Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 16, 19 April 1923 — HE MOOLELO NO ALIKA A I OLE Ke Ao Omamalu o Kekahi Karaima Pohihihi Mamuli o ka Manao Lili [ARTICLE]

HE MOOLELO NO ALIKA A I OLE Ke Ao Omamalu o Kekahi Karaima Pohihihi Mamuli o ka Manao Lili

"O Alika maoli no anei ka mea nana i kuai i ka laaumake, no ke ake e lawe ae i kona ola, i lioopokoleia ai na la o kona noho ehaeha ana?" o keia ka ninau i ulu ae iloko o Elioka i kela manawa, nie kona manaoio ole no nae, e hoao ana o Alika e lawelawe i kela hana. Wehewehe pono ae la oia i ka haina-ka, aia hoi ma kekahi kihi, e kau ana he inoa, a o ua inoa la, ua lilo i mea nana & hoala mai i na manao kahaha me ka pihoihoi iloko ona, me ka hoike okoa ana mai hoi o kona helehelena i ka hoailona o ka weliw r eli. No kekahi mau minuke lehulehu ke ku malie ana o Elioka, a nana i n ahuapalapala i kakauia ai o ka inoa, a i ka mao ana ae o na haawina ilihia i kau ku mluna ona, opiopi pono iho la oia i ka haina-ka, me ka hookomo ana hoi i ka pepa o ka laaumake iloko, o kona hookomo iho la no ia maloko o ka pakeke o kona puliki. I wahi nae e nalowale ole ai ka epane, owiliwili iho la oia a uuku, me ka pe'a ana ae malalo o kona poaeae, o kona haalele iho la no ia ialoko o kela rumi a hoi aku la noloko o kona keena kahakii, me na kaina wawae palanehe loa, o ke ano o ke kanaka i pili iaia ka hewa aihue. Owai nae ka inoa ana i ike ai maluna o ka haina-ka? Heaha na mea ana i ike ai, nana i hookau mai i ka weliweli ame ka maka'u maluna ona?, He inoa anei kela, e hiki ai ke olokaaia aku na hoohuoi ana 0 ke karaima pepehikanaka mai ke kaikamahine ana i aloha ai; a i ole he inoa paha e kau aku ai na ahewa ana a ke kanawai maluna ona? He meahuna keia nana hookahi wale no, me kona makemake ole e hoike ae i ke 'ahiki i ka wa a kekahi mea i oi aku ka mana imua o kona e kii mai a kaili ae mai iaia aku, nolaila e noho pouli ana kaua e ka makamaka heluhelu, no keia manawa, e pili ana i ka inoa o ka ona nona ka haina-ka, e waiho la malalo o ka malu o ke kanaka opio. Ma ka hora ehiku o kekahi kakahiaka ae, i haalele iho ai o Elioka i ka hale no kana huakaihele no kahi mamao, a i ka haalele ana mai o ke kaaahi i ka hale hoolulu, oia kekahi o na ohua o ke kau ana aku, me ka hoopohihihi loa ia nae o kona noonoo, no kona manawa e ike hou ai ia Lola. He hapaha hora nae mahope iho o ka hala ana aku o kela kaaahi, ua hoea aku la kekahi wahine kino pilalahi, i kahiko iho me kekahi koloka loihi, me ka uhimaka manoanoa ma kona helehelena, a he paiki paalima hoi ma kekahi lima, no kela hale hoolulu kaaahi hookahi no a Elioka i haalele iho ai. Mahope o ke kuai ana aku i kona kikiki no ke kulanakauhale o Kikako, hoi ae la oia noloko o ke keena o na ohua, 110 ke kakali ana o ke ku mai o ke kaaahi, aole no i loihi kela kakali ana, ua ku mai la ke kaa, a he umi minuke mahope mai, aia ke kaaahi ke holo la ma kona alahele no na aina o ke komohana. I ke kani ana hoi o ka hora umi o kela la, ua hookani mai la o Mrs. Wadona i ka bele kahea i kana kauwa lawelawe e hele aku imua ona, ke kauoha ana mai i ke kauwa, e lawe aku i ! kekahi pola kope ikaika, me ka pane ana mai: "Ua loaa au i kekahi nalulu ikaika loa i keia kakahiaka, e hiki ole ai ia'u ke ala iluna, a ina aole i hele mai nei o Lola e a ; i kona aina kakahiaka, alaila e kauoha aku oe iaia, e ai aku no oia me ke kakali ole mai ia'u." 1 "Aole o Lola i ala i keia manawa, aia no ka puka o kona ! rumi ke paa mai la," wahi a ka wahine kauwa, me ka pane j ole aku nae o Mrs. Wadona, oiai ua komo iho la ka manao iloko ona, malia paha no kela mau olelo ikaika loa, i kamailioia mawaena o laua ma ka po aku i hala, pela iho la i nuha , ai o Lola, a nmkemake ole e liele mai e ai i kona aina kakahiaka. y\ole no hoi i loihi iho mahope o ka hala ana aku o ka wahine kauwa e kii i ke pola kope, ua hoea hou mai la oia imua o Mrs. Wadona, a iaia i waiho aku ai i ke kope, me kekahi mau apana palaoa pulehu maluna o ke pakaukau, ia wa i kauoha mai ai o Mrs. Wadona iaia, e waiho malie no i na meaai ma- ! loko o ka rumi aina ahiki i ke ala ana mai o Lola, m« ka hele ole aku e hoouluhua i kela kaikamahine; nolaila ma kela ano iho la, ua waiho malie kela mau mea ahiki i ke kokoke ana ae : ka aina awakea, akahi no a hoihoiia noloko o ka halekuke, oole no hoi he wahi hoailona iki no ke ala mai o ke kaikamahine opio. I ka hoea ana nae i ka aina awakea, ua hele okoa mai la o Mrs. Wadona noloko o ka rumi aina, no ka ai ana i kona aina awakea, a hoike aku la ka wahine lawelawe, aole i ala o Lola, a aole no hoi i hele mai e ai i kona aina kakahiaka, a i ole kahea mai paha i kekahi o na kauwa. "He keu aku maoli keia a ka mea pilikia, ina aia o Lola ke waiho mai la iloko o ka ma'i," wahi a Mrs. Wadona, me kona ku okoa ana ae iluna, a hele aku Ia e kikeke mawaho o ka puka o ka rumi o Lola. He mau manawa lehulehu kana o ke kikeke ana aku mawaho o ka puka, aohe he weheia mai, nolaila wehe okoa aku la oia i ka puka, a o ka mea nana i hookahaha inai i kona noonoo, o ia no ka ike ana aku, aole o Lola maloko o ka rumi. E waiho mai ana no ka moe, me ka hana ole ia, a e kau ana hoi ka lole a Lola i komo ai, tna kela manawa hope loa ana i ike ai i ua kaikamahine nei, mahope o ka noho, a maluna hoi o ka papahele, e waiho mai ana he paakamaa, me na kakini, ame kekahi mau lole e ae. He mau hiona malihini loa kela a Mrs. W r adona e ike aku la, oiai he kaikamahine maiau loa o Lola, a no kona manao akahi no paha a ala mai o Lola mai kona hiamoe ana, hele okoa aku la oia e nana ialoko o ka rumi auau, aole no o Lola maloko olaila. O kana mea i ike, aole ke poho pauda ame ka palaki niho o Lola maloko o ka rumi auau, a e mokaki ana hoi, kekahi mau poki liilii iluna o ka papahele. No ka manawa mua loa, akahi no a komo mai ka manao hoohuoi iloko o Mrs. Wadona, malia paha ua holo mahuka 0 Lola. nolaila haalele aku la oia ialoko o ka rumi auau, a ko-! mo ae la ma ke keena waiho lole, a iaia no i kiei aku ai iloko, 1 maopopo ai iaia, aole ka lole eleele kaahele o Lola maluna 0 kahi kau lole, pe!a me ke kuka koloka, ame ka paiki paalima, a pela hoi me kekahi papale eleele. Hoi awiwi mai la oia a maloko o ka rumi moe, wehe aku la iloko o ka pahuume, ma kahi ana i kamaaina ai, i ka waiho e na lako gula o Lola, ma kekahi wahi poki uuku,aole kela mau mea maloko olaila," a o ia kana o ka hooho ana ae: "Akahi a maopopo loa ia'u, ua holo mahuka o Lola, nawai no la ka ha'oha'o o na kauwa iaia i keia kakahiaka, eia ka ua lele ka manu mai kona punana aku," wahi ana me ka pihoihoi, me ka noho ino ana iho maluna o ka noho. "He keu aku maoli no ko'u hupo, o ka noonoo mua ole ana, 1 kekahi hana e hiki ole ai i kela kaikamahine ke hoohoka mai ia'u. O ka hana pono loa a'u e hooko ai, mahope iho o kela papaolelo pu ana me ia ma ka po nei, o ia no ke ki ana mai i ka puka o. kona rumi a paa mawaho; he hookahi nae kumu

o ko'u lawelawe ole ana ia hana, aole loa i ala mai kekahi manao iloko o'u, e hoao ana oia e holo mahuka." Ku okoa ae la oia iluna, me ka hele ana aku e huli, malia paha ua waiho mai o Lola i kekahi leka nana, aole nae he mea 0 kela ano i loaa aku iaia; a ike maoli iho la ua wahine nei. 1 kona hoohokaia ana e Lola. Ua hele maoli o Mrs. Waelona a piha i ka huhu, ao!e wa!e 110 ka hiki ole ke hookoia kela mau manao inaina ona maluna e Lola, no ka ae ole āna mai e lilo i wahine na kana keiki, aka e pau pu ana kona ohi ana i kekahi mau pomaikai e ae, i loaa mau iaia mamua aku. ]\fa ka manawa i make aku ai o Alahaki \\ adona, ka mnkuakane hanauna o Lola ame Alika, nona ka waiwai i hooili mai ai inaluna o kela mau kaikamahine, ua hana oia i kekalu kauoha, e hookaawale ana i kekahi huina elala e ukuia ma k.i hapaha ia Alrs. \Vadona, no na lilo o ka noho ana o kela mavi kaikamahine maloko o kona home. Ma ka manawa i make aku ai o Alika, ua pau ka loaa an.i. mai o ka hapalua o kela huina dala iaia, a koe >\ale no k ) Lola hapa, eia nae aole 110 ia i lilo i mea ano nui iloko o kon.i noonoo, mamuli 110 o kela manao mau ona, e hoea mai ana n > i ka Ia e haawipio aku ai o Lola malalo o kona mau makemake apau, o kona nohoalii ana ia maluna o na waiwai o kela kaikamahine. Ma kela holo mahuka ana aku la. nae o Lola, ua kaawale £iku la ka huina dala holookoa ana e ai hookano ana mamun aku, a oiai hoi aole he loaa makahiki a kana kane i waiho iho ai mahope nei, nona e pono ai ame kana mau keiki, nolaila ua like pu kela holo mahuka ana o Lola, me kekahi pahi «• hou mai. ana i kona puuwai, i ka nana ae, aohe wahi e loa.i mai ai iaia o na kokua ana, ma na mea pili dala, a ma kahi e kona pepehi ana i ka manu nene e hanau ana i ka hua gula. ua lilo kana mau mea i hana aku ai, i wahi no ua manu nci, e lele ai mai iaia aku, o ka mea wale no i loaa iaia, o ia k.t mihi no kana mau hana hemahema, he mihi hoi me ka naau walania maoli. "Aōle e moe ana kuu mau maka ahiki i kona loaa ana ia'u i hooho ae ai ua wahine nei, me ka hele o na maka a huliii me ka inaina. "Ina no ia he mea no'u e kaahele ai mai kekahi kihi a i kekahi kihi o ka honua nei, no ka huli ana i keia kaikamahine hookano, aole 110 ia he kumu no'u e hopo iho ( ai. a ke hoohiki paa nei au, o ka'u hookolo iho la no ia mphope ona, ahiki i kona loaa ana ia'u. Mamuli nae o keia m'ahuka ana o Lola ua hoike mai oia, no kona pili maoli i ka hewa pepehikanaka. ''Aia maluna o Alahaki Wadona kekahi o ka'u mau hoaiiewa ana, no kona waiho holookoa ana mai i kona mau waiuai apau, maluna o kela mau kaikamahine pauaka. O ka mea pololei, o ka hapalua o kona waiwai kana e haawi ai no mau kaikamahine, a o kekahi hapalua, 110 ka'u mau keiki.' Aole nae au e haawipio ana, o ka'u hoomano iho la no ia ah»|<i i ka lilo homokoa ana mai o kela waiwai i ko'u ohana. "Iloko o na la apau o ko'u ola ana, aole au i nolio wale me ke kuko ole 110 ia mea lie Avaiwai, lea hanohano ame ka laki>; a o keia kaikamahine anei ka mea nana e hoohoka mai ia'u? Ua waiho aku au imua o Lola i na alahele apau e pakele av oia mai na umii mai ake kanawai; i kona maliu ole ana mai nae ia mau uwalo ana, he hookahi wale 110 alahele i koe, o ia ke kipuka a ke kanaka likanaka, ua kokoke loa mai ia ma konai a-i, a iaia auanei e make aku ai, e holo mai kela eono hanen kaukani dala apau i kuu mau keiki." ĪMa kela wahi o na olelo i hoopukaia ae e Mrs. Wadona, kea ae la leona helehelena, hulili mai la kona mau maka, me ka aaki ana iho o kona mau ku'i, e hoike okoa mai ana keU mau hiona, aole he mau olelo palaualelo wale no ka i kamailioia ae eia, aka he mau olelo ia, e hoea mai ana i ka hook"sa ana aku, e hiki ole ai ia Lola ke pakele, mai kona inaina aku. Me na manao ulupuni i ka inaina, i hele aku ai o Mrs. W'adona e ai i kona aina awakea, a iaia i hoi aku ai noloko o kona rumi, ua hoohalaia kekahi manawa eia, ma ka noonoō ana kana mea e hana aku ai, a o ia ka ua wahine nei o ka hooho ana ae: "Me ka nui wale no o kana mau dala, e hiki ai ia Lola ke mahuka a noho ma kekahi wahi mamao, me ka pilikia ole, nolaila e hele aku ana au e hui pu me kona loio, a ninau aku i ko Lola wahi i holo aku ai, aole e hiki i kela loio, ke luina aku i ka meahuna a kela kaikamahine, ina ua hoea aku o Lola imua ona, no ke kii ana i kekahi huina dala mahuahua." Me ka hoohakalia ole iho i ka hooko ana aku i kela nooivo komo iho la ua o Mrs. Wadona i kekahi lole kupono, a hcle ; aku la no ke k-eena oka loio o Lola Ua hookipaia aku oia me' ka maikai e ka loio, a no ka hoakaka ana aku i ke kumu n kona lioea ana imua o ka loio, hoike aku la oia, 110 ka hclr ana o Lola no kekahi wahi okoa, me ka J maopopo ole iaia. flaila ninau aku la, ina paha ua hoea aku o Lola imua ona ke kii ana i kekahi huina dala mahuahua, a i ole ua waih'» mai paha me ia i ka inoa, o kona wahi e noho aku ai. "Aole oia i hoea mai imua o'u," i pane mai ai ka loio, me ka maopopo ole ia ia, o ke kumu nui o ke ake ana o Mrs. Wadona e maopopo kahi i noho ai o Lola. O ka mea oiaio nao, he mau la mamua aku, ua loaa mai kekahi leka i ka loio mai: ia Lola aku, e koi aku ana iaia, e hoouna mai i kekahi huina dala nui v me ka hoike ana aku o Lola, he niau hoolilo lehuleh.i kana o ka makemake ana i kela huina dala, a ua hooko mai ka loio i kona makemake. "La loaa mai nei kekalli kauoha ia oe mai ia Lola mai, nn ka hoolilo ana mai i na kuleana apau o Alika maluna ona:" i ninau hou aku ai 110 o Mrs. Wadona i ka loio. Aole he manawa a u i hui pu ai me Lola, mai kela manawa mai e waiho ana oia i ka ma'i ahiki wale no i keia hoe.i ana mai la ou; nolaila aohe a'u palapala hoolilo waiwai i hanct| ai; oiai no nae ua manao no au, e hele aku e ike iaia malw.a o keia kumuhana a kaua e kamailio nei." Ua hoopohihihi loa ia aku ko Mrs. Wadona noonoo, mam;0 mea ana i lohe ai mai ka loio aku. Oka mua oiano k - Lola hooponopono mua ole ana me kona loio, no na mea <• pili ana i kana mau dala. He kaikamahine o Lola i maa i : noho ana ma ke ano ulakolako, eia nae ua haalele iho oia i k • na mau waiwai mahope, a oiai aole oia he kaikamahine i maa 1 ka hana, nolaila he kulana nele a pilikia maoli ke halawan mai ana me ia. - Aofc nae no ko Lola hopena pilikia, ka noonoo nui loa o v.a wahine nei, aka no ka waiho wale o kela waiwai nui heuahewa, me ka hoopomaikai ole aku i kekahi mea; aole e lu L- - ua o Mrs. Wadona ke hoopa i hookahi keneka o kela 1" dala, me ka loaa mua ole he kauoha mai ia Lola mai, nola.ia kulana kupihkn maoli ka ua wahine nei, e ike iho la r.c a ame kana mau keikikane elua. "Aia anei kekahi mea pohihihi, i pili i ko Lola hele a--aku no kekahi wahi mamao?" wahi a ka loio, no kona mak, make e maopopo ke ano o ko Lola haalele ana iho i ka hor. e o kona makuahine hanauna. "Aole he pilikia, koe waie no keia, o kona hele ana me ki waiho ole iho mahope i kekahi mau hoakaka, no kana . hele aku ai, ame ka loihi o ka manawa ana e noho ai ma wahi, mamua o kona hoi hou ana mai. Malia paha ua 1. '' wale aku no oia no ka ike ana i kona mau hoaloha, e hala a he mau la a hoi mai; o ka mea nae nana i hookahaha loa mai • u noono °» ° no kona hoike mua ole ana mai ia'u." 1 (Aole i pau)