Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 19, 10 May 1923 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Ua hoouna mai nei 0 Mr. Maioho, kekahi 0 na keiki Ilawaii 0 noho mai la i Kalamaula he 1200 paona ipu haole, i keia pule iho la, a ua pau no i ke kuaiia i ka lele ana mai ka inoku mai. Ua loaa mai iua lala o keia keena kekahi mau ipu, a ua ike maka i ka ono ame ka aeae 0 ka io. Aole paha ko oukou mealeakau e liewa ke olelo ae, ma keia mua aku, e nui mai ana ka ipu 0 Molokai e hoounaia mai ai i Honolulu nei. Aole ho ikeia 0 ka nalo ai ipu malaila i keia mau aka, e hoea mui ana paha ke nui aku ke kanu ana. Aka, i keia makahiki mua ua liolomua keia kanu ana, a e ohl aku ana no na keiki i mikiala, a i hooikaika no i ua la kinohi, i na pomaikai oi aku.

O keia mau mea a elua, 0 ka liuika ame ke kulina he mau mea keia i hoaoia, a ua ikeia iho la ko laua ulu muikai aqie ka nui 0 ka hua* E nui aku ana ke kanuia ana 0 keia mau hua ma keia mua aku, no ka mea he ai maikai na na moa a he awili ia me na ai e aeEia ke laweia mai nei he mau haneii tOna 0 keia mau meaai uiai Amerika mai, a ke loaa ka ulu ana ame ka puka pono ana 0 keia mau meaai ma Molokai, 0 ka hoailona ia ua hiki mai ka manawa e loaa ai kekahi mau meaknnu a na kanaka niahiai* e hiki ai e hooulu no ka pomaikai 0 ko lakou mau luhi. Eia oHawaii ke kanu nei i ke ko ame ka halakahiki. Aolo keia he mau hana hewa, aka, 0 ka pilikia, ua nui loa aku na mea e fioopaeia mai nei i Hawah nei, nana 0 ume aku na dala a koe iki. O ka hiki ana i kekahi aupuni ke hooulu i ka hapanui 0 na mea i in%kemakeia, ke'nlanui 0 ka pii aua 0 ka waiwai ame ke kuonoono o kela aupuni, A o..ke aupuni hoi e hooulu wnlo ana no t hookahi a i ole elua paha mea kanu, e hoea mai nna ka ln e pilikia ai kela aupuni. 1 nui a i waiwai no 0 Amerika, no ka nui 0 na mea elike ole e hoouluia mai nei ma kela aina nui. A ke alualu aku nei 0 Hawaii e hiki e hookoeia mai kekahi mau dala e hoounaia nei i na aina e no na mea i loaa ole i Hawaii nei. A mamuli 0 keia mau hana hoao i lawelaweia mai la nia Molokai, ke ike aku la kakou i ka hiki ana e okiia mai ia mau mea mai na ukana ae e hoounaia mai ana i Hawaii nei, ame ke koe ana mai 0 kekahi mau dala. Ua pau ka ahaolelo i ka po o ka la 2 o Mei, o keia makahiki, a ua loaa mai no ka pomaikai 0 na kanaka Hawaii e hoi aku aua ma Molokai i keia mau bila maikai. Ka mua, ua loaa mai ka aeia ana e ka ahaolelo e hoaie aku ke aupuni i $75,000.00, no ke kii ana i ka wai o Waihanau, a e lawe ae maluna o kela mau kakaipali a hiki i na aina o Palaau ame Hoolehua, no na home ame na holoholona a na kanakf. e noho aku ana malaila ma keia mua aku. E pau ana paha'ka makahiki i ka paeli ana i na'auwaha ame ka lua malalo aku 0 na kakaipali, no ka hiki ana e laweia mai kela wai no kekahi mau mile. Aka, ua loaa ke dala a e hoomaka koke aku ana no na hana i ka manawa o loaa ai keia huina dala, ma ka hoaie ana ma na bona. He mea ano mui keia, i ko makou manao

ana, <a aole no c loihi loa aku e hir. ana keia wai i kela mau ains, t . o lawe loa ia aku aua no na aina makai o Palaau. Aia makai o Ta laau he mau haneri eka, i hiki nku no palia i ko tausani, a c okiokiia mai ana - eia mau nina 110 ka hou ana mai 110 i na knnaka. 11, okoa no ko uka niiia, a ho okoa ; ko leai. Makai e loaa ana ka hapakai no na meakanu, a o kri a mau aina makai, ua like no ia n,e * ko Kalamaula. Ua hoike mai o " Mr. Lyman, ma kona manao a:;., ua oi aku ka momona o ka lep kela mau aina o Palaau makai, n. i mua o na aina ma Kalamaula. A i ko kakou nana ana ilio me ka nu .>• popo a ike o ka hohonu o ka lrj ma Kalamaula he 12 kāpuai, e hiki 010 ana paha i ko kanaka ko ii;a nao e oi ao ana ko Palanu. Ak.*, 0 ka olelo keia a ko kanaka : > 1 kana oihano, a aole e hiki e paapaaia aku. O ka'u wale n. o 01010 aku ai, ua nui ka momona o ka lepo o keia mau aina a elua. A n ke kanaka e loaa atia kekahi iv:m eka, he 20 paha a oi aku ma kekaM o keia mau aina, ua loaa i kela k inaka kekahi lua gula ana e eli n i lie ai, uo kona pomaikai.

O keia paeli ana aku i kelu ,iu walia 110 ke kii ana i ka wai o Waihanau, o ia ana kekahi liana nuo nui. O ke ana ana, ua pau, a o ka liana wale no i koe, o ia no k;i lawelawo ana aku i ka hana in.i kela mau pali. lle kanaka o .1 >>r geiiBen, ka enekinia malalo o ka Home Hawaii, i kamaaina i h.i.i oihana, no ka niea nana i noho }>ou na lawelawe ana o na auwalt;i o Keanae, Kohaln, Hamakua ann> n.i wai o ICahanf( 'i kiiia iho nei im | ka hui niahiko o Oahu. A nann ]io noi no i ana mai nei kela mau hnna no ke kii ana i na wai 0 Waih.uinn. Wahi ana, o ka lona mai o ke dal:i ka mea miia, n loaa mai, aolo no i loihl loa mahope iho e lele sna ka lepo "0 kela mau palL 0 ka pau koke mai y ka makemakeia, no ka mea aole wai o ka noho ana nku o kela mau aina mauka o Palaau :ime Hooleliua, no na hbme. A aole na Komisina i makemake e loaa k.-i pilikia i loaa i na kanaka i hoi aku maluna o ti& ainā hookuonnn no mamua aku nei. Eia nn kana ka ke mai nei ma kekahi o na home liooleuonoono, me ka-vrni ol<-. Ua nui ka pilikia i ikeia, a mc I-i lioomanawanui kela poe e paa mai nei i ko lakou mau aina. No lu ia mau haawina i ike maka ia, pela ke Komisina e alwp nei ma na walii apau a lakou e wehe ftku ai, e I na mua ka wai. Akahi no a ikeia k i naauao o keia Kanawai lloopula pula i hanaia ai. Ua loan mai na lono mai Molokai mai, ua ikeia ka hua nui o na nn a kanu i kanuia o na kanakn. n o ka oi aku paha o na aina i kamiia no na kiliapai hoao a ke Komiaina. Ei:i ka uw\ila kaliiki ke hua mai nei, a no keia niau pule aku e y mai ai na hua mua o ka eliia nna Ina je hiki ana e pau kela mak' walo mai no oka uala ka mai ln»i nana i hoopau i ko kanuia ana o ka ualakahiki ma Waianae, Hawaii. ame Kahua, ame Hamakua, alaila. e loaa ana kekahi kahua nui e lūki ai o hoolawa mai i na kanaka ni i keia uala mti Hnwaii nei. Kia k' 1 lawi ia niai nei he mau tausani ok«' uala, a ke hoounaia aku nei h* ma i miliona dala no keia ai e ai nui ia ' mai nei e na koa e noho mni r.oi ma na Svahi hookio koa o kakon m:t Hawaii noi. No kekahi mnn uiakahiki, tia nui ka hoouluia nna o keia ai nia Hawaii nei. I kfl uu '» ko kakou mau kupuna, ua nui ka ulu o kela mea ma Waimea .nn" Kawnihae, Hawaii. Ua ole'ioi.i hiki aku ka nui o na moku Okohola 0 kau ana ma ko awa o Kawaiha» 1 1 ke 50 i ke kikina hookahi. I hci-> 4 aku keia mau moku ma ke av.-a o Kawailiae no ko kii ana aku i r ' uala kahiki ame na puaa mom"n | a na kanaka o ia maa wahi. Jme ka hikiwawe no hoi ke kO' r ' j ana mai o keia ma'i, a ua hiki o! e ulu hou keia uala, a ua hnalp'aku na kanaka mahi o ia mau pinn Ina e hiki io ana e ulu keia m o ka uala elike me kona ulu ann / mamun, e loaa ana i na kanaka Molokai, he oihana hilei ole e ho< nele mai i na pomaikai i na kanake lawelawe ana. I ka hu ana o kgula ma Kaleponi, ua lilo o Hawa ' nei ka mea nana e hoolawa nku na kanaka e eli ana i keia moa ke gula i ka ai. Ua kanu pu i» '' hoi ka liuika ia mau la, a ma M kawao he mau hale wili pal.'uA o keid palaoa no Kaleponi e h unaia ai, me na puaa paakai :mv na pahu pipi paakai na kela ' kanaka ma kela aina. I keia m:i' ! makahiki mai nei nae, ua hoololi keia mau mea, a na Kaleponi hoouna mai nei keia mau mea > Hawaii nei, mamuli o ka haaloleia ana o keia mau oihana, Aka, ina o keia ka hoailona mua, « hiki ar.a ia Hawuii nei ke hoolawa iho nio 4 keia mau mea ai, e hiki mai ana ia mau pomaikai i lele aku.