Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 22, 31 May 1923 — KA NINIU AI KA NINAU NANA E HOONAWALIWALI NEI I KE KULANA O HAWAII. [ARTICLE]

KA NINIU AI KA NINAU NANA E HOONAWALIWALI NEI I KE KULANA O HAWAII.

Aole e lilo o Hawaii nei i mea makahehiia e na aupuni nui o ke ao nei, ina aole kona ku kokoke ana aku ia Amerika Huipuia. MamuJi o ko kakou ku ana he 2100 mile mai Amerika mai, ua lilo iho la kakou i mea makahehiia, ahiki mai la ka la i lilo ai kakou maialo 0 ka malu o Amerika Huipuia. No ke aha la kakou i laweia ait Aole no kekahi ninau e ae, hookahi wale no, ua makemakeia o Ha\vaii npi i mea hoopakele aku ia Amenka Huipuia i ka manawa o ke kaua. A i keia la, ua lilo iho la kakou. Aol«s no hoi i ke au ia lana o kakou, aka, i ke au kahiko loa mai no o Hawaii nei, o ia hoimahope mai o ko kakou loaa mua ana ia Kapena Kuke. I ka makaliiki 1794, ua ikeia keia kulana o kakou, a mai ia makahiki mai ka iini nui ana o Amerika e lilo kakou malalo ona, ahiki wale i ka hookoia ana o keia iini, he 104 makahiki mahope mai. Ua kukuluia ma Oahu nei he mau papu. I keia la, ua loaa he awa ku moku nui ma Ewa, a ua paa he alahuki moku nui malaila, no ka niakeninkeia e loaa kekahi wahi e hanaia ai na mokukaua i poino a 1 makeinakeia paha e hoomaemae ia lalo. He mau miliona elala i hooliloia no keia mau hana. a he mau miliona hou aku no hoi, mamua o ka pau ana o ua liana no ka paleknna o Amerika Huipuia. Mahope o ka paa ana o keia mau papu, ame ka JaWa ana o kona mau kulaua hoopakele i ka aina Makua ia Amerika, aia he hooleahi mea pilikia nui o Hawaii nei i koe, o ia no ka hiki ole ana e hooulu i ka ai e lawa ai na kanaka koa, ame na makaainana e noho ana ma Hawaii nei. Ua olelo iho kekahi Kenerala nui o keia aina, iua e ha'o ka holo ana mai o na moku mai Amerika mai, no ekolu pule ua nele o Ilawaii i ka meaai ole. A i ko leakou huli ana aku e noonoo i keia ninau, e ike ana kakou o ka nawaliwali nui hookahi | keia e hiki ole ke alo I keia la ke laweia mai nei na meaai lilee ole mai Amerika mai ame na aina | e ae, no ka lawa o na, koa ame na i makaainana e ola nei ma lieia mau Mokupuni. A ina io no e komo ana 0 Amerika iloko o kekahi kaiia j me kekalii aupuni nui, e lilo io ana |no leoia hiki ole ana ia HawaU e [hooulu .iai no kona poe makaainana [ iho. Na keia ninau i hoolilo i keia mnu ln, i mea e nuno nuiia nei e na kanaka leaua o koia aina. Aka, i keia la aolo i loaa aleu ka nui o na kanaka i ko au o ko kakou mau kupuna. Ta manawa, u.i liiki paha e heluia na kanaka o Hawaii nei ma kahi o na liancri tausani, a aole no e hala loa ko oukou mea-kakau mawaho o ka pololoi ke olelo iho kakou ua hoea aku ka nui o na kanaka o Hawaii nei i ka 400,000. Aka, iloko o keiu nui o na kanaka, ame ka uuku o na mea e hiki ana e hoouluia o na kanaka o ia mau la, o ia hoi; aole 1 ikeia ka pipi, ldi hipa, ke kao ame kekahi mau >nea io iho, a e laa no hoi na mauu; o ka moa wale no ka manu ia mau la; aole ka palahu, ke kaka, ame keleahi mau io manu o iho, aka, ua lawa nae keia lieluna kanaka nui i ka i'a, o ke kalo, ka uala, ka ulu, ka maia, ka uhi, am; kekahi mau mea iho no hoi i kanuiaina ia lakou. ia mau la. Ua lawa nae ua kanaka Hawaii i na mea|ii, a mamuli o ka maikai o keia mau ai, ame ka lawa kupono, pela i pii ae ai leeia lahui, a ku mai ma ka papa kiekie o na kanaka kino maikai, nunui, loloa, a biwahiwa o ko lakou mau oiwi kino. I keia.la a kakou e huli ae ai a nana, e ike ana kakou he momona io no ka lepo o Hawaii nei. Aka, aole na kanaka lawelawe mahiai o Hawaii nei, i haawi i ko lakou ikaika ma ka hooulu ana i na meaai, aka, ua komo nui aku ma na mea e hoonui mai ana i na dala. A ke ike nei kakou, o ke ko i hoouluia e ko kakou mau kupuna ma ke ano he mea hoonoono puu mai, aole ma ke ano he ai, o ia ka mea e imi dala ia nei i keia la. Mahope mai nei ua komo hou aku nei na kanaka imi dala o Jlawaii nei i ke kanu halakahiki, a ma ka nana aku i kein mau la e nee nei. ke hele mai nei ka oihana halakahiki e oi aku mamua o ke ko. Mamuli o keia komo ana o na kanaka mahiai o Hawaii nei iloko 0 na oiliana mawaho ae o na meaai, ua nele mai o Hawaii nei i na meaai nona iho, a o ia hemahema, ke ikeia aku nei he mea e koli houia mai ana paha o Hawaii nei e komo aku iloko o kekahi hooponopono kalaiaina ana. Aole he ninau o ka ulu o na mea ai ma Hawaii nei. I ke au e hu ana ke gula ma Kaleponi ae nei, ua hoolawa aku o Hawaii nei i kela aina 1 na ai like ole, o ia hoi ka palaoa ame ka nala kahiki, ame kekahi mau meaai e iho elike me ka puaa ame ka pipi.

Nolaila, o keia ikeia ana mai la o ka hiki ana e ulu maikai ka huilea ma Molokai, a malaila no i £Skanuia ai keia mea i kela mau makahiki e hoolawaia ana o Kaleponi me na meaai mai Hawaii nei i hui pu ia mai me Makawao ame kekahi mau wahi o'Kohala, na keia kumu paha auanei e koi hou mai i ke aupuni 0 Amerika, e lawe ae i keia aupuni Teritore o kakou, a haawiia mai he aupuni hoomalu-koa, ma ke ano Komisina, no ka mea, o ka ninau ai kekahi ninau e hoopilikia mai ana ia Hawaii nei ma keia mua aku. Aole he ninau ana o ka hiki e hoouluia na huika ame ke kulina ame ka uala, na meaai koikoi maluna o ka papakuhikuhi o na ai a na koa, ma Hawaii no\. A ina e mau ana ke knnuia aaa o ke ko ame ka halakahiki wale no, ho mau mea aole e hanai mai ana i na kanaka 1 ka manawa kaua, e hoihoi ia aku ana paha o Hawaii nei. malalo o ke aupuni Komisina. Ke hoike mai nei keia ninau ai, i kekahi ntoa e noonoo oleia mai nei paha e kekahi poe kalaiaina, aka ke hoike e mai nei i ko oukou meakakau, aU aku he ninau oi aku mamua o na ninau e ae o Hawaii nei, o ia no ka ninau ai. Jna aoJe na kanaka mahiai o Ilawaii nei e noonoo ana a e haawi niai i kekahi o na aina e kunuia nei i ke ko ame ka halakahiki no ka hoolawa ana i ka aina me ka ai, aia no ka la e hoea mai ana e koiia mai ai e Amerika, e huli aku o Ilawaii a e kanu i na meaai i lilo ole ai keia ninau i mea hoonawaliwali ai i keia kahua i laweia no ka hoopakele ana aku in Amcrika Huipuia. Ma ka ninau oihann koa, aole he ninau ano koikoi ae mumua o keia. īna oia ilio la ka oiaio, o ia hoi iloko o ekolu wale no pule a ua pau ka ai o nei, ke ku ole mai na moku, alaila, hookahi wale no a Hawaii nei e ha'na ai, o ia u" ke komo ana aku e hoao e mahi i na meaai i ikeia he mau mea e hiki ana e hoouluia ma Hawaii nei. Auhea iho la ka ikaika o ke kanaka koa, ina aole e loaā ana kana ai? Auhea iho la ka ikaika o ia aupuni nui, ina aole he ai? A o ia. mau ninau e hiki ana e ku inai a hoopilikia mai i ka ninau kalaiaina o Hawaii nei no keia mua aku. O ka hana īnua a na pualikoa »• hele nei i ke kaua, o ia no ka hoo lawa ana i na meaai na na koa. A loaa keia ninau, alaila o ka hali an o kein mau meaai me na koa ma na kahua kaua. O ka lua, o ka nui o ka lanakila ame ka poino 0 ua pualikoa e hele mai nei ma na kaua. A o keia no ka mea e ikeia aku ana no Hawaii nei. Ina e mau ana ke ku ana o Hawaii nei ma ke ano ho.pale no na kapakai o Amorika Huipuia, aole e lilo ana i pale ikaika ahiki ole ke kailiia, ina aole e hiki ana ia Hawaii nei ke hooulu 1 ai na na koa ame na makaainana. No ke kumu o lilo ana i hana nui ka lawe ana mai i ka ai aole wale no na na koa, aka, na na makaainana pu pau i ka make. Ua ikemaka Jtakou i ka nui o na uala e laweia mai nei i Honolulu nei ma na moku e komo mai nei. He mau ukana lawe oie ia mai keia, ! ina e loaa aua ka ulu o koia mea i keia mau la. Pela no ka palaoa. ame na meaai e ae, Aka, i na la i hala aku la, aole no i mamao loa, ua hiki loa e lioouluia keia ai ma Hawaii nei, a aole no paha he mokupuni i hiki, ole e ulu keia inea. 0 keia kekahi ai makemake nui ia e na koa, mawaho ae o ka palaoa. A o keia mau meaai e laweia niai uei, na na makaainana ka oi aku Eia ka laiki ke hookomo nni ia mai nei. O keia paha kekahi meaai ikaika loa ma ka aoao o na maka ainana. a ke hoomnka mai nei na koa e ai i keia ai no ka mea o kekahi ia o na hana maloko o na pualikoa, o ka ai o na kanaka koi 1 na mea e hiki ai e loaa. Aka, he mau makahiki walo no i hala aku, ua ike kakou i ka nui o ke kanuia ana o keia niea ma Hawaii nei. Aka, mamuli o lea pau o na Pake i ka haalele i keia oihana, ame ka oi ana aku o ke emi o ka laiki mai Amerika mai, ua haalele na kan'aka i ke kanu ana i keia la. Aka, aia aku no he la e koi hou ia mai ana o Hawaii nei e kanu i ka laiki.