Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 23, 7 June 1923 — KA HELU KANAKA O HAWAII NEI. [ARTICLE]

KA HELU KANAKA O HAWAII NEI.

Mai ke komo ana mai o na lahui e iloko nei o Hawaii, mahope koke jiho o ke ku ana mai o Kapena Kuke, enri ana mai o na kanaka o Ha■waii nei, ahiki i ka manawa o KaV, ua hoea mai la na kanaka apau loa ma Hawaii nei i ka ieluna uuku loa i ka 160,000. O keia ka heluna o na kanaka apau loa. O na kanaka Hawaii ua emi loa mai malalo o ke 60,000. Aka, i keia mau la, ua lioikeia mai e keena helu kanaka o Hawaii nei, eia ka nui ma kahi o ka 290,000 i keia la. O na kanaka Hawaii ame jia kanaka he koko Hawaii maloko o ko lakou mau aa koko, ua hiki pku ike 41,000. O ia hoi o na koko piha, he 22,000 a oi iki a o na koko kapa e 18,000 a oi iki. 2?a na kanaka Hawaii, eia kakou lie'hoomaka nei e imi aku i na ala>«iui e hiki ai e hooulu hou ia. He iiana hiki wale no keia ina na ka--iiaka-Hawaii e manao nui ana i ka hou ana i keia niau aina &loha me na kanaka nona mai keia jnau aina. Aole ko kakou pilikia jna ka hanau keiki ole, aole loa. Ke mau nei no ka hanau nui ana o makuahine Hawaii. Ina paha - *ole pela, ina la ua loaa ka pilikia . )iiki ole .ia kakou ke alo ae, aka, o -ka mea oiaiō nae, eia no na makua- ' lnne Hairaii ke hanau nui nei i na Ak&ki. 3fā ka hoike a ka papa ola, -o na makaahine Hawaii ka oi aku *o ka hanau keiki ana. Aka, aia ko kakou pilikia ma ka malama ana $me ke ola ana o keia mau keikl. keia ua hiki ia kakou ke ike, 'inai, aia no he hoailona maikai ms ka aoao o na kanaka Hawaii, uo lta hooko ana i ka iini e laha hou ko kakoū lahuī. I keaa mau la o na ike lehulehu <tnakHts « ke kumuhanā hanai keiki «une ka. malama ana, aoV no e nele -ana ka loaa ana o kekahi alanui e hiki aku ai kakou e hoopakeleia jna keia kahua o ka hoonui ana ae © Ha Hawaii. O ka ninau mua, heaha na kumu b kela make opiopio ana o na keiki a kakouf Ma keia he nui no nu |.ane. O ka mua o ka heniahenia o ka malamaia ana. O keia palin ka pilikia oi loa aku, no ka mea, ina e hoohemahema ana na makuahine, aole paha he mea e pau ai keia ma'i. Ma ka hoohemahema, le nui na ano. O ka mea oi aku »ae paha iwaena o na Hawaii, o ia »o ka haawi ana i na keiki liilii na hai e malama. Aole he waiu oi j aku o ka maikai o ka hanai keiki ■ ana mamua o k» waiu ponoi o kona: makuahine. O ka mea ia a ke I Akua i hana mai ai no ke ola o kela keikL O ka hoomaka ana o ka ulu ana o Kela keiki iloko o ka ©pu o kona makuahine, e ai ana kona kino i na ai mai kn makua'iiine aku. A i ka hanau ana mai o kela keiki aoie e pono e okoa ae ka ai a kela keiki. no ka mea aole e maa ana kela keiki i na ai e ae, jio ka mea o ke kino o kona makuaV bine ka mea nana i hanai iaia. Aka, pole pela e hanaiia mai nei na keiki _• kela mau la iwaena o r.a Hawaii. * He haawina kuluma loa no hoi 'keia i n& Hawaii ka haawi ana •ea kai e hanai na keiki. Mai ka kahiko loa mai keia haawina k» mea ua piha ko kakou mau jß*olelo i keia mau haawina iwa*eam o ka noIMM O ko kakou mau ;>npima. Iwaenk o na"«lii, o» lilo lakou i poe makemake hanai ioiki, aole na lako» ponoi iho, aka .n* ko lakou mau kahu e hanai na "keiki a lakou i makemake ai e hoo'kama. Aole no hoi he mau alii kaulana o Hawaii nei, i hanai paka- ~ ia iho e ko lakou mau makua ponoi. O k» mea maamau. o ia no ka laweia e hai e hanai ai. Aole wale no keia ml» iwaena o na alii, aka, iwaena o na makaainana ka oi aku. Ia xnau nae > ua ka ana o na makna i ke ano o na ai e 'ola ai na keiki, a mamnli o keia -jke ua loaa ole he mau pilikia o ka hanai keiki ana. Ua lawa pu no hoi na kanaka o ia au me ina. laan e hiki ai e loaa ka ikaika ke -keiki, aole he mau ma'i ano »3iou i komo mai iloko o ka aina, aka, o na ma'i kamaaina no ia lakou, a ua kaukahi no hoi ka haawi laau a «« mamuli o keia ike a kamaaina--5a o na ma'i o ia mau la. A aole lio mau pilikia kekahi i loaa i na

hanai keiki ana o ia wau la. Aole no he mau ai paakiki o ka imi ana i hanaiia aku i keia mau keiki liilii o ia mau la. O kahi uala no ka ai niii, aka, ua ulu ae aae he mau kanaka nunui m&i keia nau keiki ae, mamuli mai o ka maikai o keia malamaia ana e na makuahine c ia mau la. Aka, i keia mau la nae o ka nui 0 ka naauao, ke ike aei kakou i ka loaa ole o kela oJa o ka wa kahiko. A i ko kakou huli ana aku e imi i keia maū pilikia, e loaa ana ia kakou he nui na kumu. A elike me ka 'u i hoike mua ae nei, o ka hemahema p ka malapia ana ka oi aku o ke kumu o ka pilikia. Aka, hc kumu hiki wale no nae ke lapaauia. Aole palia he makuahine oi aku 1 ke aloha i ke keiki elike me ka makuahine Hawaii. Aole paha o kc aloha ole ke kumu nui o kein hoohemahema ana. Aka, o keia nae ke kumu nui, no ka mea eia na kauka aupuni e n.oho ana ma na wahi Jike ole o keia mau mokupuni ke hooia mai nei, o keia ke kumu. I ko kakou imi pono ana aku, heaha na hana hoohemahema? 0 ka'u i hoike mua ae nei, o k.u .haawiia o keia mau keiki liilii loa 1 na makua okoa aku e hanaiia ai. Ae, ina o ia, ua maikai ole anei ka lakou malama ana! Ae, no ki mea aole i like ka hanaiia ana o ke keiki liilii ai waiu, me ka waiu p kona makuahine, ame ka waiū kini a i ole pipi paha. O ka waiu o ka makuahine ua hemo mai oia mai kahi maemae mai, a aole he mau mea e hoopoino ana i kela waiu. O ka waiu hoi mai ke kini mai e hooheheeia ana kela waiu me ka wai, a e malamaia ana iloko o kekahi kini. Ina ua maikai ole ka wai i loaa a i loko olaila i hooheheeia ai ka waiu, j e loaa nna no ka pilikia. Ina lioi j aole i maemae kela omole, ame ki| omo, aia no iloko olaila na poino i he nui wale. Ua olelo mai kekahi! kauka, ua ike maka oia i ka waiu i hanaiia i kekahi mau keilei liiUi loa, aole i maemae ka omole, a aole no hoi i maemae ke omo. Aole paha kakou c ike ana i ka manao o keia hoohemahema ana, ma ka mālama ana o na omole ame na omo, aka, eia ma keia walii e ume mau ia nei he mau haneri keiki Hawaii i ka make i kela ame keia makahiki. O keia ka hoike a na kauka aupuni o kakou. A aole ō hiki e manaoia he mau hana hoopunipuni keia, no ka mea aole he kahua o ia manao ana e hoopunipuni mai ia kakou. Ina o keia ka pilikia, aole paha 0 ia wale no, aka, o keia kekahi o na kumu oi aku, aoie anei hoi e hiki ana ia kakou e ola ae a e koi aku 1 na makuahine e haawi wale nei i na keiki i ka wa opiopio loa, e hanai no hoi a loaa na makahiki elua paha, alaila, haawi mai hoi ka hanaiT Aka, o ka mea oi aku ina ua makee kakou e ola kela mau keiki, o ka malpma no a nui kupono, alaila haawi i na ua makemakeia mai na hai e hanai. O na waiu pipi no kekahi kumu nui o ka pilikia, ina 8 makaala ole ia aoa ka hauai ana. 0 ka omole ame ke omo, ame ka ma'i o kela pipi kekahi mea nana e hoopoino nui nei na keiki e ai ana i kela waiu. I keia la ke imi ikaika mai nei ke aupuni i mea e maemae ai keia waiu A he nui na kahua o ka pilikia e ka waiu pipi. O ka mua o ka maemae ole o kahi e malamaia ana o na pipi waiu. Ma kekahi mau wahi, iloko »o o ka lepo kahi i liaku ai o keia mau pipi waiu, a me ia lepo no, a uwi ia iho la ua mau pipi nei. A o keia lepo kahi a keia mau pipi i moe ai, heaha ke ano o kela mau lepol Ua ike kakou o na lepo ma na wahi e noho ia ana e na pipi he pelapela loa; aka, nae o keia lopo no e kau ana i na omaka waiu o keia mau pipi me ka holoi ole ia, a ua uwiia mai la, a aole e nele ke komo o keia lepo iloko o ka waiu. O kekahi e kananaia ana, aka, o ka hapanui, aole he kananaia a pau pono keia lepo. O keia mau mea apau he mau mea wale no e hoopoino mai ana i kela waiu, a mamuli o keia, e loaa ana ka poino i na keiki liilii e ai aku ana i kela waiu. Na keia mau mea e hoopoino mai nei i ke ola o na keiki liiliL īna e hiki ana ia kakou e hoopau ap i keia mau pilikia e haiki ana no ke alanui e loaa ai keia make ana o na keiki liilii ai waiu. A ina

e hiki ana e pau keia make ana o Da keiki liilii e loaa hou ana ke ola o na keiki a kakou, a o ka pii mau aku no ia o ka heluna o na kanaka Hawaii. Aole home e hiki e kapaia he home. Aole e loaa ana ka hauoli ame ka noho like ana o kekahi mau mea maro ina aole keiki o ko alo. 0 ka lianau keiki ka laau nana e huki mai na manao kuee mawaena o na makua, a e hiki ana e pau wale kela mau manao ikaika. He oiaio no, he nui wale o na leeiki i leia. aku, ua uuku mai nae ia mamua o ka poe i ]oaa keiki ole.

Ina me keia ka hanau uui jjaau o na makuahine Hawaii, aia no he manaolana no ko kakou lahui no keia mua aku, aka, o ka laau lapaau o ia no lea hoopau ana i keia mau hoohemahema ana o ka malama keiki ana. A iua e liiki ana e loaa hou ka pti maiiuahua ana ae o ko kakou laliui, e hiki ana ia kakou e paa i ko kakou kulana no keia mua aku. A o kekalii alanui o ka loaa ana o keia pii mahuahua ana o ko kakou lahui, o ia no ka hoi ana ma na kuaaina a e lawelawe i na oihana mahiai ame hanai holoholona. Me keia nui ana mai o na kanaka like ole e komo mau mai nei iloko 0 Hawaii nei, e loaa ana he makeke no kau mau mea e hooulu ai. Ua pinepine ko'u hoikeike ana aku ia knkou, eia he mau miliona dala n Ilawaii uei e hoouna nei ma na aina e i lawa ai kakou i ka ai ame ka i'a. A o kekahi, aole no paha e pau loa ana, aka, o kekahi o keia mau miliona e lilo nei iwaho, e hiki loa ana e hookoeia ma Hawaii nei, ina kakou e komo nui aku ana e hooulu i keia mau mea. O ka io pipi ame ka io puaa ke hoounaia mai nei mai kahi e mai, he mau tausani paona o ka makahiki. E hiki ana e hooemiia mai keia mau paona me ka nui o na pomaikai ia Hawaii nei, ina e hiki ana e komo aku kekahi mau kanaka iloko o keia oihana. A i kou hanai ana ame kou hooulu ana i keia mau meaai, e loaa pu ana ia oe na mea maikai lon maiwnena ae o kau mau mea e hooulu ana, a o kau ai no hoi ia ame kau mau keiki. E loaa ana i kau mau keiki kela mau ea maikai, a e loaa ana na ai maikai loa. Mai kēia mau-mea mai elua, e hiki ana 1 ke kanaka ke ola maikai a e hooulu ana hoi i kona ohana me ka uuku loa o na hoolilo.

Ina e lilo ana ke Aupuni Teritore o Hawaii nei, a haawiia mai ho aupuni hou, o kekahi alanui keia e lilo io ai keia aupuni o kakou, o ia ka hiki ole ia Hawaii nei ke hanai iaia iho. A aole e hiki ana ia kakou ke hoahewa aku i ka manao ana o ke aupuni makua e hana pela, no ka mea, ua hewa io no o Hawaii i ka hooulu ole ana i na meaai, a na hoopau wale aku ia i kona mau eka momona no ka imi ana. i ke dala wal e no. Ma keia alanui, e loaa ana iu kakou he hoonui ana ae i ko kakou lahui, ame ka hoopomaikai pu ana mai ia kakou. Eia ke waiho wale mai nei he mau eka lehulehu wale, a he mau kula hele pipi, aka nae he mau aina momona no ke kanu ana i kekahi mau meaai no na kanaka o Hawaii nei. Aole e hala ana he mau makahiki pokole wiale no a e ike ana kakou i ka pii mahuahua ana ae o na kanaka ma Hawaii nei, a ehia ana la o ia heluna nui o na kanaka he mau kanaka Hawaii. He manaolana kou elike me ka pii ana ae o ka heluna o na kanaka ma Hawaii nei, pela mau ae ai ko kakou heluna lahui ana. O ke alanui wale no e hiki ai o ko kakou malama i na keiki e hanau mai ana mai na'puhaka mai 0 na makuahine Hawaii ame ka huli nui ana aku ma na hana mahiai ame hanai holoholona. +++ O keia hiki ana e hooulu i na mea like ole ma Kalamaula mamnli mai no ia o ka loaa o ka wai hoopulu 1 na meakanu. He mea hauoli ka ike ana iho, o keia mau aina i hoinoia, ke hoike mai nei o ia mau hoino ana, he mau hana aloha lahui ole. O ke kuhihewa, he mea kuhihewa no ke kanaka; aka, o ka hoino haalele loa ana i kekahi mea maikai, aole paha kakou e Hilei ana e olelo iho he kuhihewa keia mau hana hoino aina.