona Makaʻu no Kona Hookolo-

Koloia aku no ka Aihue ke Kumu o Kela

Holo Mahuka ana i Palekana

______

Mawaena o ka hora ehiku o ke

ahiahi Poaono aku la i hala ame ka

hora elima o ke kakahiaka nui Sa-

bati ae, i holo mahuka aku ai o

Thomas Farish, ka mea uku dala

mua o ka hui Hawaiian Fertilizer,

a i hoopaaia ai maloko o ka hale-

pupule, no ke @ o kona noo-

noo, mailoko aku o kona rumi, me

ka lilo e kona mahuka ana i mea

hoopioloke i ka noonoo o na luna

oihana o ka halepupule ame ka oi-

hana makai.

Ma ka hoakaka a Kuuka Schwal-

lie, ka lunanui o ka halepupule, ua

uhaki maoli ia ka laka o ka rumi, i

hoopaaia ai kela haole, pela oia i

hemo ai mailoko aku o ka hale-

pupule, a oiai he haahaa ka pa e

hoopuni ana i ke kahua a ka hale-

pupule, he hana maalahi nona ka

holo mahuka ana, me ka ike ole ia.

Ma ke ao ana ae i ke Sabati nei,

ua hoounaia na makaikiu, no ka

huli ana i kea haole mahūka, e ia

nae a hoea wale mai i ka po ana

ma kela ia, a pela no ma ka Poa-

kahi ae, aole he mau hailona no

kona paa i ka hopuia.

Ua ninauia aku la wahine a kela

haole mawaho nei, ina paha ua ike

oia, i kana kane, ua hoole loa mai

oia, me kona kahaha pu, no ka ho-

lo mahuka ana o kaua kane mai-

loko aku o ka halepupule.

Loaa he mau Leka

Me he mea la haole e kala i hoo-

lala ai kela haole no kona holo ma-

huka ana mailoko aku o ka hale-

pupule, no ka mea ua loaa aku he

ekolu mau leka maloko o kona ru-

mi, i kakauia eia, he hookahi leka

na Kauka Schwallie, he hookahi na

Mrs. Farish, a he hookahi na Nor-

man Watkins, ka lunanui o ka hui

Hawaiian Fertilizer.

Maloko o kana leka i kakau ai

na Mrs. Watkins, e ae okoa mai ana

oia no kona kaumaha loa, mamuli o

ka pau ana o na dala o ka hui iaia,

a ua lilo kana hana i mea hookau-

maha aku i kona noonoo, a o ke

alahele wale no e hoopauia ae ai

kela pilikia i loaa iaia, o ia no ko-

na lawe okoa ana ae i kona ola iho,

ma kekahi wahi e hiki ole ai e loaa

kona kino.

Ma ka manao nae o na kanaka o

ka oihana makai, he leka kela i ka-

kauia ma ke ano pulapu, aole no

ka manao maoli o Farish e lawe

ae i kona ola, a ma ko lakou ma-

naoio, aia no kela haole ma kekahi

manawa kupono ana e ike ai, o ko-

na wa ia e kau aku ai maluna o ke-

kahi o moku a holo aku no na aina

mamao.

E HOOKOHULA ANA I KOKUA

LOIO KUHINA ELUA

_______

I kulike me na lonolono i hoo-

pu-aia ae ma ka Poalima o ka pule

aku la i hala o Charles B. Dwight

i noho kakauolelo ai na ka Elele

Kalanianaole iloko o ke kau hope

O kona noho ana ma ke ano he

elele mai Hawaii aku nei i ka aha-

olelo ma Wakinekona, a i noho ku-

kauolelo ai hoi na ka Elele Baldwin

o hookohuia ae ana oia i kokua loio

kuhina elua, nona ka ukuhana o

$300 o ka mahina.

He itamu e hoakaka ana no kona

ukuhana ka i hookomoia maloko o

ka bila haʻawina o kela ame keia

hoolilo a hoouaia aku a ka hale

o na lunamakaainana i ke senate

no ka apono ana mai a ia hale.

No ka hokohu koke ana aku iaia

ma ia kulana ua hookomoia he ita-

mu e ka hale o na lunamakaainana

iloko o ka bila haʻawina no

kona ukuhana.  Ua aponoia e ke

senate ka hoololi ma ka poaha

o ka pule aku la i hala, a aia ia

bila maluna o ke pakaukau o ke

kiaaina e kali ana no ke apono a

kakauinoa ana iho a ke kiaaina.

O ka bila nele o ke dala ma ka

waihona e lilo koke ana ia I kana-

Wai mana koke i ka manawa e ka-

kauinoa ai ke kiaaina, a e lawa ana

na dala maloko o ia oihana no ka

hookele ana i kana mau hana ahiki

i ka manawa e loaa ai ka haʻawina

dala iloko o Iulai.

________

Ka Hoopaaia ana ma ka Halepupule

Iloko o ka mahina o Aperila o ka

makahiki aku nei i hala, i hopuia ai

kela haole, no ka lawe aihui i ka

waiwai i hawiia aku nana e mal-

ma, o ia kona lawe ana i na dala o

ka hui Hawiian Fertilizer, ka hui i

noho hana aku ai oia ma ke ano he

mea uku dala.

    Oiai nae e kakaliia ana o ka hoea

mai i ka wa e hookolokoloia ai o

kona hihia, ua hoʻoikaika ka loio o

Farish e hookuuia mai kona haku

no ke kumu he mea oia i uluahewa

ka noonoo, mamuli o ka inu loa i ka

waiona, mamua aku o kona lawela-

we ana i ke karaima aihue.

    Ua nanaia kela haole e Kauka R.

G. Ayer, o ke kalana, a mamuli o

kana mau hoakaka, i hoihoiia aku

ai ka mea i hoopiiia, maloko o ka

halepupule no ka lapaauia mai, no

kela opulepule o kona noonoo.

    Mai kela manawa mai i hoopaaia

aku ai oia maloko o ka halepupule

i hoomakaia ai ka lapaau ana iaia,

a wahi a ka lunanui o kela hale, i

hoakaka ae ai, ua maikai maole ke

kulana o Farish, a e hoea mau aku

ana no ka wahine, no ka ike ana

iaia i kela ame keia la, me ka lawe

ana aku i kekahi mau meaai nana.

     O ke kumu o ke koho ana o kela

haole, o ka po o ka Poaono aku la

kona manawa e holo mahuka ai; o

kekahi ia o na ninau pohihihi loa i

na luna oihana o ka halepupul, a

ua hoopohihihi pu ia aku no hoi ko

lakou noonoo, ina paha he mau ko-

kua kekahi maiwaho aku nei, i ho;

lopono loa ai kela holo mahuka ana

o ka paahao.

He Moolelo Karaima Loihi

  Mamua o ka hoea ana mai o keia

haole no Honolulu nei, i kulike ai

me na hoīke i loaa mai, a e paaia

nei e ka oihana makai he mea o

Farrish i noho mua iloko o ka hale-

paahao ma British Columbia ame

ka mokuaina o Wakinekona, no ka

hewa apuka me ka lawe i na waiwai

i haawiia aku nana e malama.

  Iloko o ka mahina o Augate, 1917,

ua kipakuia oia mai ka mokuaina

mai o Wakinekona, mahope iho o

ka noho hana ana i kona hoopaʻi

maloko o ka halepaahao no ka he-

wa apuka.  Ua kau oia maluna o

kekahi moku no Auseturia, a i ka

hoea ana mai o ka moku ana e no-

ho hana ana no Honolulu nei, ua

noho oia naanei, a oiai he mea ma-

kaukau loa oia i ka malama buke,

ua loaa koke no kana hana me ka

hui Hawaiian Fertilizer, me kona

mare ana i ka wahine, a kukulu hoi

i kekahi home nani nona ma Hono-

lulu nei.

HE 300 KA NUI O KA POE I HO-

PUIA ILOKO O MARAKI

_________

Iloko o ka mahina aku la o Maraki

i kulike me ka hoike a ke Kapena

Makai Fieldgrove, he 302 ka nui o

ka poe i hopuia maloko o ka apana

o Honolulu wale no, koe ka poe ona

i hopuia e na makai o ka oihana

koa, a o keia ae la ka huina i lona

mahope koke iho o ka hora10 o ka                      

po Poaono aku la i hala.

    Ma ka rula e lawelawe mau ia mai

nei e ka oihana makai I nei mana-

wa o ka poi wale no i keia ka ona

mau o lakou wale no ka poe paaia

no ka hookolokolo ana ia lakou, o

ka poe akahi no a loaa aku ua ona

a e moe mai ana ma kekahi wahi,

ua. Lawe wale ia ae no lakou I ka

halepaahao o ka halewai e hoopaa

ai a pau ka ona alaila hookuu aku.

No ka poe ona mau ua hoopaaia

aku lakou iloko o ka halepaahao

kalana no na manawa lehulehu like

ole me ka haawiia aku ia lakou

o ka laau i mea e loaa hou ai ia

lakou ke ola kino maikai.

Ma ka hoike a ka halemai ‘i o na

ulia poino he 100 poe ona i loaa na

palapu a i loaa hoi na lapaau ana

iloko o ka malama o Maraki i hala

aku la, he huina i oi loa aku ka nui

mamua o ko Maraki o ka makahiki

aku i hala.  Mai ka la 1 mai o Ia-

nuari o keia makahiki he 500 ka

nui o ka poe ma ‘i a i eha i lapaau-

ia e ke Kauka Ayer ame kona mau

kokua maloko o ka Halemaʻi o na

 poino ulia, na ano maʻi like ole e

hoomaka ana mai ka niho huʻi a

ka eha a maʻi hoi mamuli o ka

hoao ana e lawe ponoi ae i ke ola.

 

O na kino o na keiki Kepani

i pii ai i Haleakala mai Hamakua

poko aku, a nalowale maloko o ka

luapele o Haleakala ua loaa aku

ma kahi hookahi mile malalo o ka

lua e waiho mai ana ua make ma-

muli o ka loaa i ke anu.

 

Elima Makahiki

Hoopaahoa Ka

Hoopaʻii Kauia

 

Noho o Stanley C. Kennedy Maloko

O ka Halepaahoa no ke

Karaima Laweola

__

KOI NA LOIO E KAU

  KOKE IA KA HOOPAʻI

__

 

He Hookahi Makahiki ka Haahaa

A he Elma ke Kiekie Ma

Loko o ka Halepaahao

____

 

Ma kahi o ke kakaii ana, ahiki

i ka Poaono aku nei i hala, alaila

hookau mai i ka hoopaʻi maluna

o Stanley C. Kennedy, ka mea i ae

okoa aku i kona hewa, laweola ma

ke degere edolu, no ka make ana

o kekahi wahine kumukula mawaho

ae nei o ke alanui Kalakaua, ua

kau koke mai ka Lunakanawai

OʻBrien, i ka hoopaʻi maluna ona,

ma ka auwaina la o ka Poakolu o

ka pule aku nei i hala, e noho ka

mea i hoopiiia maloko o ka hale-

paahao, aole e emi iho malalo o

hookahi makahiki, aole hoi e oi aku

mamua o elima makahiki.

he hookahi nae kumu nui o ka

hoololi ana o ka Lunakanawai

OʻBrien, i ka manawa e kau aku ai

i ka hoopaʻi maluna o Mr. Kennedy,

mamuli no ia o ke koi paakiki a

kona mau loio, me ka waiho ana aku

i kekahi mau kumu, e hiki ole ai

ke hoopaneeia ke kau ana mai i

ka hoopaʻi ahiki i ka Poaono.

  Ma ka noonoo nae o kekahi poe o

keia kulanakauhale, o ke kumu oia-

io o ke ala ana mai o ka manao

iloko o na loio o Mr. Kennedy, e

kau koke ia ka hoopaʻi maluna o

ka mea i hoopiiia, mamuli no ia o

ka aʻe ana o na hoa o ka hale o

na lunamakaainana, maluna o ka

vito a ke kiaaina, no kekahi mau

bila elua, i pili i ka hewa laweola,

a oiai e noonooia ana ka mea a

ka hale i hana aku ai no kela mau

bila e ke senate, nolaila ua komo

na manao hopohopo, ina no ka lilo

o kela mau, kila @ @ alaila

e koʻikoʻi ana ka hoopaʻi e kauia

maluna o Mr. Kennedy.

   Ma ka manawa oʻka noho ana a

ka aha, ua hoakaka aku la Loio

Robertson, no ka pono o ka mea

i hoopiiia, e hoole ana no ka ona o

Mr. Kennedy, ma kona manawa e

hookele ana i kona kaa, a hookuʻi

aku ai me ke kumukula I make.

     Ua kuekaa ka Loio Robertson i

ka moolelo  o ka hihia, elike me na

mea i hoomaopopoia, no ka pono o

ka mea i hoopiiia; a iaia i hooki

iho ai i kana mau hoakaka ana, i

haawiia ai i ka Loio Kalana Heen he

Manawa e hoakaka ai, ma ka aoao

o ke aupuni.

       Ua kamaʻilio mai oia, no ka lawa

o na ike ma ka aoao o ke aupuni

e ahewa ana ia Mr. Kennedy, no

ka hewa holonui, e kuhikuhi ana hoi

i ke kulana o ka mea ia make, ma

ka manawa i loaa aku ai; a ma-

muli o kana noi i ka aha, i hookahi

makahiki hoopaahao ka haahaa, pela

i hooko mai ai ka aha.

    Mahope iho o ka hoʻopuka ana

mai o ka aha i ka hoopaʻi ua lawe

koke ia aku o Mr. Kennedy no ka

halepaahao; a ina e malama pono

ana oia i na rula o ka halepaahao,

alaila e hemo koke mai ana no oia,

mamua o ka piha ana o ka maka-

hiki hookahi, o keia ka manaoio o

kona mau hoaloha lehulehu.

HOLOPONO NA HANA FEA MA 
 KAWAIAHAO

____

Iloko o ke koikoi o na kua elo-

elo o ka hoʻohanini ana iho mai na

ipukawai mai o Kulanihakoi ma ka

Poaono aku la i hala, ka la i haawi

ai le Kawaiahao Alumnae o ka Fea

moloko o ka pa luakini o Kawaia-

hao, eia nae, ua holopono no na

hana i lawelaweia, aole nae hoi ma

kahi i makemakeia ai ia Fea e haa-

wiia a i hoolalaia ai hoi mamua;

mamuli o ka nui o ka ua ua hoihoi-

ia ka malama ana maloko o na hale

malumalu ma ka aoao makai o ka

luakini o Kawaiahao.

     Ma ka manawa i aneane e pau na

hana o ia Fea he mau waiwai liilii

loa koe aole i pau i ke kuaiia.  O

ka ahamele i manaoia ai e haawiia

ana ma ia po iho ua hiki ole ke

hookoia, no ka nui o ka ua, no ia

kumu i hoopaneeia mai ai a keia

po Poaono iho, Aperila 7, a ma ia

 po ua manaoia e lehau ae ana oloko

 o ka Mission Memorial i na kanaka,

aole paha no ka makemake wale

no i na himeni ame na hana e ho-

ikeikeia mai ana ma ia po, aka,

no ka manao koku kehahi i na

hana a Kwaiahao Alumnae no ke

kokua ana i na pilikia o ka luakini

makua o Kawaiahao e hanaia aku

ana, ka hana nui a ka ahahui a na

kekamahine kahiko i puka pono o

he kula kaikamahine o Kawaiahao,

e lawelawe mai nei,

 

Hiolo ka Uwapo Kaaahi ma ka

   Muliwai o Wailuku ma Hilo

____

Aole Hookahi Ola i Poino ma Kela Hiolo Ana

O ka Uwapo ma ka Apua Nae ka Pakele

Ana o Kekahi Kaaahi Mai Poino

____

   O kekahi o na nuhou ano nui, o

ka loaa ana mai i keia kulanakau-

hale, ma ke kakahiaka o ka Poaono

aku la, i hala, o ia no ka hanee ana

o ka uwapo kaaahi o Hilo, ma kela

kakahiaka, me ka maopopo ole o ke

kumu, o kahi nae o ka laki, o ia no

ka poino ole ana o kekahi ola, oiai

nae he elua wale no minuke mahope

iho o ka hala ana aku o ke kaaahi,

i hiolo mai ai kela uwapo.

 O ke komo ana aku no ia o ke-

kahi kaaahi no ka hale hoolulu, ma-

hope iho o ka hora umi o kela ka-

kahiaka, a e hoomakaukau ana hoi

he kaaahi okoa aku, e haalele i ka

hale hoolulu ma Hilo, no ka holo

ana mai maluna o kela uwapo, ua

ikeia mai la ka oolo-ku o ka wai, o

ka muliwai o Wailuku, a iloko o

ka manawa pokole, ua hina aku la

na pou konakalika ma ka aoao Ha-

makua, a nalowale iloko o ka wai,

a lewalewa iho la ke alahao iluna

o ka lewa, i hiki aku ma kahi o

ka hookahi haneri kapuai a oi.

 O ka pakele ana o na ola, o ke-

kahi ia o na ninau pohihihi loa, i

kamailio nui ia, oiai he uwapo kela

ma ka muliwai o Wailuku, e hele

mai ia ana e na kanaka helewawae,

a e holoia ana no hoi e na kaaahi;

ma ka manawa nae o ka hanee ana

o kela uwapo, aole he mea hookahi

maluna ona.

    I ka wa i ikeia ai o kela poino

o ka uwapo o ke kaaahi, ua hoike

koke ia aku la ka lohe, i na keena

kaaahi, ma ka aoao hamakua, no

kela poina, pela hoi i loa apu aku

ai ka lohe, i na haneri o na makaa-

inana o Hilo, a iloko o ka manawa

pokole loa, ua piha koke ae la ka

uwapo i ka poe makaikai, me ka

hookahahaia o ko lakou manao, no

ke kumu o ka hina ana o na pou,

a hanee hoi ka uwapo.

       He nui wale na manao kohokoho

i ala ae, no ka hiolo ana o kela

uwapo, me ka hiki ole nae, ke hoo-

iaioia, ka pololei o kekahi o ia mau

kohokoho ana, ahiki i ka manawa o

huli pono ia aku ai ka mea oiaio

loa.

        Me kela pilikia i loaa i ka uwapo

o ka hui kaaahi o Hilo, ua hoopili-

kia loa ia aku ka noonoo o na hui

mahiko, no ka mea ua lilo i @

nui, ka hoea ana o ke kopaa @

o na mokuahi, mamuli o kela pilikia

aka nae, aole no he kanalua o na

lunanui o ka hui kaaahi, pela no

hoi me ko hilo poe, no ka hanaia

aka o kekahi uwapo, no ka manawa,

no ka hoopau ana ae i na pilikia,

ahiki i ke kukulu ana aku i kekani

uawapo paa.

         Ma ka manaoia, aia ilalo o ka

papaku o ka muliwai kahi o ka

pilikia, o ia hoi, o ka papa pohaku,

i ku ai o na pou konakalika, aole

ia he pohaku paa, aka he pohaku

naele wale no ia, i ka wa e poʻaia

ai, mamuli o ke kahe ana o ka wai

a i ole, mamuli paha o ke kahe ana

o ka pele, malalo o ka honua, ua

emi kela papa pohaku, a i ke emi

ana, ua emi pu iho la na pou kona

kalika, i paa ai o ka uwapo, o ka

hanee no ia.

            Ma kahi o ka umi, ka nuio @

pou konakalika i hina iloko o ka

muliwai, a koe aku no na pou ko

nakalika, ma ka aoao o Hilo, o kela

uwapo.

                        ______

HOOPAKELEIA NA LUINA O KA

  MOKU AILE EA MAKENA

                        ______

            Mahope iho o ka nalo @ ana,

me ka paialewaia ana e na ale o

ka moana, a iloko hoi o na manao

hopohopo, o na mea apau, i hoo-

pakeleia mai ai na ola o na kanaka

he ehiku, o ka moku aila ea Make-

na, ma ka moana, e ka moku kiai

awa Majave, o ka oihana kaua o

Amerika, ma ke kakahiaka o ka

poakahi iho nei, a hoopaeia ae ma

Kahului.

            Mai ka Poalima mai o ka pule

aku la i hala, ka nalowale ana o

ka moku aila ea Makena me kona

mau kanaka, ahiki i ke kakahiaka

o ka Poakahi nei, ua loaa aku la

kela poe kanaka, maluna o kekahi

waapa uuku, e lana ana i ka moana,

me ka haalele ana i ka moku, ma

ka hikina-akau o Maui.

            Ua hookauia kela poe 7 maluna o

ka moku kiai awa o ka Amerika,

a huliia aku la hoi ka moku aila

ea Makena ahiki i ka loaa ana

ua koloia mai la no Kahului, a hoo-

leleia aku la na mea apau iuka o

ka aina, me ka palekana o ko lakou

mau ola.

Ka Moolelo o ka Nalowale Ana

            Ua haalele iho ka moku aila ea

makena ia Kahului, me ka piha i

na pulapula halakahiki, no Hana,

ma ka Poalima, malalo o ka hoo-

kele ana a Kapena J. S. Poepoe,

o ka mea apiki nae, aole i hoea

aku kela moku no Hana, a oiai he

inoino ka moana, ma kela la, ua

ala ae na manao hoohuoi, no ka

halawai ana o kela moku me ka

poino i ka moana.

            Ua hoouna koke ia he elua mau

waapa Kepani, no ka huli ana ma

na kapakai o Maui, no ke amoku

poino, eia nae i ka hala ana o ke-

kahi manawa, me ka iki ole ia o

kekahi hoailona, no kela moku, ua

huli hoi na waapa Kepani no ka

aina, a hoouna loa ia mai la ka lohe

i Honolulu nei, no kela pilikia i @

i ka Makena.

            Ma ka po o ka Poaono nei, i hoo-

unaia aku ai ka moku kiai Mojave

o ka Amerika, no ka huli ana i ka

Makena; ua hoohalaia ka la Sabati

ma ka huli ana i kela moku poino

ahiki wale no i ka po ana aole

he mea i ikeia.

            Ua hoounaia mai ka hoike ma

ke kelekalapa i Honolulu nei, ma

ke ahiahi o ka la Sabati, na hoo- 
           pau ka moku Mojave i ka huli ana

ma ka po o kela la, aka e hoomau

hou aku ana i ka huli ana ma ke-

kahi kakahiaka ae.

Koa Loaa Ana

            He oiaio, i ke ae ana ae ma ka

poakahi nei, ua hoomau hou kela

moku i ka huli ana, a ma ka hapa-

lua o ka hora eiwa o kela kakahiaka,

ua hoea mai la ka hoike i na aliikoa

olalo ae nei o Puuloa mai ka moku

Mojave mai, e hoakaka ana, no ka

loaa ana aku o na kanaka @ @

Makena @ @ @

uuku, e lana ana i ka mehaa, me

ka hikina-akau o Maui.

            Mahope iho o ka hookauiia ana

o kela poe kanaka ehiku o ka Ma-

kena iluna o ka moku kiai Amerika,

ua hoomauia aku la no ka huli ana

ahiki i ka loaa ana o ka Makena,

alaila koloia mai no Kahului.

Ke Kumu o ka Pilikia

            I kulike ai me na hoike i @

mai i Honolulu nei, he hookahi ku

mu o ka pilikia o ka Makena, ma

muli no ia o na poino i loaa i kona

enekini; a hui pu iho me ka ikaika

o ka pa ana a ka makani, ua hiki

ole e hoea aku kela moku, no ke

kahi wahi e hoolulu ai me ka pale

kana.

            He moku ka Makena i kapiliia no

Kauka Raymond, no ka halihali

ana i ka pipi mai Maui mai no

Honolulu nei, a he mau mahina wale

ae nei no i hala, ua hooliloia mai

i ka hui kanu halakahiki o Haiku.

a o kela hui ka ono o ka Makena

ma kona manawa i halawai ai me

kela poino.

                        _______

 

KE KIAIIA NEI NA MOKU E NA

            MAKAIKIU

                        _______

            No ka manaoia e holo mahuka

aku ana paha o Thomas Farish mai

Honolulu akunei, maluna o kekahi

o na mokuahi e holo ana i na aina

e i kiai mau ia ae ai na uwapo e

na makaikiu, ua @ oia mauka

nei o ka aina ahiki i ka Paokolu

nei aohe nae i loaa, o keia ka haole

haawi dala o ka Hawaiian Fertilizer

Company, i kaiehuia mai ai no ka

mio ana i ke dala a ka hui, a i

hoopaaia ae ai maloko o ka Hale-

maʻi Pupule mauka ae nei o Ka-

laepohaku, a holo mahuka ai ma ka

po o ka Poaono i hala, a mai ia

manawa mai ana o ka holo ana

ahiki i ka la i nehinei aohe oia i

loaa iki.

            I ka mokuahi Ventura e ku ana

iloko o ke awa ua kiai na makaikiu

me ka makaala loa no Farish a pela

na mokuahi e ae e holo aku ana e

ku ana maloko o ke awa.  He lono

ka i holopuni ae ma ka Poalua @

he pule aku nei i hala ka lolhi e

ka mahuka ana o Farish mailoko

aku o ka halemaʻi pupule, ua hoo-

leia mai ka oiaio o ia, lono e ke

kauka Swallie, ka lunanui o ka

halemaʻi pupule aohe oiaio o ia lono

ma ka Poaono aku la no i hala ka

holo mahuka ana ona mawaena o na

hora 7 o ke ahiahi ame ka hora 3

o ke kakahiaka Sabati nei.  Ma-

hope koke iho o ka ikeia ana ua

mahuka o Farish ua hoike kokeia

mai ka lohe i ka oihana makai, a

hoomaka kokeia ka huli ana aku

iaia e na makai ame na @ o ka

halemaʻi pupule.

 

 

 

                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

 

           

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.