Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 14, 5 April 1923 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

ELUA             NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H., POAHA, APERILA 5, 1923

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

 

NA KOMISINA

 

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;                                Rudolph M. Duncan, Lala;

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila o loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

 

KA NINAU WAIONA.

 

            O ka ninau waiona, aole ia he ninau ano hou, aka no nae, aole e hiki e hooiaia mai, he ninau kahiko loa no Hawaii nei. I ke au o ko kakou mau kupuna mamua aku o ka loaa ana mai o keia mau Paeaina, aole keia he ninau i ikeia, a ua lilo no hoi i mea ike oleia ia mea he ona rama. He oiaio no paha, aia no he mau ano ona no, o ia hoi ka ona awa, aka, o keia ona rama, aole loa i ikeia.

            Ua olelo mai o Kamakau, kekahi meakakau moolelo Hawaii, i ka ike mua ia ana o ka rama, ua lilo i mea makemake loa ia, no ka mea ua “hoopihaia ke kanaka me ka uwila”, a i ke au no o Kamehameha I, ua hoomaka ka hanaia ana o keia mea, o ka okolehao e na kanaka Hawaii, i aoia e na kanaka o ko na aina e, e hana i keia mea, mai loko mai o ke kopaa ame ka malakeke, ame ke ki.

            Mai kela hora mai a na kanaka Hawaii i hoomaka ai e inu i keia mea o ka rama o ia ka hora i kanuia ai kekahi mea make iloko o ko kakou lahui. A elike me ka mau o kona inuia ana pela no e mau ai keia mea make iloko o keia lahui. Ua ike no ko kakou mau alii i ke ino o keia mea, aka, mamuli o ka onouia ana mai e kela Aupuni ikaika o Farani, ua hiki ole i ke Aupuni Hawaii ke papa aku i ke komo ana mai o keia mea ia mau la. Ua hoao hou no ko kakou mau alii iloko o ka makahiki 1881, a ua loaa kekahi kanawai i papa ana i na kanaka hawaii, aole e inu i keia mea, aka, aole no nae i lilo ia mau kanawai papa i mau mea waiwai, no ka mea, e inuia mai ana no e na kanaka o ko na aina e, a e loaa ana no hoi i ke kanaka Hawaii i kona manawa e makemake ae ai.

            I ka makahiki 1910, ua lilo ii ninau koho baloka ia e na kanaka Amerika o Hawaii nei, mamuli o kekahi kanawai i hooholoia e ka Ahaolelo Nui o kakou. A o ka apiki nae o keia papa, ua “papa wale ia no ka loaa ana ma Hawaii nei, aka, ua hiki no e loaa mai waho mai.” A o ka hopena o kela koho ana, ua haule ka aoao e papa ana, a ua hoomau ia aku kela hana. I ka makahiki nae o ke komo ana aku o Amerika iloko o kela kaua honua, ua hooholo mai la ka Ahaolelo Nui he kanawai e papa ana i ka hana ana ame ke kuai ana i keia mea, koe ma na wahi i manaoia no ka loaa i laau no ka poe ma’i. A i keia la, aole e hiki e loaa he laikini e kuai ana i keia mea, koe wale no na hale haawi laau lapaau.

            O ka hewa mua o kela ninau koho baloka o ka makahiki 1910 o ia no ka hoao ia ana e hoopau ka loaa ana ma Hawaii nei, e hoopau ana i na loaa ana mai o kekahi mau dala mamuli o na laikini, a mamuli hoi o keia e loaa ana kekahi mau kokua i ke Aupuni, ua ae ia no ke kanaka e makemake ana i keia mea, e hoouna i Amerika i kau mea i makemake ai, me ka nana ole heaha la kau e hana aku ai mahope o ke komo ana mai. Mamuli o keia hemahema ma ka aoao o keia ninau, ua haule keia ninau, a ua aeia no ka rama e inu ia a e kuaiia ma Hawaii nei, a ua loaa mai no kekahi mau kokua i ke aupuni mamuli o na laikino.

            Aka, i ka manawa a ka Ahaolelo Nui i hooholo ai, e hoopau kona hanaia ana ame kona kuaiia ana, ua lilo iho la keia mea i mea hiki ole ke ku-e aku, koe wale no a o ka poe e makemake ana e ku-e i ke knawai. I keia la nae, ke ikeia aku nei no kekahi poe e ona mai ana, a ua nui ka manao o kekahi poe, he haawina maikai ole keia, a he pono no e ae hou ia keia inu ana ame ka hana ana ame ke kuai ana o keia mea ma Hawaii nei. He ninau e hapai mau ia nei, a ua pii ae ka ikaika o kekahi poe, a ke koi maoli mai nei e aeia ka hana ame ka inu ana i ka bia ame ka waina. A ma ka nana aku e lilo ana paha keia i mea hapaiia mai iloko o ka Ahaolelo Nui o keia mua aku, a e hooikaika mai ana kekahi aoao e aeia keia mau mea, no ka pono o na kanaka hana.

            No na kanaka Hawaii ka manao o keia ninau i hapaiia mai nei. Ua ike kakou iloko o keia mau makahiki he 100 a oi aku, ua ai ia keia mea ma Hawaii nei, a o ka ninau ano kupono paha e ninau iho ai, he mea anei keia e hoopomaikai mai ana i ka lahui Hawaii, a i ole aole paha. Eia keia ninau ke ku nei iwaena o kakou, mahope iho o ko kakou ikemaka ana i na hana a keia mea iwaena o ko kakou lahui no keia mau makahiki i oleloia ae nei.

            O ka mua, aole kakou he lahui inu rama mai kinohi mai. Aka ua ulu ae nae kakou he lahui ikaika, maikai o ke ola kino, a nana o ka oiwi kino. Ua loaa no hoi ka noho lako ana iwaena o kakou ia mau la. Aole he ohana ilihune i ikeia maloko o ka moolelo o ko kakou aina. Aka, i ka manawa i komo mai ai, a ike ko kakou mau alii i ka poino nui i hiki mai, ua lilo ka lakou mau hoao ana e hoopau i mea hoohakakaia mai e na aupuni ikaika o ke ao nei, o ia hoi o Farani. Aka, i keia la nae ke ohi nei kakou e ka lahui i na hua awahia o keia hooikaika ia ana o ko kakou mau kupuna e inu a e kuai i keia mea. A i ko kakou leha ana ae ma na wahi o ko kakou noho lahui ana, ua haiki ko kakou noho ana, a eia kakou, ua piliwale, a ua olohelohe ma ke kino a ma ka pakeke.

            Ua holo ane ke kanawai e hoopau ana. A ke olelo mai nei kekahi poe o kakou aole e pau ana, no ka mea ke hanaia mai nei no, a ke inuia mai nei no. aole au e komo aku ana e kalai manao maluna o keia mea, aka, e hoike aku ana i na mea e ikeia nei i keia mau la.

            Ka mua, mai ka hoomaka ana mai e loaa ia kakou keia malama hou, a mai ko kakou haalele ana i na mea kahiko, ua lilo keia mea o ka rama i mea e kokua mai ana ia kakou e hoomau aku i ka uhauha ame ka ona akea ana. O ka mua e hoilihune mai ana i ke kanaka, a o ka lua e hoohilahila mai ana ia oe. O ka moolelo nae a kakou e ike nei i keia mau la kakaikahi wale no o ke kapu ana, ua ulu ae na waihona a na kanaka Hawaii ma na banako e ku mai nei. Ua pii mahuahua ae no hoi ka ikeia ana aku o na kanaka e paa mai ana i na apana aina no lakou iho. O keia na hoailona mua loa o ke kuonoono o ka home ana o ke kanaka Hawaii, a ina kakou e huli ana i na kumu o keia loaa ana o keia mau mea, e ike ana kakou o ke kumu nui hookahi o ia no ke kaawale ana aku o ka rama mai keia aupuni aku. A ina kakou e hoomau ana i keia hookapu ana, e pii mahuahua hou ae ana ko kakou noho lako ana, iwaena no o ko kakou noho nele ana, i ikeia i na makahiki i hala aku.

            Aole ka hoike a na banako he mau mea e hoopunipuni mai ana, aka, he moolelo oiaio, a he moolelo no hoi e koi mai ana i ke kanaka Hawaii e hoomau i ka malama ana i na hana e loaa ai ka noho lako ana iwaena o na kanaka o ko na aina e e hoopuni ana ia kakou, a e hoao ana hoi e kaili ae i ka noho lahui ana o keia mau kanaka i ike ole i kekahi aina e ae e hiki ai ia lakou ek olelo iho, he mau makaainana lakou no ia aupuni. O keia mau lahui no hoi e noho pu nei me kakou, he mau lahui i hele mai no ka imi dala, a no keia kumu ua ike lakou i ka hoomakaulii, a o ka lakou mau hana apau o ka loaa o ka mea i makemakeia. A i ke ahu ana, e hoi hou aku ana no lakou la i ko lakou la aina, a o kakou ina aole e make ana, e hoopili pu ia aku ana i ka paia, a malaila kakou e pili ai ahiki wale no i ka make ana.

            O keia haawina hoomakaulii, aole paha i loaa mua i ke kanaka Hawaii mamuli o ka hiki wale ana i ke kanaka e imi i kana mau mea i makemake ia iloko o na la pokole wale no, a iloko hoi o na la apau o ka makahiki. He haawina hoi i loaa ole ma na aupuni e aku, a mamuli o keia, ua lilo kakou i poe e ike ole ana i keia haawina o ka hoomakaulii. Maluna nae o ka hoopauia ana o keia mea he inu a he kuai rama ana, ke hoomaka mai nei na kanaka e ala, a e ike i na pomaikai o keia haawina maikai, a ke ike io nei kakou i ka mahuahua ana o ka lakou mau waihona maloko o ka banako, a mamuli hoi o ka ike ana aku ua nui na aina e paaia mai nei e lakou. He mau haawina nae keia i ike oleia i ea la e inu ia ana ka rama, a e kuaiia ana hoi ma ke akea.

            Mamuli o keia mau mea, aole anei kakou e ka lahui i hoea mai i kela kulana, e hoopau ai kakou i ka makemake ana e hoihoi hou aku ia kakou e noho hou iloko o kela mau la o ka nele ame ka olohelohe. I ulu mai keia manao, mamuli o kekahi mau koi e hapaiia mai nei, e haawiia mai ka bia ame ka waina.

            I keia la, aole, io no i pau ka inuia ana o ka lama, a aole no hoi i pau kona hanaia ana ma Hawaii nei. Aka, aole anei hoi i loaa no he mau pomaikai i na kanaka i haalele loa? Aole anei hoi i hiki ia kakou ke ike aku, aia no he la e pau loa ai ka inuia ana o keia mea? Aole anei hoi, mamuli o keia loaa ole ana ma ke akea, e emi mai ana na kanaka e inu malu mai nei, a i ko lakou pau ana i ka make, ua palekana mai na keiki opiopio o keia mau la, mai ko lakou ike ana ame ko lakou hoao ana i keia laau make? I keia mea, o lakou no keia e hoomau mai nei. O na kanaka i ike ole i keia mea i na la i hala aku, aole lakou e ike ana, no ka mea ua malu ka hanaia ana a ua malu pu no hoi kona inuia ana. Aka, i na la i hala aku, mamuli o kona akea, ame ke komo ana aku iloko o na hale inu lama, ua koiia mai ke keiki opiopio e hoao a e inu i keia mea, aka, i keia la mamuli o keia malu, aole oia e ike ana. He mea keia i hiki ole e hoopaapaaia mai, no ka mea, ea hiki ole ke hoonele iho ke kanaka i kona ike ana. A ina, aole e pau ana ka inu ana o na kanaka makua, aka, e loaa ole ana keia makemake i na keiki opiopio, aole anie hoi, ua ike aku kakou i ka la o keia mua aku i ka pau ana o keia mau kanaka e ai mai nei, i ka make, a ua oloheloheka aina me na kanaka o ia ano? Aole no keia he mea paakiki i ka imi ana aku, no ka mea i ka pau io ana o kela poe kanaka inu lama i ka make, aole he poe aku i koe, no ka mea, aole na keiki o keia la i ike i keia mea.

            Ma kekahi aoao ae hoi, e ike ana kakou, ina e laweia mai ana ka bia ame ka waina, a e haaleleia ana na lama ikaika ae, aole anei o ke akea o ka ai ana ka mea a kakou e maka’u nei? Ina e ai akea ia ana ka bia ame ka waina, ehoomahui ana na keiki a kakou i keia mau mea, a e ike ana i ke ano o keia mau mea, a i ko lakou ike ana, e hoomahu’i aku ana i na mea ikaika ae. O ia hoi ua uluhua paha i ka ona ole o keia mau mea, a ua hoomaka e makemake i na lama ikaika i kumu e ona koke ai. O keia paha ka ninau ano nui loa o keia mau la e nee nei. Aole anei, ua oi aku ka pono e hoopau loa ia no ka ike ia ana o keia mau mea. No ka mea, elike me kona ike mau ole ia ana, pela no ke kanaka o poina ai i kela mau mea. Aole wale no keia mea no ka ninau lama wale no, aka, e poina ana no ke kanaka i kona mau hoaloha, ina aole oia e ike mau ana ia lakou.

            He ninau ano nui keia i ko kakou noho lahui ana. O ka ike aku i ko kakou ulu mai, ame ko kakou hoolaupai mai i ka aina, ka mea pookela o keia ola ana. A o ka ike pu ana aku e noho mai ana na kanaka iloko o ka ulakolako ame ka lawa i na mea e pono ai keia noho ana kekahi mea maikai a nani i keia ola honua ana.

            Aole he ninau hoopaapaaia ko kakou holomoku i ka make. Aole no hoi e hiki e hoopaapaaia mai ko kakou noho nele ana iloko o ko kakou aina nei. O keia mau mea nae a elua, ua ike aku kakou i ka nee ana aku a ku mai ma kahi e, a eia kakou ke hoomaopopo nei, aia no he manaolana no ka ulu hou ana mai o keia lahui, ina kakou na kanaka Hawaii, e hookanaka ana, a e malama ana i na haawina poino i hala aku i mea nana e ku-e mau mai i ko kakou hoao ana e hoi hou aku iloko o ia noho ana. Ua ike kakou i keia mau la o ke kapu ana o ka lama i na pomaikai i loaa mai. Ua ike no hoi kakou i na poino i ka manawa e inu akea ia ana. A ina ke kanaka e hiki ole ana e hoomaopopo i keia mau mea, alaila, aole no kela kanaka e lilo ana i mea waiwai e hoolaia aku, no ka mea, ua make no paha kona uhane.

            Aole paha he manawa iloko o ko kakou ola lahui ana i ikeia ke kupilikii o ko kakou noho lahui ana elike me keia mau la e nee aku nei. Ke piha mai nei ko kakou aina i na kanaka o ko na aina e. Ua hele mai keia poe, aole paha no ka makemake wale e lilo keia i home no lakou, aka, ua hele mai no ka loaa ana ia lakou o kekahi mau mea i nele ma ko lakou mau aina e noho mua ana. A i ka lawa ana no o ko lakou makemake e hoi hou aku ana no lakou i kela aina. Me keia haawina e ike maopopo ia aku nei e kakou, aole anei hoi kakou e lilo i poe e hoikaika ana e ohi, a e hoahu elike me keia poe, aole paha no ka lilo ana i poe waiwai, aka, i hoomamaia mai ai ke ko’iko’i o ka noho honua ana. O kekahi no hoi, o ka rula mau o ka noho ana o na kanaka i manao e hoi hou no i ko kakou aina, o ia no ka ohi ana me ka nana ole i ka hopena o ia ohi ana. O ka mea nui, o ka nui koke, a i ka nui ana, ua ike iho oe, ua pulumiaa a pau loa, a kau wahi pala ole, wahi a ka olelo a kahiko. O ka hopena e loaa ana i na kanaka e noho iho ana mahope nei, o ka nele. Aka, ina kakou e ohi pu ana a e hoomanao ana no hoi, aole kakou e haalele iho ana i keia aina, aole anei hoi e lilo ana ia manao ana pela i mea e hookoe iho ai i kekahi wahi pala no na la e hoea mai ana?

            Aole paha he mau hana e lilo ana i mea e hooikaika mai ana ia kakou ma ke ano lahui, elike mai me keia hoomakaulii ana ame ka hoopau ana i na makemake maluna o na mea waiwai ole, a e hoopau wale ana i ko kakou ikaika ame ko kakou luhi. O ka haawina pilikia ka mea nana i hookaika mai i na kanaka o Amerika i na la kahiko wale o ko lakou noho ana mai maluna o keia aina hou. O ka haawina nele no hoi ka mea nana i hoowaiwai mai i ka hapanui o na kanaka waiwai o keia honua. Ina kakou e hoomaopopo ana i keia mau haawina, aole kakou e nele ana a e lilo ana kakou i lahui ulu, a i lahui waiwai, no ka mea no kakou no keia mau aina, a o ko kakou ola ana, na kakou no i imi iho na haawina like ole, ina paha he waiwai a ulakolako, a i ole he nele paha a piliwale.

            Ma ko kakou aoao, e haalele loa kakou i ka makemake hou ana e hoihoi hou ia mai na la e ike aku ana i ka inu akeaia mai o ka lama, ame kona kuai akeaia ana no hoi. Ua ike kakou i na haawina pilikia o ia noho ana, ame ka nele o ka ulu ana o ko kakou lahui. Ke ike nei kakou i na haawina ulakolako i loaa mai mamuli o keia kapu, a o ka mea pono e alualu aku i na mea maikai ae.

            Ina aole keia mea o ka lama i laweia mai i ko kakou nei aina, ke manao nei au, ina la aole kakou e emi mai me ka hikiwawe, a ina no paha, ua pii ae ko kakou heluna kanaka. A o kekahi no hoi, e hoomanao i ke kumu i lilo aku ai na aina nunui maoli o ko kakou mau alii, a i keia la ke paaia mai nei ma ka lima o ka poe mai kahi e mai. He mau haawina kaumaha keia i ka hoomaopopo ana o ke kanaka i hiki e ike i ka pono ame ka poino. A o ke kanaka i ike i ka hewa o kekahi mea, a hoomau aku no i ka hana ana ia mea,, aole ia he kanaka uhane ola, aka, ua make mua no. Aka, o ke kanaka e haule ana iloko o ka hewa, a ike i ka pono i hoea mai, a haalele ia hewa, o ke kanaka ia i aloha ia mai e ke Akua, a e loaa ana iaia na mea ana i makemake ai.

 

 

KEKAHI MAU HOONAAUAO ANA NO KA OIHANA HANAI HOLOHOLONA

 

            Iloko o keia mau la o ka makemake ana o ke kanaka e loaa iaia kekahi mea nana e hooemi mai i kona luhi, a e hoonui ae hoi i na loaa ma kona aoao, me ka emi mai o na hooikaika ana, e ike ana kakou, ma keia oihana o ka hanai holoholona, o ka loaa o ke koko e hiki ana e ike ia ka pomaikai oi ae, o ia ke koko ame ke alanui i iini nui loa ia e na kanaka apau.

            O ka hanai bibi paha ka oihana neemua loa i ikeia i keia mau makahiki e nee nei. O ke koko e nui koke ana a e loaa koke ana kona kaumaha, ke koko i makemakeia e loaa, a ua lilo keia makemake ana e loaa ia mau mea, i mea e imi nui ia mai nei e na kanaka naauao.

            Ua hiki aku keia imi ana i ke kino o ka holoholona i makemakeia. Ina o ka bibi, alaila, ka mua o ka bibi e nui koke ana; ka lua, o ke koko bibi e emi ana ka luhi o kona hanaiia ana. A o keia mau mea, aole e loaa wale ana me ka huli ole aku. A i keia la, ua imiia keia mau mea, a ua loaa. O ia hoi, o ka bibi hea la ka bibi e emi mai ana na paona kiloia, a o ka bibi hea la hoi ka bibi e haawi mai ana i na paona i’o.

            Ua ike kakou, aia he ili; he naau ame opu; aia no hoi he aila, puuwai, akemama ame ke akepaa; aia no hoi he poo; aia no hoi he iwi; a ina no hoi he mau mea hou aku, e hooloiia ana, a i ka loaa ana o ka i’o ame na iwi e paa ana i kela i’o, ua emi iho ke ko’iko’i o kau bibi, a emi paha malalo o ka hapalua like o kona kaumaha i kona manawa e ola ana, e emi mai ana a ka 400 paona i ka hooleiia ana ae o kela mau mea i hoikeia maluna ae. No keia kumu, ua komo nui aku na kanaka naauao e imi ina paha e loaa ana ke koko bibi e hiki e pii mahuahua ae kona mau paona i’o.

            I keia la, ua manaoia o ke koko pookeokeo e hanai nui ia mai nei ma Waimea ame kekahi mau hui hanai bibi e iho, o ia ke koko nui o na paona i’o. aka mawaho ae o ke koko, aia no ia mea nui o ke ano o ka ai e hanaiia aku ai.

            O ka bibi e manaoia ana e ulu nui ae kona kino mai ka hele wale ana no ma ke kula, a e ai ana i na mauu e ulu ana, a e hele ana e inu wai ma kahi loihi aku mai kahi e loaa ana iaia ka mauu, ua hiki no e ikeia aku, aole e lilo ana kona koko i mea e alualu aku ai e loaa kela mau paona i makemakeia. No keia kumu, ua kanuia aku na hua mauu like ole ma na aina i ikeia e hiki ana e ulu mai ia ano mauu. A ua laweia aku no hoi ka wai a kokoke i kahi e hele mau ana na bibi e ai i ka lakou mau mauu.

            O keia paha kekahi ninau nui loa a i hiki ole hoi e ku-eia aku, ina e oleloia mai ana o ka nele i ka mauu kupono kekahi kumu e ikaika ole ai ka ulu ana o ke kino o na bibi koko maikai. No ka mea, o keia mau bibi koko maikai, aole lakou e ola ana a e hoike mai ana i ko lakou koko maikai, ina e hanai ana ka mea hanai holoholona ma o kona hookuu ana aku i keia ano bibi e hele maluna o na aina i hiki ole e hoolawa mai ia lakou me ka ai kupono. A no keia kumu, ua nui ka imi ia ana o na mauu maikai, a ua laweia aku e lu na hua maluna o na aina, mamua iki koke iho o ka haule ua ana o ka hooilo, a ua ikeia no hoi ka ulu  maikai ana o kela mau mauu. Aka, ma kekahi mau wahi hanai holoholona, ua hoouluia na mauu, a ua okiia a ua hoahuia, a ua hanaia aku i na holoholona, me ka manao ana o ie kanu ana i ka mauu ame ke oki ana ke alanui e hiki ai e hanaiia aku he lehulehu o na bibi, mai kela mau eka ae e paaia ana e kela kanaka hanai holoholona.

            Ua imi no nae na kanaka naauao i na ai hanai e hiki ana e hooia mai i ka loaa ana he mau pomaikai oi ae mamuli o ka hanai ana aku i kela mau ai. Ua manaoia o ke kulina ka ai oi aku o ka maikai, no ke kumu ua hiki e haawiia ke kaumaha i ke kino o na bibi mai keia ai aku. A o kekahi haawina kamahao o keia ai, o ia no, i ka ai ana o ka bibi, a hoohaule aku, ua hiki no i na puaa ke ai mai mahope o na bibi, mai keia mau mea i kiloiia e na bibi; a ua ikeia no hoi o keia ai ana aku o na puaa, ua lilo i mea e hoomomona mai ana i na puaa, ame na moa, no ka mea ua hoopaaia na bibi a ua hiki i na puaa ame na mea ke hele aku maliko o kela pa, a e ai i kela mau mea i kiloiia mai.

            Ua hoaoia ka huika, ame ka oka, aka, ma ka oi aku o ka haawi ana mai i ka momona ame ke kaumaha, o ke kulina ka oi. Aka, ma na wahi e uuku ana ka hoouluia ana o ke kulina, ua hanaiia ma na mauu elike me ka alafafa, ame na mauu e ae i imiia e ka naauao o ke kanaka, a ua loaa i keia mau la. Ua huliia ma na aina like ole apau, na wahi e hiki ana e haawi mai i na ai like ole, no ka pomaikai o keia ohana o ka hana holoholona.

            I kinohi o ka hoomakaia ana o ka hanai bibi ma keia mau paeaina, ua lilo no i oihana hoopomaikai nui no ka mea, aole keia he holoholona kamaaina ma Hawaii nei, aka, ua laweia mai Mekiko mai, e Kapena Vanakoua, i ke au ia Kalaniopu ame Kamehameha, a ua hookuuia aku ma Hawaii. I keia hookuuia ana, ua hookapuia kona pepehiia ana, no ke kumu, ua makemake na alii e hooulu nui aku i keia holoholona. A ua laha i’o mai no keia holoholona ma kela aina o Hawaii, no ke kumu, e ulu ana na ano mauu helu ekahi loa no ka hanai ana i keia mau holoholona. Aka, mahope mai ua laha hikiwawe loa, a ua nui hewahewa keia mea o ka bibi. Ua aiia aku kela mau mauu helu ekahi, a ua ulu mai he mau mauu hou i ike ole ia mamua, a na keia mau mauu ame na launahelehele i ike ole ia mamua i pepehi aku i na mauu kahiko, a ua laha mai no hoi na ma’i like ole i laweia mai na aina e mai, a i keia la, ua hiki ole i na bibi ke ola maikai, koe wale no ma na wahi i komo ole ia aku e na mauu inoino. Aka, i mea e hiki ai e ola maikai na bibi, ke kanuia mai nei na mauu like ole, a ke okiia mai nei elike me na hana ma na Mokuaina o Amerika, a ke loaa nei no he ola maikai no na bibi, me ka nui ole no o ka hana, no ka mea, ua oi aku ke kaumaha o ka mauu hoouluia mamua o ka mauu ulu wale mai no i ke kula.

            I keia la, ua ikeia o ka mauu alafafa ka oi aku, no ka mea ina e loaa ana he wai kahe, e hiki ana e ulu kela mauu a e hiki ana no hoi e okiia i kela ame keia mau la he 28 a 30 paha. Nolaila, e loaa ana he mauu i kela ame keia la na kau mau holoholona, a he ai ikaika o ka hooulu ana i ke kino o na holoholona e ai ana iaia.

            Eia na aina like ole ke piha nei i na kanaka. A o ke ola maikai o kela lahui kanaka ame keia lahui kanaka e noho ana maluna o kela ame keia aina, aia no ia i ka loaa ana o na ai kupono, a o na ai emi no hoi o ke kumukuai. No keia kumu, ua ikaika loa ka imi ana a na kanaka naauao o kela ame keia aina, i na mea e hiki ai e hoolawa aku i kona mau kanaka me na ai emi.

            A i ka huli ana aku, o ka hana oi aku o ka imi ana i na mea e hiki ana e loaa ma kou aina ponoi iho. A o keia holoholona o ka bibi, ke hoolawa mai nei i ka ai emi na na kanaka e hooulu ana iaia. O kona waiu, ua lilo i ai maikai na na makua mae na keki liilii. I keia kumu hookahi no, ua nui ka waiwai o kekahi poe i lalau aku i na ao maikai, a ua hoomaka i na makahiki loihi i hala aku e hanai i na bibi waiu e haawi mai ana aole wale no i ka nui o ka waiu, aka, o ka waiu momona kekahi. A ua imi nuii na koko e hiki ana e haawi mai i keia mau mea i makemakeia. A mawaho ae o keia mea o ka waiu, o ka i’o kekahi. A no ka i’o keia mau hoakaka ana, aka, i ka hoouluia ana no ka i’o, ua komo pu aku na mea apau e pili ana i ke kino o kela bibi. O kona ili, ua makemake nui ia no na hana like ole. O ka oi aku o keia o ia no ke kamaa e komoia mai nei e na kanaka. A ua ikeia no hoi e hiki ana e loaa na ano ili like ole mai ka bibi keiki mai o hookahi no makahiki ahiki aku i ka bibi he umi paha makahiki. A ua loaa no hoi na hana like ole me keia mau ili like ole o na makahiki o ka bibi i laweia mai ai kela ili. Aia no hoi he mau hana e lawelaweia mai nei mai na wawae mai o keia mau bibi i pepehiia. Ua kupaia maloko o na ipuhao nunui, a ua lilo ae la i kolu, he mea hoopipili na na kanaka kamana ame na kanaka hana i na lako hale. Mai kona kiwi mai hoi, ua loaa kekahi mau kahi nani e komoia mai nei e na wahine. Mai ka hulu aku o kona ili, ua loaa na hulu e hoopihaia mai nei i na noholio, na pulu noho hale, ame na mea like ole. Mai kona koko mai no hoi i kona pepehiia ana, ua loaa na mea hoomomona lepo, a ua loaa pu na mea e hoomaemaeia mai nei ke kopaa a kakou e inu kope nei o ke kakahiaka.

            Nolaila, aole paha he holoholona hanai nuiia elike me keia mea o ka bibi ma na aina like ole. Mawaho ae o kona i’o, ua hiki ia kakou e ike mai i ka nui i’o no o na mea e ae e loaa mai nei mai ka bibi mai. Aka, o ke kanaka hanai holoholona aole oia e ohi mai ana i keia mau pomaikai e ikeia mai nei mai ke kino mai o ka bibi, koe wale no o ka walu paha, a o ka i’o paha. No ka mea, aia i ka mea pepehi no ka loaa o ka i’o, iaia e holo aku ai keia mau pomaikai e ikeia nei mawaho ae o ka i’o. A no keia kumu, ua imi ke kanaka hanai bibi i wahi e loaa oi aku ai o kona mau pamaikai mai ka mea ana e hanai ana, ame ka loaa ana mai i kona hoolilo ana aku i ka loaa ana mai i kona hoolilo ana aku i ke kino o kela bibi. A o ke alanui wale no e loaa ai iaia keia mau mea, o ia no ka imi ana i mea e loaa ai ke kaumaha o kona kino, ame ka loaa ana o ke kaumaha me ke komo pu o na momona maikai, aole hoi o ka momona apuupuu e kau ana mawaho wale no o ka i’o, aole hoi o ka awili aku iloko o ka i’o. A ua nui na koko i manao ia ua kupono no kela ame keia wahi like ole e loaa ana na mauu like ole. Ina e ulu ana na ai o kekahi ano wale no, alaila, ua imi ia ke koko e loa ana keia mau mea i makemakeia, no ka mea aia i’o no i na ai kekahi mea e ano e ai ka ulu ana o na holoholona.

            Aole nakanaka hanai holoholona o Hawaii nei i imi nui aku i keia mau mea i na la ihala aku, no ka mea, elike me na mea i hoakakaia mamua ae nei, ua nui hewahewa ka aina, a ua hookuu wale ia aku na holoholona e hele no lakou iho, a i ka makemake ana o ke kanaka i mau bibi kuai aku, ua hele aku oia a ua wae mai i na bibi ana i manao ai ua momona kupono no ka hoolilo ana aku. Aka i keia la, ua oni mai nei na oihana like ole, a ke emi mai nei na aina e hiki e hookuu wale ia aku na bibi e hele mai no lakou iho. A ke imi nui nei na kanaka hanai bibi e loaa ka pomaikai ma keia mau kulana ano hou i hoea mai iloko o keia aina.

            O ke kahua mua o ka loaa o na koko maikai. A o ka lua o ka loaa ana o na ai kupono. Ma ka nana aku ua pomaikai nui o Hawaii i ka loaa ana mai o kekahi mau mauu helu ekahi no ka hanai holoholona ana. O ka mauu alafafa paha ka oi, elike me na hoakaka maluna ae, aka, ke komo nui mai nei ka pinunu, a ma ka nana aku e lilo ana keia mea i mea kanu nuiia e na kanaka i wahi e loaa ai na ai ma na aina panoa a haule ua uuku loa ia.

            O ka mauu alafafa, aia kona ikaika loa o ka ulu ana a loaa mau ka waikahe. A no keia kumu e uuku ana no kahi e hoouluia ai keia mauu. Aka, o ka pinunu hoi, ua hiki iaia ke ulu a ke ulu ikaika me ka nana ana i ka wai, aka, o kahi haule ua kupono mai no. Ma kekahi mau aina o Molokai, ua ikeia aole mauu i oi aku ka ulu ame ka puka pono ana maluna o na aina pauoa elike mai me keia mea o ka pu-nunu.

            Mamuli o keia kumu, e ikeia aku ana keia mauu e hooulu nuiia mai ana mai na wahi like ole i hiki ole e hooulu i na mauu i ka manawa papaala. A o ka oi aku paha o keia mea o ka pi-nunu, o ia no kona lilo ana i mea e hoihoi hou mai ana i ka momona o ka lepo o kela aina, i ka manawa e ike iho ai ke kanaka mahiai ua ulu pono ole kana mau meakanu.

            I keia la ke hoomaikai nui nei na kanaka kanu halakahiki, i ka loaa ana o keia mauu. A pela aku ana no na kanaka hanai bibi o keia mua aku. I keia la, mamuli o ke komo ana mai o keia oihana kanu halakahiki, a ua laweia ae kekahi mau aina i hookuu mua ia i na bibi, ke hoihoiia aku nei na bib, a ma na aina wale no i hiki ole e kanuia i ka halakahiki. A i ka maopopo pono ana o keia kulana, e ike aku ana kakou i ka uuku ana mai o na aina hanai holoholona, ame ke komo nui ana aku o na kanaka e lawelawe nei i keia oihana hanai bibi, e hooulu i ka lakou mau mea e hanai aku ai i na bibi, no ka mea, elike me ka uuku ana mai o ka aina, e hele ai keia mau holoholona, pela no e a pela no hoi e pii ae ai na kumukuai, a e loaa an@ o na pomaikai mamuli o ka hooulu ana i ka lakou meaai.

            Ma na aina o Europa o keia la, aole o ka nui o na eka ka mea e nui mai ai o na pomaikai like ole e loaa mai ana mai ka lepo mai, aka, aia ma ka ike mahi ame ka ikaika hana. Ua pau na la e hiki ana e hookuu wale aku oe i kau mau bibi. O ka hana o keia mau la, o ka hooulu nui ana i na mea e ola ai kela mau bibi. O ke kerota, o ka bita, o ka mauu, ame na ai hikiwawe o ka ulu ana ame ka nui o ka ulu ana o ia na meaai e hoouluia mai nei na na bibi ame na puaa o keia mau la.

 

NA ANOAI.

 

 

            Aole no he manawa o makou i kanalua ai i ka holopono o na hana ma Molokai, aka, i ka lohe mau aku no hoi i na loiloi e laweia mai ana, ame na hoino, e lewe hele ia mai nei, ua lilo kela mau hana i mea e hoehaeha mai ai i ka manao o na kanaka e imi ana i wahi e hiki ai i na Hawaii ke ulu ae a e ku iho no lakou. Aka, ke aneane mai nei nae e hiki i na la e pau ai na ku e a koe aku no paha no kanaka e ike wale ana no i ke kaola iki iloko o kona mau hoa, a e makapo ana i ke kaola nui iloko o kona mau maka ponoi iho.