Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 18, 3 May 1923 — NA HOOLALA I KA MAKAHIKI 1847, NO KA HOIHOI HOU ANA I NA KANAKA MALUNA O NA AINA. [ARTICLE]

NA HOOLALA I KA MAKAHIKI 1847, NO KA HOIHOI HOU ANA I NA KANAKA MALUNA O NA AINA.

Mn maloko o ka moolelo o ka halswai a ka Ahakukamalu o ka 1847, he mau olela hoob«lo e koi ana i ke Kuliina Waiwai «mo te Kuhina Kalaiaina, 0. lioolaoa e hoolilo i kekahi mau r « a o na loaa e huliia aku y»v«fci inau aina kupono no aa Hawaii iloko o na kulaMkanhale. keia mau olelo hooholo kakon e ike iho ai, ua hoao no ka j mau makahiki loihi i hala oiai na kanaka e hoomaka »i| e lawe i mau aina elike me v» Hahele Aina i hooholoia i ka 1846, a i hookoia i ka makahiki 1848. I keli mau la ua ike ia ka holomoku o na kanaka iloko o na kulanakauhale, a ua ikeia e hoea mai ana na pilikia, nolaila «a hnliia i mea e hoi hou aku ai poe kanaka no na aiua, no ka ana, aka, iloko o kela mau makahiki e loa a ana na aina, ua īkeia no ka pilikia, mamuli . o ka 3o&a ole o ke dala e hiki ai i keia poe e hoohana aku. Aole no na kanaka Hawaii i ike pono i na pomaikai o ko lakou noho ana oia mau la, a ke ikeia nei no ia pilikia ahiki mai i na la o v a haawi home hookuonoono. He jio aole wale ,no ua ililiune kakon, aka, ua ilihune pu i ke e hiki ai e hoohana aku i 2ut wina, in& elloaa mai an:t. Ua jfc e leakon ma kanawai / home hookuonoono, ua koiia mai oe e nka aku i kekahi hapa o ka waiwai o kela aina. A o ka hopena, i ka nkn no o ka aina, ua haalele n» kanaka Hawaii. I keia haalele ua lilo aku i ka poe he d*la ka lakou, aka, ina ua lawe ia kanaka me ke dala ua hoea hou mai no ka pilikia, mamuli o na hana a xxa hni mahiko e wiliia ai kau inaa ko. Mawaena o keia/.aau pililda like ole, ua hele loa aku kakou i ka nele, ame ka ilihune. Mamuli o ka ikeia ana o keia n» pilikia, pela i hoohanaia aku ai keia kanawai hoopulapula. Ua loaa ka aina me ka uku haahaa B o ka mea he hookahi no dala ukn hoolimalima no ka makahiki hookahi. A o ka lua ua loan m ai ia oe he mau kokua o $3,000.00 mu ke 'KomUina mai, na .na mc3 nv a e ] e aū i makema£e fli iloko o na 2« m»a o ka noho aua aku mahttio o kou aina. Ma keia mau mea waie no elua, ua hiki .ke ikeia aku, na lawa na mea i pilikia mamua, a u* i ke kanaka e makemake e loaa kona pomaikii mamuli 0 ka o kona mau liuia, i mea e koi ikaika mai ana ia kakou e lawe i keia mau mea e haawiia mai nei. Aole paha he. hoopaapaa ana, ke «opuni iloko o keiamaiv makahiki lcdhi i hala aku i iiīV i mea kokua jnai i na kānaka i hdtku maluy o na aina i haawi i»?aku mu ke ano he mau home hookuwoouo, no aea, aole wale no lakou i wai : boia aku me ka nana hou ole ia aku «V», xxa nele..*na wt&i like ole i weheia me ka wai luu, a oi loa aku hoi ka nele i ka ~vvai hoopulu Ima mea kanu. O kekahi, ua nele no koi i na alanui e komo aku ai, a i ole e hemo mai ai paha. Na keia mea i hoopilikia mai i na kai lawe i na aina me ka ma« aao maik|i e hoi a hooikaika e imi aka i DVjoinai3kai o ka iioho ohāna aaa. Alra, ma keia kanawai i haawiia ff .i xin lilo ka lawe ana mai oka wai iau ame na mea kanu i hanā pna na na K.omisina e lawela.we 4ku ai. Ua lilo pu no hoi ka liana ««. o na alanui i mea e koiia mai e hana aku lakou. j£olaila, aole he man kumu pale a kekahi e hele mai ai malalo o keia kaaawai & koi mai, ua poinoia au mo ka mea ua nele aa i keia mau mea. I keia la, ke ike aku i ka weheia ana mai o kekahi o na helu ekahi o ka maikai, ma Molokai, a na lawa i kejfc mau mea mpmm-1 lilo i mea nele i na makahiki i hala aku ame na kanawai i hana mua ia maluna o keia, ninarf? Mamua o ka hoihoiia aa» aku : o na, ma Molokai, ua imi mua ia

ka wai inu. Ua loaa keia, a ua lawa. Ua imiia ka wai e hoopulu ai ai i na meakanu, no ka niea he wahi ua nui ole keia, a i ka loaa ana o keia wai, ua pau ae, la ia pilikia. Ua hanaia na alanui, no ka mea o keia keks>.hi pilikia mau i ikeia ma na home hookuonoono i weheia i na ninkahiki i hala aku. O keia -mau mea apau, ua hanaia mai mamuli o na kauoha a ke kanawai. He mau mea hoi e hooia mai ana ia kakou, i ka naauao o na kanaka na lakou i imi aku e hooholoia keia kanawai. Aka, ilōko n'o nae o keia mau hana maikāi apau, ua hiki no e ikeia aku kekahi poe e hoopahua mai ana, me ka inanao ole he mau pomaikai kekahi malalo o keia kanawai. Ua hele oleloiaaku ma na wahi like ole lie aina ihoino ka; lie aina e Mki ole ana i ko kao ke ola; he aina ka ē makemake ana ke kanaka e hoi aku e lawe pu no i na pahu kupapau.

O keia mau olelo apau, ua o aku a puni keia mau Paemoku. He mau' olelo hoi e huli mai ana e nahu i i na kanaka na lakou i lawe aku. Na keia mau olelo i hookuemi hope mai i. kekahi poe kanaka mai ko lakou hele ana mai e koi no lakou kekahi mau aina. He mau olelo hoi, ina e imi ponoia aku ke kumu i hemo mai ai e loaa ana uo, mamuli o ka hoopunipuni maoli, me ka manao ino i na kanaka na lakou i imi aku nei keia mau pomaikai no ka laliui. Ua hala na la o ka hooikaika ana aku i na e hoi maluna 0 keia mau aina no ka mea, ke komo nui nei na k&naka c< nonoi i keia mau aina, no ua hele aku nei keia poe a ua ike maka i ke ano o na aina. Ua hiki ke hoomaopopoia aku he manaolana mahuahua ke loaa ana i na kanaka ke hoi io aku maluna o na aina a hoomaka e lalau na lima no ka hoohana ana aku i keia mau aina. No keia mau kumu, aole paha kakou e huli aku ana e lilo 1 poe e ku pale hou a'ha no keiu .mau olelo hoino e hailukuia mai ! ana ma keia mua aku. Aka e huli ' aku ana kakou me na helehelna j uiaikai, me ka hauoli a hooia aku, ua hewa na kanaka na lakou i kela mau olelo hoino, a o ka hana ma ko kakou aoao, o ke koi aku i na kanaka e hoi iluna o ka aina, no ka mea na keia hoi ana o ke kanaka Hawaii maluna airia, ke keehina mua o ka laiiākila ana o keia lahui maluna o na hoopilikia o na la i hala aku, a na keia mea e hoopulapula hou i keia lahui. Ua pau na la o ka maka'u ana, eia kakou i na la o ka manaolana; O ka hana ma ko kakou : aoaō o ka lalau me na lima, a e hana aku nie ka ikaika.