Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 20, 17 May 1923 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana. He Moolelo Kahiko no ka Huli Koolau o Kailua ame Waimanalo, ka Nanea o ke Au o ka Manawa. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana.

He Moolelo Kahiko no ka Huli Koolau o Kailua ame Waimanalo, ka Nanea o ke Au o ka Manawa.

la o Kahinihiniula a ku . wa i huki ae ai ka welau : a niau, holo aku la lakou o ka welau o ka ale, i hele a maluna o ia lihilihi .. u e ku a haki welau iho nana mai ai o Kahinihiniula a ke anuenue e pi'o ana, aniani hoonui ike la i kona r ka, ka waiho moakaka o na , . . pau o kahi a Haumea e noho ; -,o la oia a olelo i kona mau "Aia kahi o kakou e '-h. ke muia mai la ouka i alii o kuu kupunawahine * I - " "Ae,'' wahi a Haipu, ''ilaila ka- ; holo auanei kakou a makena a mai nana oe ia maua. "I ahai auanei ke kai ia oe a mua o ke kumuhonua me ko papa mai . 3 - ilnna, moe malie no oe, ina ; iy o mai ika lima ona me ka r:::■? mai ia oe e ala iluna, mai y oe ia leo, nana aku oe a o ka ..; _-' ti huii e paepae ana ika u-ha •; nna. 0 ia kau e lalau aku a : ko lima, me ko olelo aku iaia i v. ; mau huaolelo: • 'Anli' e hiki ia'u ke hooko aku « kapu akua e La'ila'ikalani, a pn;i ka halau Halemauliola o Ka'i'.īkihonuakele*, alaila au noa i ke >:-.r" oukou. "I >:anaka au a o oukou ko'ū mau koo e ku ai i ka nuu, elike me ka olelo a kuu kupunawahine, a Niauula i ka maka o Kukuaimoku. I ka wa au e ike ai i ka haku o makou o ala ana iluna, ia wa oe e huki raai ai i ka uluna a kukulu ae mamua ou, a ala pu ae me oe a kuiho imua o ka uluna, ia wa oe e ike aku ai i ua uluna Ia i ka ln ; ae a lilo i pohaku. "I nana oe iko kumuhonua a i hina hou e moe, a o na aialo ona, o ia mau no ka noho iluna, ia wa oe e kahea ae ai i ko maua mau inon. ahiki aku maua e hoopaa i ko hai?. elike me ke kauoha." No keia mau olelo a kona mau roa, ua eu ae la o Kahinihiniula a ku iluna a holo aku la na papa o lakou iluna o ka niau o ka nalu, e halehale iho Ja maluna o lakou—.

I ka wa o ka ale i akoako iho ai c fca'j, o ka wa ia i iho like mai ai 0 na papa o lakou, i ka lala o ka naiu ale moana o Hulikaunuuakea, me he mea la e heihei ana lakou me ka makani hele uluulu, ku ka ea i ka moana. Ia lakou i kokoke aku ai e kau i ka aina, i kahi hoi e heaia nei ka inoa o Hanauma, ike aku la o Kahinihiniula i kona hookapuhi, e moe palahalaha ana mawaena o kona niau aialo, o ka moe hookalohe no hoi a ke aiwaiwa, i ka nu'a laumahiki o ka aeone, na ke ao poonui e hoomalumalu ana i na mea apau o ke alo o Haumea. I ka aneane ana aku i ka pae ana iaka, o ka wa ia o ka nalu kuhonua 1 hanuu aku ai, me he kaihoee la, a holo aku la ka papa o Kahinihiniula oia wale no, me ka emi hope ana mai o kona mau lioahele. I keia hoale ana a ke kai, ua pololei aku la ka pae ana o kona papa a kau iluna o ka hu'a o ka mauu mahiki, kahi hoi a Haumea e moe mai la. Emi mai la ke kai a maloo, a pio iJSo la ka papa o Kahinihiniula ma na wawae o Haumea;* ia wa i ala mai ai o Haumea a noho iluna, me ke pale ana he i ka uluna ana e pnopae ana i kona u-ha, a anehe mai *a kona lima e kikoo a kau iho i ke poo o Kahinihiniula.

Kau ke'a ae la o Kahinihiniula i kona linia maluna o kona poo, me ka moe pakii ana iho o kona alo ia hoopuka aku la i keia mau "io'o hoola imua o Haumea: "K Kukuaimoku i ke alo o La'iia'ik;tlani e, mai hoopa mai oe ia'u a paa ka hale mau akua o na elemakule i kauoha mai ai ia'u o kukuk, alaila au noa i ke kapu o eukou e ke akua." ī ka lohe ana o Haumea i keia mau olelo a Kahinihiniula, ua hoowalae ae la oia 1 kona helehelena, K • ka pale ana mai: A;a auanei ihea ka laau e paa *oke ai ka hale aia mau elemakule ai ka hale a ia mau elemakule e kukulu, me ka ike iho no ka 0 na maka aiau o lakou, akahi no 1 paa ae kou hope i ke kakua o ke kauoha koke mai la no ka hoi ia 1 °e e kukulu, a hoola mai la e K *pu oe i ke kapu heiau o ka hale a iaknu i manao ai nau e kukulu komai puni oe, a mai hooko i ka C:?1 ° a *a mau poohina auwae lewa! '&u ae iluna, a na'u e hoonoa 1 kapu a lnkou i hoola mai ia oe." mai la o Haumea me ke kuana, a hoomaka mai la e hohola 1 kona mau lima maluna o ke poo 0 ia wa i ala ae ai

0 Kahinihiuiula iluna me lea hiki■wawe a hopu aku la i ka uluna ana 1 paepae ai iaia oiai o Haumea e moe ana, a kukulu ae la ia mea mamua o kona alo, me ke kukulu ana iho, a nana aku la oia ia Haumea, ame kona mau aialo, ina paha e hana mai ana lakou i !"i hale heiau a Kaliinihlniula i hoōku ae la.

Kahuli ae la ua uluna la, a lilo i pohaku ulaula, e ku ana mamua 0 Kahinihiniula; i ka ike ana mai 0 Haumea i ka hana a Kahinihiniula, emi aku la oia ihope me ka nana ana mai me na maka kokoe ia Kahinihiniula, a aui ae la oia ma o a maanei o kona anaina e hoopuni ana iaia. I ka ike ana o Kahinihiniula ; keia ano o ke anaina o kona hookapuhi, ia wa oia i kahea ae ai i kona mau hoa. „ "E Keoahimakaokeakua nui, ke akua iki, ke akua loa, ke akua poko; ia Haipu a kolokolo hopuepue, kolokolo halenalena, o ka pipipi unauna kolokolo kahakai, o kolo ana i ka puu iki puunui, i ka halo aina 0 Paakanile'a ia olua la paa." Ia wa i ka'ika'i mai ai laua i ko laua mau papa, a hoomoe iho la mamua o ka pohaku uluna a Kahioihiniula i kukulu ai a kahuli ae la he mau papa pohaku. I ka ike ana o Kahinihiniula, ua paa ka hale i kauohaia mai iaia, ia wa i hoolaa aku ai o Kahinihini.ula 1 ke akua i ka heiau me ka pule ana i keii mau hua pule. O Ku a Halau o ka hale po'i uhane, O hopu i ke aka o Eeaenakilolani, O ka hale kapu o Kane i Kahiki, O Kahiki-ula o Kahiki-lei, 0 Mahihaalulu o Kaupekii, | Ka ohai moe e i kukuna o ka la, 1 Moe Kahiki i ke ahu a Lono, [ Moe ka pae opua i NeweneweI lani, j I oneone i honua ika hu-honua, Eia ka hale Ku'i o Makuaiaala, 1 hoala Jce ao kukulu ka po, Po kapu o Kane i ka mauli e Lono, Hoolono i ka leo o Kahinihiniula, Hoonoa ke akua i ke kapu kanaka I ke kapu o Kane manaiahuena, Ena ka lani ku haili ka moku, He moku Oahu na Lua i O Kaumahalua o Amamalua, Alua la po kauila ke kapu, O ke kapu ku o ke kapu hua, A noa ia'u na Hoohokukalani, O Kalani uli lani ele, Kalani o Ku'i nakeke, i Kapakapa aikookoona, , Xo Lumiaiheelani, ]S*a ka po Kinikini,

Ka po manamana, E mana e ola ia'u, I kuahu kanaka o ka hale, Eia ka hale o Wacnakil6lani, E kapu ia oo e noa ia'u, Isoa i kuu kapuai kanaka nei' la, Amama ua noa. Oiai o Kahinihiniula e uhau ana i keia pule hoolaa, ko noho mai ia 0 Huumea nana me ka hoolohe ana 1 na olelo, a i ka wa a Kahinihiniula i hoopuka ai i ka inoa o ka heiau hale ana i kukulu iho la, elike mo ke kauoha iaia, o Kaonakilolani, minoaka iho la na papalina o ua kalohe nui nei, me kona kahea ana aku ia Keoahimakaokeakua» "E Keohimakaokeakua e, kiiia ka i'a o ka naele i puaa kaukauhua no ka liale kilo o ka hoahele o olua, o ka hana iho la ka hoi ia a keia poe elemakule, o ke kauoha ku ana mai e kilo i ka oni ana o Kukuaimoku, kapuai, aia hoi a na-u i hoouna aku imua o lakou e poni mai hoi, eia ka e kilo i kaoni ana o Kukuaimoku, nolaila o kii a loaa mail" Mamuli o keia kauoha, ua hele aku Ja o Keoahi a ku iluna o ka pohaku, a lele aku la ilōko o ke kai me ka luu ana aku ilalo o ka hohonu no ka hooko i ke kauoha. I ka hala ana aku o Keoalii no kana hana i kauohaia, ua huli mai la o Haumea a kahea mai la ia Kahiniliiniula: "Ea, herha ka olelo a na elemakulo ia oe, i hoi mai ai oe a kukulu i keia hale no lakou?" "No kou manao ka e hoowaiakua oe ia'u, a lilo ka au i Aaia, o ia ke kumu o ko'u kukulu ana ae nei i keia hale, elike me ka lakōu kauoha ia'u," wahi a Kahinihiniula.

"Ae, hoihoi mai la ia oe i kanaka no lakou, heaha ia hoi pela iho a loaa mai ka puaa-lie'a o ko lieiau a na'u no e haawi aku i ke ake o Laukapalili i ike oe o ko ike ka hoi ia, waiho wale kukulu o Kahiki ame ka mea huna a lakou, hookahi pakele he lelo iluna, au'a aku la i ke kapu akua, kuhikuhi mai la ia oe i ke kapu kanaka, ua hiki hoi, no ka po mai no hoi lakou, no ka po mai no hoi au, hooku'i ka pouli me ka poeleele, a na ko hale pa-ula e lioomalamalama.'»

I ka pau ana o keia mau olelo a Haumea, papa'i ae la oia i kona mau lima, ia wa i moe iho ai kona mau aialo apau, e horke ana hoi i ko lakou hoano i ka a ko lakou aliiwahine. *

I na mea apau i moe iho ai i ke kapu hoanoku, o ke aiwaiwa, o ka wa ia i ikeia aku ai o Keoahimakaokekua e hele pololei mai aiia imua o Haumea, a e paa ana i kona lima he elua' mau ula poni.

Kukuli iho la oia imua o Haumea me ka o ana aku i kona Hma imua me na i'a ana e paa ana, hopu mai la o Haumea i na ula a elua, ku ae la oia iluna a hele mai la i kahi o ka ehoku manawa a

Kahinihiniula i kukulu ae la, elike nie ke kauoha a na alii o Kahoupo-o-Kane, a o ka heiau hoi ana i kapa aku ai ka inoa o Kaenakilolani. Hoopuka aku la o Hauaaea i keia mau olelo. "O ka halepa-ula i holeholea, ka iwi, o ka puaa-he'a ka uku a kini o ka po, eia ua i'a na Hookokohipapa, na ke a paa iloko o Laumiha, ina mai ke kaliiu'ahu'a na>kukuiaimakani, ai makalani e ka —pu." Kiola aku la oia i na ula iluna 0 na pohaku, ia pa ana no, ua kahuli ae la ko laua mau iwi a ulaula, elike no hoi me ka ula a kakou e ike nei ke pulehu i ke ahi, a pau no hoi ko laua oni ana. I ka ike ana o Haumea, ua ko elike me kona makemake ia wa oia i kau iho ai i kona lima akau iluna o ke poo o Kahinihiniula, me ka hoopuka ana iho i na hua-pule: 0 poni uli o poni ele, 0 na ula poni iloko o piliko, Ka puaa kaukuahua, Na kini na ko'u akua wahine, E mana ia Kahinihini, 1 pepeiao lohe, I maka ike, 0 Halonaipu, o Laukapalili, 1 ike nui i ike loa, Ahiki i ke ake o Milu la, Noa o Kahalepaula, Ka heiau kapu a Kahinihiniula, —noa—. Hopu iho la kona mau lima, a kukulu ao la ia Kahinihiniula iluna mo ka olelo ana aku: M Ua hehi mai la ou mau kapuai 1 ka honua aina o kaua, nolaila e hoi e ike i ka maka o ke kupuna, a hele aku kaua i ko huakai ai aina, i ke alo o Olomana ko alii ame Ahiki ka mea a ko kupunawahine i nini ai, aia nae hoi oia a ike i ka hewa, o ia hana ana, alaila kaniuhu iho i ke aloha, ihea la hoi ia manao maikai ona i kinohi, aole hoi e hilii, lie waha wikiwiki i'ka hoopuka i ka olelo a hewa ole au."

Ani ae la oia i kona mau lima elua maluna o kona poo, uhi iho la ka noe a Waka, poele kai o Hanauma, i ka mao ana ae o ia mea maikai, aole iho la na mea apau i ikeia i na minuko mamua iho; no ka mea ua hao aku la ka mikioi kau i Niihau i ka moku malu i ka hale a ka liula. Ua paa ae Ia ka hale a Haumoa i hoohuli ae la a ke ku nei keia wahi heiau iino ole i Hanauma; nona na inoa elua o Kaenakilolani ame Halepaula. Ia laleou i haalele iho ai ia kahua, aia ko lakou ilina i kai o Oneawa kahi a ke'lii Olomana e lupea mai la e ka.ehukai. (Aole i pau.)