Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 24, 14 June 1923 — Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana. He Moolelo Kahiko no ka Huli Koolau o Kailua ame Waimanalo, ka Nanea o ke Au o ka Manawa. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana.

He Moolelo Kahiko no ka Huli Koolau o Kailua ame Waimanalo, ka Nanea o ke Au o ka Manawa.

ae la oia i kana pule hov. a o kana pule kanaenae inua ].o akua, i ka wa i loaa ai ke iaia mai kona mau kumu- -- mni. , īloiiiahia o ka laau ku hookahi, kt> Kookookumailani i ka li- - a o ke akua, "[ikikolo o ka lepo ahulu, Milipimea, i mehana lani, ; ; nko 'iko 'i ka po i Kahiki e v ~iono ;;ua i ka leo o Kahinihini koulaua olelo o Moeahauuna, k.i lau kani koaie, ia Makalei au o La'ila'i ka i n i. ;•* r- ! u kihi kapu na ka po kaina, K . i auna i ke alo o Makako'i, --.../i puhi kai lele i ke alowai, \:i Makalei na ka laau ona, ?; l.oi f noho ia Kawainui, i 5 lana i ke alo o Kinimakale- * : :;:i. ku'iku'i o Moenaimua, * kini a ka po e ala Kahiki, ! ka houpo o Kane Manaiahuea, 7i i ua hoala la ke hea nei, j Ko kali nei i ke kapu a noa ia'u, 7 ke kokooha o oukou e ke akua, | H-'le mai ke akua ai mai ka po, Ks po kapu o Lono Waimakanui, o Lailaikalani, Ka hale pa-ula ke apo e puni, Puni Kahiki-ku Kahiki-moe, '* Moe ike kapu oke akua noa ke kanaka, Eia kahukahu la he awa hooulu, E ulu ia Kahiuihiniula a ku i ka mo-ku, Amama ua noa. A pau keia mau olelo, hopu iho la oia elua mau awa a hookaawale 2t lalau aku la i ka lau o ka palai, e ku ana a wa-hi iho 1» ia K mau i'a, hopn aku la oia i ka anae me ke kiola aiia i hai a nui, i i'a jia kona tutu e noho ilio ai, oiai nia e hele ana e imi i kumu e kau]ana ai oia, ame kona kumuhonua, a e kn ai hoi i ka moku o Oahn nui a Lua. Lalau iho la oia i na i'a elua ana i wa-hi ai i ka palai a paa i ka 'ima, hopu iho la i ka laau ma kekahi lima, me ke ku ana ae iluai, a hoi aku la i ka hale.

laia i hiki aku ai imua o ke kupnnawahine, olelo aku la oia: "E ka Niauula i ka maka o ka ewila, eia ka laau hoonaona a ke kumuhonua o kana, u&. hoihoi mai }3 an iaia i ka hale uei e noho ai ne oe, a e kii au i ka unuunu a ke akaa e ku mai la i hoailona.

"Nolaila e hana iho oe i neia niau aira (i 7 a) i kahukahu no kuu :kc, a i hooulu hoi no kuu pomaiy kai mai ke kumuhonua mai o kaua, e * kii hou ae hoi au i ka i'a o ka mapuna a'u i ohi mai nei, i i'a nau e noho iho ai, oiai au e hele ana i kuu huakai hele." Hopu mai la kona kupunawahine i na i'a e hana. Lalau aku la o Kahinihiniula i kekahi ha-ona X* 0 * hue, a iho aku la ilalo o ka mapuna. Ahiki o Kahinihiniula i kahi o ka i'a e waiho ana, ohi iho la a pau iloko o k«i ipu, hoihoi mai la ahiki > i ka hale. Ike mai la o Niula i ka i'a, olelo mai la i ka moopuna: "Aole no i kana mai ua i'a au e ka moopuna i ohi mai nei, ua ; ke no hoi oe hookahi wale no au, ohi no hoi ma ka mea kupono." "Mai nana oe ia. o ka mea i hiki i ka hale, o ia kau e nana, oiai e hoihoi ana au i ka i'a o ka loko o ke alii, ua la-wa iho la no hoi 9 '«a olua hoopa'ipa'i ana i ke Konohiki o Kailua, a ua ai no hoi kaua ame ke kumuhonua o kaua i na momona apau o Kailua nei," wahi a Kahinihiniula. "T7a olelo mai no hoi ke kumuhonua o kaua ia'u, ua haawi lilo mai ke alii Olomana i ka aina nona, iaa e noho oia ia Oahu nei a koe ka lae o Knena nona, heaha la auanei ka hoike a ka po ia'u? "Nolaila e hana iho oe a pau kuu i ? a kahukahu, i nana aku au i kuu lahele." "Ua pau ko i'a i ka hana," wahi r ke kupunawahine. Lalau aku la o Kahinihiniula i ka moena kalukalu a kona tutu i ulana •'ii, a hohola iho la ma ka puka, iopu aku la i ke pa pohue e waiho o na i'a a waiho iho la ma- * n:ua o kona alo. ! Kikoo aku la kona Hma i ka hulu kau ana ma ka paia, ma ka aoao ■ oka puka, ao ka hulu fioi ' ikpia ka inoa iloko o ka moolelo n Aukelenuiaiku o Hinawaikolii, a i kona lima, hapai ae la oia i huapule i kona waha a pule aku U. Kanikau ae nei Olopana, £ Aloha ino no ka makua, E noho i ke ao malamn, Aloha ino no hoi au, 1 hele hookahi mai ni, Aohe Ina aohe kolu,

Aohe moepuu i ke ala, Ua lilo i ka po-li'o ia ; Aohe kanaka e pono ai, Lehulehu aku i ke alanui, alakahi i pa-ki wai, Niuau na'lii apau, Nawai keia keiki? Na Halulu na kiwaha, Na ka manu eia i ka hulu, K aho ia i ka nuku wai, Hoohonua pi-eleka—, I noho i ka I-~ae, Noho ulu kau i ka hanohano, Ua lilo mai la ka lani paa, Pau pu me kanawai, Hc ihilani la he kalaihi, O ke ano meha la ua pau, Ka walania o kuu akuj, Ho-awina ae kona mOku, O Uko'a ka'u alana, j Ka palena kai o Ma-liu, A Kanahena huli mai, Pau loa ia mau aina, Amama ua noa, Ua lele wale aku la. A pau keia pule a Ēahinihiniula* hookuu iho la oia i ka hulu mamua o kona alo, mai kona limaiho, loli ae la ka hulu he po'i nui i piha i ka wai, a kilohi iho la koua mau maka iloko o ka wai, e ike i ka hoike a ke akua ke akaku iloko o ka wai. P:iu kana nana ana, huli ae la oia a olelo aku la i kona kupunawahine: "Aia no ua hookapuhi nei o kaua ke liuliu mai la me na aialo hoepa ona ame ke alii o na Koolau nei, no ka hoi ana iuka o kahi o ke aikane, a eia hoi ko kauoha a ko akua ia'u e hele i kai o keia wahi kuanea kanaka ole." "Pehea ke ano o ka aina i kau ike ana iho lal" wahi a Niula. j "He apuupuu ano kuanea, aia i ke kula, a he kai ma na aoao." I "0 kahi au i ike ai ika hōoka- | puhi o kaua, o Oneawa ia, a o kena i aina panoa au e ike la, he wahi 1 ahua apuupuu, o Nuukauila ia, kahi a Kane-lu-honua i pahu ai ia Makuuka'o, kona kookoo mana. Heaha la ka manao a ka po nui hoolakolako e kena nei ia oe e hele ilaila, anoai he olelo no ka pono, pono kaua ia oe e ka moopnnal" wahi a Niula e olelo nei i krina moopuna. "I ko hoolohe ole no i kuu olelo, a inoino ka aina o k® alii ia oe, e ole nae ia ike oe i kukulu o Halaaniani, o hanee aku o hanee mai, o hanee ke au ia Ku e hoalahia."

I ka pau ana o na olelo a Niula, kilohi hou iho la o Kahinihiniula iloko o kana ohe hoonui ike, ike aleu Ia oia i ka huakai alii e kamoe ana i ke alo o KatfWahine, ua helo hoi ke kula laula o Alele a nu'a i ka makamua o ka huakai e nee nei iuka o kahi o ke Konohiki o Kailua.

I ka ike ana o Kahinihiniula i keia hiona, a mamuli no paha o kela ano kamalii ona, ua ulu ae la ka hauoli iloko ona, papa'i ae la oia ma ka aono o ke poMwai, a kahuli ae la ia i kona ano mau he hulu.

Hopu iho la o Kahinihiniula a kau aku la ma ka paia, hopu iho la i ka i'a a oli aku la iwua o ke akna me keia mau huaolelo: O kini a ka po i Hai akamuimuia, O ka lau o ka po i Hawanawana,

I hamahamau ka olelo i mu ka leo, I ma ka leo i ka hooulu ai, I hano ka leo i ka hooulu ia. I ano ka leo i ka hooulu kanaka, j Na'u na Kahikiula, • Kahiki lei, ! Eia ua i'a hooulu a ke aku ala, i He awa kalamoho, | Amama ua noa. Hopu iho la oia a nanahu i ke poo, pela no hoi i ka lua o ka i'a, a olelo aku la i ke tutu: j "Kahunahuna iho hoi oe i keia 'mau wahi hakina a hoi mai au, i hoomaona, ka ai ana, e ukali ae j hoi au i ka huakaihele a ke alii o na Koolau nei, ame ke kumuhonna | o kaua, nana e hoauwana nei i ka | noonoo o ke alii ame na mea apau. i "Nau no hoi e hana aku i ka i'a, e ae mai nae hoi oe e hele pu au me ka laau aoa o Nuumea, i kokoolua no'u no ke ala." "Heaha la hoi," wahi a Niula, "o hele me ia, aole au e a'ua, aia mamua o ko alahele ke kumuhonua 0 kaua, a i halawai olua olelo mai 1 kekahi mea ia oe, o ia kau e hooko ai." Kii aku 1a o Niula ia Makalei, a haawi mai la i ka moopuna, o ko Kahinihiniula ku ae la no ia, a lioni aku la i ka lae o ke tutu, puka aku la iwaho, a iho aku la ilalo 0 ka mapuna o Halauwai. laia i ku iho ai ma kahi a ka wai e kahe ana mai ka mapuna mai, ua loku mai la ka i'a mao a maanei, kaha mai la oia iho nS.a ha'i o ke kahawai. E kuu mea heluhelu, ua ike pu no kaua o ka wa kamalii, he wa eleu ia a mama no hoi, pela okoa iho la no o Kahinihiniula e hele nei, me he mea la e hooku-ku ana na mama o laua me ka makani Malanai o ka aina alo lahilahi. Oiai keia e kiikiāi mania nei i ke alo kahawai, ke ike nei o Haumea i ke alahele a kana pulapula, e hele mai nei, noīaila o ae la oia i kona Kma iluna, a iliki iho la ka wela nopu a ka la i ka huakai n ke alii, ame kona p0«, ke hel« la ka hoū a hoOhiOlo i'ke alo pali o ka manu ne-ne nenenee Ina i ke alo o Waiopua, miki ke kehau miki

aku i pule e, auamo mai ke Koolau anuanu i na pali, ka ua mea o ka wela. "Auhea oe e kuu kamaaina maikai, he keu ka hoi kou o ka aina wela nui wale, eia no kakou i ke kakahiaka, aole i laua aku ke kula o Ke-wa e waiho mai nei mamua, eia nae ke ike aku nei au i na kanaka o kaua e ke alii, ua hele a lali ka ili i ka aila o Kalipalala, ka moku okohola mua loa o ke ao nei i ke kikioa pono ole. "E aho paha e kipa kakou i ka muliwai e auau ai a oluolu, alaila ikai ka huakai."

"Ua pono i'o ia manao ou e ka malihini, e kala aku i na mea apau e hoomaha ka huakai, e hi 'u wai a oluolu alaila hele." I ka ne-i ana aku o keia leo o ke alo alii i na mea apau, hookahi pahu hopu o ka muliwai holo a ka i'a. I na mea apau e auau ana o ka tva ia o Kahinihiniula i hiki. mai ai i ka makalia o ka loko o Kawainui, kahi hoi ana i ahai ai i ka i'a mai ka loko aku. laia no hoi a ku malaila, ike mai Ia oia Haumea e hole aku ana, a liui ae la laua. "Ike niai nei au ia oe e hele niai ana lioomaha aku nei au i ka makou huakai aia ke alii ame kona mau aialo ke lupea la e ka olu o ka wai," wahi a Haumea. "Heaha ka olelo a Hinawaikolii ia oe?" wahi a ka ninau a Haumea. "O ka'u i ike, he aina apuupuu i ke kahakai me kahi laau e ulu ana, ilaila au e hele aku ai," wahi a Kahinihiniula. "He loa kfeia ahiki ilaiia, mai hele oe, e kahea ae au i keleahi o ko mau hoahele, nana e kii a lawe mai a loaa oe i kahi a'u e lawo aku ai a hoonoho ia oe," wahi a Haumea. "Aia pia kela aoao o ka loko nei 1& he kiowai kapu no ke alii, a o kona wai auau ia, ilaila au e hoonoho ai ia oe." Kahea ae la o Haumea, "E Keoahimakaokeakua el" "E o," wahi a ka leo, a ku ana imua o ke alo o Haumea mo ka moo ana iho ilalo. "E iho oe i kai o Xuupia, lawe ittai oe i ke aka o ke kookoo o k;i elemakule, i alanui no ka hoahele o olua, e kaulana ai a kau i ka mamo." Ala ae la oia iluna me ke kunou ana mai, emi hope aku la a kaawale mai ke alo aku o Haumea, o ka nalo aku la no ia i ka imo ana n ka maka. Huli mai ia o Haumea a olelo ia Kahinihiniula: "E hele kaua ake ki'owai auau o ke alii, ilaila kaua e noho ai a hoi mai o Keoahi me ko laau, alaila kuhikuhi au i na mea apau ia oe, a ukali hou aku au i ka huakai a ke alii, no ka mea, aole ke alii e auau i na wai e ae, aia no a i ke kiowai kapu ona. "Ina kaua ei ae ke Konohiki keiho mai nei e imi i ke aikane." 0 ko lāua kaha mai la uo ia hele no kahi o ke ki'owai kapu o ke alii, a i ikeia hoi kona inoa o Waiauia. Ia laua i hiki ai ilaila, olelo aku ' la o Haumea: 1 noho auanei oe ahiki mai o Keoahi me ko laau, ia wa oe e owili , ai ia &akalei au o lailai a paa i | keia kapa kalukalu, nakii oe ma na poo i keia pauku kaula aha a paa, i lei ae i ko a-i, mahope o ko kua, | alaila hele oe a luna o kela wahi | ahua la, ilaila oe e kali ai ia makou ahiki mai, aia no i ke awakea, | ahiki mai maua me ke alii, alaila kuhikuhi aku au ia oe i na mea | apau e noho ai kaua a ulu kalina |

i keia aina." I ka pau aua o na olelo a Haume* o ka nalo nku la no ia i ka ehu a ke ao me. Hoi'naina?u mea ipo ana ka nahele, Haakokoe ana ka maka i ka moani, .1 ka ike i na pua hoomahie luna, Ua hihihina wale i moe awakea, Ka i no ua poina ia Mali'o, Aia ka i pualei o Haona, I puna no ka waih6na a ka makani, Kaele ka malama ana a ka puu> lena, I kahi mea hoalohaloha no-e! E aloha e—. t (Aole i pau.) —: »+♦.