Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 28, 12 July 1923 — KA HANA KUPONO NA NA HAWAII. [ARTICLE]

KA HANA KUPONO NA NA HAWAII.

I keia m»u la o ka hookeke no k.i ioaa aua mai o n akulana ku* pono, uku kupono, a Jawa no ka uoho ana, he mea nui ka loaa ana he hoomaopopo aua i keia la, i ua hana kupono na na Hawaii o keia mua aku. Aole paha e ulu niai keia. ninau, ina aole ka hookeke ame ka iini ana a kekahi hapanui o na kanaka i haua, i loaa ai ka noho hauoli ana no keia mua aku. I keia la, ia kakou e nana iho ai i ka nui o na keiki e heino mai nei mai na kula inai, e lilo ana ka ike ana iho he mau heluna nui na ko keiki a na makua o ko na aiua e mai, a he mau heluna uuku loa hoi na keiki Hawaii. A o ka meu nana i hooi aku i ka maopopo ole o ka pane ma ko kakou aoao, na makna mea keiki ; o ka ike anu aku o ka hapanui o ka poe e noho lawelawe mai nei maloko o na kul*na like ole ma na oihana like ole 0 Hawaii nei, o ia no ka ike ana .aole o na keiki Hawaii, aka, o na keiki a na makua o ko na aina e mai. Ina aole na kulana liana aupuni, • ina Ja ua hiki loa e hoole ia aku, aole he mau keiki Hawaii e paa nei ma na kulana like ole o na e lawelaweia mai nei ma keia mau Patmoku. Ma na hana kalepa, o na keiki Pake na kanaka ike i%auia aku ma na kulana lawelawe maloko oia mau hale oihana. na hale kuai papa, o na Pake 'hou no ka poe ike nuiia aku. Ma Hui Mahiko., maloko o na kulana kakauolelo e ikeia aku ana no, aole no na keiki Hawaii. Ma na oihana ano nui, hana kini halakahiki paha, o na keiki Pake no, ame na haole ka poe lawelawe. Ma na oiha'na apau, ua hiki ia kakou e ike 1 ka nele o ua lieiki Hawaii. na oihana hanalima hoi, o ia ana no. O na kamaaina e lawelawe mai nei 1 na hana ano nui, ma ke kukulu hale ana, o na Kepaui, Pake Haole ame Pukiki, ka mea ike m.iu ia aku. He mau wahi kanaka Hawaii no, aka, he kakaikahi loa. Aka, ua nele anei hoi kakou i ka hoouna ana i ka kakou mau keiki i ke kula kahi e a'oia mai ai i na oihana like ole? Aole, eia no kakou ke hoouna nei i na keiki a kakou, malia paha, ua uuku no na keiki Hawaii e hoounaia nei i ke kula, aka, ua ikeia aku no kekalii mau keiki Hawaii i ka puka aiia mai, mai na kula kiekie mai o ka aina, aka, ua nele nae i ka loaa ana mai o ka hana i ka e hemo mai ai. Aole no ka makemake ole i ka hana keia nele ana, aka, ua nele no aole he Hawaii nana e haawi mai i ka hana, a ua kii mai no lea poe makemako kanaka hana i na keiki e loaa ana me ka uku haahaa loa. A \ o kekahi mau keiki Hawaii, ua loaa no ka hana, aka, o ka hapanui ua nele, a e ole kahi hana aupuni, ina la ua nele loa na keiki Hawaii i na hana kupono ole. Eia no na keiki a kakou ke helo nei i ke kula. E hoomau aku ana no kakou i ka hoouna ana i na keiki a kakou i ke kula. Aole no paha he manaolana ana e pii ae ana kekahi kanaka Hawaii a kau ma keiahi kulana kiekie, a i ole kulana paha e hiki ai e hoolimalima kanaka hana mai, ame ia loaa ole o kekahi kanaka oia ano, ua hiki ole ia kakon e manaolana aku he mau Jimob kekahi o ia ano e loaa mai ana i na k&naka Hawaii o keia ano e loaa mai ana i na kanaka Hawaii o keia mua aku. O 1»a oihana aupnni hoi. I keia la, mamuli o ka loaa ana mai iloko 0 na lima o ke kanaka Hawaii he hapanui o na haloka, pela i loaa ai ia mau kulana i na kanaka Hawaii. I ka hora ame ka minuko e lilo aku ai keia hapanui iloko o na lima o kekahi lahui e aku, na papani hou ia mai ia ipuka kahi e loaa ai na hana i na keiki Ha* waii. O ka loihi o ka manawa a hiki aku i kela manawa, aole no e loihi loa ana. Aka, o ka mea hiki nae o ikeia aku, e nele ana na kānaka Hawaii i keia mau kulana a lakou e paa mai nei. A ua hiki ro e ikeia aku i keia la, ka emi ana mai o kekahi mau kulaiia e loaa ana i na keiki Hawaii ma na oihana aupuni. E nana mai kakoa 1 ke kulana enekinia o ke Kulanaknuhale nmo Kalana o Honolulu uei. I keia la, mahope o kekahi mau

makahiki o ka paaia ana o kela kulaua e kekahi haole, he haole wale no na kanaka 'hana. No ka ike ole auei 0 na kanaka Hawaii i na hana 0 ia ano? Aole, no ka mea, eia ia keena ke paaia nei e kekahi haole, ua pili no kona manao ma 'na kanaka o kona ili, a ina no e hele aku ana kekahi keiki Hawaii e nonoi i hana ma ia keena, aole e loaa mai ana, no ka mea, he haole no ka mea makemakeia, ina no akahi a pae mai i Hawaii. nei, ua lawa ho, ina no he hawawa, ua hiki no. O ka mea nui, o ka loaa o na kauaka 0 ko lakou ano. Aole keia he mea ano hou, aka, he mea kahiko no. A ina e emi mai ana kou mau baloka e hele loa aku ana i ka apiki, ame ka nele loa ou e ke leeiki Hawaii. Ma na kulana oloko 0 na hale kalepa, e nele ana no kakou; ma na kulaua 0 ua hui mahiko, e nele ana no kakou; o kahi hana emi mai 0 ka uku ke loaa mai ana ia kakou, 0 na hana kiekiu aku, aole loa e loaa mai ana, ina no ua pii ae ko kakou ike a kiekie elike me na kuahiwi o kakou, aole no ia he mea e loaa mai ai. Oia haawina no ke loaa ana ia kakou iloko o na haua halakahiki, ame na oihaua okoa ae. Ua ike no kakou, e makemakeia ana na kanaka hana no leekahi oihana i ka manawa e nui ae ai ia oihana. Oia hoi, i ka ulu ana o kekahi oihana, ina e ulu nui aua, pela no ka pii ana 0 na kanaka lawelawe i makemakeia. A 0 keia mau kanaka i makemakeia, no ka lawe ana ao ia i na kulana like ole oloko paha o ke leeena, a i ole owaho paha. A ua maopopo no hoi ia kakou, e ulu ae ana no na oihana e lawelaweia nei i keia la, aka, ke komo pu mai nei no na kanaka like ole iloko nei 0 ka aina, a 0 keia poe e komo mai nei, i hele mai e imi liana, a aole e nele ana ka loaa 0 ka hana ia poe, no ka mea e liele mai ana no e imi hana me leo lakou poe, a e hana ana no paha no na (lala uuku iki mai. O keia mau'mea apau, e alakai wal« ana no ia kakou e imi hana ma kekahi wahi e aku. Nolaila, lieaha ana ka hana a ka kakou mau keiki 0 keia mua aku? He nui maoli no na keiki Hawaii e ulu mai nei. Aole 0 ka noho palaualelo wale iho no ka mea kupono 1 ka kakou mau keiki, aka, 0 ka loaa 0 kekahi mau oihana e hiki ole ai na kanaka e alualu mai a imi mai paha i mea e nele hou ai kakou. 0 ka lawai'a ia oihana hiki loa i na kanaka Hawaii. Aole kakou e ninau iho aua i ke kupono o keia oihana, ame kona kupono ole, ak%, e liuli ana kakou i na oihana e hiki ai i na lahui e aku ke akeakea mai ia kakou, a i ole e kaili aku paha no ka emi mai 0 ko lakou uku. He oihana keia i lawelaweia mai e ko kakou mau kupuua mai kahiko loa mai, a ina e pau ana ka hemahema 0 na kanaka Hawaii, me na waapa ame na upena ame na maka'u ame na alio, ke ku nei no au ma ka aoao 0 na kanaka Hawaii, ua oi aku ka ike ame ka makaukau jlawai'a 0 na kanaka Hawaii maI mua o na lahui e ae. Aka, ua hemaihema ka hapanui 0 na kanaka Hawaii; ua loiki ka noho wale ana 0 na kanaka Hawaii mai keia oihana ae; ua poina na kanaka Hawaii i ua wahi e loaa ai ka i'a a ua lilo aku no hoi keia oihana iloko 0 na lim* o na lahui e aku. Aka, ke manao nei no nae au, aole ia he ninau ano nui. Ina ua makemake na kaaaka Hawaii e losa ka hana a na keiki 0 keia mua aku e hanau mai nei, a e hoonaauaoia mai nei iloko 0 na kula kiekie 0 kakou, e imi kakou na hauauna 0 keia la i mau oihana na lakou, no ka meā, elike me ka hlki io ana mai 0 ka la i ke kakahiaka 0 ka la apopo, pela no ka hiki io ana mai 0 ka nele i ku kakou mau keiki 0 keia mua aku ina aole kakōu e imi ana i hana na lakou. O ka mahiai ia oihaaa maikai no na keiki a kakou. tJa loaa mai i ka lahui Hawaii he mau tausani eka aina kupono no ka mahiai. 0 ka loaa ana 0 ka aina, he mea ia 1 hiki ole 0 kailiia mai oe aku, a e mau ana ia aina mai ia oe aku a i kau mau keiki, no ka mea, aole e hiki ana ia oe ke hoolilo aku i keia mau alna, a aole no hol e hlki ana 1 kau mau keiki; no keia kumu, e

mau ana ka paa mau ana, Ua loaa iho la kekahi oihaua pua mau i na kauaka Hawaii. Eia na kula kiokio 0 kakou ko ao mai nei j na keiki i pa hana like ole. A ko manao uei au o ka oihana mahiai ka oihana oi aku a nu kanaka Hawaii e alualu ai. Ka mua, e kuokoa ana 00 nou iho. A o ka lua, aole he manawa o ke kanaka e pau ai ka ai ana. O keia mau kumu elua, ua lawa kakou maluna olaila e kalai ai. Ka noUo kuokoa aua. Heaha ia mea o ka noho kuokoa ana 0 ke kanaka nona iho? O ia no kou noho alii ana maluna 0 kou aohp ana, me ka nana ole i na pilikia e hoea mai ana. O ke kanaka kuokoa, aole oua mau pilikia. Ua hiki iaia ke hele e hana ina oia e makemake ana, a ua hiki iaia ke noho i kauhale, ina oia e maleemake ana. Aole pela ke lianoka kuokou ole. Aole oe e hiki ke olelo iho nou no kou uhane. I kela ame keia la, aia oe inalalo 0 na kauoha a kou haku. Ina ua ma'i oe, ua nele oe i ke dala,* ina ua molowa oe ua pau oe mai kau hana niai, a 0 ka pau ana no ia o na dala ka mea nana e hoopau aku kou mau pilikia a e ike mai ana kakou, he nui maeli pa pilikia 0 keia aoho an«. O ka ai paha ka mea oi aku. Ua hiki no e alo i ka pilikia aahu, aka, 0 ka pololi, aole e hiki 0 alo ae. A i loae no ka ai e pau ai ua pololi la i ka loaa 0 ke dala. Ha'o no ka loaa 0 k$ dala, ua make oe no ka polOli. Na keia mea i hoihoi ae i ka oihana mahiai a kau ma ke poo 0 na oihana apau 0 keia ao. O na oihana e ae, he mau lala wale no lakou no keia oihana nui. O ka }oaa o ka ai ka mea mua, a mahope aku na mea e ae. 0 keia iho la ke kulana 0 ke kanaka mahiai. £ loaa ana iaia ka noho kuokoa ana. A e loaa mua ana katia ai. Ina ua pau iho la no malaila, o ia ae la no. Ua ola no oe, a*na kela poe 110 hoi e nana no lakou iho. Aka, ina boi ua mukemake oe e loaa kekahi mau mea e aku i hiki ole ia oe ke hana, o ka lioonui aku i kau mau mea mahiai ke alanui e loaa. ai ia mau mea. A nui kau mau meakanu, 0 ai ana oe, a 0 na mea pau ole ua hiki ia oe ke hoolilo aku no ke dala, a loaa keia mau dala, 0 ka loaa no ia 0 na mea e ae a'u i makemake ai. Ua hoike aku nei au o ka lua, aole he manawa a ke kanaka e hoopau ai i ka ai ana. Ina oia ka oiaio, alaila, ua loaa kau makeke e hoolilo mau aku ai i kau mau meakanu. £ poho ana paha kekahi mau hale oihana. E emi mai ana paha na loaa, a no keia kumu, ua hoemi pu ia mai no hoi na kanaka lawelawe. O keia maa mea apau, e hoikeike mai ana ia oe, i ka maopopo ole o ka paa ana 0 kekahi kanaka i kana oihana, no ka mea, he au ko ka manawa, a o kou pau mai no ia. A 0 ka mea au e ike aku ana, 0 ia no kou hele ana e imi i hana hou aku nau. Aka, aole pela ka oihana mahiai. Elike me kou ikaika i ka hana p§la no ka nui o na mea e loaa ana ia 00. Aole pela ma ko kulaiia e paa ana malalo 0 kekahi haku. Ke oiaio ua ana ia kou mau hora hana aka, e kaukai mai ana no ko haku hana 0 kou hooikaika aku i kana hana. A i loaa mai no ka hana ia oe i kona manao ana ua like ka nui 0 kau hana ana me koii uku; i ka hora ana e manao ai ua nuku loa kau hana a no ia kumu ua nui loa kou uku, ua pau iho la oe, a i ole ua hoemiia mai kou uku hana. Aole pela kou hana m&hiai ana. 1 kekahi mau la 0 ka makahiki, 1 na la haule ua, a ua pulu maikai ka aina mai 0 a 0, e hooikaika ana ke kanaka mahiāi e nui kahi e paa i kana mau meakanu. A i ka hora no h6l 6 ike ai ke kanakā, 0 ka hooikaika hou iho ke kumu e loaa nui mai ai, 6 haawi hou ana oia i ikaika hou iho i mea e nui io ae ai ka loaa. Aka, ehia la kanaka e maka'u ana i keia mau la hafta nui, iAa 0 ike ina 6iit e aui pu mki ana no hoi kaiia.ohi anit Aole hookāhi. £ haba aiia ke kane am« ka wahine āmft na keiki, Qd ka mea ua ike &ka na hai e ohi ka loaa 0 keia hoolkaika s»na, aka, nana pono iho no. Na keia mau mea i hooi ae i keia kulana a lilo io no o ka mahiai ka oihana oi pookela o keia ao nei. A 1 kekahi mau makahiki no hoi e

uele ana oe i ka ohi ana i na mea au i manao ai. E haule ole mai ana paha ka ua; e lilo ana paha ia i makahiki nui 0 na poko, na mea nana e ae mai na mea kanu; e nui mai auu paha ka makani, a e pau ana paha na meakanu i ka maloo, A heaha ia i ka manao 0 ke kanaka uiahiaif Aole ia mau mea e hookuiho mui ana iaia, aka, e hooi loa ia ae ana kona manao hooikaika no ka makahiki e hoea uiai ana. Aka, me na nanaina 0 ka noho ana 0 ko kakou uei aina, aole no 0 nui loa ana na la e uele ai ko kauaka i ka ohi uua i na pomaikai 0 kana haua. O ka makeke ka ninau mua 0 keia mea o ka mahiai. E loaa ana anei kahi e hooliloia aku ai kau mau mea e ohi mai ai. I«a ua hiki i ke kanaka mahiai e ike he wahi kekahi e hooia mai ana i ka loaa 1 mau aua 0 ke dala no kana mau mea kauu, ua pau ae la ka pilikia 0 kela kanaka. Ai ko kakou huli ana e nana i na makeke o na mea j leanu a ke kanaka e kanu ai, aole kakou e nele ana i ka ike ana iho, ! me ua milioaa dala a Hawaii e hoouna nei i Amerika ame na aina e aku, i loaa mai ai na meaai na Ua j kanaka Hawaii nei, e ike ana kakou, aole ia he ninau. Aole wale no keia mau elala e hooliloia nei mai Hawaii nei aku no kekahi mea lai hookahi wale no, aka, he lehu--1 lehu loa, a e ike iho ana kakou, j mamuli o keia lehulehu ana, ua lawa ia kakou e mahi i na mea like ole he nui wale, a e hiki ana no hoi ia kakou e lawelawe i keia oihana i na makahiki apauE hoomanao kakou, elike me ka nui 0 ka makemakeia 0 kekahi mea, pela no ka nui 0 ka loaa oia mea. A o ka mahi ana 0 kekahi kanaka no kekahi niea dala nui, aole ia i loaa ma na wahi he nui wale. Aka, ua pomaikai 0 Hawaii nei i ka hiki ana e hooulu i na mea like ole i na manawa apau. Eia ke kulina; aole jo hiki e ulu keia meu ma Ameiika ka liome o keia mea, i na manawa apau, aka, i keleahi manawa wale no. Pela no hoi ka ipu haole. Ua ' hiki e ulu leeia mea ma HaAvaii nei, mai ka malama 0 ī)ekemaba, ka manawa haule ua, ahiki hou i Aukake a e puka pono ana no ka ipu i keia mau mahina apau. JHe haawina keia i loaa ole ma kekahi aina hou ;jku mawaho aku 'o Hnwaii nei. A 0 keia muu mea apau, ua hiki loa e loaa i ke kanaka mahiai 0 Ilawaii nei, ina 0 loaa ana iaia na aina kupono no ia mau meakanu. O ka aina ua loaa. Eia ma lokui kekahi 0 na aina nani a mai» kai no ka oihaua mahiai. Ma na aina pili kahakai 0 Kalamaula, i keia la ke kanuia mai' nei na mea like ole, a e ike aku ana kakou i ka uui o na pomaikai like ole e ohii:i mai ana e na kanaka malaiia. I keia la mai la ua loaa mai ka lono, eia kekahi kanaka Hawaii ke kuai nei i kana mauu alafafa no hookahi haneri me iwakalua dala ($120.00) 0 ka mahina, he ekolu tona. A o ka mea 01 aku, ua hiki 0 ulu keia mauu a 00 iloko o 28 la, a ua hiki 0 okiia he 13 manawa o ka makahiki. Ma keia mea hOokahi, mauu ala£afa, eia ke hookomoia mai nei he mau tau6ani tona 0 ka mahina mai Amerika mai, no na holoholona e hoohanaia mai nei ma na hui mahiko. Aole nae i loaa mai ka maikai ame ka waiwai o ka mauu elike me ka mauu i hoouluia ma Hawaii uei, aka, no ka nele, 0 ia ke kumu 0 keia hoouna mau ia mai Kaleponi ae nei. Ma keia ikamu hookahi, ina na kanaka Hawaii mahiai e komo nui ana i keia hooulu mauu alafafa, e ike ana kakou he mau dala lehulehu a nui maoli ke ohiia ana e ia poe mahiai. Eia ka uala I<ahiki ke hoounaia mai nei i ko makou keena e hooia mai ana i ka hiki ana e hoouluia keia ano uala ma Molokai. He mau tausani dala a Hawaii e hoouna nei i Kaleponi no ke kuai ana 1 keia auo uala, uo ka makemake nui ia. Aole keia kanu ana ma Molokai e hoopilikia mai ana ia kakou, aka, e hoopomaikai mai ana i na kanaka mahiai e makemake ana e komo aku iloko oia oihana. A ua hiki i ko oukou meakakau e hoikeike aku i na meakanu ho lehulehu wale e hiki ana e hoopomaikai mai i ka mea e kanu ana ia mau mea. Aole wale no ma na meakanu, aka, ma na holoholona e hiki ana e hoouluia ma kola mau aina ma Molokai. Oka puaa, k& pipi, ka moa, ke kaka, ame na holoholona like ole. O ka oihana uwi waiu kekahi oihana hoowaiwai ina na kanaka Hawaii e makemake ana e komo uui aku iloko oia oihan{i. Eia kakou ke ike nei 0 ka waiu kekahi ai maikai loa na nk keiki, amo ka poe ma'i, a ua hiki e hoolawaia mai kekshi mau ohaoa ma Molokai me oa āina e hiki &i e komo aku ilokō 0 keia oihana. • Aole he oihana ikaika a kaumaha 0 ka hana, aka, he maalahi kona hana ans, & ua hiki walo no i k»la ame keia kanaka e makemake ana. Ina ua hemahema 1 kinohi, ua hiki e imi aku i kona mau loina.