Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 26, 28 June 1923 — Makalei, ka Laau Pii Oua a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana. He Moolelo Kahiko no ka Huli Koolau o Kailua ame Waimanalo, ka Nanea o ke Au o ka Manawa. [ARTICLE]

Makalei, ka Laau Pii Oua a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana.

He Moolelo Kahiko no ka Huli Koolau o Kailua ame Waimanalo, ka Nanea o ke Au o ka Manawa.

t ' f :a hala ana aku 0 ke aiwaiwa* r ua hooko aku la*o Ka-•-uihieiula elike me ke kauoha. noho :h0 la oia kakali ia Keoahimakaokeikna. aole no i u iho ku ana oia r e kekahi pauku laau nui a loihi yn boi. la:a i ike mai ai ia Kahinihiniula, r:c!o mai la oia: ko laau a ko kumuhonua i k;-a mai nei ia'u, e kii i kai Nuu-j * kan'a. a 0 Nuupia hoi, a ko Kunuhonua i olelo mai nei, 0 ke aka 0 Makuuka'o, kela wahi laau r'.e;o e paa ana i ka lima o ka elee noho ana mawaena 0 na kanaka ekolu, ia oukou iluna 0 ka r-io3aina i ka aina lewa i ke kai a kakoo i hele ai, a 0 ka inoa 0 keia ];j3a nui au e ike mai la la, o Koo'iookumailani. "E paa oe. i keia laau, a hele ?.kn oe i kahi ana i kuhikuhi mai tei ia oe, ilaila oe e kakali ai i ka huakai alii, a hoea pu mai me ko knaiuhonna, a nana aku ka hana i koe, maanei la pau kau hana, a loaa s» kaleo mai ia hikimalama ke i.'a we-le a ka makani." I ka pau ana o na olelo a Keoahi o ka pai'a ae la no ia 0 na maka Kahinihiniula. a nalo aku la kona 'eea i ka ehu a ke kai, oni mai Ka- + Eewai i ka ua Kuahine.

Nana iho la o Kahinihiniula i keia pauku laau nui loihi, a olelo Tvale iho la no iloko ona, "hookaloee no hoi ka laau o ka lawena mai, a o ke kuhikuhi no hoi a ke akua :a*n. me ka ike mai no hoi he uukn au, heaha la hoi i hapai au ia ©e a. hiki ole, waiho no au ia oe nalaila a na lakou no e kii mai." Wehe ae la oia i ke kapa ae a v» Haumea i h>awi mai ai, a hohola }ho !a waiho iho la ia Makalei, owili iho la a paa, nakii iho la i ke kaula ma ea poo, a lei ae la i kona ai, ne ke kikepa ana ae mahope f> kona kua, ku ae la oia iluna, hele aku la a ma kahi e waiho ana o ka panku laau, hamohamo iho la i ke kuala, o Puna, me ka manao kanalua iloko ona. Hopu iho la oia ma ke poo o ka !a\ia a hapai ae la iluna, he ma-ma no etlike me ka wiliwili maloo j eeina i ka la o Kaupe'a, a mamuli o ka loihi o keia laau, ua kauo aku oia no kahi i kuhikuhiia mai •kia. laia i hiki aku ai i kahi puukole, » he wahi ohuku hoi mahope aku 0 ke kiowai auau o ke alii, hooV iho la oia ika laau, a noho la me ka huli ana o ke alo i kai 1 ke ah9 mai a ka makani Malanai, a ke ike sku Ia hoi oia i ka nu'a eai o na kanaka i ke kula, aole nae n sa kanaka o ke alo alii o Oloaka o na kino lau manamaaa o ke alo o Haumea nui a ke

a:K-aiwa: 0 ke aka kino ]au kino pa-e-e, 0 Lono la ke kino owau la ka maka, 0 ke kaula ulnpuni ulu maka naielehele, Ke api mai nei ia'u ke kaula maaa o "Waimakanui, Hiolo ka leo o ka pohaku, T oio ka leo o ka a-la, 1 ka hana a ke aiwaiwa. T mea paha hoi e puka ai kana ~-5u hana i ke ao malama, i malar aia hoi e na kut»una o keia lahui :'oko o ka buke i kapaia ka inoa * !skoū o Kaipuioleole. Oiai o Kahinihiniula e nana hoonei i ke ka'i a ke kaoo o ka y - na-kai, ike aku la oia i ka luli J~!3i o ke Kahilikoolani i kahi map ao, a e pohina iho ana hoi ka ? ehone, ua awa noe o ka nahele i ioopuniia e ka punohu, maopopo la iaia, eia ke alii ke hele mai a me ia pu hoi kona kumuhonua e kali aku nei, elike me kana 1 ka hookokoke ana mai o ka huakai i ka makaha o Kaneaki, a o ka hoi i knkuluia ai o Makai ka loaa ana o Kahinihiniula,

mai, ua mahae ae la ka a ke alii ame kona mau aikamoe mai la ke alii no kona k 'owai auau, me ka olelo ana aku 1 *ana malihini: '"Anhea oe e kuu malihini, ua ike oe i ke kapu o ke akua o kaua, r ke hookuu aku nei cu ia oe * aku a kahi e oioi ai, a - oa a. aku oe ia 'u ilaila, oiai e hele a " r.oi au c hiuwai a olu aku." fl ko Haumea olu ia, i loaa he nona e hui ai me kana pulapula, 1 n °ho mai la e kakali iaia, nolaila 0 la oia i kona lima iluna, ua f n °P°PO wale paha ka manao i mau aialo, ia wa i hoopuni £c ai lakou i ko lakou haku, a kaas na kanaka o ke alii Olomana. itraena o kona mau kanaka *«sea mai ]a oia i na mea apau o huakai, e hele ahiki i kahi q

hoomaha ai, a kali i ke alii ilaila. Ua hoomau aku la na mea apau i ka hele ana, a eia hoi ua aiwaiwa nei kc nana nei i ke kane a laua Ahiki e iho mai nei e ukali i ke aikane i kahi e loaa mai ai iaia. I ka ike ana o Haumea, ua kokoke 0 Ahiki e hui me lakou, olelo aku la oia ia Haipu: "E hele oe a mamua loa o ka huakai a hui oe me na kaoaka ekolu e iho mai nei, olelo aku oe i ke kanaka me ka ahuula me na lei hulu iiwi i ke poo, he elele au mai ke alo alii mai o Olomana ame ka malihini ana i hoouna mai nei, e imi mai au a kou wahi e loaa ai, na'u e kuhikuhi aku ia oe i kahi o oukou e hui ai, aia na lii la i ka auau i ke kiowai kapu o Moanihi 1 ke alo o Waiauia, pela oo e o punahele a ke alii, eia ka huakai kanaka o na aloalii elua ke hele mai nei mahope o'u." i I ka wa i pau ai o na olelo a [ Haumea ua hooko aku la o Haipu 1 i ka olelo, ia wa hookahi no hoi o Haumea i haalele iho ai i ka huakai, a hele aku la e hui me Kahinihiniula e kakali mai la iaia i kahi ana i kuhikuhi aku ai. Ia Haumea me Kahinihiniula i hui ae ai, olelo aku la o Haumea: "O keia laau a ke akua i kena mai nei ia oe e kii, o ko alanui keia e hui ai oe uie Olomana, amo ka punahele ana, a e lilo ai hoi oe i mea nui no keia aina, a i alii nui hoi i ke alo o ko mau makuakane hookama. "O ka %-aiwai nui ia o ka ike i haawiia ia oe, i maopopo na mea apau o kou noho aupuni ana me ou mau makuakane. "E nana oe i kela kuapae e waiho mai la, aia ilalo olaila ke kiowai, i ka wa auanei a'u e olelo ai ia oe e hoala, o kou wa ia e hopu ai a ka laaa nei a hoala a ku iluna, a ia'u e olelo ai ia oe 0 hoomoe, 0 kou wa ia e pahu ai i ka laau a kula'i aku a kau ma kela aoao o ka auwai (kahawai) a kau pono keia laau maluna o ke kiowai auau

o ke alii. "I ka wa auanei a'u e kauoha ai ia oe e hele maluna o ka laau, e hooko oe, a o ko ae ana ia i ke kapu alii kanaka o Olomana, pela e lilo ai ia kapu nou a kau i kau mau pua. "I kahea mai auanei he leo ma hope ou, mai huli oe, mau no oe i ka hele malie, me kou aui ole mao maanei, ahiki i ka wa e kau iho ai o ka lima o kekahi mea ma kou poohiwi me ka nonoi ana mai ia oe, alaila ku iho oe a kamailio me ia, o kana e olelo mai ai o kau ia e hooko aku, a o ko ku ana hoi ia i ka moku, elike me ka olelo a ko kupunawahine ia os i kinohi, na olua e ai i ka momona o Kailua ame Waimanalo, a eia ua la la a kaua e hui nei. "O ka mea nana e ukali ia oe a loaa o Ahiki no ia, ke Konohiki o Kailua nei, a o ke kanaka hoi a jko kupunawahine i kaniuhu ai i ke aloha, oiai nao aole na hai i li'oa'o ia oe e kii i ka momona o ka aina 0 ke alii, nana no. | "Hoomakaukau oe, eia ke aikana a ke alii ke hele mai la e hui mo Olomana i ke kiowai auan." 1 Ia Haipu i hele ai a hui me Ahiki ninau hookolohe aku la oia ia Ahiki: "Ea e ke kanaka u'i, o oe paha ke aikane a ke'lii Olomana ea?" "Ae," wahi a Ahiki.

"He elele au i hoounaia mai nei e hole mai a kou -wahi e loaa ai, a ha'i aku ia oe, aia ke alii i ke kiowai kapu o Moanihi i ke alo o Waiauia, ilaila oe e hui ai me ke alii, ei aku ka huakai kanaka. o na alo alii elna i ke ala ia e hele mai nei, a o ke kauoha ia'u, e hai aku ia oe, e hele pololei oe no kahi a ke alii e auau mai la, a na'u e alakai aku ia oe ilaila.''

"Ua pono," wahi a Ahiki, "ua kamaaina au i na vrahi apau oonei, a ma kahi au e hele ai o ko kakou alanui ia." Huli ae ]a o Ahiki, a olelo i kona mau hoahele: M E laua nei, e hoi olua ahiki imua o ke aliiwahine, hai aku iaia, eia au a hiki aku me ke alii ame ka malihini pu. 4, P oe no hoi e Paku'i ka a-ipuu-puu nui no ka hoomakaukau ana i na meaai e lawa ai na malihini." "Na'u ia e hana elike me kou leo," wahi a Paku'i, me kona olelo ana mai ia Nuhi. "E hoi kaua e hoomakaukau, ua lohe pu ae la no kaua i ka olelo a ko kaua Konohiki.''

I ka pau ana o na olelo, ua huli aku la o Paku'i ma hoi no hope, a o Ahiki hoi me kahi elele ho'epa, ua kaha mai la laua hele oo ke kiowai auau o ke alii. Ma kahi a keia elele hoolalau e hele ai, malaila mai o Ahiki e ukali ai, oiai nae o ka manao iloko ona o ka hui aku me ka huakai a na kanaka o na alo alii elua e hele mai nei i ke ala, a o ka hana nae a ka elele he alanui okoa kana e alakai nei i ke alii Konohiki. Ia Ahiki ma i kokoke aku ai i ke kiowai auau o ke alii, ike aku la laua i na kahu alii e noho mai ana i kahi mamao mai ke kiowai mai, huli mai la o Haipu a olelo i ke Konohiki: "Maanei kaua e nihi aku ai, i ole e ike mai na kahu o ke alii ia kaua, ahiki i ko iho ana i ke kiowai a ke alii e auau mai la." (Aole i pau.)