Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 20, 17 May 1923 — KE KANAWAI HOOLE WAIONA. [ARTICLE]

KE KANAWAI HOOLE WAIONA.

(Hoomauia mai.) Eia malalo iho ka hoike a. H. L. Badham pcresidena o ka Bessimer Coal Iron & Land Company, kekahi hui nui o Birmingham Alabama, i kakauia ma ka la 26 o Novemaba 1921. Wahi ana, ua oi loa aku ka maikai o I*-', roho ana o ko lakou mau limahana. Aole i piha na kaaahi me " poe ona rama ma ka Poaono, mahope o ko lakou ukuia ana, aole hoi i hele koke lakou iloko o kahale inurama, e hoolilo ai i ka lakou mau dala no ka ramu, elike me mamua, aka niahope koke o ka loaa ana o ke dala, hoi no na limahana i ko lakou mau liome, i ka wahine ame na keiki. Ua oi loa aku ke kuonoono o ka noho ana 0 na ohana i keia wa. Ua maikai loa nj hoi ko lakou mau ola kino, wahi hou ana, aia no he kaukani mau kumu kupono, no ka hoomauia ana o na kanaka hoole waiona, ua lūki no oe ke hni aku i ko ke ao nei, aole loa e ae o Amenka e wehe hou ia ka hale inurama. Eia hoi ka olelo o Gifford Qordon, kekahi haole o Melbourne AUstralia, 1 liele i Amerika e huli i ka oiaio e pili ana i keia kanawai hoole waiona. "O ka mea a Mr. Badham i olelo mai ai ia'u, ua hooiaioia e na poo o kekalii mau hui la, hao, nanahu, aila ame pulapula a'u i uwi ai. Olelo mai la keir poe ia'u oka "Poakahi Luuluu," o kekahi wahi mamua, ua pau loa ia. Aole 1 nui na ulia i keia wa. Ua oi aku ka noeau o na limahana i keia wa. A o ka mea nui loa ua oi ka maikai o ka noho ana iloko o na home o ka poe e ::oho ana iloko o keia mau kulanakauhale o ka poe hana. "Mamua ua olohelohe l">a na hale, o ka poe hana, aole nolio, pakaukau a pela aku, nohaehae hoi ka 1010 o na keiki. I keia wa ua maikai a oluolu keia mau home. Maikai ka lole ame na kamaa o na keiki; ua lawa ka ai a ke hole mau nei na keiki i ke kula i kela ame keia la, a huli ka makahiki. Mamua ua hoohala na makua i ko lakou manawa iloko o na hale inurama, i keia wa ke haawi nei lakou i ka hapanui o ka manawa ma ka hoine me ka ohana. He hoike hookahi no hoi keia o Mr. S. 8. Kresge ka peresidena o kekalii mau halekuai hapaumi ame kenikeni, mao a maanei nei o Amerika; a pela hoi me Mr. R. B. Patterson o Spokane Washington, ame Mr. E. C. Huffman o Denver, Colorado. Olelo mai la o Mr. Resge; "ekolu biliona dala i hooliloia mamua no ka rama, ke hooliloia nei i keia wa no na mea maikai e pono a e poīnaikai ai." Ua emi ka nui o ka poe i hoopiiia no ka ona rama he 50 pakeneka, a ma kekahi mau wahi he 64 pakeneka ka emi. Ua oi aku ka nui 0 na home maikai i kukuluia, a nui loa hoi na otomobile i kuaiia. Ma keia e ike ai kakou i ke ano kuonoono o ka noho aua o na limahana 1 keia wa rama ole. I ka wa o ka hanaia ana ame ka inu laula ; na o ka rama ma Amerika, o ke kulanakauhale o Peoria, Illinois, o ia no kekahi kikowaena no ka hanaia ana o ka rama. Hookahi kaukani ka nui o na limahana i hoohanaia e na hui hana rama o ia wahi. I keia wa ua hoohanaia he eha kaukani limahana iloko o keia kulanakauhale hookahi, e na hui hana, e hanaia ana na mea maikai e pomaikai ai ka lehulehu. Ua hoikeia e ) • Hui Hoolimalima Kanaka Hana o Newark, New Jeray, ua pii ka pakeneka noeau akamai o na limahana, he 100 pakeneka n\ahope o ka loaa ana o ke Kanawai Hoole Waiona.

Aole anei e hiki ia kakou ke ike iloko o keia mau hoike kekahi o aa pomaikai o ke kanawai Hoole Waiona? Pohea ke ola kino o ka lehulehu i keia wa o ka inu nui ole ia ana 0 ka waiona? Eia malalo o ka hoike o ko Ohio halepupule. Ma ka makahiki 1911, he 11 ame 8/10 ka nui o ka pakeneka o ka poe ma'i mamuli o ko lakou inu nui ana i ka waiona iloko o keia halepupule. Ma ka makahiki 1921, he 2 ame 7/10 wale no, na pakeneka mai pupule no ka inu nui ana i ka rama. Wahi a Dr. Haven Emerson, ua omi ka nui o ka poe ma'i akepaa (Consumption) iloko o ka makahiki 1921, he 18 ame 1/10 pakeneka. Mamuli no keia o ko emi ana o ka nui o ka waiona i inuia, ame ka 01 aku o ka maikai o na meaai, ame ka noho maikai* ana o kanaka. Olelo mai la o Mr. John Harvey Kellogke poo o ka halema'i nui o Battlc €reek, "Ua nui loa na pomaikai i loaa ia Amerika mamuli o ke kanaka Hoolo Waiona. Ua hala loa ka wa oka halo inuram!i hamama, ame ka inu laula ia ana o ka rama ma Amenka." Ua mahuahua na dala i hoiliuia iloko o na hanako i keia inau la o ka inu §ui ole ia ana o ka xatn-i ma

ka aioa. Uu hoike mai la o Bird W. Bpenaer ka Peresidena o k.i ' Pcopi6B. Bauk & Trust Co; N. J. Ua pii ka lieluna o ka nui o dala i malamaia iloko o krl a kulanakauhale i kila makaLiki aka nei, he $1,500,000 mamua o ka r-;i kahiki i hala. Olelo niai no hoi oF. X. Bvi fe v< 5 peresidena o ka Interstate Tr,:st Co., o Denver Colo. He 33 0 < pakeneka ka pii o na dala i hoaiiu-.i"' iloko o na banako. Ma ka hoike a kekahi o na j ;r. ku o Amerika Huipuia, no ka nr u kahiki e pau ana ma ka la t lune 1922, ua oi aku ka nui o kn poe hoahu dala iloko o na ban,ik > aupuni, he 764,085 maniua o kn m i kahiki 1921, a he $88,499,000 k;i oi o ka heluna dala i hoahuiu v,-.. ka 1922 mamua o 1921. Ma Hawaii nei ma ka makahiki*: 11922, ho 2,500 ka nui o na koko wnii ame na hapa i Hawaii i p :iri ko lnkou mau inoa maluna o nu buke o na hanako hoahu dal'i o Ha ' waii nei, a he $250,000 huina o n;j dala i hoahuia e lakou. Ha k.i m;,. hina o Mei 1922, ua pii ao ka helnni i ka 13,082 ka nui o na koko H;i waii i hoahu dala iloko o na bannk( 0 Hawaii nei a o ka nui ona daii 1 hoahuia he $1,195,288.26. l?a hiki , anei ia oukou ke hoole niai aoi'pomaikai i loaa ia kakou mailoko mai o ka Hooli' Waiona? Ua makemake no kekahi poe f hoolilo i ke kanawai o Anierika o aeia ka hanaia ana ame ka inu laula ia ana o ka bia (beer) nmr ka waina (wine). Ke hoao noi koknh; o na lunamakaainana o ka ah.iolole o Hawaii nei, pela hoi kekahi < na ahaolelo o kekahi o na Mokunini o Amerika, e hoololi i ke Kanawni £ Hoole Waiona. Kupanaha maoli ne keia. Aole anei oukou i īke, in. ka makahiki 1919, he 86 pakenpk.i 0 na wniona apau i inuia ma Amcri ka, ho bia (bcer no ia, a he (5 pa keneka he waina (wine) no i.i; S wale no pakeneka i koe no na ano rama e ae. Naauao maoli no nn hana rama. Mailoko mai o 17,499 poe ona ma MnssachuecttB, ua ikt>ia ua ona, 2,609 me ka inu ana i bia ame ka waina wale no, 14,458, me ka inu ana i ka okolehao, 432, me ka inu ana i ka okolehao pa 'ipa 'iia, Ua hoikeia o ka British Board of Control o Ladana Enelani, he poe mailoko mai o ka 100 o ka poe inu a ona, ua ona lakou ma ka inu ana i ka bia ame ka waina waJc no. Ina inu kekahi kanaka he % waina, a i ole 1 paina hia, a i ole 3 puna nui whißkey, ua liko a like ka nui o ka okolehao i inuia eifi, a ua like hoi ka pilikia i kona kino. Eia ka hoike a na Hui Inisua Ola (Life īnauranee Co.) no na makahiki 25. O ka poe inu liilii i ka rn ma, he 18 pakeneka ka oi o na pakeneka o ka poe make mamna o ka poe inu liilii ole. O ka poe inu liilii ka hapanui o ka manawa, me ka inu nui nae kekahi hapa īiilii ka manawa a ona, he 50 pakenek.i * ka oi o ko lakou make. O ka poe 1 inu a oi aku mamua o ka elua kiaha bia a i ole hookahi kiaha wiaake i ka la hookahi, he 86 kn oi o ko lakou mau pakeneka mak<\ Ma keia ke ike nei kakou ua nui io no na pilikia e ili mai ai iha luna o ka poe inu liilii i ka ramn. Aole loa i hiki ia lakou ke pakei? i ka hoopa'i o ka lakou inu ana, (Aole i pau.) 4