Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 24, 14 June 1923 — KEKAHI MAU KUMU NANA I HOONELE MAI I NA KANAKA HAWAII I KA IKE KALEPA AME HOOMAKAULII [ARTICLE]

KEKAHI MAU KUMU NANA I HOONELE MAI I NA KANAKA HAWAII I KA IKE KALEPA AME HOOMAKAULII

Ia kakou e huli ae ai a nana ma ko kakou noho lahpi ana, hookahi paha mea ike maopopo loa ia i keia mau la o ko kakou noho ana. O ia no ka nele o ka ike ana aku i na kanaka Hawaii e noho mai ana maluna o na oihana kalepa o Hawaii nei. A mamuli o keia nele ana, ua ulu mai na ninau, a ua hookuiia mal ko oukou meakakau i no keia nelo o na kanaka Hawaii i ke komo ana aku iloko o keia oi'nana ano nui. Ua ahona iki ae paha ko kakou lahui i na la i hala aku. Ke hoor maopopo nei au i ko'u mau la opiopio, no ka mea he maauaua ka hana a ko'u kupunakane, a ua ike aku i ko ano o kana lawolawe oihana aua. Ia mau . la, ua nui maoli no na kanaka Hawaii e lawelawe ana i keia mau oiliana, ua loaa na halekuai o kekahi poe, a mai ia manawa mai no paha ka malama ana o kela keonimana o ma Hawaii, Kailua, i leona halekuai, a ke lioomau nei no ahiki i keia la. La mau la, ua lehulehu no ria kanaka e nolio ona ana īnalnna o na halekuai, aka, o ka mea oi aku, o ia no ka paa mau ana i ka oihana maauaua, oiai o ke keehina mua no ia o ka malama ana i ka oihana kalepa? Hookahi no kumu, a oia ka'u e hooiuaikeike aku ana i k apoe lehulehu i keia mau kolamu. E ike mai kakou e na kanalea Hawaii, aole na kanaka Hawaii i kukulu i na oihana ano nui elike me ko keia la. Aole mau hale hana lole, kamaa, papale, kaa, ai, na pono mea hana, ame na mea like. A mamuli o keia nele i keia oihana, ke kumu o na hana kalepa, ua loaa 010 iho la ka ike kalepa i. na kanaka Hawaii, a mamuli o keia nele, ana, ua hiki ole kela ike e hoouluia e na, kanaka Hawaii.

O keia kiimu nele i keia mau hale oihana iwaena o na kahaka Hawaii, mamuli mai no ia o ke kuinu, aole he mau koi no ia mau mfca, oiai e hana* ana- no kela kanaka ame keia kanaka i keia mau moa nona iho. 0 ia hoi, ua lawa na kauaka Hawaii i ka ike a ua lawa i ka manawa e lawelawe ai keia mau mea apau, no lakou iho, ;ne ka,. manao ole aku na hai e hana mai. O ia hoi, na na kanaka

ao e haua nn zn:ilo nme na pa'u, na lole o na kane ame na wahine o ia mau la. I ka hele «na ma na aina aa ua lilo iho la ke kamaa i mea hoopakele mai i nā wawae, a ua hanaia na kānina,' No' na pa-pale,'o-na kaiiaka ohule wale no na kanaka nui ia mea o ka papale, no ka wela paha o ke poo i ka la, a ua hanaia no he mau papale no ke pale ana nkn i ka-Avelā o ka la. Na kaa hoi, aole i ikeia ia mau mea, oiai o ka auamo no ka mea maa o ia mau la, ma ka hali ana i na ukana. U'a loaa na mamaka, a ua maa mu na kanaka e hele ana ma na huakai loihi i ka auamo i ka lakou mau ukana. I ka manawa kaua, ua hookaawaleia na kanaka auamo ukana, na meaai, a me na mea kaua. He puali okoa ia i na la lenhiko, iloko o ia oihana o ka oihana kaua. O ka ai hoi, aole he mau hale hana meaai, elike me ko keia mau la, no lea mea e liana ana no kela ame keia oihana i ka lakou mau mea ai 'iho no. E kanu ana kela ohana ame leeia ohana i ka lakou mau meaai, ke kalo, ka uala, ka uhi, na ai nui oia mau la. No na pono mea hana hoi, o kahi laau palau no ka mea mahiai, a no keia kumu, ua hiki e loaa ka laau palau a kela aine keia kanaka mahiai nia na wahi like ole o Hawaii nei, a i kukulu halekuai ana aku lioi" ia' e aha, no keia mau mea hana? Mamuli o keia mau kumu e ike mai no kakou, aole io uo he mea ano nui, a kumu kupono paha o ka imi ana aku o na kanaka Hawaii i ka ike kalepa. No ka mea, aole he mau waiwai e kalepa aku ai. No ke kumu ua hoolawaia no kela ame keia oihana ma na mea apau e ko lakou ike iho no. O na malo ame na pa'u ua hanaia na Inau mamaki inai. A he mea ulu nui keia ia mau la ma na wahi like ole e kokoke mai ana i na mahinaai. Aka aia no he mau mea i kalepa-1 ia, a he mau mea helu wale no nae. ; 0 ia no na koi kalai ame na upena, a o ka v waa no hoi, aka, aole ona! lawe heleia, ua maopopo no na wahi e loaa ai na waa, o ia no na kahakalai ia mea. Ma Hilo, a ma na Kona, na wahi e loaa ai keia mea o ka waa, no ka mea, aia mauka o Olaa kahi ulu nui ia o na laau kupono i ka hana waa ana; a aia no hoi ma jia Kona, no ka mea o na aina e ae, ua mamao loa na laau koa, a na hiki ole e laweia mai ia man laau no ke kalai ana, aku i waa. He oiaio no, ua loaa

no kekahi mau waa .mai na laau pae mai, aka, he uuku loa na waa i hanaia mai ia mau laau mai, no ka mea he kakai]sahi no ka pae ana mai o na laau nunui maikai a, kupono no ka hana waa ana. O na koi kalai hoi, o ia paha ka mea paakiki loa. Ma ka mokupnni holookoa o Hawaii, ka mokupuni nui loa hoi o keia mau paemoku, aole paha i oi aku mamua o eha wahi ka o ka wa kahiko. Aia i ka luna o Maunakea, ka lua hui, a aia no hoi hookahi lua e pili la me ka lua pele ma Kau. O keia mau lua ka koi, na lua i ikemakaia e ko oukou meakakau, aka, o kekahi mau lua e aku, aole i ike maka, ua lohe wale mai no nae, aia he mau lua hou aku. Aole no i makemake nui loa ia na koi ia mau la, no ka mea, aole no he mau hana ano nui no ia mea he koi. Aka no ka poe makemake kalai wāa ame akua, o lakou na kanaka makemake koi. No ka mea o na akua kii oloko o na heiau ame na hale m\ia o lea wa kahiko, he mau wahi makemake nuiia ke kii akua. 0 ka po e kukulu hale o lakou ia poe makemake koi, no ke kalai ana i na laau kukulu hale. No ke kaka ana i na wahie kahu imu, ua makemakeia ke koi, aka, o na koi i kumumu no na koi oia hana. No leeia uuku loa o na wahi e loaa ai ke koi, a ua uuku pu no hoi na wahi e hookalaia ai keia mau koi, pela i lilo ai na koi i na la kahiko i mea maauaua ia e ko kakou mau kupuna. A mamuli o ka uuku o na wahi kalai koi, ua uuku pu na kanaka kalai, a i ole ka koi;. a mamuli o keia uuku, pela no i lilo ai i mea maauaua ia e na kanaka kakaikahi, a ua uuleu loa no hoi na kanaka e lāwelawe ana ia oihana. O na upena, he kakaikahi loa na upena maauaua ia, no ka mea, o na upena liilii, holoholo, kau ula, ame na mea like, ua hiki no ia e hanaia e na kanaka me ka nui ole o ka luln; aka, o na upena loloa, lau, a lawai'a malolo, kuu, ame na mea nunui, o ia na niea paaia e na konohiki, a o keia mau konohiki,

na na kanaka no e hana " mau uj)ena, a nolaila, aole he maauauaia, no ka mea o ka poe na lakou e'hoohanaia mau upena, rta lako no. Mamuli o keia nele i na mea ka le|>a,-pela ,ifio la i iko ole ai na kanaka Hawaii ia oihana', a mamuli o keia nele ana ia ike, ua loaa ole ka mea oi aku keia noho nna, o ia no ka noho paonioni ana o na leanaka ma na mea okoa ae.- O ka noho paonioni ana, o ia no ka makemake ana.o na kanaka e loaa na mea e ola ai nie ka maalahi; me ka uuleu loa o ka hana; me ka loaa ana o ka waiwai, o ia hoi na <lala ka mea e ohiia ana ma keia mea o ke kalepa. —:— .