Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 22, 31 May 1923 — Page 3
This text was transcribed by: | Mahealani Fronda |
This work is dedicated to: | To the Awaiaulu Hui, Mahalo Nui |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T.H., POAHA, MEI 31, 1923 EKOLU
MA HE KAUOHA
Na Kanawai Kau o 1923
KANAWAI 84.
B.H. HELU 297.
HE KANAWAI
E HOOKAAWALE ANA I HAAWINA NO KA POMAIKAI O KA HUI HOLO-KULOKO I KAUPALENAIA AME CASTLE & COOKE I KAUPALENAIA.
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:
PAUKU 1. O ka huina ekolu haneri me kanaiwa-kumamahiku ame 80/100 dala ($397.80) eia ma kei ake hookawaleia nei mailoko ae o na dala maloko o ka waihona puuku o ke Teritore o Hawaii i loaa mai mamuli o aa auhau uwapo mai ka waapa komisina aea kumoku mai no ka uku ana aku i ka Hui Moku Holo Kuloko i Kaupalenaia no ka hoihoi hou ana aku mamuli o na auhau nui loa i ohiia no ka hoolimalima keena hana ma iIuna 1919 ahiki i Augate 31, 1922.
PAUKU 2. O ka huina o kanakolu-kumamahiku ame 62/100 dala ($37.62) eia ma keia ke hookaawaleia nei mailoko ae o na dala maloko o ka waihona puuk uo ke Teritor eo Hawaii i loaa mai mamuli o na auhau uwapo mai mai ka papa komisina awa kumoku mai no ka uku ana aku ia Castle & Cooke i Kaupalenaia ma ke ano he hoihoi hou ana aku no ka nui loa o ka auhau uwapo i ohiia me ka hewa mai ka S.S. “Resolute” i Feberuari 1 ame 2 1923.
PAUKU 3. O na huina i hookaawaleia maluna ae e loaa koke aku no a e ukuia aku i ka Hui Moku Holo-Kuloko Kaupalenaia i oleloia ame Castle & Cooke Kaupalenaia i ko lakou waiho ana aku me ka luna hooia o ke teritore i na kikoo aie i aponoia e komo ana na huina pakahi ma ke ano he mau likiki piha no na mea pakahi i oleloia.
PAUKU 4. E mana o keia Kanawai i kona aponoia ana.
Aponoia i keia la 24 o Aperila, A.d. 1923.
W.R. FARRINGTON,
Kiaaina o ke Teritore o Hawaii.
KANAWAI 85.
[ B.H. HELU 302.]
HE KANAWAI
E HOOLOLI ANA I KA PAUKU 3095 O NA KANAWAI I HOOPONOPONO HOUIA O HAWAII, 1915 E PILI ANA I KA HOOIA ANA O NA PALAPALA.
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:
PAUKU 1. O ka hapa-pauku 4 o ka Pauku 3095 o na Kanawai i Hooponopono Houia o Hawaii 1915 elike me ia i hoomaopopoia maloko o ke Kanawai 30 o na Kanawai o ke Kau o 1919 me keia he hooloiiia nei i heluhelu ai penei:
4. Ma kahi o na ahahui i hoohuiia a i ol ehui mahele-hui e hooia ana ma o kekahi mea hookani ma ke ano o kona pani a ua loaa ka mana e hana pela e kekahi hope ua hoopaa mea ia ma ka halekope o ka hooi ana o ka palapala i hanaia malalo o ia mana i haawiia pela e ka hope e hooiaia mai no malalo o kekahi pa’ihakahaka penei: ‘Ma keia la …..o…..19……., i hoopaaia maloko o ka buke …., ma ka aoo..; a o keia palapala mamua ae nei ua hanaia ma ka inoa a mamuli o C.D.’ Ina ma kahi o ka mana hope ma ke kanawai aole i hoopaa mua ia maloko o ke keena kope ua hiki no e hoohauleia ka hoike ana mai i kahi i kopeia ae a e hookomoia iho malaila na huaolelo ‘o ia hope ma ke kanawai i oleloia i keia manawa ua mana a ia kuleana.”
PAUKU 2. Eia ma keia ke paku’iia aku nei he hapa-pauku hou ia ka Pauku 3095 i oleloia a e ikeia no o ka hapa-pauku 5, penei:
“5. Ma kahi o na ahahui i hoohuiia a i ole hui-mahele i hoohuiia e hooia ana ma o kekahi ahahui i hoohuia a i olehui-mahele i hoohuiia ma ke ano o ia ka hope ma ke kanawai a o ka mana e hana pela o ka hope a ia hoopaa mua a maloko o ke keena kope o ka hooia ana o ka palapala i hanaia malalo o ia mana hope ma ke kanawai e hanaia no elike me keia pa’ihakahaka malal onei: Ma keia la….. o ………., 19…., ua hiki kino mai imua o’u o A.B. i maopopo ia’u a oia i ko’u hoohiki (a i ole hooia ) ua olelo mai oia ka peresidena ( a i ole luna a i ole akena paha o ka ahahui i hoohuiia a i ole ahahui-mhele i hoohuiia e lawelawe ana m ake ano he hope ma ke kanawai) no C.D. (maanei e hoopaa i ka inoa o ka ahahui i hoohuiia a i ole ahahui-mahele o hoohuiia e lawelawe ana ma ke ano he hope ma ke kaanwai) a o C.D. i oleloia oia ke hope ma ke kanawai o E.F. (maanei e hoopaa i ka ahahui i hoohuiia a i ole ahahui-mahele i hoohuiia mamuli ona i lawelawe ai ka hope ma ke kanawai) i hookohuia malalo o ka mana o ka hope ma ke kanawai i hanaia i ka la…. o ………., 19…., i hoopaaia maloko o ka buke kope …., aoao ….: a o ka palapala mamua ae ua hanaia ma ke kanawai aole ona sila ahahui a i ole aole he sila maloko o ke Teritore o Hawaii e hoohaule i na huaolelo o ke sile i hoopiliia i ka palapala i oleloia o ia no ke sila o ka ahahui o C.D. i oleloia a e hookomo iho malaila o C.D. i oleloia aole sila ahahui a i ole o C.D. i oleloia aole ona sila ahahui maloko nei o ke Teritore o Hawaii. Ina ma kahi aole i hoopaa mua ia ma ke keena kope ke kuleana hope ma ke kanawai e hoohaule i na olelo mh kahi o ka hoopaaia a e hookomo iho malaila i na huaolelo a o ia mana ma ka hope ma ka kanawai i keia manawa ua kuleana piha a ua mana.”
PAUKU 3. E mana no keia Kamawai i ka la o kona aponoia ana.
Aponoia i keia la 24 o Aperila, A.D. 1923.
W.R. FARRINGTON,
Kiaaina o ke Teritore o Hawaii.
KANAWAI 86.
(B. H. HELU 425.)
HE KANAWAI
E WEHEWEHE ANA A E KUKULU ANA O NA KOI A KE TERITORE O HAWAII NO NA MEA E PILI ANA I KONA KULANA MALOKO O NA HUINA MOKUAINA O MAERIKA AME KA HOOMAOPOPO ANA NO KA HOOKOHU ANA I KOMISINA E KII A LOAA MAI KA IKE PAUPONO LIA IA ANA O IA MAU KOI E KO AUPUNI FEDERALA.
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:
OIAI, no kekahi hapaha kenekulia ka noho ana o Hawaii ma ke ano he kulana kalaiaina piha e paupono maloko o ka poai ame ka hui ana iloko o na Makuaina Huipuia ma ke ano he hapa pilipaa no ia poai a no hapa kenekulia mamua aku o keia ua lawelaweia a ua hoohanaia mawaena o na aupuni elua no ka nana ana aku no keia kulana ma ke ano o ke kahuaia no ka hoohuiaina ana i ka pono ana; a
OIAI, ke ikeia nei ua ulu ae he kuhihewa maloko o ka Ahaolelonui a iloko o na Keena Mana Hooko o ke Aupuni Federala Amerika ame kona mau pono iloko olaila a mamula o keia kuhihewa i kekahi mau manawa ua loaa mai ka hoohuiia ana ame ka hanaia ana mai o Hawaii e ka Ahaolelonui ame kekahi o na Keena Mana hooko i oleloia ma ke ano he “panalaau kuwaho” ma ke ano e hoohaahaa ana i ka hanohano o keia Teritore; a
OIAI o ia kuhihewaia ana ua alakaiia aku ma kahi o ka hooleia ana o Hawaii mai ke komo pu ana iloko o kekahi mau haawina i hanaia no na mokuaina apau no ka hoonaauao ana no na alanui maikai no na hoaieia ana aku o ke dala i ka poe mahiai ame na hana e ae a o keia komopu ole ana aku ua ku-e i na pono ame ka nele ana o keia Teritore; a
OIAI ke nana aku nei ke Teritore i Hawaii me ka eha i ka hoomauia mai o keia kuhihewa ana me ka makau o hoomau loa ia mai keia mau hana kaulike ole e ku-e ana o na pono o ke Teritore o Hawaii; a
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:
PAUKU 1. Na koi a Hawaii no kona kulana iloko o ka pohai o na Mokuaina Amerika. Eia ma keia ke hooia a ke kukala ae nei ka Ahaolelo o Hawaii no na koi a ke Teritore i oleloia no kona kulana iloko o ka pohai o na Mokuaina Amerika penei iho:
1. O ke Teritore o Hawaii he “apana pilipaa no na Mokuaina Huiia o Amerika.”
2. A mamuli o ia “hapapilipaa” aole o Hawaii ma ke kanawai kaulike a i ole ponopilipaa e hooneleia maloko o na kanawai e pili ana i ka pohai ma ke ano holookoa.
3. O Hawaii he apana noloko o na hooponopono aupuni Amerika ana me na pono ame na mana i ano okoa wale ae no mai na mokuaina ae mamuli o ka like ole o kekahi mau hana a ke aupuni teritore mai na mea ae o ka ninau pili i na waiwai ame na hana apau a ka mokuaina elike me ka hoohanaia ana o ke Aupuni Federala a ke lawelaweia nei elike loa no me kekahi mokuaina maloko o na mea e ae apau. No keia kumu nolaila e pono no e loaa mai na pomaikai apau loa ame na pono i hauoliia e na mokuaina elike me na mea maloko olaila ke lawelaweia nei ame na koikoina ua like me ko na mokuaina.
KUMU O KEIA KUKALA ANA.
O keia kukala ana ame keia hoolala ana ua ano e no, - i ano e iloko o na moolelo kaukanawai.
O ke kumu o keia hana ana penei no ka mea eia ke ku mai nei imua o Hawaii he kulana ano hou a ane pilikia no – he ano e maloko o ka moolelo.
A o keia kulana ao e a kupilikii ua ulu mai mailoko ae o keia mau hoike malalo nei:
UA HOOHUIIA AKU O HAWAII ME KEKAHI AUPUNI NUI A AOLE I KUAIIA A I OLE LAWEPIOIA.
1. Iwaena o na lawe aina ana o na Mokuaina Huipuia o Amerika koe o Texas i komo mai iloko o ka pohai o na mokuaina o ia wale no kai komo mai elike me ke komo ana aku o keia mau mokupuni ua komo aku o Hawaii a lilo i hapa no keia pohai o na mokuaina ma kona manao iho ame kona aelike ana ma ke ano he aupuni kuokoa e paa ana i ke kuleana mana i like me ko Amerika Huipuia.
O na hpphui aina ana no na aina i komo aku ma ke kuai a i ole ma ke lawepio ia mai a mamuli o keia o ia mau aina i komo aku ua komo aku ma ke ano he waiwaipaa a i ole he “waiwai noho onaia” o Amerika Huipuia a e hoohanaia aku elike me ke kulana o ka “waiwaipaa” me na kaupalena ole maluna o ko lakou hoohanaia ana e ke Aupuni Federala koe wale no ma ke ano kanaka.
UA LOAA IA HAWAII NA PONO HIKI OLE KE LAWEIA AKU NO KA MALAMAIA I AELIKE IA A I HOOPAAIA MAI E AMERIKA HUIPUIA.
2. A mamuli o keia mau mea i ikeia ame na hoakaka o ka aelike hoohui aina aole loa o Hawaii he “waiwaipaa” a i ole he “waiwai-pili-kino” no ka pohai mokuana o Amerika Huipuia a mamuli o ia ua loaa mai he mau kuleana aelike kaulike a pilikino no ka malamaia mai a o ia mau mea ua hoopaaia mai me ka oiaio maikai e Amerika Huipuia.
UA HOOLEIA KO HAWAII MAU PONO A I OLE UA NANA OLE IA MAI.
Oiai nae me ka nana ole ia mai o keia mau mea mamua ae a ua koiia mai o Hawaii e ka Ahaolelonui ame ka Mana Hooko e hooko a e kokua i na koi apau e auamo i na ko’iko’i ame na hana Huipuia” i like me na mea i hookauia aku maluna o na mokui kulike me kona kulana ma ke ano he “hapa pilipaa no Amerika aina like ole o na pono o Hawaii elike me ia i hoikeia mamua ae me he mea e pii mahuahua ae ana ame ka nui ae o ka hooleia mai a i ole ike ole ia e ka Ahaolelonui ame kekahi o na keena Mana Hooko o ke Aupuni Federala me ka poino ame kona poho.
A i loaa ai na haawina o keia hooleia a i ole ike ole ia o ia no kokua dala ana i na mokuaina apau no ka hoonaauao ana na alanui maikai na hoaie i na mahiai na kokua i na wahine hanau ame na mea e ae a o keia mau pomaikai ua hooleia mai ia Hawaii mamuli o ka hoole kino a i ole ma na huaolelo o ia mau kanawai.
A me keia mau mea ua paku’i pu ia mai no ka hooleia mai o Hawaii aole e komo aku iloko o keia mau bila haawina ma ke ano ua hookomoia aku o Hawaii maloko o ka papa ma ke ano o ia kekahi “Waiwai pili kino mawaho” o Amerika Huipuia a ua hanaia mai ma na ninau pili oihana me he mea la o ia i’o no kekahi o ia mea.
KA POINO E LILO KEIA MAU HANA I MEA ANA.
A mamuli o keia mau hana e hoonele ana ia Hawaii mai keia mau mea i koikeia ae la ma ke ano ikaika ame na ku-e ana apau ia Hawaii ka pilikia a e ahewaia mai ana no ka “hoopalaleha” a me he mea la ua ae aku a ua hoopauia kona mau pono.
KUKALA ANA MA KA AOAO O KE TERITORE O HAWAII.
No ia mea e hanaia nei keia kukala ana i mea e hooia aku a e hookomo aku maloko o na moolelo na koi a ke Teritore o Hawaii i kona kulana iloko o ka pohai o na Mokuaina o Amerika a i kona mau pono malalo a e ulu ae ana mailoko mai o keia mau mea i hoikeia ae la ma ke ano ikaika ame na ku-e ana apau oia hoi ma o kekahi Kanawai i hooholoia e kona Ahaolelo ame ke aponoia e kona Kiaaina.
KA LIKE OLE O KE KULANA MAWAENA O HAWAII AME NA MOKUAINA LIKE OLE.
Ua ike a ua maopopo i keia Ahaolelo na kumu ame ke ano o ke like ole mawaena o ke kulana o Hawaii ame ke kulana o na Mokuaina like ole elike me keia malalo iho:
(2) O ke Teritore o Hawaii aole ona koho i ka Peresidena a i ole i ka Hope-Peresidena paha;
(3) O ke Teritore o Hawaii ke hoomaopopoia mai nei kona mau pono mamuli o kekahi Elele koho ole iloko o ka Ahaolelonui ma kahi o na Senatoa ame Lunamakaainana.
(4) O ke Teritore o Hawaii ke hoohanaia nei malalo o kekahi Kumukanawai ( ke Kanawai Okona ) i hanaia e ka Ahaolelonui.
(5) O na kanawai i hanaia e ka Ahaolelo ua hiki e hoopauia a i ole hooloiia e ka Ahaolelonui. ( Iloko o 23 makahiki mai ke kukuluia ana o ke Teritore o Hawaii, aole keia mana i hookoia mai e ka Ahaolelonui. )
Mawaho ae o na mea i hoikeia maluna ae eia ma keia ke koiia aku nei o ke kulana o ke Teritore o Hawaii ua kulike me ko na Mokuaina like ole.
Mamuli o keia ke koi aku nei ke Teritore o Hawaii ua hiki a he mea pono ua hiki e komo pu aku iloko o na pomaikai o na kanawai laulaha a i oi aku na kanawai haawina dala ame ka haawina dala ame ka haawiia ana mai o na kanawai kokua e haawiia ana mai o na kanawai kokua e haawiia mai na haawina i haawiia i na mokuaina apau.
PAUKU 2. Kahua o ke Koi. O na koi a Hawaii i hoikeia maloko nei ua hookahuaaia maluna o keia mau mea malalo iho nei:
(a) O ka mooleloo o ka hoohui aina ana; na kukai hooponopono ana ame ka hoolala ana e pili ana ia mea; na kukala ana a na Lunanui Amerika e lawelawe ana ia mau kukai olelo ana oiai e nee ana imua na hana no ia mea a o ia hoi kekahi o na hoike o ia mea a e hoike mai ana i ka manao o na aoao a elua.
(b) Na aelike kuikahi ame na kanawai e pili ana i ka hoohuiia ana o Hawaii.
(c) Ka unuhi ame ke kukulumanao ana i hookauia aku maluna o ke kuikahi hoohui aina ame na kanawai e hoike ana ia mea e pili ana i ke kulana ame na pono o Hawaii ma ke ano he hapa no ka pohai o na Mokuaina o Amerika Huipuia i hanaia e na lunanui mana hooko o Amerika i kulike me ko lakou mau kulana pili oihana.
(d) Na kanawai o ka Ahaolelonui e kukulu ana ia Hawaii iloko o kekahi Teritore no Amerika Huipuia ame na kanawai mahope mai e wehewehe ana i na kuleana ame ke ano o Hawaii iloko o ka pohai o ka Mokuaina o Amerika Huipuia.
(e) Na olelo hooholo a ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia e pili ana i ke kulana o Hawaii iloko o ka pohai o na Mokuaina o Amerika Huipuia.
NA HOIKE E HOOIA ANA NO KE KAKOO ANA I KA HAWAII MAU KOI.
O keia malalo iho nei ka helupapa ana i na kumu hooia e hoike ana no ke kakoo aku o na koi a ke Teritore o Hawaii i hoikeia maloko nei:
KE KUIKAHI HOOHUI AINA O 1854.
O ka hoohui aina o Hawaii ua noonoo mua ia mawaena o na aupuni o Hawaii ame ko Amerika Huipuia iloko o 1853-4.
I kela manawa o Peresidena Pierce o Amerika Huipuia i kauoha aku ai i ke Kakauolelo Aupuni Marcy e komisina aku ia D.L. Gregg i lunawahaolelo no Amerika Huipuia ma Hawaii a e kuka’i olelo me Kamehameha III Moi o Hawaii no ka hoohui ana ia Hawaii me Amerika Huipuia.
Ua hooholoia ke kuikahi maluna o ke kahua e komo aku o Hawaii iloko o ka pohai o na Mokuaina o Amerika Huipuia ma ke ano he Mokuaina, “e hauoli ana ma ke kulana like o kekahi mana kuloko elike me na Mokuaina e ae a e aeia aku e komo mai pela… me na pono apau aelike ame na hookuuia ana elike me kekahi mokuaina me ke kulike me na mokuaina e aku o ka pohai o na Mokuaina o Amerika Huipuia.”
( E nana i na moolelo o Amerika Huipuia ma ke Keena Aupuni ame Downes v. Bidwell, 182 Hoike a ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia, 244 ma 305.)
KA HOIKE A KE KOMISINA GREGG O AMERIKA HUIPUIA.
Ua hoike aku o Komisina Gregg i ke Keena Aupuni o Amerika Huipuia e ae ana ia Hawaii no ka hoohui aina ana aole maluna o kekahi kahua koe wale no a he mokuaina paha.
Ua olelo hou aku oia:
“Ua makemake na mana o Hawaii e launa hoaloha maikai me Amerika Huipuia a ke nana mai nei imua i ka manawa e komo mai ai ko lakou aupuni a e lilo i hapa pili paa no ka repubalika nui o Amerika Akau.:
( E nana i na moolelo o ke Keena Aupuni o Amerika. )
O ka manawa mua loa keia maloko o ka moolelo hoohui aina o Hawaii i hoopukaia ai kela mau huaolelo e lilo o Hawaii i “hapa pili paa” me Amerika Huipuia.
Ua aponoia ke kuikahi e ka Moi a ua pau na hana ma ko Hawaii aoao e kali wale ana no i ka pulima o ka Moi a ua hoopauia keia mau hana mamuli o kona make hikiwawe ana a pau ka noonooia ana o keia kumuhana no ia manawa.
( E nana i na moolelo o Amerika ame na Keena Aupuni o Hawaii ame na Hoike o ka Aha Kiekie o Amerika i hoikeia luna ae. )
Ke kono ikaika aku nei ma keia ka nana pono ana iho i keia mea o ia hoi mai keia manawa mai ma na kulana apau a maloko o na palapala pili oihana apau e noonooia ana ke kumuhana o ka hoohui aina o Hawaii o ke kahua o ka pohaku kihi o ko Hawaii kulana o ia ke hoohuiia o Hawaii “ma ke ano he hapa pilipaa no na Mokuaina o Amerika Huipuia,” a i ole o na huaolelo like me ia. Aole he paewa ana ae mai keia kahua ae.
KA HOIKE A KE KAKAUOLELO AUPUNI MARCY.
Maloko o kekahi palapala ia Komisina Gregg, no ka mea e pili ana me ke kuikahi i manaoia o 1854, ua olelo ae o Kakauolelo Marcy:
“E lilo no i kumuhana na Amerika e hooko ai ina e aahuia ana me ka mana hoomalu i kela aupuni (Hawaii), e hooholomua i kona ulu ana ame na pomaikai. O keia hooia ana ua lawa i ka hooia ana aku i na kanaka o ko lakou mau pono ame na mana e kakooia ana a e malamaia ana e keia aupuni.”
‘E nana i na moolelo o ke Keena Aupuni o Amerika. )
( O ka mua keia o kekahi mau helu oihana e hoike aku ana ame na hoopaa o ka manao maikai o Amerika Huipuia e “kokua a e malama i na pono ame na oihana” a na kanaka o Hawaii. E nana i na hoike malalo nei a ke Kakauolelo o ke Aupuni Foster, Peresidena McKinley ame Peresidena Dole. )
IV.
KUKALA E PILI ANA I KA HOOHUI AINA MALOKO O KE KUMUKANAWAI O KE AUPUNI KUIKAWA O HAWAII.
I ka hookahuliia ana o ke aupuni Moi o Hawaii Ianuari 17, 1893 ua hookomoia na kahua o ke aupuni hou iloko o kekahi kuahaua a o ia no ke kumukanawai o ke aupuni hou.
Ua hoopuka mai keia kuahaua i ka hoopauia ana o ke aupuni Moi ame ke kukuluia ana o ke Aupuni Kuikawa…. “e ku ahiki i ka pau ana o na kukai ana maluna o na kahua o ka hui ana me Amerika Huipuia ame ka aelike maluna o ia mea.”
( E nana maloko o na Palapala kahiko o Hawaii ame ke keena Aupuni o Amerika Huipuia. )
NA A’O A PERESIDENA DOLE I KE KOMISINA HOOHUI AINA.
Na Peresidena Sanford B. Dole o ke Aupuni Kuikawa o Hawaii, mahope iho o ka hookahuliia ana o ke Aupuni Moi, Ianuari 1893, i hoouna aku i mau komisina i Wakinakona me no a’o e hana i kuikahi me ke Aupuni o Amerika Huipuia, “mamuli o na kumu o ia hana ana e loaa piha a pau pono ka huipu ana iloko o ka pohai o na Makuaina o Amerika Huipuia ke ku kalaiaina ana e ia ame Amerika Huipuia ame na Paemoku o Hawaii.”
( E nana i na Palapala kahiko o Hawaii me ke Keena Aupuni o Amerika Huipuia. )
VI.
HOIKE A JOHN W. FOSTER, KAKAUOLELO AUPUNI MALALO O PERESIDENA HARRISON.
I ka hoea ana aku o na Komisina ma Wakinekona ua apono mai o Peresidena Harrison i ke kahua o ka hoohui aina a ua hookohu aku ia John W. Foster ke Kakauolelo Aupuni e lawelawe ma ka aoao o Amerika Huipuia no ka noonoo ana i kekahi kuikahi.
Ua koi aku na Komisina Hawaii e aeia e komo aku iloko o ka pohai o na Mokuaina o Amerika Huipuia ma ke ano Mokuaina.
Ua pane mai o Mr. Foster o ke ano maoli o ke aupuni i makemakeia e lilo ana i hana nui e hiki ole ai e pau koke; o ka “hookomo ana aku ia Hawaii iloko o ka pohai o na Mokuaina Huipuia o Amerika” o ia ka mea nui hookahi: aole oia i ku-e i ka mokuaina; aka o ka hana ana i kuikahi e hoomaopopo ana i kei mea e lilo ana i mea hoopaapaaia a e ulohi ana: ma o ke noi ana e hoohui aina me Hawaii e hoike aku ana o Hawaii i kona hilinai ia Amerika Huipuia a ua hiki e hooiaia mai ina e hoohuiia ana e hookoia ana ia hilinai ana.
Ia manawa ua waiho mai o Mr. Foster o ke kuikahi e hoomaopopo no no ka hoohuiia ana o Hawaii ma ke ano Teritore no Amerika Huipuia.
Ua aeia aku keia koi e na Komisina Hawaii a ua hana mai i ke koi ma ke kakau no ka “piha a pau pono ma ke ano kalaiaina iloko o ka pohai o na Mokuaina Amerika” o Hawaii me Amerika Huipuia ma ke ano “he Teritore no Amerika Huipuia ma ke ano he hapa pilipaaloa no ia aupuni.”
WEHEWEHE A KA BUKE WEHEWEHE OLOLO NO KA HUAOLELO “PILIPAA.”
Ua ae aku na Komisina Hawaii me ke kanalua no keia hoololo aka mahope o ka nana pono ana i ka manao o ka huaolelo “pilipaa” maloko o ka buke wehewehe olelo a ua loaa aku keia:
“Pilipaa…. e pili ana i kekahi mea holookoa i huiia mamuli o na hapa elike paha me (elike m eke kino kanaka o ke poo kino ame na lala) a i ole o na mahele o na mea holookoa.”
Ua hoikeia mai na haawina:
“ O na hapa o ka mea pilipaa o ia no ka loaa ana o ka mea holookoa a ia nui ae ia mea.”
“ No ka mea hookahi e pili ana i kekahi hapa no kekahi mea holookoa a aole he mea pili wale aku no ia mea.”
“ O na mokuaina o na Aupuni Tukonika iloko o Beritania he mau mea pili aku malalo i kinohi o ka Moi Senatona komohana alaila he mau hapa pilipaa mai no ke aupuni.”
VII.
Ke KUIKAHI HOOHUI AINA A HARRISON O 1893.
Ia manawa ua pau ka hanaia ana o ke kuikahi i like ke kulana me ka mea i waihoia mi e ke Kkauolelo Foster o ia hoi: Ua hoohuiia mai o Hawaii “ma ke ano he hapa pilipaa no Amerika Huipuia,” a me keia kulana ua hoounaia ku ke kuikahi e Peresidena Harrison i ke Senate no ke aponoia mai.
Aole he mea i hanaia no keia kuikahi mamua o ka pau ana o ko Peresidena Harrison kau a ua komo mai o Peresidena Cleavland iloko o keia kulana i Maraki 4, 1893 ua hoihoi hou ia mai ke Kuikahi mai ke Senate mai a aole he noonoo hou ia ana aku no keia mea.
VIII.
KUMUKANAWAI O KA REPUBALIKA O HAWAII UA HOOMAOPOPO NO KA HOOHUI AINA.
Oiai ua hoole o Peresidena Cleveland aole e noonoo i ka hoohui aina ua hoomaka aku ke Aupuni Kuikawa o Hawaii e hoololi iaia iho iloko o ka Repubalika o Hawaii a i Iulai 4, 1894 ua hooholo i ke kumukanawai i hooholoia e ka ahaelele kumukanawai.
O ka Mokuna 33 o keia kumukanawai ua hoomaopopo mai no ka hana ana i “kekahi kukahi kalaiaina a i ole pohai kalepa paha mawaena o ka Repubalika o Hawaii ame Amerika Huipuia koe nae a hooholoia e ke Senate” – o ke Senate i oleloia maanei o ia no ko Hawaii.
( O ka hoakaka maloko o ke kumukanawai e pili ana i ka “pohai kalepa” e hoomaopopo ana no ke kuikahi o ia ano ina e haule ana ka “pohai kalaiana” – e ku-e na ka mana hooko ma Wakinekona ia manawa i ka mea hope. Aole he hana i lawelaweia no ka nana ana aku i kuikahi “pohai kalepa..” )
IX.
I ka pii ana ae o William McKinley i ke kulana Peresidena o Amerika Huipuia ua kauoha hou ia i komisina hoohui aina hou i Wakinekona e ka Repubalika o Hawaii.
Ua apono o Keresidena McKinley i ke kahua o ka hoohui aina a ua koho aku ia Kakauolelo Aupuni John Sherman e hana ma ka aoao o Amerika Huipuia no ka hana ana ia kaulike. Ua lawelawe o Kakauolelo i pau John W. Foster ma ke ano he hoa kuka no Amerika Huipuia.
Ua koi aku na Komisina Hawaii e hoikeia mai na kahua ame na kumu hoohui aina maloko o ke kuikahi a Harrison o ia hoi: E hoohuiia aku lakou me Amerika Huiouia “ma ke ano he hapa pilipaa nona.”
Ua hookoia mai keia koi a o na olelo mua o ke kuikahi e olelo ana ua hoike aku ka Repubalika o Hawaii i ka makemake “e hoohuiia kela mau Paemoku iloko o na Mokuaina o Amerika Huipuia ma ke ano he hapa pilipaa nona.”
Me keia hopena” ua hookoia ke kuikahi.
O ka Pauku 1 o ke kuikahi ke hoomaopopo mai nei o ka… “Repubalika o Hawaii ma keia ke hoohuiia nei me na Mokuaina Huipuia o Amerika malalo o ka inoa o ke Teritore o Hawaii.”
X.
Maloko o kekahi leka na John Sherman, Kakauolelo o ke Aupuni e hoouna ana i ke kuikahi i ke kakauinoa ana e na lala nana i hana ke kuikahi ia Peresidena McKinley ua olelo oia aole he kupono o na kahua hoohui e ae:
“Nolaila ke koe nei ka hoohuiia ana o na mokupuni ame ko lakou laweia ana apau iloko o na hana kalaiaina o Amerika Huipuia ma ke ano o ia wale no ke alanui e lawa pono ai na kumu apau ame ka paa mau loa ana ame ka pomaikai like.”
XI.
HOIKE A PERESIDENA McKINLEY I KA HOOUNAIA ANA I KE SENATE O AMERIKA HUIPUIA O KE HUIKAHI E HOOHUI ANA IA HAWAII.
Maloko o kana leka e hoouna ana i ka Senare ua olelo ae o Peresidena McKinley:
“ O ka hoohuiia ana o na Mokupuni Hawaii iloko o ke kino kalaiaina o Amerika Huipuia he mea kupono a he mea e hoopau pono ana o ka nee ana o ke au o ka manawa mai kekahi manawa kinohi loa iloko o ko kakou moolelo ua hoopaa i ke kuai pu ana a ua hoike mai i ka pili o Amerika Huipuia me ka Paemoku Hawaii – o na kumukanawai ame na hana pili mana hooko he mau mea liilii wale no ia no ka hoohui ana a ua waihoia aku i ka naauao o ka Ahaolelonui a aole e hiki ia’u ke kanalua i ka pau ana o na hana kuikahi o keiaa mana e loaa ana no na mea me ka pololei a o ka hana ma ka aoao o ka ahaolelo lahui ma keia mea ua hanaia me ka pau pono me ka haawi ana aku i ka mea oi aku no na oihana ano nui o keia panalaau kuwaho waiwai nui ame ka pono o kona mau makaainana.”
XII.
KA HOOHOLOIA ANA O KE KUIKAHI A McKINLEY E KE SENATE HAWAII.
I kulike ai me ke kumukanawai o ka Repubalika o Hawaii o ke kuikahi a McKinley ua hooholoia ia manawa e ke Senate o Hawii a o ka hui ana aku o Hawaii me Amerika Huipuia e hoomaopopo ana no ia elike me ka hiki ia Hawaii e loaa ia mea.
O ke kuikahi me kona kino a pau pono ua hookomoia iloko o ka olelo hooholo e hooholo ana ia mea.
( Ua hiki mai ka hopena o kona hooholia ana aole mamuli o ka hooholoia ana o ke kuikahi e ke Senate o Amerika Huipuia aka mamuli o ka Olelo Hooholo Hui a ka Ahaolelonui. )
O ke kakuia ana o ke kuikahi ame ka noonooia ana e ke Senate o Hawaii he mea ano nui ae iloko o keia mea e nooooia nei; no ka mea ke hoike mai nei ke kuikahi ua hanaia “ma ka hopena e hoohuiia mai kela mau Mokupuni iloko o Amerika Huipuia ma ke ano he hapa pilipaa nona,” a o ka hooholoia ana o ia kuikahi e ki Senate Hawaii ua hoikeia maloko o ka Olelo Hooholo Hui hoohui aina ma ke ano he komo ana aku ma ka aoao
( E nana ma ka aoao 4. )