Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 16, 19 April 1923 — Page 3
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T.H. POAHA APERILA 19, 1923 EKOLU
KA LAHUI HAWAII E IHO NEI I KA MAKE, A PEHEA LA E ULU HOU AI.
E ke kapena o ke Kilohana, Anoai oe:--O na huaolelo e kau ae la ma ke poo o keia manao, he mau mahele manao ano nui ia @lua, hookahi i maopopo loa kona haina a hookahi i maopopo ole.
Ma ke Kuokoa o Maraki 15, ua hoike ae o L.A. Kakina i na puu huahele kanaka o Hawaii i kela ame keia 7 makahiki, he hoike oiaio hoi no ka make o keia lahui @ @mi mau nei ilalo ma ka hoike o na papahelu kanaka.
Aole keia o ka makamua o ka ikeia ana o keia @mi, ame ka holomoku o keia lahui i ka make, aka aneane @ kanaono makahiki i hala ae nei, ka ikeia ana o keia haawina i kau iho maluna o keia lahui kanaka, a ua nui a lehulehu ka po@ i hoike i ko lakou manao koho i ke kumu emi, a make nui o keia lahuikanaka Hawaii.
O kekahi oia po@ e hoike ana i ke kumu o ulu hou ai o keia lahui, iloko o na nupepa lehulehu i pa’iia ma ka olelo Hawai, oia poe nae apau i hoike i ko lakou mau manao koho, no ke kumu make o keia lahui, ame ka hana @ ulu hou ai keia lahui, ua pau lakou i ka moe i luahi na keia mau ninau elua @ ku nei i keia la maluna o ka poe i ko@ o keia lahui kanaka @ ola nei.
Aole paha au e hewa imua o ka lehulehu, k@ hoike ae i na manao koho like ole o ka poe i hoike i ko lakou manao iloko o na nupepa no na kumu i make ai o keia lahui kanaka Hawaii:
1. Ua make ka keia lahui mamuli o ka hoohiki ia ana e na Alii @ pule ia Iehova ke Akua wale no ua hooko ole ia keia olelo hoohiki nolaila ka make.
2. No ka hoomaloka o keia lahui, hoihope @ huli i ka paia e pule ai i na akua liilii.
3. No ka puni le’ale’a ame ka u’hau’ha o keia lahui.
4. No ka hana i na hana haumia o ke ano pekana.
5. No ka ike ole i na rula o ka malama ana i ke ola kino.
6. No ka molowa ame ka palaualelo o keia lahuikanaka.
7. No ka malama ole i ke kapu o ka La Sabati.
8. No ka malama ole i ka laahia o ka berita mare.
9. No ka puniwale o ke@a lahui.
10. No ka lilo nui o keia lahui i ka inu rama, ame na ano ino apau
Aole i pau iho malaila ka manao koho o ka poe kakau manao; aia no he mau kumu @ ae kekahi, aka ua lilo i mea e imiia ai ka mea @ ulu ai keia lahui. Ua pa’iia he buke i kapaia “Ke Ola Kino,” a a’oia iloko o na kula Hawaii.
Ua makia hoi Ka Moi Kalakaua me kana moiwahine i ka hooulu lahui i mo@o no ko laua noho aupuni ana; ua hoike ae ka mea Hanohano L.A. Kakina i ke Kalakaua i hana ai, me ka manao, pela paha e ulu ai keia lahui, a o ka hopena aole no i hookoia.
Mamuli o ka make ana o ka Moi Laamea, ua hoomalolo iho la ka waiho ana o keia ninau, aka e ike ana no nae au iloko o ka manao o kekahi poe kakau nupepa i ka puapuai ae o kekahi mau hunahuna i pili loa i ke ola lahui ana o Hawaii, a mamuli o ka manao makee i ke ola o keia lahui Hawaii, ua haku iho no lala o ka Ahahui Puuhonua i ke kanawai hoopulapula lahui Hawaii e ku nei, a e mana nei i keia la, i hooikaikaia @ ka Elele Alii e moe mai la i ka poli o Maunaala.
I ka puka ana ae o keia mea, a e lilo aku ana i kanawai, ua ulu ae la na manao ku-e iwaena o na haole, ame na kanaka Hawaii pu, ka poe i manaoia, i hanaia keia kanawai no lakou i mea e ulu hou ai keia lahui, e @miloia nei e ka make.
Ua ku-e na haole i keia kanawai, mamuli o ka manao o pau loa na aina aupuni i ka paa malalo o keia kanawai, a pilikia ka lakou mau hana hooulu waiwai, elike me ka hanai holoholona, ame ka mahiko, oiai aia iloko o ka lima o ia mau hui imi waiwai, kahi i paa ia ai o kekahi mau aina aupuni a ua hiki aku ia ku-e imua o ka ahaolelo o ka aina makua, eia nae, ua nana ole ia mai ia mau ku-e ana, a holo i kanawai, e hookoia nei i keia la
Ua ku-e kekahi poe kanaka Hawaii i keia kanawai hoopulapula ia lakou, mamuli o ke ano kapakahi o ke kulana e hookoia ai ka manao i hookahuaia ai ka huaolelo kanawai hoopulapula, hooulu hou i ka lahui kanaka Hawaii, e ikeia ne@ @a make me ka emi, aia nae he opeope nui i puoloia a paa me ka maopopo ole o ka ukana oloko e kau ana ma ke kua o keia kanawai hoopulapula, a he la no e hiki mai ana e hemo ae ai na kaula o ia opeope a ikeia ka ukana oloko, ina o ka i’a a Umiamaka o ia iho la.
Aole nae o ka lilo ana o keia hoopulapula hooulu lahui Hawaii) @ kanawai e mana nei i keia la, @ ia ka mea e laua kuhihewa ai @@ manao o Hawaii lahui, ame ko @k@u mau hoaloha, e ulu hou ana keia lahui, oiai aole he kahua oiaio, a moakaka e hiki ai ke hilinai aku no ka hookoia o ia mau hoolala ana, o ka hoopulapula holoholona paha, ame ka hooulu waiwai paha, i mea @ kuonoono ai ka noho ana, o ia ke loaa, aka o ka hapai ana o na wahine a ka poe i hoi a noho iluna o na aina i hookaawaleia no ia mea, ame ka hoomau ana i ke ola kino maikai iloko o na keiki o ulu a@ ana iwaena o lakou, @@@@ alanui, ua paa i ka nahelehele.
Eia no ke hapai nei, @ k@ hanau na makuahine Hawaii, @ noho nei ma kela ame keia mokupuni, a pela no me na makuahine Hawaii e noho nei i ka kulanakauhale nei, aka, mailoko mai o ka nui o ka hanau ana, e make ana ka hapanui, a koe i ke mai ka mea e ola ana.
O ka hoike @ James A. Iokepa o Hilo, Hawaii, i hoopukaia ma ka Nupepa Kuokoa o Aperila 5, 1923, malalo o ke poomanao, na kumu oiaio o kakou @ lukuia nei ka lahui Hawaii; ua hoike @@ oia iloko o ia kukulumanao ana i kekahi mau makuahine i hanau nui i ka laua mau keiki, he 16 keiki a kekahi, make 10 a k@@ 6, he 14 hoi a kekahi make @ a k@@ 5, o keia no ka hoike @ ha’i mai ana, oia no ka lahui Hawaii ke hanau nei a ko ulu nei, a heaha ke kumu make a mimino wale o na pulapula hou, oiai ua like no ka hanau me na hoa lahui e, e noho pu nei me kakou?
O ke ola lahui ana o kekahi lahui kanaka, ua hookumuia ia ola lahui ana malalo o na loina i maa ia lahui kanaka. O ke ea @ hoopuni ana ia lakou, ame na meaulu iluna o ia aina, o ia ka mea i lilo ai i ai na lakou nana e hanai i ke kino a lilo i poe nunui, kino ikaika.
Aia iloko o ia mau meaulu i imi aku ai na kanaka o ia lahui i mau laau lapaau e hoopakele ai i ke kino o ka mea i loaa i ka ma’i, i mea e ola ai oia, a ua kapaia ka inoa oia poe i loaa ia lakou ia ike, he kahuna, a o ka manao o ia huaolelo Hawaii, “ko’iko’i ka mana.”
Iloko o ka nohona lahui o Hawaii, mai mua loa mai, aia lakou iloko o ia mau loina alakai i maa ia lakou, a e paani ana i ko lakou mau hooikaika kino iloko o ka halehale poipu o ka nalu kaikoo, ame na kumupali kiekie e ku ana ma ke alo o ke kiowai hohonu o ke kahawai no ka lelekawa ana, a iluna o ke kahua le’ale’a kahi e hoike ai kela ame keia i kona ikaika mokomoko, me kona hoa pa-pa le’ale’a, elike me Hinakahua e waiho ma la i Kohala.
Ua loaa ia lakou ia ola kino ika@@ @ mailoko mai o ka ike o ke kanaka i kapaia e keia lahui, he kahuna lapaau, a i hoopili ano ia aku hoi e ka poe o keia la he kauka, mailoko mai o ka puana leo o ka olelo Beritania “Do@tor.”
Iwaena o na lahui naauao, ame na lahui i kapaia he naaupo o ke ao nei, aole lakou i nele i na kahuna lapaau ma’i elike me ia e ikeia nei iwaena o na lahui e, e noho pu nei me na Hawaii i keia la, a ia lakou i halawai ai me ka ma’i, ua hele aku no lakou imua o ka lakou mea i ike ia oihana a ke olelo nei kakou, i ka nui o ka ulu o ka lahui e, e noho pu nei me kakou.
Aia no he manaolana no ka ulu hou o keia lahui, oiai ka ahaolelo e noho nei, ka mana hoonee kanawai aupuni, no ka imi ana i kanaka i ike io i ka lapaau ana, a i a’o kumu hoi ia oihana, a i pau na loina ahiki hoi iaia ke hoike ae ia ike o na kupuna o keia lahui, aole i mea ike ma ka nana ana a ka maka, a koho aku he mea kou ma’i.
Aole i ike haawi i ka laau, me ka maopopo ole o ka pilikia iloko o ke kino o ka mea ma’i, a hoonoho ae iaia ma kahi o Akina i make, ame Kaaiakamanu i noho iho nei. Aia he mau buke o na laau lapaau i pa’iia, a ke paaia nei e kekahi poe, aka o ka pilikia, aole he maopopo o ia ma’i he waiopua ma ka olelo Hawaii, i kakauia iloko o ia buke, aka o na laau i hoikeia no keia ma’i, e paa ana, a o ka hoohuihui ana ia mau laau, aole i kuhikuhiia.
He nui na inoa o na ma’i i hoikeia e na kahuna lapaau Hawaii, a pela no ka nui o na laau, o ka pilikia nae, o ia no ke alaiia ana o ia mau ike, e kekahi pale alakai hoomana akua, e kuhikuhi ana i ke ola uhane o keia kino i ka wa hope loa o ke kanaka.
Mamuli o ia mau a’o ana au e olelo nei, he alakai hewa, ua lilo ka hopunaolelo kahuna, i welu ulaula e hoopuiwa ana ia Hawaii oiaio, a haalele i ko lakou mau loina alki mai mua mai. Mamuli o ka nele ana i ka ike, ua kau aku ka manaolana o keia lahui iluna o ka ike kauka o kekahi lahui e, a i hooliloia ia ike kahuna, i mana ka kauha e kau ana iluna o na mea apau, oiai nae he ike kalalaina ia i hookahuaia e ka kanawai.
E ka Ahahui Puuhonua, ano ka wa, noonooia ke alahele e hookoia ai ko oukou iini, ame ko oukou manao makee ia Hawaii lahui, ke kahua o ke kanawai a oukou i waiho ai i ka lima o ka Elele Alii i moe, oiai kahi awelu haapuapu i koe e ulu ana i ka pahulu mahiai kula o Hawaii aloha. Anoai o loaa i@ hoi, mea ike nana e huli aku me ka papa kahuna (kauka) @ ku nei i keia la a hoike ae i na ma’i a James A. Iokepa i hai ae nei, ma kana hoike ame kekahi mau ma’i o ae ma ka olelo makuahine o ka aina.
Ke ku nei ka papa laau a Kuauau ame na ma’i like ole ma ka olelo kumu o ka aina, o hoomaka ana ia ike kahuna lapaau o Hawaii, mai ka manawa o hapai ai ka wahine i ke keiki i loko o ka opu, ahiki i ka hoohemo ana iwaho, pela hoi mai ka manawa bebe a kanaka makua, ahiki i ka ma’i @ make ai ke kanaka, no ka mea, aole he meaulu i ko@ mai ka piko o ke kuahiwi ahiki i ka lipo moana, @ pepehi ai ia ma’i, pela k@ kanaka e hoi ai i kona hopena he make.
Eia nae mailoko mai o ia ma’i make, e imi ai i ke ola manaolana ole, @ ka ana i ka make i ka mea ma’i i ka laau i oleloia o Akukapihe, he pihe wa olelo no ka ola ana o ua ma’i nei, a he pihe makena no ka uwe ana o ka ohana, no ka make ana, oiai nae, ua hoike ke kahuna he ma’i make ia, a mailoko mai o ia ola @ loaa ai ka oleloia, kolopupu (nee malie elike me ke kolo ana a ka pupu o kahakai paha, a pupu kuahiwi paha, haumakaiole, nakanaka haalulu ke kino, liilii ka maka, kuku ka lihilihi elike me ko ka iole ano au e ike aku ai palalauhala, moe iluna o kahi moe aole e hiki ke hele, he hapai kanaka, no ka nui o ka palupalu a hookahi hana he helu i ka aho o ka hale, i na e mau ana kahi noonoo.
Ka i ko-ko@ ame kau i ka puaneane, pau ka ai ana i ka ai, ka inu ana i ka wai, pau ka olelo, pau ka lohe, hoi hou a like me ka wa bebe, aole hanawai, aole hanalepo, e mau ana nae ke ola ahiki i ka pau ana o ka hanu me ka ikeia, a ike ole ia paha.
Oia iho la ka hopena o ka ike kahuna lapaau i a’o kumu ia o keia lahui kanaka Hawaii, a i hoohemahemaia e Kahua, ame Waimea, aia nae a kupilikii, ilaila oe e haulani ai.
Aia iloko o ka oihana kahuna lapaau no keia kino ikemaka ia, ka meahuna no ke ola ana o ke kanaka, a oia poe i a’o kumu, @ lakou wale no ka i ike, eia nae, ua nana aku ke kahi poe i na laau a ke kahuna e kii ai ame ka hoohuihui ana, a lawe ae la ia ike, i kekahi manawa, ua lawe ae kekahi po@ i na laau a hana iloko o na omole, me ka olelo iho he laau keia no ka ma’i akepau, oiai nae, pehea kea no o ia ma’i, a heaha na loina e hoike mai ana, o ua ma’i akepau nei keia.
O ke alakai a na kahunapule ame ka poe i ike ole i na mea elua @ kuhikuhi ana, e hookina ana, e hahai aku ke kino no ka pomaikai uhane, o ka pule, ka manaoio, ame na mea e lohe mau ia nei mai na wahi haiolelo mai, he pololei ole ia, ame ke koho kuhihewa, oiai ua a’oia lakou i na olelo i kakauia iloko o ka buke i kapaia he Baibala e hoike ana hoi na olelo i kakauia maloko no ka hana a ka mea kino ike ole ia a ke kanaka i kapa aku ai he Akua, a o ke kokoolua hoi o keia kino e ku pu nei i keia la, iloko o na mahele elua (1) ke kino ikemaka ia. (2) ka hanu (ea) ikemaka ole ia a oiai, o ka ninau no ka hooulu a hoonui hou ana i keia lahui kanaka e ikeia nei ka holomoku i ka make, he ninau ia e ku ana maluna o ke kino ikemaka ia.
Ina paha ua lilo kekahi mau olelo iloko e keia kakau manao ana, i mea @ hoehaehaia ai kekahi o ko’u mau hoa kanaka, ua hiki ole ia’u ke alo ae i ka waiho laula ana aku imua o ka lehulehu no ke alanuihele e hookoia ai ka haina o keia ninau, no ka pono o Hawaii lahui.
Me ke aloha,
SAMUEL K. KEKOOWAI,
2332 Liko Lane Pauoa.
HALAWAI AHAHUI EUANELIO.
La Hana 2 Poaono Aperila 7
(Koena mai kela Pule mai)
Na Rev. Edward Kahale i malama i ka hapalua hora haipule, i kulike me ka hoakaka ma ka papa kuhikuhi hana, ma ka hora 8:30 a.m., kana kumuhana, aia ma ka buke o Epeso 6:11-17., “E aahu iho oukou i na kahiko apau a ke Akua i hiki ke kupaa i na hana maalea a ke diabolo”. Me kekahi kii i kauia ma ka papa eleele i hoakaka mai ai oia i na mea apau e pili ana i keia kumuhana, a he ku i ka naauao na wehewehe manao ana.
I ka hookuia ana o na hana o ia halawai haipule ua noho koke ka halawai hana a ka aha makua ma ka hora 9 a.m., me ka lunahoomalu Rev. H.K. Poepoe ma ka noho.
Ka hana mua o ia no ke kahea i na inoa o na hoa e hoomaka ana mai ka Ekalesia mai o Kawaiahao, a he 28 ka huina o na lala o ka aha i akoakoa mai ia manawa.
Heluheluia ka moolelo o ka halawai i hala a aponoia me na hooponopono liilii.
Na Rev. Wm. K. Poai, lunahoomalu o ke komite maluna o na hoike kihapai i waiho he noi @ kapa@ia na rula. Kokuaia a aponoia ma ka ninau ana. Mamua o ka heluhelu ana mai o Rev. Poai i ka hoike ua rula mua aku ka noho @ waihoia ka hoike a ke komite o na hoike kihapai ahiki ma kahi o na hoike komite, a e hoonee muaia aku na hana a ka aha elike me ka papa kuhikuhi hana.
Na Rev. N.S.Schenck i hoakaka i kekahi manao maluna o ka mea e pili ana i ke kokua ana aku a na ekalesia Hawaii ia Dinigula. Wahi ana ma kekahi hapa, he aupuni o Dinigula i aneane elike ka nui me ka mokupuni o Oahu @ia nae he hapalua miliona ka nui o na kanaka maloko o ia aupuni, he poe ilihun@, naaupo, a hoomanakii ka hapanui; he koi ka i waihoia mai ia kakou e kokua aku ia lahui. Ua hooholoia ma ke kau i hala e haawi na ekalesia i $3000 i kela ame keia makahiki no ke kokua ana i kela lahui. He alahele kaua o ka hoakaka ana mai i mea e hiki ai i na ekalesia ke kokua no keia waihona, o ia hoi e hoahu kela ame keia ekalesia i kekahi huina dala maloko o kekahi pahu banako liilii a i ka manawa e makemakeia ai ia kokua ua makaukau no ka haawi ana aku, a he manaolana kona e hana ana na ekalesia apau o ka mokupuni o Oahu. Aole e makaukau ana na pahu banako ahiki i ka mahina o Iune e hiki mai ana. Wahi hou ana $100 lulu a ka ekalesia o Anahola no Dinigula; he lehulehu na ekalesia pilikia o Oahu nei, aka, ma kona manao ina no ka hoahu liilii o kela ame keia i kekahi huina dala e makaukau ana no ka haawi ana i ka wa pono.
Hoolohe ka aha I ka hoakaka manao a Rev. H. P. Judd maluna o ke kumuhana 12 ma ka papa kuhikuhi hana e pili ana i ka ninau, “Pehea e launa pu ai me na hoomana @k@a loa ae@” Wahi ana ma ka hoomaka ana, elike me ka ikeia o ka laau ma kona hua pela no ka hoomana ma kana hana ame kona hopena. Ua nui ke kaumaha o kona uhane no ka lilo nui aku o na hoahanau o ko kakou hoomana Ahahuina i na hoomana e, aole hoohulihuli o na hoomana e ae i ka poe e hele auwana ana, aka, ua kii mai lakou e hoowalewale i na hoahanau o ka hoomana Ahahuina, ka poe i hoopaa ia lakou iho no keia aoao hoomana, a lawe aku, wahi ana ma ka hapa hope o kana manao: Na Rev. A.S. Baker kekahi mau manao hoakaka maluna o keia kumuhana; wahi ana, ma ka apana o Kalihi he mau wahine ke kaahele mau mai ia maloko o ia apana me ke komo ana i kela ame keia hale a hoohulihuli i na hoahanau. Ma ke kolu @ ka pule o keia mahina e haiolelo ana oia maluna o ke kumuhana i na hoomana like ole, no elima po. Na Rev. Akimo kekahi mau manao hoakaka no kana i hana ai mawaena o na lahui Pilipino ame Korea ame na Hawaii ma Kahuku, mawaena o na Moremona. Ma Rev. Wm. K. Poai kekahi mau manao hoakaka maluna o keia kumuhana, a ma kekahi hapa o kana hoakaka ana ua hoike mai oia mai ku-e aku kakou i ka hana a na hoomana, okoa mawaho ae o ko kakou hoomana, no ka mea malia na ka uhane no e hana mai nei iloko o lakou. Ua nui aku na manao waiwai i hoakakaia mai e keia mau keonimana ae la.
Hapaiia mai ka noonoo ana maluna o ke Kumuhana 13 e pili ana i ke ola o ka Aha Paeaina e noho mai ana ma Kawaiahao ma ka mahina o Iune e hiki mai ana, a hooholoia mai ka $25 a pii aku ka haawi a kokua a kela ame keia elalesia aole i paniia oluna, elike me ka hooholo ana a ka aha mokupuni i hala.
Hapaia mai ka noonoo ana maluna o k@ Kumuhana 14 ka elele a ka aha mokupuni i ka aha Paeaina, a ua hooholoia o ka lunahoomalu no ame ke kakauolelo o ka aha na elele a ka aha mokupuni ia aha e noho mai ana.
Na Hoike Komite—Na Rev. J.P. Erdman, lunahoomalu o ke komite maluna o na palapala hoopii, i ka hoike elike me ia malalo nei:
Kahuku, Apr. 7, 1923.
Mr. Lunahoomalu:--Ke waiho aku nei ke Komite Ninaninau ame Palapala Hoopii i ka hoike malalo nei penei:
1—K@ hoapono nei makou i ka hoopuka ana aku i laikini haiolelo no hookahi makahiki ia Frank K. Archer, P.D. Kellett, J.H.S. Kaleo, John K. Kauwalu, Lowell K. Kupau, T.A. Samonte, E.E. Centeno, U. Ok@mura, T. Sugimoto ame P. Racellis.
O ke noi a John Capanos e laikiniia ua noonoo akahele loa kau komite a ua hoopane@ia ka hoopuka ana aku i laikini haiolelo nona, no na kumu lehulehu, ahiki i ka halawai a keia aha iloko o ka mahina o Okatoba e hiki mai ana.
2—Ke apono nei kau komite i ka hoonoho ama aku ia Rev. J.K. Paele i Komite no ka ekalesia o Waikane, elike me ke noi i waiho ia mai imua o keia aha; pela hoi me ke noi a ka ekalesia o Ewa ia Rev. H.K. Poepoe i komite pu no ia apana; ke noi a ka ekalesia o Waianae ia Rev. Wm. K. Poai i komite no na mahina eono wale no keia aponoia ana a kela ame keia mau komite i hoike ae la, e noho ai.
3—Ke apono pu nei i na palapala hoololi ame ka hookipa ana mai i na hoa no lau@ na inoa malalo nei i mau hoa no keia ahahui: Rev. S.P. Kaa@a mai ka Ahahui Kokua mai o Maui; Rev. James Akimo mai ka ekalesia Presbytery o New Brunswick, New Jersey mai, a e lilo laua i maul lala no keia ahahui mai keia la aku.
4—O ke noi a na Lunakahiko o ka ekalesia o Kawaiahao e poniia o Mr. Kaleo ke hoike aku nei makou aole e haawiia aku ana ke apono ia noi i keia manawa, no ka mea, he hana maa ia kakou ka poni ana aku i na kanaka no ka oihana kahunapule i ka manawa wale no a kekahi e hana ai me ka maopopo o ka@a hana ana ma ke ano he mau kahunapule a i ole @e mau mea hai euanelio paha. Ina ma keia mua aku, e apono ana o Mr. Kaleo i ke kahea a kekahi ekalesia i kahunapule alaila, ke apono mei makou no kona poniia aku.
5—Ke apono nei makou i ka Palapala kehea kahu a na ekalesia o Kahuku-Hauula ia Rev. James Akimo i kahunapule, a e poniia ana oia ma ka la apopo.
Ke waiho aku nei me ka haahaa,
JHON P. ERDMAN,
HENRY P. JUDD,
EDWARD KAHALE,
Aponoia ka hoike.
Palapala Kahea Kahu.
Ua oluolu makou, ke anaina hoomana ma Kahuku ame Hauula Huiia i ka makaukau ou e James K. Akimo, ma ka oihana kahuna. A ma ko makou ike ana ia oe i ka manawa i hala ae nei, ke la@a nei ko makou manao, e lilo auanei kou lawelawe ana iwaena o makou i mea e pono ai ko makou mau uhane.
Nolaila, ke koi ikaika aku nei makou ia oe, e lawe i ka Oihana Kahu Ekalesia iwaena o keia mau Ekalesia; a na makou e kokua, hooluolu, a hoolohe hoi ia oe iloko o ka Haku.
A i kaawale ai oe i na mea e pilikia ai ke ola kino, ke hoomaopopo aku nei makou ia oe i na dala he $30.00, a makou e hookaa aku @i ia oe i kela ame keia mahina.
Ke hooiaio nei makou i keia ma ke kakau ana i ko makou mau inoa malalo iho. Hanaia ma Kahuku i ka la 25 o Maraki, M.H. 1923.
Hooia ia e ka Lunahoomalu,
GEO. M. KAUAULALENA,
Kakauinoia e 25 mau hohanau.
Hoike a ke Komite o na Hoike
Kihapai
Kahuku Apr. 7, 1923.
I ka Lunahoomalu H.K. Poepoe ame na lala o kau aha;
O kau komite I kohoia mai ai no keia hana ke waiho aku nei i hoike elike me ia malalo nei:
He 11 ka nui o na hoike kihapai i komo mai i ka lima o kau komite a mailoko mai o keia mau hoike i loaa ai ka ike I kau komite no keia ma mea oiaio malalo nei penei:
Ekahi—Ua like ka malama ana a na kihapai apau i na anaina haipule no ka hoomona ana i ke Akua.
Elua—Ma ka hoike kihapai o ka ekalesia o Kawaiahao ua ikeia keia mau mea @no nui eha, 1—Na @a lunakahiko e hoomaikai i ko ke pa ame ko ke kiaha ma ka manawa e malamaia ai ka papa ahaaina a ka Haku. 2—Ke noi dala no ka hoomaemae hou ana ae i ka halepule o Kawaiahao. 3—E poni aku ke komite a keia aha ia J.H.S. Kaleo i kahunapule, oia no kekahi keiki a haiolelo i laikiniia a keia aha. 4—Ka oleo hooholo ku-e i ka wehe akea ia o ka auwina la Sabati no na hana hoikeike kiionioni ame kekahi mau hana hoohauoli e ae a pela aku.
Ekolu—Mai ka hoike kihapai mai o Kaumakapili ua ikeia keia mau mea, o ia no ke pahonohono ana i ka luakini i hana kapuluia ai ame ka hoomaemae hou ana ae ia luakini, nona na hoolilo i kohoia aneane i ka $3925, he mea pono ke loaa aku na kokua ana a keia aha.
Eha—Mai ka hoike kihapai mai o ekalesia o Ewa, penei na mea i ikeia e kau komite no ka hooponopono hou ana i ka hale he mea pono e loaa aku na kokua a keia aha ia kihapai.
Elima—Eia no ka ekalesia o Makua iloko o ka haawe o ka aie, a he mea pono i keia aha e hoopau aku ia aie i ka wa pono.
Eono—Ua hookuu aku ka Ekalesia o Waialua ia J.K. Kauwalu, ko lakou haiolelo i laikiniia, a ua noi mai e hoihoi hou ia ae ia ekalesia malalo o ka malama ana a ke komite o na ekalesia pilikia a keia aha.
Ehiku—Ke kula Baibala ma na kihapai o Kahuku-Hauula ame Kaneohe.
Ewalu—He noi mai ka ekalesia mai o Kaneohe a hoopanee keia aha e noho hou malaila i ke kau o Okatoba e hiki mai ana o ka 1923.
Eiwa—O na hana kumau a na ekalesia, e laa ke komo kauhale a malama halawai haipule, ana ka papa ahaaina a ka Haku, a pela aku, eia no ke hoomauia mai nei e na kihapai pakahi o keia aha.
Umi—Maikai, maluhia, a holomua me ka piha ohohia na hana apau a na kihapai pakahi o keia aha.
Umi-kumamakahi—Ke nonoi mai nei no na ekalesia e hoomauia aku na komite kiai kihapai, oia o Ewa ia H.K. Poepoe, Waianae ia Wm. K. Poai, Makua ia H.K. Poepoe, Waikane, ia J.K. Paele, a na keia aha e noonoo.
O keia ne la na mea ano nui a kau komite i ike a i hoomaopopo ai maloko o na hoike kihapai apau o keia aha a ke waiho aku nei me ka haahaa @a keia aha e apono mai, Wm. K. Poai, J.H. Kaleo, G.K. Kihamahana, komite.
Aponoia ka hoike mahope o ka noonoo liilii ia ana o ka hoike nia kahi e pili ana i ke ano hou i lawelaweia e ka ekalesia o Kawaiahao ma ka manawa e malamaia ai ka papa ahaaina a ka Haku.
Na G.K. Kauaulalena i heluhelu mai i ka hoike a ke Komite Hoeueu i ua ekalesia, ka mua loa o na hoike o keia ano i komo mai i ka aha iloko o na makahiki ekolu a eha paha i hala, oiai aole @ kala i hoopauia ai keia komite mahope o ka waiho ana mai o ke kahu Kamau ia hana.
Hapaiia ka noonoo ana a ka aha maluna o ke kumuhana 18 e pili ana i ka hookohu ana i komite no na ekalesia kahu ole. O ka ekalesia o Waialua ka mua i noonooia mamuli o ka waiho ana mai o J.K. Kauwalu i ka malama hou aina ia ekalesia. Noiia mai e waihoia aku ka ekalesia o Waialua i ke komite o na ekalesia pilikia a kokuaia mai e J.K. Kauwalu.. Aponoia ma ka ninau ana.
Noonooia kahi e noho ai ka aha, a mamuli o ke noi a ka elalesia o Kaneohe ma o kona elele la ua hooholoia malaila e noho ai ma ke kau o Okatoba 3-4, o keia makahiki.
Hapaiia ka lulu no na lilo o ka aha a loaa na dala he umi-kumamalua $12.15. He elua mau bila no na hoolaha iloko o na nupepa Advertiser ame Kuokoa no laua ka huina he $5.60; ua hookaawaleia ka uku o ke kakauolelo mailoko mai o keia huina a o ke koena no ka uku ana aku i na bila.
Na Makua ma o kona elele la he n@i, e aeia aku ia ekalesia @ haawi ahamele maloko @ ke kulanakauhale o Honolulu a aponoia. No ka Ewa n@i ua hoomaluleia. No na hana hou o ka ekalesia o Kaumakapili ua manao ke kahu o ia ekalesia e hiki ana no ia lakou ke auamo i na hoolilo, a ina no ka hiki ole alaila hookoloia mai paha ke kokua ana aku a ka nui manu.
No ka Kawaiahao n@i ua aponoia a ua waihoia aku na kela ame keia ekalesia a haawi i kana kokua, elike me ka hiki ia ekalesia ke auamo
Ua hooholoia na ke kahu o ka ekalesia kahi e malamaia ai ka aha e hoomaopopo i na mea e pono ai ka aha, ma ke ano oia no ka lunahoomalu o ke komite malama ola.
Na Hana Like Ole—Na J.P. Erdman he mau manao paipai maluna o ke kumuhana e pili ana i ka pono o na keiki aia iloko o Mei, a noi mai oia e kokua ka aha i ka pule ana no ka pono o na kamalii. Na Poai i noi mai e lilo i kumuhana a aponoia. Noonoo a hooholoia o J.P. Erdman James Akimo ame Ed. Kahale ke komite e launa aku ai me ka Ahahui Inter-Church Federation.
No ka hoike malamaia ola o ka aha James Akimo ua hooholoia maloko o ka Hoaloha e ikeia ai, mamuli o ka Mr. Akimo hoakaka ua ulolohi loa ke komo ana mai o na dala ola iloko o kona lima, a ua loaa ole he manawa nona e hana ai i kana hoike.
Kauohaia ke kakauolelo e haawi aku i ka hoomaikai nui a ka aha mokupuni i ka Ekalesia o Kahuku-Hauula i huiia a ia Mr. Adams, ka lunahoohana o ka mahiko o Kahuku.
Na poai he hoakaka, he hana mau na keia aha ka lulu ana no ke kamaiki Kaahamokupuni Kupau, nolaila e malamaia ia hana i nei manawa. Noiia mai e hoopanee ahiki i ke kau o Okatoba, a hooholoia elike me ia.
Noho ka aha e hoolohe i ka haiolelo a Mr. Adams ma ka hora 11:30 maluna o ke kumuhana “The life of the Community”. O keia kekahi haiolelo kuliu a waiwai nui; ua kukulu oia i kana kumumanao maluna o ka ninau a Kaina imua o ke Akua, “Owau anei ke kahu o kuu kaikaina.” a ua hana ma ka hora 12:15 p.m., iloko o ka hamumu o ke aheahe malie, ka hauoli ame na manao ulumahiehie. O kekahi ia o na a@a maluhia a holomua o na hana i lawelaweia.
Noiia mai e hoopanee loa ka aha a noho hou ma Kaneohe ma ke kau @ Okatoba, 1923, a aponoia. Himeni ke anaina a hookuuia me ka pule a Rev. J.P. Erdman.
J.K. NAKILA,
Kakauolelo.
OKIIA KA BILA KIIONIONI A I KA $500.
Me ka huina dala i hookaawaleia @ $500 ma kahi o $2,454, ua hooholoia ka bila senate i keia “Ka bila kiionioni “, ma ka heluhelu ekolu ana iloko o ke senate ma ke koho ana a 10 i ka 5. O keia huina dala i hooholoia iho la e hoolilo ia aku ana no ke kuai ana i kekahi mau kiionioni mai a W.F. Aldrich mai, he mau kii i laweia mai ke kahua ma’i mai o Molokai no ka hoikeike a@a.
“Ua maopopo no anei ia oe e hiki ana no e loaa na kii me kela huina dala?” wahi o ka ninau a ke Senatoa Shingle.
“Aole,” wahi a ka Senatoa pano, ka lukahoomalu o ke komite maluna o na loaa amen a hoolilo. “Ke haawi nei makou elike me ka makou i manao ai he kupono. Ina e loaa ole ana la makou no kela huina o ka nele aua no hoi paha ia a @@@pau no hoi.”
NA HANA O KA HALE
La Hana 47
He umikumamaha ka nui o @@ bila hou i hookomoia ae i ka hale o na lunamakaainana ma keia la oia keia @alalo nei:
B.H. 412—E hoakaka ana no na hookuu na mai na auhau ae.—
B.H. 413—E hauoha ana i na hookolokolo hooponopono waiwai i hooilina@e kauoha aku i na lunahooponopono waiwai no ka manawa e uku i na koi ame na haawina dala i
hookaawaleia no ka ohana.—Fernandez.
B.H. 414—E pili ana keia bila i ka koho baloka ana i na luna aupuni kulanakauhale ame kalana.
B.H. 415—E pili ana i ke koho baloka ana i na luna aupuni kulanakauhale ame kalana.—Fernandez.
B.H. 416—No ke kokua ana aku ia W.C. Chillingworth.
B.H. 417—E pili ana i na auhau o na waiwai hooilina o ka poe noho paa ole maluna o ka aina.—Clark
B.H. 418—E pili ana i ke koho kuloko ana ma ka mea e pili ana i na koho baloka wae moho.—Muller.
B.H. 419—E pili ana i ka wae ana i na inoa o na moho ma na manawa koho baloka.—Muller.
B.H. 420—E pili ana i na pu.—Pedro.
B.H. 421—No ke kukulu ana i bur@ no ka ui ana a ka ahaolelo.—Vitousek.
B.H. 422—E pili ana i ke ana @@@ i na ahupuaa i ana ole ia, ua iliaina amen a lele.—Vitousek.
B.H. 423—E pili ana i na hui (corporations).—Vitousek.
B.H. 424—E pili ana i ke kope ana i na aina ma ka buke o ke aupuni.—Vitousek.
B.H. 425—E pili ana i ko Hawaii kulana iloko o ke aupuni makua.—Coney.
NA OLELO HOOHOLO
H.C.R. e noi ana i ke kiaaina ame ke komisina o na aina aupuni e hookaawale i na apana aina pahale i kauia ka helu 112 ame 113 ma ke Kiekiena o Alewa, he mau aina, aupuni, o ka papa elua, a i ole kekahi hapa paha o na apana aina e ae o ia mau aina aupuni e ikeia ana ke kupono a e pli kokohe mai ana, i kahua paani no ka lehulehu.
Holo ma ka heluhelu ekolu ana na B.H. 17, 35, 183, 191, 264, 265, 284, 345, 359, 360 ame 388.
Hoopaneeia mai ka heluhelu ekolu ana i na B.H. 357, 366 ame na B.S. 63 ame 101 a ka la hana 48, ka B.H. 189 a ka la i nehinei, a o ka H.J.R. a ka Poaha oia keia la.
Holo ma ka heluhelu elua ana na B.H. 18, 126, 231, 247, 271, 311, 312, 341, 351, 365, 384, 392, ame 394.
Moe ma ka papa na bila o ka hale 16, 53, 56, 71, 93, 136, 304, 353, ame 363.
NA HANA O KA HALE
La hana 43
Na bila hou i hookomoia ae i ka hale ma keia la.
B.H. 382—E pili ana i ka hookamakama ame ka hoopaumaeie ana.—Kalua.
B.H. 383— No ka uku h@u ana aku ia J.B. Agassix no ka Uwapo ma Hana, Maui.—Clark.
B.H. 384—E pili ana i na hana e hoopakele aku ai i na hakuaina.—Anderson.
B.H. 385—E pili ana i na hoopii kivila ma na aha hookolokolo apana.—Anderson.
B.H. 386—E pili ana i na koina o na aha hookolokolo apana.—Vitousek.
B.H. 387—E pili ana i ke komohewa ana o na holoholona.—Farden.
B.H. 388—E pili ana i ka laina paipu lawe meaino ma ka apana o Nuuanu.—Na ke komite @ ke aupuni kulanakauhale.
B.H. 389—E pili ana i ka palapala hoike no ke kukulu ana ame ka hoopuka ana i na palapala ae a i ole na laikini maluna o na palapala hoike a ka papa ola.—Paschoal.
B.H. 390—He bila e hoakaka ana i ke ano, elike na huaolelo “City of Honolulu” me na huaolelo i keia “Honolulu District”, a pela aku.
B.H. 391—E pili ana i na wahi e noho mau ai na kanaka.—Paschoal.
La hana 44
Na bila i hookomoia ae i ka hale ma keia la.
B.H. 392—E kauoha ana no ka uku ana aku ia Mrs. Victoria Ward no na uku hoolimalima i hoomahuahuaia ae no ka hale hoomalu ma’i o Honolulu.—Wilder.
B.H. 393—E pili ana i ke komisina hooponopono moolelo.—Muller.
B.H. 394—E pili ana i ka hoololi no ka manawa o na lunakanawai kapuni.—Kalua.
B.H. 395—No ke kaupale a keakea ana i ka mea pepehikanaka.—Hayselden.
B.H. 396—E pili ana i ka oihana huki niho.—Coney.
La hana 45
Na bila i hookomoia ae i ka hale ma keia la.
B.H. 398—E pili ana i ka auhau ana.—Na ke Komite hookolokolo.
B.H. 399—E pili ana i ke kope ana i na palapala a pela aku.—Hayselden.
B.H. 400—No ka hooponopono ana i kahi e waiho ai i na meaai iloko o ka hau ame ke kau ana i na hoailona maluna o na meai.—Cunha.
B.H. 401—E hookaawale ana i $10,000 no na alanui no na apana pahale ma Kapaa, Kauai.—Coney.
B.H. 402—E pili ana i ka hooloihi ana aku, hoakea ana a hana hou ana i na alanui maloko o ka apana o Honolulu.—Fernandez.
B.H. 403—E hoomana ana i ka papa o na lunakiai o Honolulu e uku aku i na koi a ka Young Brother, Ltd.—Fernandez.
B.H. 404—E hooponopono ana i na poho i ukuia ma na aelike no ke kuai ana i ka aina ma ka hookaa liilii ana.
B.H. 405—He bila e hoomahuahua hou ae ana i na ukuhana o na hope maikai nui o Waianae, Kaliauloa ame Koolaupoko.—
B.H. 406—E hooponopono ana i ka hana a ke keiki.—Vitousek.
B.H. 407—E pili ana i ka hookohu ana i ke kakauolelo ekolu o ka aha apana o Honolulu.—Vitousek.
B.H. 408—E pili ana i ka uku laikini no na palapala hooia no na keiki i hanauia ma Hawaii, a e hookumu ana i waihona kaamau.—Petrie.
B.H. 409—E hoakaka ana no ka hookomo ame ka hoohana ana i na ip@@@ hoopaa uwila o na kaa uwila.—Cunha.
B.H. 410—E pili ana i ka palapala hoike o na keiki i hanau ma Hawaii.—Anderson.
B.H. 411—E hookaawale ana i haawina @ala no E.M. May.—Anderson.
NA HANA O KA SENATE
La hana 44
Aohe mau bila hou i hookomoia ae ma keia la.
Eha mau bila i waihoia e ka senate ma ka papa ma keia la:
Ka B.H. 209. e haawi ana i na lunakiai i ka mana e hooponopono ai i na hale pahupahu, mamuli o ka oi aku o ka maikai maloko o ka B.S. 71, he oi aku kea kea ame ka laula o kona mau hoakaka ana he bila aia i ka hale o na luna makaainana ia manawa.
Ka B.H. 66, ka bila e hookaawale ana i $12,000 he mau dala haawi mua mailoko ae o na loaa o kela ame keia o ke Teritore no ke alanui holopuni o Palolo.
Ka B.H. 157, e hookaawale ana i $336.96, he uku i uku ole ia i hala hope no ke kokua ana ia Joseph Richards, ka lunanana mua o ke teritore i na holoholona bipi.
Ka B.H. 92, he bila no ka hooponopono i ke kuai ana i na laau lapaau, ame na mea like me ia maloko o na halekuai laau, e ka poe malama halekuai laau ame ka poe hoohuihui laau.
La hana 45
Aohe halawai a ke senate ma keia la, mamuli o ka hele o na Senatoa i Maui, i Hawaii a i Kauai kekahi, oia ka Poaono aku nei.
NA LETA I KII OLE IA MAI
AHIKI I APR. 14, 1923.
Auna, Edward
Ahua, Mrs. Violet
Akaniao, Miss May
Aki, Mrs. E. ahia
Alau, Hubbard L.
Ohulenui, P.K.
Sosa, Annie
Kaaha, Lopaka
Kaawa, Miss Mary K.
Kaena, Mrs. Maleka (2)
Kaulunae, Mr.
Kaumiumi, Mrs. Beckie
Kala, Joe
Kaleohaalulu, Sarai
Kalimapehu, John
Kaloma, Mrs. Robert
Kanahele, F.
Kanoe, Sam
Kepano, Miss Mary
Kialoa, Henry
Kuaana, Miss Fanny
Laa, Miss Annie
Lono, Mrs. A.K.
Nawai, Robert
Noeau, Angeline
Pua, J.K.
Wainui, @s. James
E ninau mai ma na leta i hoolahaia ke kii mai.
D.H. MacADAM,
Lunaleta
Ma Ke Kauoha
HOOLAHA KUAI O KA AINA AUPUNI
Ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha akea ma ka hora 10:00 a.m., Poakahi, Mei 21, 1923, ma ka puka komo ma ke alo o ka Hale Kapitala, Honolulu, T.H., malaila e kuai hoolilo ia aku ai ma ke kudala akea i ka mea koho kiekie loa malalo o na manao o ka Pauku 73 o ke Kanawai Kumu o Hawaii, na Pauku 345 ame 358 o na Kanawai Hooponopono Hou ia o Hawaii o 1915 ame ke Kanawai 143 o na Kanawai Ahaolelo o 1917, ka hapa o ka aina aupuni o Kawaipapa, Hana, Maui, no ka hana kini ame ke kahua camp elike me ia malalo iho nei:
Ka hapa o ka aina aupuni o Kawaipapa, Hana, Maui, nona ka iliaina o 47.30 eka, oi aku a emi mai paha, e hooko@ ana i na kuleana apau.
E kuai hoolilo ia aku no ka aina maluna ae malalo o ke kulana, e hoomaka koke ia o ka hana no ka hana kini iloko o ekolu (3) makahiki mai ka la aku o ke kuai, a malalo no hoi o ka Hoolimalima Laula Helu 987 ia Chin Kee i hanaia Ianuari 31, 1918 e pau ana i Ianuari 31, 1933.
E kaa aku keia kuai malalo o na kulana mahope ae nai:
1. Kumukuai haahaa, $473.00
2. Na Kumu Aelike, kuike ma ka haule ana o ka hamare.
3. Na ka mea e lilo ai e uku i na hoolilo o ka hoolaha ana mahope koke iho o ke kuai.
4. O ka makaainana wale no a na Mokuaina Huiia, a o kekahi mea paha i kukala ae i kona manao e lilo i makaainana ke lilo i mea kuai mai.
O ke kii palapala aina e hoikeike ana i ka aina e kuai hoolilo ia aku ana ke waiho nei ma kahi o na palapala a e ikeia no ma keena o ke Komisina o na Aina Aupuni, Hale Kapitala, Honolulu, T.H.
C.T. BAILEY,
Komisina o na Aina Aupuni, Hanaia ma Honolulu Aperila 17, 1923
6552—Apr. 19, 26.
T.O. MURATA FURNITURE STORE
(Na noho hoolimalima me lako pa maanei.)
Na Lako Hale Hou me Kahiko ,Hoolimalima me Kuai Hoolilo.
715 Alanui Hema, Honolulu, T.H.
Kelepona 1695.
Na Omoomo Palaoa Emi 2 i ka 15c Kope Ono
GRAND CAFÉ & BAKERY
Alanui Moi me Maunakea
DEFLEXOGRAPH
Mea Leo Mele
Ku i na Ipu Olelo apau
Na ano kui like ole.
Hiki ke loaa ke kaui me ka nahenahe.
$1.00 ma ke ekeleka.
PAPA GULA, $1.50, PAPA METALA, $1.00
VANTONE CO.
Dept. 407 110 W. 134 th St., New York, N.Y.