Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 14, 5 April 1923 — NA UPENA LAWAI'A O KA WA KAHIKO AME KA LAKOU HANA PAKAHI [ARTICLE]

NA UPENA LAWAI'A O KA WA KAHIKO AME KA LAKOU HANA PAKAHI

(Kakauia e Kawaikaumaiikamakaokaopua) (Hoomauia mai.) Ka elima o na upena lawai'a a ka poe kahiko, o ka upena ka'i uhu keia. Ua kapaia ka inoa o na upena ka'i apau he upena laa. Penei ka hana ana o ka upena ka'i uhu: O ka laau a ka poe kahiko e kii ai i laau no keia ano upena, he laau i kapaia ka inoa he alahee. Hookahi laau ma ka akau aku nei, a hookahi laau ma ka hema mai, a pela aku no hoi ma ke komohana ame ka hikina, a puo'a iwaenakonu, na poo o na laau, a hikiikii i ko kaula na poo o na laau apau; hana a paa pono; a he kaula alihi no hoi olalo o keia mau laau, i hoopaaia i kela laau ame keia laau. O ka maka o ka upena uhu, he makolu, a i ole 'makolu-a hoene. O ke aho e hanaia ai ka upena uhu, o ke aho hauliuli no. Aia malalo o ke poo o keia mau laau eha, he mau pohaku no eha, elike no me ka nui o na laau, pela no ka nui o na pohaku; a maloko iho o keia mau alihi apuni, ua 'kapaia ia wahi e ka poe kahiko he H, a maluna no hoi o ke poo o na laau i hoopaaa ai ke kaula pu e huki ai i ka upena iluna, a e hookuu ai ilalo, i kahi maikai, a i kapaia hoi kela wahi he au. Ina aole i loaa ka uhu pakahi, alaila, e hele oe i ka luu wana, a ma kahi au i ike ai i ka maikai, alaila pa-ki oe i ka wana malaila, a pela aku ana ua kakahiaka; alaila e pipili ana ka uhu malaila, a ua makaukau oe i ka makau hooloulou. Elike no me ke kaili ana i na i'a kaili makau, e nana pono ana ka mea e kaili ana i ka uhu, aole e hoalualu i ke aho, no ka mea, o keia ano i'a, aole elike me na ano i'a e ae ka huki maoli aku no, aole pela keia ano i'a; ina e ai ana i ka maunu, e ake no e holo iloko o na alualua pohaku, a ina no ua puka loa ia alualua pohaku ma kahi aoao, e puka ana no ma ia aoao; nolaila i makaala loa ia ai ka ai ana o keia i'a e k apoe hooloulou makau. Ina e loaa, hoihoi oe i ka uhu iloko o ka hinai au i mouo ai a hookuu; o ia hinai, lig hinai paa mau ia ma kau wahi i hoopaa ai. He pohaku malalo, a he kaula no hoi i hikiiia a paa i ka mole o ka hina'i, ame ka mouo no hoi maluna e hoopaa ai i ka hina'i, a ua loaa ae la ka uhu, a hookahi mea i koe, o ka pakali aku i keia uhu i loaa ai. Penei ke ano o ka hana ana: Aia i ke aho e pakaliia ai ka uhu, he mau pakali a makena wale i hoopaaia i keia aho, elike me ka makemaka o ka mea lawai'a uhu; ina umi a oi aku, ua lawa. O ke ano o ka hana ana o ke kaula pakali, ua like me ka hana ana i ka puka ahele moa; ua like loa; a o ka nunui loa ae hoi o ka puka ahele moa, a liilii iho hoi kela; a e hoopaaia ana keia mau kaula pakali apau i ke aho loihi. He like ole na kaula pakali i hanaia ai. Nunui a liilii a liilii iki iho, ka mea i hanaia ai pela, he i'a liilii iki iho kekahi malalo o ka uhu, elike me ka halahala, panuhunuhu, pakole, a lauia, a ua makaukau mua na pakali; a maluna ae o keia mau kaula pakali, he wahi mouo uuku. Aia malalo loa o ka piko o ke aho he kui i hoopaaia a paa; o ka mea i hoopaaia ai keia kui malaila, no ka i'a e komo ana iloko o ka upena, a ua makaukau kela kui i hoopaaia ai ma ke poo o kela aho pakali, hopu no hoopaa i ka i'a e pakaliia ana; alaila, wehe ae oe i ke kui a hookomo i ka puka o ke kui. A ina ua nui loa ke kaula pakali, e owiliwili ae oe ' i ke kaula pakali, mawaenakonu aku o ke kui i ole ai e pahemo ke kaula mai ke kui aku. Ina e ne'ine'i kau owiliwili ana, e pahemo ana ke kaula mai ke kui aku. O ke ano oka hou ana i ke kui i ka uhu, e hou aku i ke kui ma ka papalina o ka uhu a puka ma ka waha ke kui, ame ke kaula, alaila hookomo ae oe i ka piko o ke kaula, ma ka puka poepoe me he aho pahele moa la, a puka puluniu pahele aama hoi; alaila, huki ae a paa; a hoopaa aku i ke aho e paa ana na pakali. Hana a paa loa i ole ai e hoholo. Iloko o keia mau uhu apau, elua uhu huhu loa, o ia ka uhu lauli, ame ka a-a-kole; ina e ikeia ana keia mau uhu, e malama loa ana ka mea e paa ana i ke aho pakali me ka makaala loa, o alualuia mai e nanahu ka uhu pakali; o ia hoi, he nanahu ka uhu pakali; o ia hoi, he j uhu pahau paha, a uhu hi'u kole, a ke 'o. E hookuu ana oe i ka uhu pakali, e hoowalewale i ua uhu lauli nei, a i ole, a-a-kole. I ka wa e ike mai ai ua a-a-kole nei i ka uhu pakali; huki wikiwiki mai oe i ka uhu pakali a pili i ka waa. Elua, a i ole ekolu au hana ana pela, alaila maalili iki ka huhu, alaila hikii oe i ka i'a pakali i ka upena; a ua hana oe he kaula paa maluna mai o ka mole o ka upena. E lawe i ka Nupepa Kuokoa i ike i ka hana a kahiko! (Aole i pau.)